Statssekretær Vidar Ulriksen - foredrag på Arbeiderpartiets nordområdekonferanse 30. mars 2006 i Luftfartssenteret i Bodø

Kjære partifeller!

Konferansen har valt ei strofe frå Rolf Jacobsens dikt ”Nord” som vignett. Oppfordringa er: Se mot nord!

Den utfordring som ligg i å ”se mot nord” skal vi sjølvsagt ta. Det er manande ord til oss.

Men la meg samtidig slå fast at fiskerinæringa sin verdi i samanheng med den store nordområdediskusjonen må ta utgangspunkt i at fiskerinæringa faktisk er i nord. Fiskeria har spela ei grunnleggande rolle for liv og busetting i uminnelege tider. Fiskerinæringa spelar ei vesentleg rolle i dag og vil å gjere det i framtida.

I eit nordområdeperspektiv er det viktig å ha eit næringsgrunnlag som sikrar at vi er til stades på havet - og gjennom nordleg busetting. Fisk gjer begge delar.

Eg vil nemne eitt perspektiv til som innleiing til mitt foredrag. Det er forvaltaransvaret. Dersom vi forvaltar dei levende ressursane i havet på ein god og berekraftig måte, kan vi ha eit evigheitsperspektiv over fiskeria.

Havet er ei hovudkjelde til ernæring. Havet rommar ein biobank som medisinen og andre kan nyttiggjere seg til beste for oss menneska.

Behova vil bli tydelegare dei komande tiåra. Og våre mulegheiter for å nyttiggjere oss det marine potensialet vil auke.

Dette vedkjem oss alle. Det gjeld livsgrunnlaget vårt. I Nord-Norge, i Norge og i statane rundt oss.

Vårt ansvar er å bringe dette mulegheitsrommet vidare til dei framtidige generasjonane.

Utanriksministeren gav oss i går eit oversyn over Regjeringans samla nordområdepolitikk, satsingsområde og behovet for heilskap.

Betydninga av fiskerinæringa og ansvaret for ei god forvalting av dei levande ressursane i havet er ein vesentleg del av denne heilskapen og dei satsingar som Regjeringa ønskjer å legge vekt på.

Nordområda si betydning for fiskeria

La meg så få seie nokre ord om nordområda si betydning for fiskeria og fiskeria si betydning for nordområda, nasjonalt og internasjonalt.

Norskehavet og Barentshavet er to av verdas rikaste fiskehav. Golfstraumen sitt møte med våre farvatn har rikdommen i seg. Her finn vi blant anna gyte-, beite- og leveområde for den norskarktiske torsken.

Store deler av desse havområda ligg under norsk juristdiksjon og dei viktigaste fiskebestandane har betydelege delar av si utbreiing i norske havområde.

Norske fiskarar tar ein svært stor del av dei samla norske fangstane i havområda i nord.

Næringas betydning for Nord-Norge

Av dei om lag 15 600 fiskarane som var registrerte i Norge i 2004 var 7 650 heimehøyrande i Nordland, Troms og Finnmark.

60 prosent av Norges drygt 2 000 registrerte heilårsdrivne fiskefartøy er heimehøyrande i dei tre nordlegaste fylka.

Av dei om lag 12 000 personane som er sysselsette i foredlingsbedriftene langs kysten, er vel 30 prosent heimehøyrande i dei tre nordlegaste fylka.

Innanfor oppdrett og dei næringane som sel varer og tenester til oppdrettsnæringa er det på landsbasis no sysselsett omkring 20 000 personar. Av desse er 4600 personar direkte sysselsette i havbruk, og ein tredjedel er heimehøyrande i dei tre nordlegaste fylka.

Næringas betydning nasjonalt og internasjonalt

Fiskeri- og havbruksnæringa er i dag av dei største næringane i Norge.

Vi forvaltar ei nasjonalformue - havet - og vi ønskjer å legge til rette for størst muleg avkastning for samfunnet og den enkelte næringsaktive av det som vert hausta, produsert og vidareforedla.

Nokre tal illustrer kvar fiskeri- og havbruksnæringa står nasjonalt og internasjonalt.

Det samla fangstuttaket i norske fiskeri har dei siste 10 åra halde seg relativt stabilt mellom 2,6 og 3,1 millionar tonn. Vi er dermed nr. 10 i verda når det gjelder hausta kvantum.

Havbruksproduksjonen vår aukar år for år. I 2005 vert det produsert ca 600 000 tonn.

