Kommentarar til målbruksstatistikken for departementa i perioden 1997-2000

Lov om målbruk i offentleg teneste (mållova) av 11. april 1980 regulerer bruken av bokmål og nynorsk i skriftleg tilfang i statstenesta. Kulturdepartementet og Norsk språkråd fører tilsyn med gjennomføringa av lova og utarbeider statistikk, dels basert på eigne registreringar, dels på rapportar som blir innhenta frå kvart enkelt statsorgan.
Språkrådet innhentar og følgjer opp rapportar om målbruken i alle statsorgan frå direktoratsnivået og nedover, medan Kulturdepartementet har ansvaret for å følgje opp dei andre departementa. Kulturdepartementet legg med dette fram kommentert statistikk om målbruken i dei ulike departementa i perioden 1997 – 2001. Statistikken er lagt ut på Kulturdepartementet sine sider på Odin.

Opplysningane i statistikken gjeld praktiseringa av § 8 første ledd i mållova, der det heiter at sentrale statsorgan skal veksle mellom målformene i rundskriv, kunngjeringar, informasjonstilfang o. l. slik at det blir ei rimeleg kvantitativ fordeling mellom nynorsk og bokmål. I § 6 i forskrifta til lova er kravet om rimeleg fordeling presisert slik at ingen av dei to målformene skal vere representerte med mindre enn 25 prosent. Lova gjev også statsorgana høve til i staden å gje tilfang ut i begge målformer. I den samla oppteljinga får slike parallelltekstar 50 prosent vekt for kvar målform.

Nærare om målbruken i stortingsdokument, jf. tabellane 1- 4

Ein stor del av det utoverretta informasjonstilfanget departementa produserer, er proposisjonar og meldingar til Stortinget. Tabell 1 viser gjennomsnittleg nynorskprosent i stortingsdokument rekna etter talet på dokument i kvart enkelt år frå 1997 til 2000, medan tabellane 2 og 4 viser gjennomsnittleg nynorskprosent rekna etter sidetalet i desse dokumenta, den sistnemnde tabellen for den siste fireårsperioden under eitt.

Etter at over fjerdeparten av stortingsdokumenta var på nynorsk i alle åra frå 1995 til 1997, har nynorskprosenten igjen falle under 25 pst. dei siste tre åra. Berre vel tredjeparten av departementa ligg gjennomgåande over 25 pst.

Den reelle nynorskprosenten er likevel lågare enn dette, for det er oftast kortare stortingsdokument som blir skrivne på nynorsk. Tabell 2 viser såleis at den gjennomsnittlege nynorskprosenten rekna etter samla sidetal i stortingsdokumenta har lege på 12 – 14 pst. dei siste tre åra, etter at han i 1997 hadde vore oppe i vel 18 pst.

Dersom ein ser dei siste fire åra under eitt, jf. tabell 4, var det berre Landbruksdepartementet og Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementet som låg godt over 25 pst., medan Kulturdepartementet, Fiskeridepartementet og Kommunal- og regionaldepartementet låg tett oppunder. Det er særleg grunn til å merkje seg at tre departementet, Olje- og energidepartementet, Nærings- og handelsdepartementet og Justisdepartementet, skreiv mindre enn 5 pst. nynorsk i stortingsdokumenta sine i den siste fireårsperioden, og i tillegg var det fire andre som låg under 10 pst., Barne- og familiedepartementet, Arbeids- og administrasjonsdepartementet, Forsvarsdepartementet og Finansdepartementet.

Nærare om målbruken i pressemeldingar, rundskriv, kunngjeringar o.l.

Tabellane 5, 6 og 7 viser nynorskprosenten i det meste av det andre informasjonstilfanget departementa produserer, altså anna enn stortingsdokument. Her blir det ved registreringa skilt mellom dokument under og over 10 sider. For dei førstnemnde registrerer ein berre talet på dokument, for dei sistnemnde berre samla sidetal.

Tabell 5 viser at gjennomsnittleg nynorskprosent rekna etter summen av dokumenta under 10 sider har variert mellom 22 og 25 pst. dei siste fire åra.

Det har vore ein viss auke i talet på departement som har ein nynorskprosent som ligg over minstekravet, jf. tabell 6. I 2000 var det Utanriksdepartementet som hadde utforma flest små dokument på nynorsk (67%), medan dei andre departementa låg mellom 20 og 30 prosent.

Det er grunn til å presisere at ved utrekninga av samla nynorskprosent i rundskriv, kunngjeringar, brosjyrar, pressemeldingar o. l. er talunderlaget usikkert, då det i hovudsak byggjer på eigenrapportering. Mykje kan tyde på ei viss underrapportering, og at det først og fremst er ein del av bokmålstilfanget som synest å vere utegløymt. Dermed blir det registrerte prosenttalet for nynorsk noko høgare enn det verkeleg er.

Også for dokumenta over 10 sider er det grunn til å presisere at statistikken byggjer på eit usikkert grunnlag. Nokre departement har rapportert mykje tilfang, andre nesten ikkje noko i det heile. Underrapportering kan gje store utslag, og talgrunnlaget synest ikkje godt nok til at ein heilt kan feste lit til prosenttalet for det enkelte departement. Ein må likevel kunne leggje til grunn at prosenttala seier noko om tendensen i utviklinga i perioden 1997-2000.

Tabell 7 viser at sidetalet nynorsk i større publikasjonar i perioden 1997-2000 varierer mellom 10 og 14 prosent når ein ser alle departementa samla.

Med helsing

Vedlegg

Tabell 1: Målbruk i stortingsdokument 1997-2000 – Nynorskprosent etter talet på dokument
Tabell 2: Målbruk i stortingsdokument 1997-2000 – Nynorskprosent etter sidetal
Tabell 3: Talet på departement som kvart enkelt år har oppfylt minstekravet om 25% nynorsk i stortingsdokument i perioden 1997-2000
Tabell 4: Nynorskprosent rekna etter sidetal i stortingsdokument frå dei ulike departementa i fireårsperioden 1997-2000
Tabell 5: Nynorskprosent i ulike typar skriv frå departementa 1997-2000
Tabell 6: Talet på departement som kvart enkelt år i perioden 1997-2000 har oppfylt minstekravet om 25% nynorsk i skriv på under 10 sider
Tabell 7: Nynorskprosent i større publikasjoner frå departementa 1997-2000