5 Bestandsutvikling og overlevingsevne for rovviltartane
Underside | | Klima- og miljødepartementet
Rovviltartane sin biologi, økologi, åtferd, bestandsstorleik og utbreiing påverkar både prioriteringar og høve til å nå dei ulike mål. Den faktiske kunnskap om bestandane er difor sentral både i høve til å oppnå mål og for å kunne vurdere bruken av tiltak og verkemiddel. I perioden etter 1992 har det gjennom målretta tiltak kome fram monaleg med informasjon om artane.
Aktuell kunnskapsstatus for den einskilde art og deira status pr 1996 vil i det følgjande bli presentert som grunnlag for nye vurderingar. Ein utdjupande presentasjon av viktig ny kunnskap om rovdyra sin biologi, historikk og noverande utvikling av bestanden, områdebruk, vandringar, genetikk og rolle som skadegjerar er gitt i vedlegg 1. I dette vedlegget er også bestandsregistrering og FoU for dei einskilde artar nærare omtala.
5.1 GAUPE
I St.meld.nr.27(1991-92) vart gaupebestanden rekna til 300-400 dyr. Men det vart streka under at det var knytt stor uvisse til storleiken på gaupebestanden, og at ein heller ikkje hadde eit kunnskaps- og datagrunnlag som ga høve til å rekne ut storleiken på bestanden på tilfredsstillande vis. Etter 1992 er datagrunnlaget betra monaleg. Dessutan har dei iverksette tiltak gitt meir kunnskap om gaupebestanden. Det synest klårt at gaupebestanden har auka i tal og utbreiing i dei seinare år, og gaupa er i dag utbreidd frå grensetraktene Vest-Agder/Rogaland til Finnmark. Det er i dag berre Vestfold, Hordaland og Sogn og Fjordane som ikkje har kjende førekomstar av reproduserande gaupe.
I 1996 er det gjennomført ei ny samla utrekning av den norske gaupebestanden. Utrekningane er gjennomført på grunnlag av observasjonar av familiegrupper, dvs hodyr med ungar, som er samla inn og i størst mogeleg grad kontrollert av fylkesmennene. I tillegg er det nytta ny og betre kunnskap om samansettinga av bestanden basert på analysar av material frå skotne gauper. Resultata viser at det var minimum 92 familiegrupper i Noreg i januar 1996. Fordelinga av familiegruppene er vist i figur 5.1. Utrekninga av bestanden er gjennomført med bruk av svært strenge verdiar for gauper si vandringslengd for å skille dei ulike familiegruppene. Ei forsiktig vurdering er at den norske gaupebestanden var på minimum 500 dyr i januar 1996. Om ein legg normalverdiar for vandringslengdene til grunn var truleg bestanden minst 600 dyr, basert på 98 familiegrupper. Det nøyaktige talet er nesten umogeleg å måle utan svært stor ressursinnsats.
Både hanngauper og hogauper kan vandre over til dels lange distansar, og dette er truleg ei viktig årsak til at gauper relativt raskt kan rekolonisere store areal. På grunn av dette og på grunn av den høge reproduksjonsraten til gaupa vil bestanden raskt kunne auke i tal og utbreiing. Samstundes vil ein svikt i tilgangen på byttedyr truleg kunne føre til at færre ungar overlever og at bestanden blir redusert. Innføring av kvoteregulert jakt på gaupe synest å ha ført til auka interesse for denne jaktforma. Det er difor viktig at dei forvaltande styresmakter gjennom ei tilfredsstillande overvaking av bestanden til ei kvar tid har gode data for produksjonen i bestanden, slik at dei årlege fellingskvotane kan fastsettast på biologisk forsvarleg måte. Felling av gaupe i perioden 1931-1997 er vist i vedlegg 1, figur 1.2.
Figur 5.1 Registrerte familiegrupper av gaupe vinteren 1995/96. Kjelde: NINA
5.2 JERV
I St.meld.nr.27(1991-92) er det oppgjeve at sjølv om det er knytt stor uvisse til bestandsoverslaga, synest dei undersøkingar som er føretekne dei siste par tiår å tyde på at den norske jervebestanden har vore på omlag 150 dyr i denne perioden. I Nord-Noreg har det vore ein kontinuerleg samanhengande bestand. Det er indikasjonar på at jerven i dette området har auka i tal og har utvida utbreiinga si noko. Det samanhengande fjellområdet i dei nordlege delar av Skandinavia representerer i dag det viktigaste området for jerven. Fram til at jerv igjen etablerte seg i Rondane-Dovre-området i 1976-1979 var det truleg ein svært avgrensa førekomst av jerv i Sør-Noreg. Utbreiinga av ynglande tisper er vist i figur 5.2.