Vi produserer vesentleg meir mat av fisk enn det vert produsert mat i norsk landbruk. Skulle vi ete alt sjølve, måtte kvar nordmann, stor og liten, sette til livs 3,5 – 4 kg fisk kvar dag!

Omkring 95 prosent av norsk fisk og fiskeprodukt vert eksportert. Norge eksporterer sjømat til ca 150 land og til alle delar av verda. Vi er verdas tredje største eksportør av sjømat.

EU er samla sett framleis vår desidert største marknad med 61 prosent av vår totale eksportverdi. Eksporten til Russland har auka betydeleg dei siste åra. Ved utgangen av 2005 var Russland for første gang vår største enkeltmarknad.

I 2005 vart vår samla eksport i overkant av 31 milliardar kroner, mot 28,2 milliardar kroner i 2004.

Samla fortel alt dette at vi er ei fiskeristormakt. Vår stemme vert høyrd og våre val lagt merke til.

Interesser og utfordringar

Et reint hav

Miljøaspektet spelar ei sentral rolle i fiskeria. Den grunnleggande forutsetninga er eit reint hav. Det er mat det dreiar seg om.

I nord haustar vi i dag fisk frå stort sett reine hav. Forbrukarane veit dette. Utfordringa er å sikre tilliten til at havområda skal vere like reine også i framtida.

Vi har ei viktig oppgåve i å dokumentere at norsk fisk er fanga i reint hav. Ei god og truverdig overvaking av dei marine områda og dei levande ressursane har mykje å seie, i høve til økosystembasert ressursforvalting og ikkje minst for å kunne marknadsføre norsk sjømat som trygg mat.

Utvinning av petroleum og transport av potensielt store mengder olje og gass gjennom Barentshavet og vidare sørover representerer eit muleg faremoment. Denne aktiviteten må skje under føresetnad av at skadepotensialet vert redusert til et minimum. Dette stiller krav til næringa, krav til teknologibruk og teknologiutvikling. Det stiller krav til oljevernberedskap og seglingsleier.

Vi veit at oljetransporten svært sannsynleg vil auke langs norskekysten som følgje av auka utvinning på russisk side.

Regjeringa vil om kort tid legge fram ein heilheitleg Forvaltningsplan for områda utanfor Lofoten og i Barentshavet.

Som alle vel har fått med seg har det i lang tid vore mange og sterke ytringar i media om denne planen. Fokus i media har vore: for eller i mot oljeverksemd. Det mange synest å gløyme, eller let vere å nemne, er at forvaltingsplanen inneheld så mykje, mykje meir. Vi må trygt kunne seie at i denne samanhengen er Norge eit føregangsland. Ingen andre nasjonar har til no presentert noko liknande der prinsippa for ei økosystembasert forvalting er lagt til grunn i ein plan for eit havområde.

La meg også få tilføye om forvaltingsplanen for Barentshavet at sjølv om mange nok vil peike på manglar og etterlyse konkrete forslag om tiltak, så vil dette vere ein god start og eit steg i rett retning.

Sektoransvaret skal framleis gjelde, men planen vil vise betydninga av å sjå aktivitetar i samanheng. For fiskeriforvaltinga er det viktig at næringsinteresser, omsynet til miljøet og til den biologiske produksjonen vert sett i rett perspektiv.

Ei berekraftig forvalting

Skal vi kunne utnytte dei rikdomane som ligg i havet må vi sørgje for ein langsiktig og berekraftig bruk av dei marine ressursane og det marine miljøet.

Fiskerinæringa er basert på ein fornybar, men ikkje uuttømmeleg ressurs. Fiskeriforvaltinga må innrettast slik at artsrikdomen ikkje vert øydelagd og at fiskebestandane ikkje vert fiska ned. Lukkast vi ikkje med dette, sagar vi bokstaveleg av den greina vi sit på.

Ambisiøse mål i internasjonale avtaler på fiskeri- og miljøområdet stiller aukande krav til langsiktige og berekraftige forvaltingsstrategiar både innan fiskeri og havbruk.

Vi er gode i fiskeriforvalting! Vi har betydelege fiskebestandar innanfor våre ansvarsområde som er i god forfatning.

Vi har ei forvalting som gir Norge et godt renommé og gjennomslagskraft i internasjonale fora og prosessar knytt til forvalting av dei levande ressursane i havet.

Men utfordringane er der. Vi kan bli enda betre.

