Regionalt trafikktryggleiksarbeid

FTU Rogaland sin konferanse for Vestlandsfylka,
Quality Airport Hotell, Sola, onsdag 6. juni 2007

Trafikktryggleiksvener,

først vil eg takke for invitasjonen til denne FTU-konferansen for Vestlandsfylka. Eg synest de har valt eit svært interessant og viktig tema for samlinga når de tek for dykk tverrgåande samarbeid og åtferdsendring.

Førebelse tal viser at 20 personar omkom i trafikken i mai, lite grann mindre enn i 2006. Så langt i år viser dei same tala 75 omkomne, 1 meir enn i 2006. Det er 75 for mange! Utviklinga er relativt stabil, og den lange trenden er nedover. Det ser ut til at all innsats må forsterkast for å vidareføra den trenden!

Eg skal i den neste halvtimen tale om trafikktryggleiksarbeidet med vekt på arbeidet på regionalt plan. Eg byrjar med dei nasjonale føringane for politikken og arbeidet på dette feltet, før eg går nærare inn på lokalt trafikktryggleiksarbeid. Til slutt rundar eg av med ei kort orientering om Regjeringa sitt arbeid med forvaltningsreforma og noko av det reforma vil kunne seie for samferdselsområdet og trafikktryggleiksarbeidet.

Trafikktryggleik er eit hovudmål i samferdselspolitikken til Regjeringa. Til grunn for transportpolitikken i Noreg ligg nullvisjonen – ein visjon om at det ikkje skal hende transportulukker med drepne eller livsvarig skadde.

Noreg ligg heilt i framkant når det gjeld trafikktryggleik i verda. Ei rangering presentert i avisene nyleg viste at Noreg er nr 2 i Europa, etter Nederland men før vår nordiske granneland. Talet på omkomne i trafikken er meir enn halvert sidan toppåret 1970, samstundes som trafikken har blitt tre gonger så stor. Mange årsaker sjølvsagt. Dette gjer at risikoen i vegtrafikken her til lands no er blant dei aller lågaste i verda. Denne gode plasseringa er eit resultat av ei systematisk og heilskapeleg satsing på trafikktryggleik gjennom fleire tiår.

Trass i denne omfattande innsatsen, opplevde me ein auke i talet på drepne i 2006 samanlikna med rekordåret 2005. Ulukkestala for 2006 viser at 242 menneske miste livet, og dette er 18 fleire enn i 2005. Men dersom me jamfører det med utviklinga dei siste fem åra, er me framleis på rett veg mot færre drepne i vegtrafikken. Gjennomsnittet for denne 5-årsperioden er 269 drepne, altså 27 fleire enn i 2006. Det er såleis altfor tidleg å kunne seie noko om trenden er i ferd med å snu. Talet er likevel framleis for høgt, og det er stendig naudsynt med forbetringar i trafikktryggleiken.

Statsbudsjettet for 2007

Mange faktorar bestemmer trafikktryggleiken. Men me kjem ikkje vekk frå at ein av dei er vegstandarden, og dermed nivået på statens samferdslebudsjett.

Her kjem favorittplansjen min. Me er litt haukne på samferdslesida om at me får til noko i denne regjeringa, og her kjem det tydeleg fram. Me løfta først NTP-nivået meir enn dei ville. Så oppfyller me det langt høgare nivået – i motsetnad til kva dei andre gjorde med sitt lågare nivå.

Regjeringa aukar satsinga på samferdsel i statsbudsjettet for 2007. Me er stolte over å ha presentert det aller fyrste budsjettet som innfrir NTP-nivået for veg og jernbane etter at ordninga med NTP vart innført. Me leverer no det me lovde i Soria Moria. I tal snakkar me etter RNB 2007 (som ikkje er med på plansjen) om ein auke med ca 3 mrd kr totalt, av desse om lag 2 mrd på veg. Me styrkjer postar med mindre rikspolitisk interesse, men som har særleg trafikksikringseffekt: Vegvedlikehaldet og rassikring, der me går lenger enn NTP-vedtaket.