I 1996 vart det gjennomført nye bestandsutrekningar for den samla skandinaviske bestanden av jerv. Metoden har ein del svake punkt, men bygger i prinsippet på å rekne ut minimumsbestanden ut frå talet på vaksne reproduserande tisper, samt ei gitt samansetting av bestanden. Førebelse utrekningar som i hovudsak er basert på registreringar frå vinteren 1995 viser at den skandinaviske jervebestanden består av minimum 330 jervar, av dette minimum om lag 130-190 i Noreg. Av desse igjen er bestanden i det sørnorske jerveområdet vurdert til 25-34 individ.
Hannane kan vandre ut frå leveområdet til mora allereie før dei er eitt år, medan tispene oftare etablerer seg nært inntil eller innan mora sitt leveområde. Jerv kan difor opptre som einskildindivid vinterstid langt unna område med fast bestand. Dette er som oftast unge hannar. Reetablering av ynglande bestandar krev at også unge tisper vandrar ut. Dette er meir sjeldan. Ekspansjon av ein jervebestand og særleg rekolonisering av område der den er utrydda skjer sakte.
Veksten i jervebestanden i Nord-Noreg og i Nord-Sverige vil bli påverka av at det igjen er opna for ei viss felling. Det vil innebere at veksttakten blir redusert. I Sør-Noreg vil truleg utviklinga i stor grad avhenge av levekåra for dei reproduserande tispene. Det er ingen grunn til å tru at jervebestanden igjen vil nå opp på det nivå og den utbreiing vi hadde først på 1800- talet. Både fragmentering av leveområde og eit monaleg større konfliktpotensial med bufe vil hindre ei slik utvikling.
Figur 5.2 Registrerte ynglande jervetisper vinteren 1995 (for Troms 1994).
5.3 BJØRN
I St.meld.nr.27(1991-92) framgår at det svensk-norske forskingsprogrammet med radiomerking av bjørn hadde gitt ny kunnskap om m a arealbruk som kunne tyde på at tidlegare overslag over bestanden hadde vore for høge, og at bestanden kunne vurderast til omlag 100 dyr. Det vart likevel påpeika at det var knytt stor uvisse til eit slikt overslag, då ein m a hadde mangelfull dokumentasjon av reproduksjonar i bestandane. Det skandinaviske bjørneprosjektet har i løpet av dei siste åra gitt vesentleg ny kunnskap om bjørnen sin status og historiske utvikling i Skandinavia. Ein meiner no at bjørnane i Noreg høyrer til i to ulike bestandar; ein norsk/finsk/russisk som femner bjørn i Finnmark og ein skandinavisk som femner bjørn i dei andre delane av landet. Talet på bjørn i Noreg varierer avdi dei fleste «norske» bjørnar lever i grensetraktene til våre granneland og oppheld seg på begge sider av riksgrensene. Talet vil difor variere både innan det einskilde år og år imellom. Ein må av den grunn operere med gjennomsnittstal for kor mange bjørnar som til ei kvar tid oppheld seg i Noreg.
I 1996 er det i regi av det skandinaviske bjørneprosjektet gjennomført ei ny bestandsutrekning for den skandinaviske bjørnebestanden, og ei separat vurdering av bestanden i Finnmark. Tilvekstraten er høgare enn ein trudde før, og er den høgaste som er observert for brunbjørn i verda i område som det finst tilsvarande data for. Resultata viser at den samla bestand i Noreg og Sverige ligg mellom 800 og 1300 bjørnar, og forskarane trur at det rette talet ligg noko nærare det låge estimatet enn det høge. Det er likevel berre i gjennomsnitt 26-55 av desse bjørnane som finst i Noreg, fordelt med 9-13 på Austlandet, 8-12 i Midt-Noreg, 1-9 i Troms og 8-21 i Finnmark. Med unntak av Finnmark meiner forskarane også her at det rette talet ligg nærast det låge estimatet. Det må understrekast at dei kraftig nedjusterte bestandsestimata for bjørn skuldast store metodiske feil ved tidlegare bestandsoverslag frå 1980-åra. Dei er ikkje uttrykk for nedgang i bestandane. Det er tvert om grunnlag for å hevde at det har vore ein viss auke i talet på bjørn som nyttar område på Austlandet og i Midt-Noreg, som følgje av auka innvandring frå Sverige.
