Svar på interpellasjon fra Olav G. Ballo

I Stortinget 21.11.97

Interpellasjon fra representanten Olav Gunnar Ballo til sosialminister Magnhild Meltveit Kleppa:

“En sosialhjelpsmottager i Førde har fått stanset sosialstønaden etter at han mottok en engangsytelse for tapt skolegang. I noen kommuner regnes barnetrygd inn som en del av inntekt ved beregning av sosialstønad. Forskjellig praksis mellom kommuner, og variasjoner i kommunal økonomi, bidrar til store forskjeller for sosialhjelpsmottagere, også med tanke på hvilke muligheter den enkelte har til å komme seg ut av en ofte uverdig situasjon både økonomisk og sosialt. Det bør være et mål å sikre en minstestandard for sosialtjenestene, og se disse i sammenheng med generelle trygdemessige ytelser, som en integrert del av disse.

Vil sosialministeren ta noe initiativ for å gjøre noe med denne forskjellsbehandlingen, eventuelt gjennom at sosialhjelpen integreres som en del av trygdelovgivningen?”

Sosialministerens svar:

President

Skilnadene i dei økonomiske levekåra i Noreg har auka på 90-talet. Dei fleste har hatt stor velstandsutvikling, mens nokre grupper ikkje har fått del i denne framgangen. Ei av desse gruppene er personar med økonomisk sosialhjelp som einaste eller viktigaste inntektskjelde over lang tid. Kommunane behandlar søknader om stønad forskjellig. Forskjellen ligg både i at ein ikkje vurderer inntekt på same måten, og i at satsane for stønad varierer. Sosial- og helsedepartementet har i rundskriv til sosialtenestelova gjort nærare greie for kva som ligg i omgrepet “livsopphald”. Departementet har og gjort greie for kva som ligg i at sosialhjelpa er ei subsidiær hjelpeform. Økonomisk sosialhjelp er eit siste tryggleiksnett, og er meint å fange opp dei som ikkje gjennom anna inntekt kan syte for sitt eige underhald. Ved fastsetjing av slik stønad skal det takast omsyn til inntekt og formue. Sosialtenesta skal mellom anna ta omsyn til arbeidsinntekt, pensjonar, bankinnskot eller liknande, og til eigendelar søkjaren har som kan bli omsett eller leigd ut. Andre offentlege støtteordningar må og vere prøvde. Kva vekt ein skal leggje på anna inntekt eller formue, må avgjerast etter ei individuell vurdering.

Dei aller fleste kommunane har eigne retningsliner eller satsar for økonomisk sosialhjelp. Det er store skilnader mellom kommunane, både med omsyn til fastsetjing av stønaden, nivå på satsane og kva for inntekter som blir lagt til grunn ved utrekning av stønaden. Forskjellen på sats og utbetaling kan vere stor. Det er ikkje alltid nokon klår samanheng mellom satsane og den sosialhjelpa som faktisk blir utbetalt i ein kommune. Vidare er det mindre forskjell mellom kommunane i det dei faktisk utbetaler enn det dei ulike satsane skulle tilseie.

Sosial- og helsedepartementet har til no ikkje nytta heimelen i § 5-1 i sosialtenestelova til å gi rettleiande retningsliner om stønadsnivået.

Regjeringa er opptatt av den sosiale og økonomiske situasjonen for sosialhjelpsmottakarane. I erklæringa frå Voksenåsen seier regjeringspartia at vi ønskjer å betre situasjonen for dei som lever av sosiale ytingar ved å gi statlege rettleiande retningsliner for sosialhjelp. Med slike retningsliner kan ein både sikre den einskilde stønadsmottakar dei ytingane han eller ho har behov for, og dessutan redusere dei forskjellane i satsar, retningsliner og utmåling som ein i dag kan sjå døme på. Arbeidet med å greie ut korleis slike retningsliner kan bli utforma, og kva for økonomiske og administrative konsekvensar desse kan få, er allereie sett i gang i departementet.

Sosialtenestelova byggjer på at økonomisk stønad er ei behovsbasert kommunal yting. Kommunen har både rett og plikt til å vurdere konkret i kvart einskilt tilfelle kva slags hjelp søkjaren skal få og kor mykje hjelp han eller ho treng. Sosialtenestelova skal fremje økonomisk og sosial tryggleik. Økonomisk stønad skal sikre eit forsvarleg livsopphald til dei som ikkje har anna inntekt. Samtidig er det eit mål at stønadsmottakaren skal bli sjølvhjelpen. I dette ligg at det ikkje er noko mål at alle skal ha den same hjelpa. Det er ikkje i samsvar med sosialtenestelova å gi retningsliner som ikkje gir rom for individuelle vurderingar.

