Helsing til KS sitt landsting

Tale ved opning av KS sitt Landsting på Rica Seilet Hotel, Molde, 5. februar 2008.

Gode møtelyd!

Namnet på denne samlinga vitnar om historisk medvit. Ting-institusjonen i Noreg går som kjent tilbake til vikingtida.

Skikken med å reisa til tings er også omtalt i Håvamål. Der heiter det mellom anna:  

Tvegen og mett
ride mannen til tings,
om han òg klent er kledd.
Korkje brok eller skor
skjemmer nokon,
og heller ikkje hesten,
om han er låk.

Tvegen og mett, ja: Reinvaska og nøgd. Vonleg kjenner de dykk att. Kommunesektoren er i alle fall ikkje like sveltefora som før!

Men Håvåmål har meir på lager. Det heiter òg, rett nok om den vankloke, at

Det ser han fyrst
når til tings han kjem:
av frendar eig han få.

Når eg no kjem til KS sitt landsting, kjenner eg meg derimot mellom frendar!.. Både som folkevald i Rogaland, som stortingsrepresentant og sosialminister, og ikkje minst som leiar av Kommunalkomiteen i siste periode, har eg hatt rikt utbyte av kontakt med KS.

Eg er framleis heller fersk i Kommunal-og Regionaldepartementet. Det tok berre fire veker å sitja lenger enn Bjarne Lyngstad frå Venstre, kommunalminister i Lyng-regjeringa. Snart passerer eg Helge Rognlien, også frå Venstre, som var kommunalminister det siste halve året i Borten-regjeringa.

Eg kan lova dykk at eg har anna å gjera enn å telja dagar. Tida går med til arbeid og innsats for det som vel må kunne kallast vårt felles ”anliggende”: kommunane. 

Kommunane har over tid vorte viktigare som ”ramme” rundt liva våre. Frå vogge til grav, frå tidleg til seint, forheld innbyggjarane seg til lokalsamfunna som kommunane utgjer. Som deltakarar i val . Som barn i barnehage og på skule. Som tilsette. Som pleietrengjande. Som opplevarar av kultur og som entreprenørar. Det er ikkje så lenge sidan alt var annleis.

Forgjengarane til KS, Norges byforbund og Norges Herredsforbund, vart skipa i høvesvis 1903 og 1923. Det er sjølvsagt ein livsfjern tanke å sjå føre seg at nokon av initiativtakarane bak dei samskipnadene kunne vera til stades her i dag. Om dei derimot hadde vore her, er eg viss på at dei for sin del hadde meint at både Kommune-Noreg og KS også hadde vore rein og pur science fiction.

Så vert spørsmålet: Er vi for vår del i stand til å tenkja oss kva kommunane vil og bør vera om nye 80-100 år? Sikkert ikkje.

Men eg er overtydd om at både de, kommunane sjølve og staten/departementet gjer klokt i å sjå framover. Vi må støtt vera opptekne av å identifisera utfordringar og leita etter løysingar. Både når det gjeld økonomiske rammer, rekruttering av arbeidskraft, utvikling av kvaliteten på den lokale velferda, kommunane sitt klimaansvar, omdømmet til kommunane og livskrafta til sjølve navet: det kritiske, opplyste og deltakande lokale folkestyret.

Dette arbeidet, dette samarbeidet, har ingen openberr ende. Tvert om grensar det opp til eit – sett på spissen - evig arbeid. Då treng vi – statlege styresmakter – eit sterkt og konstruktivt KS å spela på lag med, læra av og bryna oss på. I kvardagen og i framtida har vi eit sams ansvar. Ulikt og sikkert skiftande, men eit like fullt felles ansvar.

Lat meg vera litt meir konkret no. Som folkevalde skal vi visa handlekraft og leiarskap. Eg og Senterpartiet gjekk i 2005 til val på at vi skulle ha ei opptrapping av inntektene i kommunesektoren. Det har vi gjennomført i samarbeid med Ap og SV.

Vi har styrka kommuneøkonomien. Dette har gjort det mogleg for kommunane å betra tenestetilbodet. Eg er imponert over alt det kommunane på to år har fått til!!!

Det er nær 10 000 fleire årsverk på plass innan omsorgstenestene, 25 000 fleire barn har plass i barnehage. No ser vi at kommunane grunna auka kostnader får mindre att for pengane sine enn Regjeringa har lagt til grunn.

Eg fylgjer med på utviklinga. Eg veit at kommunane framleis treng vekst for å gje innbyggjarane sine betre lokal velferd. Det er min jobb som kommunalminister å arbeida for å få det til. Dette handlar langt på veg om kva slags samfunn vi ynskjer å leva i.

