Statsråd Jon Lilletun

Opprettelsen av et norsk teknologiråd

Svar på interpellasjon 24. april 98 frå representanten Erik Solheim (SV)

Erik Solheim (SV):

"Den teknologiske revolusjonen innen informasjonsteknologi og genteknologi bidrar trolig mer enn noe annet til å omforme samfunnet ved inngangen til et nytt århundre.

Stortinget ba høsten 1996 om å få utredet opprettelsen av et teknologiråd i Norge. I Danmark er et slikt teknologiråd en aktiv medspiller i den offentlige debatt og en viktig informasjonskilde for det politiske miljø. Liknende teknologi-vurderingsinstitusjoner finnes i en rekke europeiske land og til og med i delstater.

Den teknologiske utvikling kan i begrenset grad styres gjennom lover og forskrifter. Den viktigste kontroll er den offentlige debatt selv. Opprettelsen av et norsk teknologiråd begynner derfor å haste. Når tar Regjeringen sikte på at teknologirådet kan være opprettet ?"

Statsråd Jon Lilletun

President

Representanten Solheim følgjer her opp eit spørsmål han stilte i spørretimen den 5. november i fjor. Eg svarte den gongen at eg ville komme tilbake til Stortinget så snart saka var ferdig utgreidd. Samtidig sa eg at eg deler Solheims vurdering av kva eit slikt råd vil kunne ha å seie.

Eg vil først minne om den litt spesielle forhistoria som denne saka fekk. I samband med eit dokument 8-forslag våren 1996 om å opprette ein IT-kommisjon sa kyrkje-, utdannings- og forskingskomiteen at ein ønskte tiltak som kunne bidra til ein brei debatt om ny teknologi, og det blei vist til den ordninga ein har i Danmark med eit eige teknologiråd. Fleirtalet i komiteen ønskte ei vurdering av om det burde opprettast eit tilsvarande organ i Noreg. Mindretalet - dvs. medlemmene frå Sosialistisk Venstreparti, Senterpartiet og Kristeleg Folkeparti - gjekk inn for at eit slikt organ burde etablerast og meinte at styret burde oppnemnast av Stortinget. Det blei fremma eit fleirtals- og eit mindretalsforslag i samsvar med dette. Det forslaget som blei vedteke var at Presidentskapet skulle utgreie saka.

Da saka blei behandla på nytt i Stortinget, var det på grunnlag av to ulike forslag, eit frå fleirtalet og eit frå mindretalet i Presidentskapet. Fleirtalet hadde konkludert med at statlege organ i Noreg til vanleg er underlagde Regjeringa - ikkje Stortinget, og ønskte derfor at saka skulle oversendast Regjeringa til vidare utgreiing. Mindretalet meinte at Stortingets behov var eit viktig moment i saka og fremma forslag om at Presidentskapet skulle leggje til rette for etablering av eit råd.

Som vi veit, var det fleirtalsforslaget som blei vedteke, og på denne bakgrunnen har saka vore utgreidd av Regjeringa ved ei interdepartemental arbeidsgruppe, slik eg opplyste om i spørjetimen før jul. Denne utgreiinga låg føre ved årsskiftet.

Før eg går over til å seie noko om ulike alternative modellar for eit norsk teknologiråd, vil eg gjerne få understreke at Regjeringa sjølvsagt arbeider på bakgrunn av det som fleirtalet i Stortinget har vedteke. Dersom Stortinget har eit anna syn på dette i dag, så vil vi vere opne for det. Om Stortinget held fast på at det ikkje sjølv vil oppnemne eit slikt råd, så er Regjeringa innstilt på å gå vidare med saka på det grunnlaget som no ligg der.

Aller først kan det vere på sin plass å ha klårt for seg kva eit teknologiråd skal gjere. Grunnane til at vi treng eit slikt råd er fleire. Den viktigaste er at vi har for liten debatt om den teknologiske utviklinga og kva denne utviklinga har å seie for samfunnet og den einskilde. Den utgreiinga som er gjord, viser at vi ikkje manglar organ som kan gi faglege råd. Men vi manglar eit forum som kan stimulere til debatt, både ved å gi eit balansert kunnskapsgrunnlag og ved å trekkje inn andre grupper enn dei ekspertane som til vanleg deltar i den offentlege debatten.

Og dette gjeld ikkje berre informasjonsteknologi og genteknologi, som representanten Solheim nemner. Det gjeld like mykje ny teknologi av ulike slag innanfor landbruk og fiske, helse og miljø, industri og energi, samferdsel og arbeidsliv. Det som er viktig, er at det blir sett eit kritisk lys på ny teknologi: kva for farar utset vi oss for og kor stor risiko er vi villige til å ta – sett opp mot dei fordelane som gjerne er mest synlege og som er grunnen til at vi tek teknologien i bruk.