Samferdsleministeren og regjeringa er svært oppteken av at det skal vere trygt å ferdast på vegane våre. Og den sterke veksten i vegbudsjettet vil vere med på å betre trafikktryggleiken.

Nasjonal handlingsplan for trafikktryggleik på veg

Trafikktryggleiksarbeidet er mangslunge og femner vidt. For å sikre at me held rett kurs mot nullvisjonen har Vegvesenet, Sosial- og helsedirektoratet, Politiet og Trygg Trafikk utarbeidd ein felles handlingsplan som skal vere førande for alt trafikktryggleiksarbeid i landet. Her blir måla og strategiane for trafikktryggleiksarbeidet konkret følgt opp gjennom 243 tiltak for betre trafikktryggleik på veg.

Betre trafikktryggleik handlar om å bruke gode og effektive tiltak som blir sette inn i ei fungerande organisatorisk ramme. Eg er oppteken av at trafikktryggleiksinnsatsen skal vere mål- og løysingsorientert. Dette inneber at tiltak skal rettast direkte mot å løyse faktiske tryggleiksproblem. Og samstundes er det òg viktig å halde på heilskapssynet i arbeidet.

Forsking viser at det ofte er vanskeleg å isolere trafikktryggingsvinsten av enkelttiltak. For å lukkast med ein stendig nedgang i talet på skadde og drepne i trafikken, er me nøydde til å ta i bruk heile spekteret av tilgjengelege tiltak. Vår tenking og tilnærming må omfatte alle forhold og aktørar som kan ha verdi for tryggleiken. Eg er overtydd om at ein vellukka trafikktryggleikspolitikk alltid må vere samansett av ein balansert kombinasjon av infrastrukturtiltak og tiltak retta mot trafikantane og køyretøya.

Haldnings- og åtferdsendrande arbeid

Vegstyresmaktene arbeider for at regelverk, opplæring og utforming av transportmiddel og infrastruktur skal utformast på eit vis som fremjar trafikksikker åtferd, og som i så stor grad som mogeleg gir vern mot at feilhandlingar fører til død eller varige skadar. Det skal ikkje vere dødsstraff for å gjere feil i trafikken. Samstundes har vi som trafikantar sjølve eit ansvar for vår eigen framferd – og for livet og helsa til våre medtrafikantar. Me har alle vår personlege nullvisjon – me ynskjer ikkje at det skal hende noko med oss sjølv eller våre nærmaste – og det gjelder å respektere nullvisjonen til andre. 

Sjølv med denne ibuande nullvisjonen, er det vanskeleg å få folk til å endre si eiga åtferd. Me står her framfor ei stor utfordring. Eg er difor glad for at de har valt å ta opp dette viktige emnet på denne konferansen.

Lokal og regional innsats for trafikktryggleik

Vegstyresmaktene arbeider kontinuerleg og målretta for å trygge trafikantane, men me greier ikkje gjere nullvisjonen til røyndom åleine. Med oss på lag må me òg ha med ei mengd andre aktørar. Ei av årsakene til at me har hatt ei så positiv ulukkesutvikling her i Noreg dei siste tiåra, er at me har arbeidt systematisk og målretta og hatt eit godt samarbeid mellom aktørar på tvers av fagfelt og nivå.

Ei solid lokal og regional forankring er naudsynt for at det nasjonale trafikktryggleiksarbeidet skal ha effekt. I følgje §40 a i Vegtrafikklova har fylkeskommunen ansvaret for å tilrå og samordne tiltak for å fremje trafikktryggleiken i fylket. Med andre ord: Fylkeskommunen er eit bindeledd mellom staten, som har satt seg nasjonale mål for trafikktryggleiksarbeidet, og kommunane og andre lokale aktørar.