Og - om lag 90 prosent av de bestandane vi fisker på i Norge deler vi med andre statar. Dette krev eit aktivt internasjonalt samarbeid - om forsking, forvalting og kontroll. Vi er med andre ord heilt avhengige av at desse statane lukkast med forvaltinga si og av at vi klarer å samarbeide på ein god og effektiv måte.

Det storstilte ulovlege fisket i Barentshavet skil seg ut som problemområde. Dette kjem eg tilbake til om litt.

I nord er vår viktigaste samarbeidspartnar Russland. Forvaltings- og forskingssamarbeidet med Russland har lange og gode tradisjonar. Norskarktisk torsk, hyse, lodde og kongekrabbe forvaltar vi i fellesskap.

Vi deler eit økosystem og viktige fiskebestandar med Russland. Vi er i eit skjebnefellesskap. I nord er eit godt samarbeid med Russland om forvalting av dei marine ressursane og miljøet nøkkelen til å lukkast med å nå måla våre.

Nyskaping og forsning

Vi må ha ein nyskapings- og forskingspolitikk som utviklar den kunnskapen som trengst for å utløyse verdiskapingspotensialet i fiskeri- og havbruksnæringa og som gjer oss i stand til å ivareta forvaltaransvar vårt på best muleg måte.

Hovudtema – IUU utfordringa

Norge deler, som eg har vore inne på, brorparten av dei bestandane vi fangstar på med andre statar. Eit godt samarbeid om felles forvalting og kontroll er derfor grunnleggande for at vi skal lukkast og for at vi skal vere sikrare på at avtalene vi gjer om kvotedeling, tilgang til å fiske i norske områder mv. har et reelt innhald.

Kampen mot det ulovlege fisket i Barentshavet står høgt på den politiske dagsorden. Dette tjuvfisket har eit omfang og ein karakter som gjer det svært bekymringsfullt.

Norske styresmakter har gjort berekningar som indikerer, moderat rekna, at så mykje som 100 000 tonn norsk arktisk torsk på denne måte har vore unndrege kvotekontroll kvart år dei siste åra. Dette er 1/5, kanskje ¼, av den totale kvoten for torsk i nord! I verdi snakkar vi her om ulovlege fangstar til minst 1,5 milliard kroner årleg. (Til samanlikning: Dei samla eksportinntektene frå norsk arktisk torsk fiska i Barentshavet er på 8-9 milliardar kr. årleg.) Det er, som nokon har sagt, 20 Nokas-ran kvart år!

Dette skaper uro, for seie det forsiktig, i norsk fiskerinæring og i den lovlydige delen av russisk fiskerinæring - som nødvendigvis må tape på ei storstilt svart omsetting av fisk i den europeiske marknaden – og som tapar framtidige kvotar! For eksempel: I 2006 ville kvoten blitt ca 100 000 tonn høgre enn det som no er tilrådd av Havforskingsinstituttet.

Tilsvarande kan eit ulovleg fiske av slike dimensjonar vere med på å svekke tilliten til Norge som ein ansvarleg ressursforvaltar om vi ikkje lukkast med å nedkjempe dette. Vi kan dermed risikere å stå svakare, ikkje berre i internasjonale samanhengar, men også overfor opinionen og beslutningsmiljøet heime.

Som ein av verdas største eksportørar av fisk står vi også i fare for å undergrave forbrukarane sin tillit til at fisk frå Barentshavet er etisk god mat.

Eit grenselaust problem.

Kriminalitetsbildet i Barentshavet er samansett og komplisert:

• Russiske fartøy i hovudsak, med ulike eigarinteresser, fiskar ulovleg.

• Fangsten vert lasta om og transportert, ofte med bekvemmelegheitsflagga fartøy, til europeiske hamner.

• Landing skjer i hamner i Europa med lite eller ingen kontroll.

• Sal i marknaden.

Dette er ikkje småskalakriminalitet! Med så store kvanta og verdiar involvert forutset dette organiserte nettverk av eigarar som investerer i den kriminelle aktiviteten. Her ser vi også ulike europeiske nasjonalitetar involvert.

Det forutset fiskarar, transportørar og kjøparar som gjennom til dels sinnrik organisering av aktiviteten sin vinn fram med slik bandittverksemd.

Og ikkje minst forutset dette svake, for ikkje å seie likegyldige, statar som ikkje gjev eller vil gje denne type ressurs- og økonomisk kriminalitet tilstrekkeleg prioritet. For somme europeiske statar er det snakk om opprioritering på kriminalitetsskalaen.

Dette har ikkje berre med manglande vilje til aktivitet å gjere, men ofte med fråver av heilt grunnleggande heimlar for kontroll og handheving. Eit målretta internasjonalt og nasjonalt regelverksarbeid på ressursforvaltningsområdet vil ha stor verdi.