Dei unge binnene etablerer seg som hovudregel nokså nær heimeområdet til mora. Basert på data frå skotne bjørnar finn ein framleis dei aller fleste binnene innan fire skilde reproduksjonsområde i Sverige. 96% av binnene som er felt i Sverige er felt innan reproduksjonsområda. Tre av desse strekker seg inn mot dei norske kjerneområda i Hedmark, Nord-Trøndelag og Troms, og det eine når så vidt inn i den austlege delen av Lierne kommune (figur 5.3). Binner med ungar er dei seinare åra påvist sporadisk i desse områda. Det er likevel enno ikkje dokumentert at bjørn har yngla på norsk side av grensa i områda frå Troms og sørover i dei seinare år. Pasvikdalen i Finnmark ligg i reproduksjonsområdet for den norsk/finsk/russiske bestanden. Dette er det einaste området i Noreg der bjørnen synest å yngle regelmessig.
Norske og svenske styresmakter er samde om at det må leggast til rette for framhalden vekst i den skandinaviske bjørnebestanden. Sett frå norsk side er dette naudsynt for å kunne innfri dei internasjonale pliktene og dei mål som er nedfelt i St.meld. nr. 27(1991-92), noko som føreset reetablering av ynglande binner innan dei etablerte kjerneområda. Førebels kan det ikkje gjevast eit godt svar på spørsmålet om kor raskt reproduksjonsområda vil utvide seg geografisk, eller om veksten i bestanden i større grad vil føre til auka bestandstettleik innan dei noverande områda i Sverige (vedlegg 1, figur 1.4). Dette er ei svært viktig forvaltingsmessig problemstilling i høve til målsettinga om å få reetablert ynglande binner i dei norske kjerneområda. Når ein har fått etablert binner i kjerneområda vil også det totale talet bjørnar som nyttar desse områda vere større. Uansett kan det ventast at veksten i bestanden på svensk side vil føre til at det blir stadig fleire utvandrande unge hannbjørnar som vil nytte areal i Noreg. Desse vil i periodar kunne vandre langt utanfor kjerneområda slik ein har sett døme på med fleire radiomerka bjørnar av denne kategori.
Utviklinga i bestanden i Noreg vil i stor grad vere avhengig av omfang og samansetting av avskytinga på svensk side. I Sverige blir det årleg gjennomført bjørnejakt innan nærare fastsette område etter same modell som den norske kvotejakta på gaupe, men i grenseområda til Hedmark er det gjennomført jaktrestriksjonar etter ønskje frå norske forvaltingsstyresmakter. På bakgrunn av dei nye bestandsestimata og den høgare tilvekstraten som er utrekna vart kvoten i 1996 auka frå 50 til 58 bjørnar, av dette 17 binner. Av desse vart det felt i alt 29 dyr. Dette ligg monaleg under den tilvekst som er venta, noko som vil føre til framhalden vekst i bestanden slik svenske styresmakter har lagt opp til.
Figur 5.3 Fast utbreiing og reproduksjonsområde for bjørn i Skandinavia. Kjelde:NINA
5.4 ULV
Dei få ulvane som opptrer i Noreg utgjer delar av ein sørskandinavisk bestand med tyngdepunkt i Sverige. I St.meld.nr.27(1991-92) vart det oppgjeve at det då var to kjende familiegrupper. Av desse etablerte ei seg i grenseområdet Värmland-Hedmark i 1982-83. Flokken i grenseområdet Värmland-Hedmark har halde seg innan eit relativt avgrensa område, men einskilde individ har vandra ut frå dette. Talet på ulv som kan opptre i Noreg vart difor vurdert til 5-10, men dei fleste av desse held seg i Sverige ein stor del av tida.
