Den internasjonale monetære og
finansielle komiteen

Niande møtet, 24. april 2004

Fråsegn frå Per-Kristian Foss,
finansminister i Noreg,
på vegne av dei nordiske og baltiske landa:
Danmark, Finland, Estland, Island, Latvia, Litauen, Noreg og Sverige til møtet i IMFC Washington D.C. 24. april 2004

Hovudbodskapar

• For å halde ved lag den globale konjunkturoppgangen ut over eit kortsiktig perspektiv, er det presserande å få bukt med strukturelle hindringar i arbeidsmarknadene og produkt- og finansmarknadene og å redusere den regionale ubalansen, mellom anna ved å sikre berekraftige finanspolitiske forhold og å syne nødvendig atterhald med å akkumulere utanlandske reservar.
• Betra overvaking er avgjerande for at landa skal bli mindre sårbare for kriser. Auka innsyn vil gje råda frå fondet endå større gjennomslagskraft.
• Streng gjennomføring av retningslinene for utlån på ekstraordinære vilkår er nødvendig for å skape den marknadsdisiplinen som skal til og sikre ressursane til fondet. Vi etterlyser vidare framgang i arbeidet med å utvikle effektive instrument for restrukturering av gjeld.
• Berekraftig utvikling i låginntektsland er langt på veg avhengig av at ein lukkast i å byggje opp sunne institusjonar og fremje godt styresett. Tusenårsmåla vil heller ikkje bli nådde utan større handelsliberalisering og auka utviklingsbistand. Utlånsinstrumenta til fondet må gjerast meir treffsikre på nokre punkt for å styrkje den viktige, om enn avgrensa, finansieringsrolla fondet spelar i låginntektsland. Men ressursane til fondet må framleis generelt vere av monetær karakter.

Utfordringar i verdsøkonomien framover

Det ser lysare ut for verdsøkonomien enn sist vi møttest. Konjunkturoppgangen vert breiare og meir djuptgåande etter kvart, og faremomenta er no meir balanserte. Inflasjonspresset er framleis avdempa som følgje av mykje ledig kapasitet, sterk produktivitetsvekst og skjerpa konkurranse på verdsbasis, samtidig som eit kraftig oppsving i prisane på råvarer signaliserer at faren for deflasjon no er mindre. Kapitalstraumane til framveksande marknader er i ferd med å ta seg opp, og lånekostnadene har minka vesentleg.

Men styrken i oppsvinget er ujamt fordelt. Valutakursane – særleg tilhøvet mellom euro og dollar – har vore ustadige som følgje av strukturell ubalanse i dei leiande industrilanda. Brestar og feiltilpassingar kan dessutan komme til å svekkje grunnlaget for konjunkturoppgangen om det ikkje vert gripe med tilstrekkeleg handlekraft. Dei viktigaste utfordringane er den vedvarande regionale ubalansen, aukande uro omkring offentlege finansar og dei uoppfylte målsetjingane om strukturreformer. Det er òg grunn til å vere på vakt mot den sterke og utbreidde lågrentetendensen og rentepåslaga på gjeld til framveksande økonomiar, som til dels er utslag av ekspansiv pengepolitikk globalt, men kanskje også skuldast manglande risikospreiing på låntakarlanda frå kreditorane si side. Marknadsdeltakarane, både långjevarar og låntakarar, bør i aukande grad førebu seg på ei normalisering av rentenivåa internasjonalt og setje i verk tiltak for å stå rusta mot framtidige utfordringar.

Vidare må dei politisk ansvarlege søkje auka handelsliberalisering for å styrkje den vekstfremjande effekten av ein friare handel. Den sterke veksten i dei framveksande marknadene aukar ikkje berre levestandarden for innbyggjarane og forbrukarane i deira eigne innanlandsmarknader, men inneber òg utvida eksportmarknader og auka kjøpekraft for forbrukarane i Nord-Amerika, Europa og Japan. Samspelet med dei framveksande marknadene i form av utanlandske direkteinvesteringar er like mykje til fordel for dei som for resten av verda. Ei vellukka fullføring av Doha-runda vil vere til stor nytte for verdsøkonomien.