For statar som sel ”bekvemmelegheitsflagg” er det her snakk om ei kynisk utnytting av ei svakheit i folkeretten som snarast bør bøtast på.

Dette samansette kriminalitetsbildet inneber at Noreg må arbeide på mange og til dels ulike nivå for å vinne frem. Kombinasjonen av verkemiddel må vurderast i samråd med andre departement og offentlige instansar.

Målet vårt er klart: Denne kriminaliteten må stoppast! Det vil tene norske interesser og det vil tene det internasjonale arbeidet for ei ansvarleg forvalting av dei levande marine ressursane.

Norske styresmakter har i ei årrekkje arbeidd på mange plan for å få dette til.

Kva gjer vi?

Denne regjeringa løyvde 17,5 millionar kroner ekstra på 2006-budsjettet for å styrke ressurskontrollarbeidet. Midlane har finansiert ein styrka kontroll i Norge frå Fiskeridirektoratet si side og auka aktivitet internasjonalt. Samtidig er det viktig å halde oppe Kystvakta sitt aktivitetsnivå. Det fekk vi gjort gjennom løyving over budsjettet til Forsvarsdepartementet.

I Den blanda norsk-russiske fiskerikommisjonen har det ulovlege fisket i Barentshavet vore tema ei rekke gonger.

I samarbeid med Russland er vi samde om viktige tiltak for å stoppe det ulovlege fisket. Vi har innført varslingsplikt for fiskefartøy som vil laste om til transportfartøy slik at denne operasjonen kan kontrollerast. Vi har innført satellittsporing også av transportfartøy. Og vi har forbode omlasting til andre fartøy enn dei som er heimehøyrande i Norge, Russland eller i ein stat i Den nordaustatlantiske fiskeriorganisasjonen.

Sett frå norsk ståstad er problemet for stor avstand mellom semja på papiret og den verkelegheita vi opplever. Det skjer eit storstila ulovleg fiske i Barentshavet og russiske forvaltingsmyndigheiter manglar vilje og/eller evne til å leve opp til sine forpliktingar. Det ver framleis registrert at russiske fiskefartøy lastar om til bekvemmelegheitsflagga transportfartøy, utan at russiske styresmakter reagerer.

Det er nødvendig at Norge og Rusland arbeider vidare med å avdekke uregistrerte fangstar. Vi må få til eit kontrollregime som skapar tillit til at vi i fellesskap forvaltar ressursane på ein ansvarlig måte.

For oss har det svært mykje å seie at Russland har ei marin næring og forvalting som kan utvikle seg i ei positiv retning og bli ein medspelar i arbeidet for ei ansvarleg fiskeriforvalting.

Vi ønskjer å bidra til dette.

Eg har likevel ingen illusjonar om at vi skal sjå raske løysingar. Dette er eit langsiktig arbeid der initiativet ligg på norsk side.

Behovet for hamnestatskontroll

Hovudproblemet er og blir flaggstaten sin manglande vilje og evne til å ta reelt ansvar for eigne fartøy. Utan slik medverknad frå flaggstaten vil det ulovlege fisket ikkje kunne bekjempast effektivt. Dette er eit problem for folkerettssamfunnet.

Den ulovlege fisken vert som sagt landa i europeiske hamner. I store kvanta. Det er derfor tvingande nødvendig, også for å kompensere for manglande tiltak frå flaggstatar, at fangstane vert kontrollerte ved landing i Europa og at ulovleg fisk vert avvist.

Norge har i lang tid arbeidet for effektive ordningar for hamnestatskontroll. På det globale plan gjennom FN og FNs matvareorganisasjon FAO. I FAO er det no utarbeidd retningsliner for kva ei slik kontrollordning bør innehalde.

Regionalt, i Nordaust-Atlanteren, har vi frå norsk side fremma forslag om eit kontrollregime gjennom fiskeriorganisasjonen for Nordaust-Atlanteren, NEAFC. Denne organisasjonen, som har EU, Russland og andre relevante statar som medlemmer, arbeider no med å få dei nødvendige brikkene på plass for at ei hamnestatskontrollordning kan innførast.

Forslaget frå Norge er ei vidareutvikling av den modellen som ligg til grunn i FAO.

