Stortingsdebatt om nordisk samarbeid

Innlegg av nordisk samarbeidsminister Heidi Grande Røys i Stortinget 23. oktober om blant anna toppforskingsinitiativet, globaliseringsarbeidet, arbeidet med å fremje høgare utdanning i Norden, grensehinder og nabospråkforståing. Fornyings- og administrasjonsminister Heidi Grande Røys er nordisk samarbeidsminister for Noreg.

Som fleire har vore inne på, har det nordiske samarbeidet fått større merksemd dei siste åra. Det har fått ein ny dynamikk, og det er styrkt på ei rekkje samfunnsområde. Og som Inge Lønning sa, dette gir oss moglegheiter som vi absolutt bør nytte.

Statsministrane set klima, miljø, energi, forsking og utdanning høgt på sin dagsorden i den fornyinga av det nordiske samarbeidet som globaliseringsinitiativet er. Som samarbeidsminister har det vore viktig for meg å medverke til å forankre desse initiativa både i fagmiljøa, i fagdepartementa og i dei nordiske institusjonane. Og som fraksjonen, som eg har hatt møte med i Stortinget fleire gonger, veit, har ikkje eg alltid vore like nøgd med prosessen, og eg har hatt ei tydeleg norsk stemme i forhandlingane. Men eg vil påstå at vi no er inne på eit heilt anna spor. Prosjekta er blitt konkretiserte, og den nordiske nytten er òg blitt vist fram. Eg skal komme litt inn på det i omtalar av prosjekta.

Eg vil ta flaggskipet toppforskingsinitiativet som det fyrste eg vil nemne. Der er vi no einige om eit tematisk program med fem faglege prioriteringar innanfor klima, miljø og energi, og om finansiering. Forslaget tek utgangspunkt i eksisterande aktivitetar – det har òg parlamentarikarane vore opptekne av – både på nordisk og på nasjonalt nivå. Frå norsk side er vi veldig nøgde med at fangst og lagring av CO2 har kome med. Forskingsministrane skal gjere vedtak på møtet dei skal ha i tilknyting til sesjonen. I neste fase av toppforskingsinitiativet skal ein fokusere på helse og velferd, som eg òg veit parlamentarikarane har vore opptekne av. Det er eit godt eksempel på at noko som i starten kunne virke noko luftig og vanskeleg å få tak på, har fått ei veldig konkret utforming, har fått veldig tydeleg forankring i institusjonane, både nasjonalt og nordisk, og ikkje minst fått eit utgangspunkt i aktivitetar vi allereie er i gang med, men med større breidd, og er, som fleire har vore inne på, viktig å følgje opp òg fram til København 2009.

Nordisk Ministerråd leidde ein arktisk konferanse på Grønland tidlegare i haust. I samsvar med dei nordiske prioriteringane var det klima og miljø som var på dagsordenen, og ikkje minst verknadene som det har i Arktis. EU var der med delegasjonar frå kommisjonen, ordførarskapen og parlamentet. Vi var tre ministrar. Det var folk frå kyststatane og elles representantar frå mange land og organisasjonar. Forskarane kunne innanfor sine område skildre konsekvensane for flora, fauna og livsvilkår. Mitt utgangspunkt i den konferansen var igjen dette med å ha samarbeid, halde tett kontakt med andre miljø som jobbar med det same, ikkje minst Arktisk Råd, slik at vi ikkje spring i føtene på kvarandre når tiltaka skal utformast, men tvert imot slik at dei forsterkar kvarandre og verkar i same retning. Denne konferansen tek vi sjølvsagt med oss i Ministerrådet sitt vidare arbeid med klimaspørsmåla.

Lat meg òg trekkje fram arbeidet med å fremje høgare utdanning i Norden. Formålet er å styrkje samarbeidet mellom dei nordiske lærestadene og profilere Norden som ein attraktiv utdanningsregion. Den fyrste utlysinga av dei felles nordiske masterprogramma i 2007 fekk positiv respons frå høgare utdanningsinstitusjonar. Det er vedteke ein neste runde med diskusjon om korleis ein kan lyfte fram dei fagområda som statsministrane har identifisert som spesielt viktige, som eg sa: klima, energi og miljø. Igjen får vi ei kopling av toppforskingsinitiativet opp mot det generelle arbeidet og samarbeidet om høgare utdanning i Norden.

Så til noko som fleire har vore inne på, dette med grensehinder. Som òg fleire har sagt, kan det kanskje karakteriserast som ei endelaus historie. Men det betyr ikkje at vi ikkje skal ta det på aller høgste alvor. Det har vore jobba mykje med det før. Det ser ut til at det nordiske grensehinderforumet no har fått ei utforming og eit mandat som gjer det lettare å jobbe konkret og direkte med dei grensehindra som ein bestemmer seg for å fjerne, og det er ti stykke som eg har forstått har vore oppe i dagen. Og som òg fleire har vore inne på, er det ikkje minst viktig å hindre at nye oppstår, og at ein jobbar både på regjeringsnivå og òg frå Stortinget si side med å påpeike det. Så har eg stor tru på – og har alltid hatt det – dette med god og lett tilgjengeleg informasjon til den enkelte innbyggjar, slik at det som kan sjå ut som eit grensehinder ikkje nødvendigvis er det, viss ein fyrst veit korleis regelverket i dei ulike landa er frå starten av. Dette får vi rikeleg anledning til å diskutere meir i Helsingfors når Grensehinderforum legg fram sin fyrste årsrapport.