Bestanden av ulv i Noreg og Sverige blir rutinemessig følgt opp med sporingar og kontroll i dei kjende flokkområda. Vinteren 1995/96 vart det påvist ulv i flokk i fire område. Innan desse områda var det minimum 22-24 individ. I tillegg opptrer einskilde ulvar utanfor flokkområda, slik at bestanden av ulv i Skandinavia vart vurdert til minst 35 dyr vinteren 1995/96. Dette var ingen markert auke frå året før, men bestanden har auka sidan først på 1980-talet. Av den samla bestanden har 5-7 ulvar vinteren 1995/96 og 1996/97 til tider halde seg på norsk side av grensa i Hedmark, Østfold og Akershus. Vinteren 1996/97 er det registrert tre ulveflokkar med kvelpar fødd i 1996 på svensk side. I tillegg er det registrert to ulvar i følgje i eit område i Sverige og i to område på begge sider av riksgrensa sør i Hedmark, i Akershus og i Østfold (figur 5.4). Desse representerer høve for yngling våren 1997, men dette kan først verifiserast vinteren 1997/98. Men så langt har auken i bestanden skjedd på svensk side, og det er førebels ikkje grunnlag for å oppjustere talet på ulv som i periodar oppheld seg i Noreg.
Kvelpane vil ofte følgje flokken og kan ta del i oppfostringa av neste kull. Familiegruppa blir gjerne oppsplitta i samband med paringstida i februar-mars, og yngre dyr kan då vandre ut. Slike dyr kan legge ut på lange vandringar med raske forflytningar over store avstandar. Ungdyr fødde i grensetraktene i Sør-Skandinavia vil potensielt kunne utvandre og opptre som streifdyr over større delar av den skandinaviske halvøya, men dødsprosenten for slike urøynde utvandrande dyr kan vere høg.
Ulvebestanden i Skandinavia er framleis så liten at tilfeldige hendingar som ulukker, ulovleg felling og liknande, fort kan føre til at bestanden dør heilt ut om dette råkar dei få reproduserande individa. Det har likevel vore ein viss vekst i bestanden dei siste 10-15 år, og ulven har eit teoretisk høgt reproduksjons- og spreiingspotensial samanlikna med t d bjørn. Det kan likevel ikkje seiast i kor stor grad dei 3-4 familiegruppene ein har i dag greier å utnytte dette potensialet, eller kvar individ som forlet ei familiegruppe vil prøve å etablere seg. Ein kombinasjon av strengt vern og slump vil kunne føre til at det blir etablert fleire nye familiegrupper, slik at bestandssituasjonen for ulv kan betrast monaleg på relativt kort tid. Dersom det blir etablert nokre fleire familiegrupper vil også faren for utdøing som følgje av tilfeldige hendingar bli redusert.
Figur 5.4 Utbreiing av ulv i flokk og to dyr i følgje vinteren 1996/97.
5.5 ROVVILTBESTANDANE SI OVERLEVINGSEVNE
I St.meld.nr.27(1991-92) vart målsettingane for forvaltinga av rovvilt gitt slik: «Regjeringen vil sikre levedyktige bestander av de store rovdyrartene bjørn, jerv, ulv og gaupe i Norge. Samtidig skal de skader som forårsakes av store rovdyr begrenses mest mulig.» Ved handsaminga av meldinga vart ein nærare definisjon av omgrepet overlevingsevne etterspurt, jfr Innst.S. nr.182(1991-92). Departementet orienterte då om at det ikkje fanst ein presis og allment godteken definisjon av dette omgrepet, og at utrekningar ville kreve eit monaleg betre datagrunnlag. Det vart difor vist til framlegget om å styrke forsking og overvaking som St.meld.nr.27 la opp til. Før tilfredsstillande datagrunnlag låg føre ville «føre var»-prinsippet måtte leggast til grunn for forvaltinga.
I perioden etter handsaminga av St.meld.nr.27 har det vore monaleg forsking både nasjonalt og internasjonalt på dette feltet. Frå norsk side har ein primært konsentrert denne aktiviteten omkring hovudprinsipp for forvalting av fåtalige bestandar gjennom modellstudiar, og med særleg referanse til rovviltartene. Ut frå både norsk og internasjonal forsking kan det dermed lettare utviklast kriterium for ei løpande vurdering av status for dei ulike bestandane.
Faktorar som påverkar overlevingsevna til små bestandar
Sikring av levedyktige bestandar av artar som opptrer i små bestandsstorleikar er avhengig av at to viktige føresetnader blir oppfylt:
- Bestandane må ikkje bli så små at den genetiske variasjonen blir for liten, og bestanden mister evne til å utvikle nye tilpassingar som svar på endringar i miljøet.