I Europa styrkjer konjunkturoppgangen seg i takt med den internasjonale ekspansjonen. Eksportsektoren bør framleis kunne støtte den auka aktiviteten, men ei ytterlegare styrking av euroen vil dempe effekten. Innanlandsetterspørselen har vore laber, men privatforbruket vil truleg ta seg opp med auka realinntekter som følgje av låg inflasjon og rente. Derimot er dei relativt svake sysselsetjingsutsiktene framleis ein modererande faktor. Auka optimisme i næringslivet og betra finansielle vilkår er ein spore til auka investeringar. For å underbyggje optimismen og fremje veksten på mellomlang sikt er det ei sentral oppgåve å styrkje oppslutninga om dei avtala finanspolitiske rammene. For å halde ved lag økonomisk vekst og sysselsetjing på eit høgre nivå, ikkje berre utlikne overskotskapasitet etter konjunkturnedgangen, trengst ei resolutt gjennomføring av strukturreformer, også for å oppnå vidare framgang i den indre marknaden.

I deitiltredande EU-landa vert vekstutsiktene stadig lysare etter eit tiår med imponerande økonomisk tilpassing og reformarbeid fram mot den historiske utvidinga av Den europeiske unionen med ti nye medlemsland. EU-medlemskap vil gje den økonomiske utviklinga eit vesentleg løft. I tida framover vil finanspolitisk konsolidering og strukturreformer framleis vere viktige utfordringar, særleg i førebuingane til innlemming i euro-samarbeidet.

Oppgangen i USA synest å vere styrkt. Ein ekspansiv penge- og finanspolitikk har stimulert økonomien vesentleg. Etter kvart som investeringane i næringslivet skaper større privat innanlandsk etterspørsel og svekkinga av dollaren fører til større nettoeksport, vil veksten venteleg halde fram i friskt tempo sjølv om veksten i privatforbruket skulle bremse opp. Med ein gunstig inflasjonsprognose ligg det an til at det kortsiktige rentenivået kan halde seg lågt ei tid framover, sjølv om prispresset på aktiva må haldast under nøye oppsyn. Sidan statsgjelda aukar, bør ein gjennomtenkt plan for finanspolitisk konsolidering gjennomførast på ein resolutt måte for å redusere det strukturelle underskotet i statsfinansane – ein avgjerande faktor for å redusere underskotet i driftsbalansen og sikre stabile internasjonale valutatilhøve.

Konjunktursituasjonen i Japan er i betring. Eksportauke har vore hovuddrivkrafta, mens det framleis er lite å hente i innanlandsk etterspørsel. For å styrkje optimismen i hushalds- og bedriftssektoren er ein ekspansiv pengepolitikk framleis på sin plass. Ein truverdig strategi for å styrkje dei offentlege finansane på mellomlang sikt blir nødvendig så snart konjunkturoppgangen er fast etablert. Framgang i arbeidet med å løyse problema i bank- og bedriftssektoren vil òg vere med på å styrkje trua på at oppsvinget vil vare.

Andre asiatiske land kan gle seg over imponerande vekst, mest basert på rask teknologisk opphenting og marknadsorienterte reformer. Auka etterspørsel innanlands er den viktigaste vekstfaktoren, men også eksportveksten er sterk. Likevel står dei politisk ansvarlege i mange land overfor viktige utfordringar, mellom anna når det gjeld behovet for omstrukturering i bank- og bedriftssektoren. Konsolidering av statsfinansane er ein føresetnad for å lukkast med motkonjunkturpolitikk der det trengst.

Vedvarande massiv oppbygging av utanlandske reservar i nokre land kan skape aukande problem, og dei pengepolitiske konsekvensane kan bli ein alvorleg fare for den økonomiske og finanspolitiske stabiliteten på verdsbasis. Ei omlegging til meir fleksible valutakursregime i desse landa vil dessutan kunne vere med på å utlikne regional ubalanse, og bør vurderast.