President

Representanten Ballo viser til ei konkret sak, der sosial stønad er stansa som følgje av at stønadsmottakaren har fått utbetalt ein erstatningssum. Dette er ein konsekvens av at økonomisk sosialhjelp skal vere ei subsidiær og behovsprøvd yting; Når ein sosialhjelpsmottakar får ein erstatningssum, har kommunen rett og plikt til å vurdere om dette skal få konsekvensar for sosialhjelpa, og i tilfelle kva slags konsekvensar. Ei slik vurdering bør mellom anna ta omsyn til kva erstatninga gjeld, kva grunngjevinga er og om midlane er meint brukt til noko særskilt. Det er til no ikkje gitt sentrale retningsliner for slike tilfelle. Eg vil vurdere dette i samband med arbeidet med dei statlege rettleiande retningslinene.

Eg har lese dommen i Førdesaka. Den er ei alvorleg påminning om det ansvaret skulen og lokalmiljøet har for det einskilde barn.

Vedtaket om sosialhjelp er påklaga og til handsaming hos fylkesmannen. Eg kommenterer difor ikkje den nærare.

Representanten Ballo viser og til at det er ulik praksis mellom kommunar når det gjeld vurderinga av barnetrygda som inntekt. Departementet har 1994 - i rundskriv til sosialtenestelova sagt at barnetrygda skal reknast med som inntekt når ein vurderer stønadbehovet til familien. Likeins skal alle kostnader knytt til forsytinga av barna reknast med på utgiftssida. Prinsippet om konkret og individuell vurdering gjeld og barnefamiliar, og det er den samla inntekta til familien som skal vere utgangspunktet for vurderinga.

Eg vil ta initiativ overfor kommunane for å sikra at ein praksis som inneber at barnetrygda går til barnet slik ho var tenkt. Barnetrygda er likevel ikkje det einaste eksempelet som har vore trekt fram for å vise ulik praksis mellom kommunar. Eg vil minne om at når kommunane bruker skjøn, ja, så er dette deira plikt etter lova. Det har vore Stortinget sitt ynske at grunnlaget for sosial stønad skal vere den einskilde sitt behov for hjelp.

Spørsmålet om statlege normer for sosial stønad kjem opp med jamne mellomrom. Det vart vurdert seinast i samband med Velferdsmeldinga. Representanten Ballo viser til at sosialhjelpa kan knytast til trygdeordninga. Sosialhjelpa byggjer i dag på det prinsippet at ytingane er basert på ei samla vurdering av søkjaren sine inntekter, utgifter og behov. Dette i motsetnad til ytingar frå folketrygda som er basert på opptente rettar. Eg meiner det er viktig at sosialhjelpa blir ytt etter behovet til den einskilde, og ikkje som ein fast sats. Minstepensjonen frå folketrygda er eit døme på at ein fast sats åleine ikkje er nokon garanti for at den einskilde får ein verdig økonomisk og sosial situasjon. Sjølv om det kraftige løftet Stortinget i haust har vedteke etter at Regjeringa gjorde framlegg om det, vil gjera at fleire kjem ut av klientrolla .

Dei som får sosialhjelp er ikkje ei einsarta gruppe menneske; det er ulike grunnar til at dei treng økonomisk stønad, og dei er i ulike livssituasjonar. Ei fast norm for økonomisk sosialhjelp vil ikkje kunne fange opp dei variasjonar i behov som sosialhjelpa må gjere, og vil lett føre til behov for nye nedre tryggleiksnett. Sosialhjelp skal være ei mellombels løysing, då den einskilde som nemnt ikkje berre skal motta økonomisk hjelp til livsopphald, men og skal få råd og rettleiing med det siktemål å gjere han eller henne uavhengig av sosialhjelp. Vurderinga av stønadsbehovet er og eit ledd i denne prosessen. Sosialhjelpa har såleis ein annan karakter enn folketrygda, som i hovudsak skal erstatte inntekt som fell bort som følgje av alder, sjukdom eller uførleik.

Med statlege rettleiande retningsliner vil ein ivareta både ønsket om ei likeverdig handsaming bygd på felles prinsipp, og ønsket om ei konkret og individuell vurdering av kvar einskild sak.

Ut frå situasjonen i dag er det etter mitt syn likevel viktig å sjå nærare på nivået, botnplanken i sosialhjelpa. Regjeringa skal utarbeida ei Stortingsmelding om tiltak for å motverka økonomiske- og sosiale forskjellar. I samband med det, vil eg syta for at ei nedre grense, ei minsteinntektvil verta utgreidd. Føremålet er som representanten Ballo peikar på, å sikra mot urimeleg forskjellsbehandling.