Får vi eit hamnestatskontrollregime på plass i Europa vil dette ha to effektar:

• Det verkar preventivt, til fleire statar som gjennomfører pålitelege regime for hamnestatskontroll, til vanskelegare blir det å få landa ulovlege fangstar. Vi ønskjer oss eit Schengen-system med felles yttergrenser for landing av fangst i Europa. Ulovlege fangstar skal på denne måten kunne jagast frå hamn til hamn.

• Dernest vil effektiv hamnestatskontroll legge til rette for at flaggstaten, gjennom påvising av ulovlegheiter og dokumentasjon frå hamnestaten, kan oppfylle sine forpliktelsar vis-a-vis eigne fartøy.

Av denne grunn har fiskeri- og kystministeren lagt stor vekt på å arbeide for oppslutning om eit hamnestatsregime, når ho har hatt møte med EU, EUs enkeltmedlemmar, Russland og andre statar.

Tosidige kontrollavtaler

Kontroll med ressursuttaket på felles fiskebestandar føreset eit nært samarbeid mellom statane på det praktiske plan. Det er inngått avtaler om samarbeid på kontrollområdet med ei rekke statar rundt Nord-Atlanteren (England, Skottland, Irland, Færøyane, Island, Sverige, Danmark, Nederland, Frankrike, Tyskland, Canada, Polen, Portugal og Russland.) Innanfor EU må vi gjere det slik fordi det er dei einskilde medlemsstatane som har ansvaret på kontrollområdet.

Fiskeri- og kystministeren skreiv tidligare i år under ein kontrollsamarbeidsavtale med den portugisiske fiskeriministeren. Statsråd Helga Pedersen har også tatt opp arbeidet med IUU-problematikken med sin spanske motpart. Også utanriksministeren gjorde det til et viktig tema under sitt besøk denne månaden. Spanske styresmakter har under desse møta sagt at de ønskjer å inngå ein kontrollavtale med Norge. Dette er viktig fordi Spania er EUs største fiskerinasjon og fordi Spania no er det siste landet av betydning som ikkje har ein slik samarbeidsavtale med Norge.

Kvoteavtaler og ressurskontroll

Under fiskeriforhandlingane i 2006 ønskjer vi ei felles tilnærming og tydelegare kopling mellom dei avtalene som Norge inngår med andre statar om kvotar, fisketilgang mv. i norske jurisdiksjonsområde og eit krav om ein adekvat ressurskontroll som sikrar at avtalen er truverdig og kan gjennomførast.

Vi ønskjer på denne måte å legge til grunn at kvoteavtalene skal innehalde eit element som sikrar behovet for reell kontroll av uttak og landingar av fangst. Vi ser for oss at om ikkje alt for mange år kan vi gjere slike avtaler avhengige av at den aktuelle staten har pålitelege og ansvarlege regime for ressurskontroll. Vi vil dermed sikre oss at avtaleparten bidrar til ei berekraftig forvalting og held avtalene dei har skrive under.

Vi arbeider også med andre tiltak. Blant anna vil vi sikre oss det juridiske verktøyet for å kunne nekte utanlandske fartøy som tidligare har deltatt i ulovleg fiske å lande fisk i norske hamner. Det same gjeld tiltak for å nekte slike fartøy å få bunkers og andre hamnetenester i Norge. Vi vil gjere det vanskeleg for desse fartøya. Det skal ikkje løne seg å drive ulovleg fiske.

Denne regjeringa er svært opptatt av desse spørsmåla. Fiskeri- og kystministeren og utanriksministeren er i dialog med EU, EUs einskildstatar, Russland mf. Vi arbeider med å få til et Nord-atlantisk fiskeriministermøte i Norge til sommaren der søkelyset nettopp vert retta mot spørsmål knytt til flagg- og hamestatens rolle og bidrag i arbeid for berekraftig fiskeriforvalting.

Avslutning

La meg avslutningsvis få seie at betydninga av ei ansvarleg ressursforvalting, med ei tydelig kopling til internasjonalt samarbeid og internasjonale utfordringar, illustrerer kor viktige fiskeria er når norske interesser skal formulerast i nord.

Eg har valt å konsentrere meg i hovudsak om dei internasjonale utfordringane og dei tiltak vi arbeider med i den samanhengen for å få bukt med det ulovlege fisket i Barentshavet.

Dette er ikkje fordi vi ikkje har utfordringar på heimebane, overfor vår eiga fiskeriverksemd. Grunngjevinga er eine og åleine at det ulovlege fisket i Barentshavet har så store dimensjoner og synleggjer grunnleggande kontrollproblem i dei landa der fisk frå Barentshavet vert landa.

Takk for oppmerksomheita.