- Bestandane må ikkje bli så små at dei dør ut på grunn av tilfeldige hendingar i miljøet eller på grunn av tilfeldige variasjonar i bestanden sjølv (demografi).
Dette er likevel ingen eintydig definisjon av omgrepet overlevingsevne, og det finst ikkje generelle terskelverdiar for bestandsstorleik som kan seie om ein bestand er levedyktig.
For å unngå tap av genetisk variasjon gjennom drift er det naudsynt med relativt store bestandar. Bevaringsgenetikarar reknar ofte med at ein effektiv bestandsstorleik minst må vere på 500 individ for å halde oppe eit typisk nivå av genetisk variasjon som kan arvast i bestanden. I tillegg kjem faren for negative effektar som følgje av skadelege mutasjonar. Om ein tek med det siste, er det utrekna at ein langt større effektiv storleik på bestanden er naudsynt for å halde oppe ein genetisk variasjon som er god nok til å sikre at ein bestand har høve til å svare på endringar i miljøet. Då den effektive bestanden berre tel dei individa som faktisk reproduserer, vil denne vere langt mindre enn den observerte bestanden. Dette medfører at naudsynt genetisk variasjon for evolusjonære endringar berre kan sikrast over lang tid i svært store bestandar.
Demografiske endringar har i dei fleste tilfelle langt meir å seie enn genetiske faktorar for overlevingsevna til små bestandar. Ein positiv gjennomsnittleg vekstrate er ein føresetnad for å halde oppe levedyktige bestandar. Alle bestandar med negativ vekstrate vil før eller seinare dø ut, same kor stor bestanden er. Tidspunktet for når bestanden dør ut avheng av storleiken på den negative gjennomsnittlege vekstraten, og om dei faktorane som gir negativ vekstrate held fram å verke over eit gitt tidsperspektiv.
Likevel er ikkje ein positiv gjennomsnittleg vekstrate åleine nok til å sikre at ein bestand overlever. Tilfeldige hendingar vil kunne medføre at også bestandar med positiv vekstrate dør ut. Særleg i små bestandar vil tilfeldige hendingar kunne bety mykje for utviklinga av bestanden og dermed deira evne til å overleve over tid.
Tilfeldige hendingar kan skje av fleire årsaker. For det første vil det vere tilfeldige skilnader mellom individ i deira evne til å reprodusere eller overleve, noko som gir opphav til tilfeldige hendingar av demografisk karakter. Ein annan type variasjon er tilfeldige miljøendringar, som oppstår frå små eller moderate svingingar i miljøet, og som eit gitt år påverkar fødsels- eller dødsraten til alle individa i bestanden. Ein tredje type tilfeldig variasjon er katastrofar, som oppstår når store miljøendringar fører til ein kraftig reduksjon i storleiken på bestanden. Som det framgår av desse definisjonane, finst det ein glidande overgang mellom tilfeldige hendingar som følgje av miljøendringar og katastrofar.
Teoretiske undersøkingar viser at effekten av desse typane tilfeldige tilhøve på bestanden si evne til å overleve avheng av storleiken på bestanden. Tilfeldige hendingar ut frå demografi har størst verknad når bestanden er liten. Dette skuldast at effekten av individuelle variasjonar fort blir viska ut når talet på individ aukar. Tilfeldige hendingar ut frå miljø verkar derimot inn på vekstraten i bestanden både ved høg og låg tettleik. På same måte er effekten av katastrofar relativt uavhengig av storleiken på bestanden.
Overlevingsevna til ein bestand avheng av storleiken på bestanden. Det vil vere langt større fare for at ein liten bestand dør ut enn ein stor bestand. Storleik og eigenskapar i bestanden vil avgjere kor sårbar den er. Tilfeldige hendingar som påverkar storleik og/eller eigenskapar vil difor vere eit viktig element som det må takast omsyn til i forvaltinga av ein kvar truga eller sårbar art.
Den internasjonale naturvernunionen IUCN har gjort framlegg om eit klassifiseringssystem for å vurdere i kor stor grad ein art er truga. Slike vurderingar fører ofte til diskusjon, med utspring i usemje om tolkinga av informasjon som ligg føre om vedkomande art. For å betre presisjon og objektivitet i kategoriseringa av kor sårbare arter er, har IUCN prøvd å utarbeide kvantitative kriterium basert på moderne bevaringsøkologisk teori som grunnlag for vurderingane. Ein slik objektiv definisjon har tre viktige føremoner:
- Definisjonane er basert på nøyaktig definert risiko for å dø ut. Plassering av artar eller bestandar til dei ulike kategoriane for kor sårbare dei er, vil difor eintydig bli avgjort ut frå den informasjon som ligg føre, uavhengig av taxa (art), observatør eller geografisk region.