I Latin-Amerika har Argentina opplevd eit stekt oppsving i den økonomiske aktiviteten, men for at tendensen skal bli varig trengst ei resolutt gjennomføring av strukturreformer, hand i hand med betra styresett. Konstruktive gjeldsforhandlingar er ein føresetnad for å normalisere tilhøvet til kapitalmarknadene internasjonalt, og vi oppmodar styresmaktene sterkt til å skunde på denne prosessen. Brasil er godt posisjonert til å dra nytte av den effektive politikken som er ført, på same tid som jamn framgang i strukturreformene bør styrkje vekstpotensialet i økonomien og såleis opne for ytterlegare forbetringar i investeringsklimaet.

Afrika byr framleis på utfordringar når det gjeld å få i stand auka økonomisk vekst, sjølv om dei makroøkonomiske rammevilkåra er noko betra. Oppgangen i råvareprisane i det siste skulle også verke positivt og gje eksporten eit løft. Landa sjølve må framleis gjere meir for å fremje ei berekraftig utvikling, ikkje minst ved å sikre godt styresett, unngå militær uro og å gjennomføre ein strategi for å mildne verknadene av HIV/AIDS. Verdssamfunnet har òg ei viktig oppgåve i å hjelpe landa til å nå tusenårsmålet om ei halvering av den ekstreme fattigdommen i Afrika sør for Sahara. Gjenopptaking og vellukka gjennomføring av Doha-runda vil vere av avgjerande verdi for å få afrikanske land meir integrerte i verdsøkonomien.

Verdssamfunnet har ei viktig rolle i gjenoppbygginga av Irak. IMF hjelper til med økonomisk rådgjeving, analysar av forsvarleg gjeld og teknisk bistand. Måten fondet engasjerer seg på, må vere sterkt forankra i mandatet det har fått.

Det internasjonale pengefondet og strategispørsmål

Kriseførebygging og kriseløysing

Å førebyggje og løyse kriser er framleis hovudutfordringa for IMF og medlemslanda. Vedvarande og resolutt innsats for kriseførebygging er ein naturleg del av arbeidet. Sterkare og tydelegare rammer for kriseløysing enn dei som finst i dag, ville gje færre og mindre alvorlege kriser.

Kriseførebygging

Den nordisk-baltiske valkrinsen ser positivt på den vesentlege framgangen dei siste åra når det gjeld å betre overvakinga som fondet driv, og ser fram til toårsgjennomgangen i 2004. Openhjartige evalueringar og tett oppfølging av råd er avgjerande for å sikre at overvakinga får auka effekt. Vidare er innsyn maktpåliggjande, sidan det er med på å gjere avgjerdstakarane ansvarlege og gjev rom for sunne økonomiske strategiar som kan redusere risikopåslaga i finansmarknadene. I tillegg vil skarpare fokus på analysar av gjeldsevne og sårbare punkt medverke til at landa kan opparbeide seg større evne til å ta seg inn etter økonomiske sjokk og å gje tidleg varsel om potensielle problem.

Dei siste åra er det lagt auka vekt på spørsmål i tilknyting til godt styresett. Dette er positivt fordi det får fram verdien av sterke institusjonar som kan støtte og vidareføre sunne strategiar. Den nordisk-baltiske valkrinsen støttar fullt opp om heilskapsvurderinga av politiske rammer og institusjonar i tilknyting til internasjonalt godtekne normer og kodeksar, og ser dette som livsviktig for å tryggje økonomisk og finansiell stabilitet i medlemslanda.

Overvakinga frå fondet si side bør fokusere meir på potensielt sårbare land og på multilaterale spørsmål. Personalressursane bør disponerast deretter. Men heilskaplege og kritiske økonomiske evalueringar av industriland og systemisk viktige land bør framleis vere ei prioritert oppgåve, sidan desse har mykje å seie for verdøkonomien. På bakgrunn av dette vil det vere nødvendig å følgje ekstra nøye med på sterke valutakurssvingingar som kan representere ein fare for den finansielle stabiliteten på globalt plan.

Nokre av landa i den nordisk-baltiske valkrinsen har hatt svært positive røynsler med bruken av førebyggjande ordningar som eit verktøy til å styrkje overvakinga. Vi oppmuntrar til at slike ordningar vert brukte innanfor vanlege lånegrenser, også som ein strategi til å gjere seg uavhengig av ressursar frå fondet.