Dei viktigaste oppgåvene til eit teknologiråd vil derfor vere desse tre:

• vurdere konsekvansar av teknologi på ulike samfunnsområde, både positive og negative, ved hjelp av ulike metodar, så som utgreiingar, konferansar mv.
• sørge for brei formidling av resultata av desse utgreiingane og på den måten stimulere den allmenne teknologidebatten
• gi råd til styresmaktene, Regjeringa og Stortinget.

I den førre runden blei det danske rådet trekt fram som eit eksempel til etterfølgjing. Dette rådet blei oppretta av Folketinget i 1985. Men etter ei evaluering i 1993 skjedde det ei omorganisering, der m.a. den formelle tilknyttinga til Folketinget blei oppheva. Rådet blei gjort om til ein sjølveigande institusjon med tilskott over statsbudsjettet. Det har no eit styre, eit representantskap og eit sekretariat. Styret og representantskapet blir utnemnde av forskingsministeren, men etter innstilling frå ulike organisasjonar og råd, m.a. forskingsråda. Folketingsmedlemmer kan ikkje sitje i styret, men det danske rådet har likevel god kontakt med Folketinget på ulike vis. Teknologirådet kan anten sjølv gjere politikarane oppmerksomme på problem som dei bør sjå på eller det kan ta på seg oppgåver som politikarane ønskjer å få løyst. I praksis kan Folketinget be rådet om t.d. å arrangere høyringar eller lage utgreiingar.

Det som elles kjenneteikner det danske rådet, er at det legg stor vekt på å styrkje den demokratiske tradisjonen i Danmark. Bruken av såkalla lekfolkskonferansar er eit viktig element og byggjer på eit ønske om å trekkje inn den innsikt og dei røynslene som ”vanlege folk” sit inne med og som kan vere ei nyttig motvekt til ekspertkunnskapen. Rådet har og ein klår folkeopplysningsintensjon.

Det danske rådet er ein modell som ser ut til å fungere godt. Sjølvsagt må vi finne vår eigen modell som er tilpassa det norske institusjonssystemet. Men elles har eg sett for meg eit norsk råd med mykje dei same funksjonane som det danske.

Korleis kan så desse funksjonane ”institusjonaliserast” i Noreg ? Dette er eit vanskeleg spørsmål som Regjeringa enno ikkje har teke eit endeleg standpunkt til. I den utgreiinga som no ligg føre, er det gjort ei kartlegging og ein analyse av tilhøva i Noreg på dette området. Det går fram av dette materialet at vi har fleire institusjonar som driv med teknologivurdering hos oss. Det gjeld t.d. Bioteknologinemnda, Senter for medisinsk teknologi- og metodevurdering, Den nasjonale forskingsetiske komite for naturvitskap og teknologi og Noregs forskingsråd. Slik sett kan ein med litt velvilje seie at det norske ”systemet” for teknologivurdering er samansett av fleire organ som deler oppgåvene mellom seg etter fagområde. Innanfor dette ”systemet” har fagområde som bioteknologi og medisin god dekning, medan t.d. IT og miljø- og energiområdet er dårleg dekte. Ingen av dei har likevel teknologivurdering som eit uttrykt mål for verksemda. Til dette kjem at at det er liten grad av koordinering mellom dei ulike organa og at ingen av dei har noko heilskapleg ansvar.

Med bakgrunn i denne analysen trur eg at vi kan trekkje den konklusjonen at det trengst ein betre og meir systematisk innsats innanfor teknologivurdering i Noreg. Ut frå dette har ein sett på fleire institusjonsmessige løysingar, m.a. å leggje funksjonen til ein av de eksisterande institusjonane. Dei alternativa som Regjeringa har vurdert som dei mest aktuelle er

• for det første at det blir etablert eit nytt og uavhengig organ for teknologivurdering
• for det andre at teknologivurderingsfunksjonen blir lagd til Noregs forskingsråd.

Ein har og vurdert ein kombinasjon av desse to alternativa, ved at det etablerast eit eige råd med sekretariat i Forskingsrådet.

Det som no er klårt, er at Regjeringa ønskjer å opprette eit eige teknologiråd. Det som står att, er å greie ut korleis dette rådet skal organiserast, både med omsyn til styrefunksjon og sekretariatsfunksjon, korleis mandatet skal utformast osv. Det vil og vere svært viktig å avgrense mandat og oppgåver for eit råd opp mot dei eksisterande institusjonane, så som Bioteknologinemnda, dei forskingsetiske komiteane, Forskingsrådet m..fl. Det vil ha mykje å seie at eit nytt råd både finn sin sjølvstendige plass mellom dei eksisterande og at det blir utvikla eit godt samarbeid mellom dei. Dette må skje i ein prosess med dei institusjonane som er nemnde.

Som svar til representanten Solheim kan eg difor seie at rett nok har denne saka teke lang tid, men det har sin årsak i at det er i vanskeleg sak, og vanskelege saker bør greiast skikkeleg ut. Eg kan love at eg skal komme attende med eit konkret forslag i budsjettproposisjonen for 1999. Dersom Stortinget sluttar seg til, vil det bety at vi kan ha eit norsk teknologiråd innan år 2000.