- Definisjonane har eit tidsaspekt. Faren for at ein art dør ut avheng av tidsaspektet. Forvaltinga vil kunne bestemme dei tidsvindauga som skal observerast.
- Artar eller bestandar si tilknyting til ulike kriterier for kor sårbare dei er blir avgjort av deira demografiske eigenskapar og ikkje av årsakene til at dei er blitt truga.
Både dei kvalitative og kvantitative kriteria er attgjevne i tabell 5.1.
Tabell 5.1 Kvalitative og kvantitative kriterium definerte av IUCN (Red List Categories).
*Generasjonar skal veljast dersom denne verdien er størst, t d om 3 generasjonar er meir enn 10 år.
Ein levedyktig bestand eller art kan med dette definerast som ein bestand eller ein art som ikkje er sårbar ut frå ein av kategoriane frå IUCN. Ein bestand eller ein art blir difor definert som levedyktig dersom det er mindre enn 10 % sjanse for at arten (eller bestanden) vil dø ut i løpet av 100 år.
Kriteria er utvikla med tanke på ei global vurdering, og er dermed ikkje automatisk tilpassa ei bestandsvis eller landsvis klassifisering. IUCN meiner likevel at prinsippa gjeld også for ei slik meir detaljert klassifisering, under føresetnad av at ein tek omsyn til situasjonen globalt for bestanden, og at vedkomande bestand eller det aktuelle landet sin del av den globale bestand er kjend.
Fleire problem finst også ved bruken av slike kvantitative kategoriar for kor sårbar ein art eller ein bestand er. For det første krevst det svært gode data, som førebels finst berre for eit fåtal artar. For det andre inngår ikkje genetiske vurderingar i desse kategoriane.
Overlevingsevne for gaupe, jerv, bjørn og ulv
På spørsmål frå kommunal- og miljøvernkomiteen uttala departementet i 1992 at ein ut frå sannsynsvurderingar og dagens kunnskap om bestanden kunne sjå på gaupebestanden som levedyktig innan landet sine grenser, med den sterkaste bestanden i området Nord-Trøndelag - Troms (Innst.S.nr.182 - 1991-92, vedlegg 2). Som det er gjort greie for i kap. 5.1 og vedlegg 1, har bestanden av gaupe i tida etterpå auka i tal og også utvida sitt geografiske område. Vurderinga av gaupebestanden som levedyktig ut frå demografiske kriterium er difor styrka, og dette er grunnlaget for at arten er erklært jaktbar og at det i 1997 vart gjennomført kvotejakt i 12 av fylka i landet. Det finst likevel framleis ikkje eit godt nok datagrunnlag til at det konkret kan reknast ut kor stor den minste levedyktige bestand må vere, slik som det no er gjort for den skandinaviske bjørnebestanden.
Førebelse genetiske undersøkingar viser liten genetisk variasjon i gaupebestanden, jfr vedlegg 1. Nye undersøkingar vil kunne påvise slik variasjon, men i den forvaltingssituasjonen vi har i dag kan ikkje genetikk vektleggast som kriterium for å differensiere forvaltinga av gaupe.
I den norske raudlista over truga pattedyr frå 1996 er gaupa klassifisert som omsynskrevande og fåtalig.
Departementet uttala i Innst.S.nr.182(1991-92) at jervebestanden i området Nord-Trøndelag - Troms ut frå sannsynsvurderingar og dåverande kunnskap kunne sjåast på som levedyktig i samanheng med tilstøytande område på svensk side. Som det er gjort greie for i kap.5.2 og vedlegg 1, har bestanden seinare auka noko i tal og utbreiing, og det er dokumentert yngling over eit større samanhengande område på Nordkalotten med meir enn 25 ynglingar årleg på norsk side. Basert på ei fagleg skjønsvurdering blir denne delbestanden sett på som levedyktig på nivået i dag ut frå demografiske kriterium. Det er frå 1993/94 utført regulering av bestanden i Nordland og Troms i form av lisensjakt. Det finst likevel framleis ikkje eit godt nok datagrunnlag til at det konkret kan reknast ut kor stor den minste levedyktige bestand må vere, slik som det no er gjort for den skandinaviske bjørnebestanden.