Kriseløysing

Verdssamfunnet bør arbeide vidare med å gjere privat sektor meir delaktig i handteringa av finansielle kriser, slik vedtaka frå Praha i 2000 gjev rom for. Dette er sentralt av fleire grunnar. For det første vil eit sterkt og velfundert rammeverk vere eit kraftig insitament for investorar og debitorland til å opptre med omtanke, og såleis forsterke innsatsen for kriseførebygging. For det andre har ikkje fondet tilstrekkelege ressursar til å oppfylle finansieringsbehova til alle land i krise, og sjølv om det var mogeleg, ville overdriven finansiering frå fondet gjere meir skade enn gagn som følgje av dei auka moralproblema som ville melde seg. Endeleg er eit rimeleg og rettferdig engasjement frå privat sektor avgjerande for å skape den nødvendige oppslutninga om fondet si rolle i arbeidet med å tryggje den finansielle stabiliteten på globalt plan.

Etter vårt syn har ikkje dei avtala rammene vore følgde konsekvent dei siste åra. Finansieringa frå fondet si side har vore meir omfattande enn venta, og engasjementet frå privat sektor har vore skuffande. Det er stilt spørsmål ved omgrepet katalytisk finansiering. Vidare er det uheldig at fondet i nokre land har eksponert seg over lengre tid også etter at tilgangen til kapitalmarknadene tilsynelatande er normalisert, noko som har sådd tvil om kor vidt finansiering frå fondet er å rekne som mellombels.

Ei forpliktande, klar og føreseieleg rolle for fondet innan kriseløysing er eit avgjerande element i det samla rammeverket for krisehandtering, og ei konsekvent etterleving av dette er nødvendig for at fondet skal vere truverdig og velfungerande. I ekstraordinære tilfelle kan finansiering ut over dei vanlege grensene forsvarast. Likevel må det handlast meir bevisst for å verne om den finansielle integriteten til fondet og sikre statusen som føretrekt kreditor. Det er livsviktig at ekstraordinær finansiering berre vert ytt når kriteria for slik finansiering er oppfylte; berre slik kan ein sikre engasjement frå privat sektor, gjere fondet mindre eksponert og fremje likebehandling av medlemmene i fondet. Når ekstraordinær finansiering blir ytt, må det brukast sterkare insitament til snarleg tilbakebetaling for å tryggje ressursane og sikre at dei igjen blir tilgjengelege. Difor bør ekstraordinær lånetilgang berre innvilgast på dei vilkår som gjeld for utlån frå ekstrareservane (”Supplemental Reserve Facility”).

For at det lettare skal kunne ordnast opp i situasjonar med uforsvarleg gjeld, trengst ein effektiv prosess for restrukturering av gjelda , noko situasjonen i Argentina har vist. Den auka bruken av klausular om kollektiv handling i internasjonale obligasjonsemisjonar er eit gledeleg teikn på at både kreditorar og debitorar ser behovet for meir føreseielege forhold. Utarbeidinga av eit regelsett for gjeldsforhandlingar er òg gledeleg, og vi ser fram til at arbeidet vert fullført. Desse tiltaka er likevel ikkje nok til å sikre styrt, føreseieleg og effektiv gjeldssanering. Det bør arbeidast vidare med å etablere ein mekanisme for sanering av statsgjeld. Vi meiner at ein prosess for restrukturering av gjelda kan gjennomførast fortare og med færre usikre faktorar med ein slik mekanisme, og at dei sosiale og økonomiske kostnadene ved misleghald kan reduserast. Mekanismen vil òg kunne styrkje etterlevinga av lånevilkåra til IMF. Den nordisk-baltiske valkrinsen er difor av den sterke formeining at det må gjerast meir for sikre framdrifta på dette viktige området.

Den nordisk-baltiske valkrinsen meiner òg at det trengst ein gjennomgang av kriteria om god tru i retningslinene for lån frå fondet ved misleghald. Klårare formuleringar av vilkåra for programmet vil gjere det lettare for investorar og debitorland å vite kva dei går til ved gjeldsforhandlingar.