Dei fleste her til lands lever rike, gode og trygge liv. Samstundes aukar forskjellane mellom dei som har mest og dei som vert hangande etter. Det har også vakse fram eit misforhold mellom den private velstanden til det store fleirtalet og kvaliteten på tilbod som vert gjeve frå fellesskapet. Vår jobb er å freista retta opp dette.

Samstundes er det overlag viktig at kommunane heile tida ikkje berre brukar midlane klokt, men òg legg vinn på å utvikla og betra kvaliteten på den lokale velferda. Her står ikkje minst Kvalitetskommuneprogrammet sentralt. Meininga med dette er nettopp å spora til endå høgare kvalitet innan pleie-, omsorgs- og oppvekstsektoren. Reduksjon av sjukefråværet er ein viktig del av satsinga. Så langt viser programmet seg å ha effekt. Kommunar som tek del i Kvalitetskommuneprogrammet har i gjennomsnitt redusert sjukefråværet meir enn andre kommunar.

Samarbeid og målretta innsats nyttar! Og kan gje rom for andre tiltak, andre satsingar: Dersom kommunane reduserer sjukefråværet sitt med eitt prosentpoeng, vert det over tid frigjort 1,5 milliardar kroner.

Dette er også rett tid og stad for å gje dykk ros for å oppmoda medlemene dykkar til å innføra etiske retningsliner som ein naturleg del av heile organisasjonen sin kompetanse og kultur. Eit godt omdømme er avgjerande for å sikra kommunal sektor både gode rammevilkår og arbeidskraft. Dette krev traust innsats over tid: Leiarar på alle nivå har eit spesielt ansvar ved å setja standard og vera rollefigurar.

Frå departementet si side er Forum for etikk i kommunesektoren etablert. Det vert no utgreidd om ein skal skipa eit sentralt kompetanseorgan for etikk i kommunesektoren. Ein open og gjennomsiktig kommunesektor er viktig for det norske demokratiet. Den opne organisasjonen har dei beste føresetnadene for å sikra høg etisk standard, vera omstillingsdyktig og levera gode tenester.  Departementet har hatt på høyring framlegg som skal medverka til større openheit og rolleklårleik i kommunane. Vi ser no nærare på kva høyringsinstansane har sagt. Proposisjon vert send Stortinget før sommaren.

Eg skal straks runda av, men eg har to saker til på hjartet fyrst.

Det vert gjort mykje svært godt arbeid i kommunane våre. Det er samstundes avgjerande at kommunane har høve til å ta lokale omsyn og gjera eigne val. Regjeringa har bedt kommunane om å prioritera eldreomsorg og barnehagar. Det har kommunane gjort.

Då kan det verka underleg at vi frå Regjeringa si side kritiserer kommunane for at dei same pengane ikkje er brukt på skular og barnevern. Verken vi som styrer landet eller de som styrer kommunane, kan bruka dei same pengane to gonger. Det vert utført mykje godt arbeid også innan skule, barnevern og andre område. Skal vi auka innsatsen, må vi innsjå at kommunane treng meir enn det dei får i dag.

Når det gjeld skule, har kommunesektoren derimot eit stort ansvar når det gjeld å leggja tilhøva kostnadsfritt til rette for elevane. Eg snakkar no om lærebøker ved skulestart. Både kommunar og fylkeskommunar har lenge svikta på dette feltet. Alt i 1969 uttalte Stortinget – i samband med lov om grunnskolen – at lærebøker skal liggja føre ved skulestart – på begge målformer, til same pris. Fem år seinare uttalte Stortinget det same når det galdt (og gjeld) lærebøker i den vidaregåande skulen. Sidan då har det aldri – ikkje eitt einaste år – skjedd at nynorskelevane har fått skulebøkene sine i tide. Eitt breitt omtalt problem vart dette sist haust, då langt fleire enn berre det nynorske mindretalet fekk bøkene for seint. Kommunar og fylkeskommunar har – som skuleeigarar – eit openbert og etter mitt syn sjølvsagt ansvar for å sjå til at elevane har skulebøker når skuleåret tek til om hausten.

Kunnskapsministeren og eg har difor teke initiativ til eit samarbeid med KS fram mot skulestart hausten 2008. Det kjem brev til KS med denne veka med invitasjon til slikt samarbeid. Vi vil fylgja opp både i forhold til leverandørane av lærebøker og skuleeigar sin innkjøpsprosess. Vi trur at KS mellom anna kan hjelpa med rettleiing til kommunane og fylkeskommunane i samband med tilbodsprosessar.

Gode frendar, lat meg til slutt ynskja dykk lukke til med landstinget – og med framtida. Eg ser fram til eit godt samarbeid!