Bestanden av jerv i det sørnorske kjerneområdet er vurdert til 24-35 individ basert på årlege sporregistreringar og 8 registrerte ynglingar som vart funne i 1995. Ut frå same faglege skjøn er det uvisst om denne delbestanden kan sjåast på som levedyktig isolert sett.
I den norske raudlista for truga pattedyr frå 1996 er jerven klassifisert som sjeldan.
Gjennom det skandinaviske bjørneprosjektet ligg det føre data frå svenske radiomerka bjørnar i to studieområde i Dalarna og i Norrbotten, noko som mogeleggjer konkrete demografiske utrekningar av overlevingsevne. Desse representerer to delbestandar (en sørleg og ein nordleg) av dei i alt fire delbestandane av bjørn i Skandinavia. Utrekningane viser at det i ein etablert bestand med stabil aldersstruktur vil vere naudsynt med minst 6 vaksne binner i det sørlege området og 8 vaksne binner i det nordlege området for å sikre ein minimum levedyktig bestand. Ved utrekningane er IUCN sine kriterium for ein levedyktig bestand nytta, samstundes som det er teke omsyn til uvisse i parametra.
Det er dokumentert ein vekstrate på over 13 prosent både i den nordlege og sørlege bjørnebestanden. Dette er høgare verdiar enn det som tidlegare er funne for brunbjørn i nordamerikanske bestandar. Ein viktig grunn til den relativt høge veksten i bestanden er den høge forplantingsraten og høg overleving av vaksne individ i begge bestandane. Eit viktig moment her er at sjølv med ein svak nedgang i overlevinga blant vaksne vil faren auke monaleg både i nord og sør for at bestanden dør ut. Eit totaluttak på 10 prosent pr år meir enn noverande uttak av radiomerka bjørn, fører med seg at bestanden må ha meir enn 25 hodyr for å oppfylle kriteria for overlevingsevne frå IUCN. På same måte vil eit tilleggsuttak på 15 prosent medføre at sjølv svært store bestandar ikkje vil vere levedyktige. Det er vidare viktig å vere klår over at utrekningane er gjort på grunnlag av ein bestand med stabil aldersstruktur slik ein finn det i dei svenske reproduksjonsområda. Denne føresetnaden vil ikkje vere oppfylt i dei norske kjerneområda i ein etableringsfase, der ein m a vil vente at færre ungar lever opp, jfr vedlegg 1.
Analysen tek ikkje omsyn til tap av genetisk variasjon og fare for skadelege mutasjonar i bestanden. Det blir difor understreka frå dette arbeidet at utrekningane representerer eit naudsynt minimum for å halde oppe levedyktige bestandar.
I den norske raudlista for truga pattedyr frå 1996 er bjørnen klassifisert som sårbar.
Ulvebestanden i Skandinavia er framleis så liten at tilfeldige hendingar som ulukker, ulovleg felling og liknande fort kan føre til at bestanden dør heilt ut om dette råkar dei få reproduserande individa. Det har likevel vore ein viss vekst i bestanden dei siste 10-15 åra, og ulven har eit teoretisk høgt potensial for reproduksjon og spreiing samanlikna med t d bjørn. Dersom det blir etablert nokre fleire familiegrupper vil også faren for utdøing som følgje av tilfeldige hendingar bli monaleg redusert.
Små og isolerte populasjonar har generelt høg risiko for tap av genetisk variasjon. Denne risikoen aukar endå meir dersom populasjonen kjem frå få individ og som eventuelt er i slekt med kvarandre. Genetiske studiar av ulv i svenske dyreparkar har dokumentert tap av genetisk variasjon med innalseffektar som redusert storleik på kulla og blinde individ. Det er vist at den sørskandinaviske ulvebestanden har vore gjennom ein svært trong genetisk flaskehals, og den genetisk effektive populasjonsstorleiken er framleis svært liten. Ein må difor vere merksam på faren for tap av genetisk variasjon og mogelege innalseffektar. Innvandring frå tid til annan av individ som ikkje er i slekt vil redusere faren for slike effektar.
I den norske raudlista for truga pattedyr frå 1996 er ulven klassifisert som direkte truga.
Lagt inn 16 april 1997 av Statens forvaltningstjeneste, ODIN-redaksjonen