Så til globaliseringsarbeidet, som har vore sentralt og teke mykje tid både på parlamentarikarsida, i mitt møte med parlamentarikarane det siste året og òg i Ministerrådet. Sjølv om det er det som har teke tid, trur eg vi kan seie at sjølv om det skal liggje der som ein ny dynamikk, må vi ikkje gløyme dei verdiane som ligg til grunn, og som alltid må vere der, og ta med oss inn i dei nye initiativa det som er grunnlaget for det nordiske samarbeidet: felles kultur og felles språkforståing. Hadde vi ikkje hatt det, hadde ikkje det samarbeidet som vi har, vore berekraftig over tid.

Lat meg ta litt om språk. Eg har teke initiativ til ei grundig drøfting av språk i Nordisk Ministerråd i haust, for vi ser at den skandinaviske språkforståinga blant ungdom går nedover, og at engelsk er i ferd med å ta over.

Språk er mykje meir enn ein reiskap for kommunikasjon mellom folk. Det er ein heilt sentral del av infrastrukturen i det nordiske samkvemmet. Då Le Clézio fekk melding om Nobelprisen, sa han at språket er ein måte å tenkje på. Det er akkurat det det er. Det nordiske språkfellesskapet er med på å byggje opp om felles tankegods, kultur og verdiar. Eg er oppteken av at vi skal ha moglegheit til å snakke våre nordiske språk når vi møtest. Vi må ikkje risikere at det er ikkje-nordiske språk som vert samtaleform mellom oss når vi møtest. Då får vi heller ta oss råd til andre løysingar, som tolking. Det at vi kan forstå kvarandre, snakke våre eigne språk og verte forstått, er ein føremon vi har i Norden som få andre land har. Det har ein samfunnsøkonomisk verdi, og det har ikkje minst ein kulturell verdi at vi held fram med det.

Regjeringa er gjennom det nordiske avtaleverket forplikta til å arbeide for å styrkje nabospråkforståinga og nabospråkundervisninga i skulen. Dette er m.a. følgt opp gjennom særskilde kompetansemål i læreplanverket for grunnopplæringa. Kunnskapsdepartementet foreslår i si stortingsmelding Språk bygger broer òg å kartleggje den faktiske situasjonen for nabospråkundervisninga i grunnopplæringa og allmennlærarutdanninga. Det er ikkje minst viktig at det skjer i allmennlærarutdanninga, for det er jo lærarane som skal leggje til rette for at ungane får denne språkforståinga. Eg veit òg at dei andre landa er innom dei same initiativa, at ein skal ta ei kartlegging av stoda. Eg kan sjølvsagt forsikre at det brevet som mine kollegaer Trond Giske og Tora Aasland har fått frå delegasjonen ved Berit Brørby, skal vi sjølvsagt følgje opp, og forsikre at bruken av språket ved nordiske lærerstader og universitet vert følgt opp. Det skal eg sørgje for.

Budsjettprosessen har skapt ein del turbulens i år – og leiaren i budsjettgruppa, Berit Brørby, var sjølv inne på det – eg vil seie meir turbulens enn normalt. Eg har i mine tre år som samarbeidsminister vore oppteken av at det skal vere ein tett dialog om budsjettet mellom Nordisk Ministerråd og Nordisk Råd gjennom heile året. Då vi hadde formannskapen, starta vi det fyrste møtet allereie i januar. Det er den einaste måten å sikre at det er god dialog på, og at innspelet frå parlamentarikarane tidleg vert fanga opp, slik at konfliktnivået vert desto lågare. Det var ingen konflikt det året vi hadde formannskapen, fordi dialogen var god. Det betyr ikkje at vi var einige om alt, men det betyr at vi hadde tid til å verte einige om det som vart sluttresultatet. Det er viktig at dette er med vidare, og eg trur det er rett, som fleire har peika på, at Nordisk Ministerråd òg må ta diskusjonen om korleis samarbeidet med parlamentarikarane skal vere – ikkje berre i budsjettprosessen, men òg i globaliseringsprosessen, som har hatt ein noko uheldig start, og som òg var tema på det siste møtet i Ministerrådet, då vi hadde ein delegasjon frå Nordisk Råd til stades. Vi er nøydde til å utnytte dei moglegheitene som ligg i budsjettet, i lag. Vi er nøydde til å nytte midlane på best mogleg vis, i lag. Difor meiner eg det er positivt at Nordisk Ministerråd engasjerer seg i budsjettet. Det kan umogleg vere til noka ulempe for Ministerrådet.

Så til slutt to ord – eg rekk ikkje å seie så mykje om det – om dei nye retningslinene for Nordvest-Russland. Dei er utarbeidde i tett kontakt med dei regionale partnarane i Nordvest-Russland og føderale styresmakter i Moskva. Det er viktig at dei kjem på plass, ikkje minst, som òg saksordføraren var inne på, i lys av den siste tidas hendingar. Eg er veldig glad for at det no har stor oppslutning i Ministerrådet. Det var full tilslutning til å vidareføre dette viktige arbeidet. Det skal vi sjølvsagt gjere, lik som vi òg, som utanriksministeren var inne på i det førre innlegget, sjølvsagt skal ha veldig tett kontakt med våre naboar i vest i den situasjonen dei er midt oppe i.

Så óg:
St.meld. nr. 36 (2007-2008) om nordisk samarbeid