Kamp mot kvitvasking av pengar og finansiering av terrorisme

Vi ser det som ei svært viktig rolle for fondet å sikre den finansielle stabiliteten på globalt plan og integriteten i finansmarknadene. Ein sentral del av dette er å sjå til at internasjonale normer og kodeksar vert etterlevde. Vi går inn for at fondet og Verdsbanken vedtek ein heilskapleg og integrert metode for evalueringar i tilknyting til kvitvasking av pengar og finansiering av terror, sidan dette er enklare og meir effektivt og produserer rapportar som er integrerte og konsistente. Sjølv om ei slik tilnærming vil innebere ei utviding av dei evalueringane fondet og banken står for, minner vi om at det er kritisk for verdssamfunnet å arbeide vidare på dette livsviktige området, noko som krev både arbeidsdeling og viljestyrke.

Fondet si rolle i låginntektsland

Sluttdokumentet frå Monterrey etablerer ein partnarskap mellom utviklingsland og mindre utvikla land, og definerer eit sett av mål og oppgåver for medlemslanda. Vi oppmodar om at dei utvikla landa som ikkje yter offisiell bistand i det omfang Monterrey-måla inneber, aukar hjelpa. Det er viktig at dei utvikla landa tek spesielt ansvar for ytterlegare handelsliberalisering og for gjenopptaking av Doha-runda. Varige forbetringar krev likevel at utviklingslanda gjennomfører ein sunn økonomisk politikk og godt styresett.

Vi støttar fullt opp om arbeidet som er i gang med å definere klårare kva som skal vere IMF si rolle i låginntektsland. På sitt kompetansefelt er fondet ein viktig medspelar for å nå tusenårsmåla for utvikling. Eit sentralt element er tett samarbeid med Verdsbanken, der ei vidareutvikling av ideen om eit ”leiande organ” er nødvendig. Vi ser på analysen av forsvarlege gjeldsforhold som eit verdifullt, førebyggjande tiltak, og oppmodar sterkt om at det vert teke omsyn til dette i konsultasjonar etter artikkel IV. Heilskaplege gjeldsvurderingar vil vere med på å avklare den framtidige gjeldsbetalingsevna til landa, og dermed bli ei viktig rettesnor for ansvarlege utlånsvedtak. Bistand frå verdssamfunnet bør knytast nærare til påviseleg og vedvarande innsats frå låginntektslanda si side for å fjerne innanlandske hindringar mot ei framtidsretta økonomisk utvikling. Ei sentral oppgåve som fondet bør halde fram med, er å hjelpe låginntektsland med å utforme betre reformprogram og å styrkje eigarskapen deira på grunnlag av kvart lands PRSP (strategidokument for fattigdomsreduksjon). Den tekniske assistansen frå fondet utgjer ei verdifull støtte til oppbygging av sunne institusjonar og godt styresett, som er nødvendige grunnpilarar i ei berekraftig utvikling. Vi ber om at desse spørsmåla får ein framtredande plass når fondet skal drøfte programutforming i sommar.

Fondet spelar ei viktig rolle i låginntektsland gjennom sine utlån på særvilkår. Fondet bør likevel bli meir selektivt i utlånspolitikken. Ein må gå forsiktig fram når det er tvil om viljen til å gjennomføre nødvendige justeringar og når vesentlege kapasitetsproblem gjer seg gjeldande. Det er avgjerande at låneordninga for fattigdomsreduksjon og vekst (PRGF) førebur seg på ein gradvis overgang frå ressursbruk på overtid til eit overvakingsforhold. Vi ser positivt på den ekstra om enn avgrensa bruken av ressursar frå fondet med sikte på å gjere tidlegare konfliktland betre skikka til å utarbeide og gjennomføre eigen politikk, mellom anna ved å setje i gang institusjonsbygging på eit tidleg stadium. Skadeverknadene av eksogene sjokk bør handterast gjennom PRGF, med ein rimeleg kombinasjon av justeringar i vilkår og utlån på særvilkår.

Når det gjeld finansieringa av fondet sine aktivitetar i utviklingsland, støttar den nordisk-baltiske valkrinsen ei sjølvfinansierande PRGF-ordning kombinert med ekstra bilaterale lån. Det er viktig at ein på eit tidleg stadium diskuterer og kjem til semje om ei byrdefordeling mellom gjevarane. Ressursane til fondet må framleis generelt vere av monetær karakter, og vi går difor imot at dei skal brukast til å finansiere utlån på særvilkår.