Rogalandsforskning og Universitetet i Stavanger gjennomførte i 2005 på oppdrag frå Vegdirektoratet, ei undersøking om kva organisering har å seie for kommunalt og fylkeskommunalt trafikktryggleiksarbeid. Undersøkinga viste store skilnader med omsyn til organisering, myndigheitsområde og gjennomslagskraft. Det var mellom anna peika på at:

• Eit trafikktryggleiksutval som har ei sterk politisk forankring og som er leia av ein politikar, har ein sterkare posisjon i fylkestinget enn berre eit administrativt fagutval. Men ei sterk sambinding mellom politikarane og fagorgana er òg viktig for å skape legitimitet.

• Trafikktryggleik blir prioritert høgare i fylke der politikarane i FTU både er engasjerte i trafikktryggleik og har stor påverknadskraft i sine parti.

• Aktørane som er med i eit FTU viser større engasjement for saka dersom utvalet har eit eige budsjett og eit reelt ansvar for avgjerder om trafikktryggleik.

Skal eg konkludere, viser undersøkinga at det til sjuande og sist er politikarane som bestemmer – på godt og vondt, og at lokaldemokratiet såleis fungerer.

Ei av dei største utfordringane for det fylkeskommunale trafikktryggleiksarbeidet, slik eg ser det, har vore å få det politiske nivået til å gi trafikktryggleik høgare prioritet og samstundes sikre at interessa held fram, òg når andre saker kjem på dagsordenen. Trafikktryggingsplanar må prioriterast, vedtakast og ikkje minst følgjast.

Ei anna utfordring er å setje trafikktryggleik inn i ein større samanheng. Undersøkinga viste at fokuset i dei fleste fylkeskommunale trafikktryggleiksplanane framom alt er på trafikantane. Dei viktigaste satsingsområda er opplæring, informasjon, kontroll og overvakning, medan fysiske tiltak og areal- og transportplanlegging i mindre grad blir prioriterte. Dette er visseleg viktige satsingsområde, men eg trur at me får ein enda større effekt på trafikktryggleiken dersom fokuset blir breiare.

Ein måte å utvide fokuset på, er å sjå på trafikktryggleik som ein del av HMS-arbeidet i fylket, kommunane og andre verksemder. Arbeidet med helse, miljø og tryggleik står høgt dei fleste stader, men trafikktryggleik er i liten grad ein del av dette arbeidet. Det synest eg er synd.

HMS-arbeidet kan vere ein innfallsport til å arbeide med trafikktryggleik i skulen, barnehagen og i anna tenesteyting.

Viktig i denne samanhengen er òg at det blir stilt krav til tryggleik ved kjøp av transporttenester og ved innkjøp av offentlege køyretøy. Trygg skuletransport er eit døme på ein sak som har vore høgt oppe på den politiske dagsordenen fleire gonger den siste tida. Fylkeskommunane er store kjøparar av transporttenester, mellom anna til skuleskyss. Dei har difor moglegheit til å påverke kvaliteten på dei tenestene som vert tilbode.

La ikkje trafikktrygging vere ein nisje, men tenk breitt og tverrfagleg. Slik kan det skapast synergieffektar på fleire samfunnsområde.

Forvaltningsreforma: Regionale fortrinn – regional framtid

Regjeringa ynskjer å leggje til rette for eit levande folkestyre med kommunar og regionar som gjer fullt ut bruk av lokale og regionale fortrinn til beste for innbyggjarane, næringslivet og resten av samfunnet. Slik det er no, er den offentlege forvaltninga på fylkesnivå uoversiktleg og prega av fragmentering. Oppgåvefordelinga kan òg ofte bli oppfatta som uoversiktleg og ulogisk. Dette svekker legitimiteten. Viktigast er det likevel naturlegvis at fylkesnivået er tappa for viktige oppgåver etter sjukehusreforma. Den første stortingsmeldinga kring dette temaet blei, som de kjenner til, lagt fram i desember 2006.

Somme har ønskt heile det regionale nivået vekk. Meldinga slår fast at nivået er viktig og skal styrkast. Den handlar om oppgåvene, og så kjem geografien i neste omgang, for å seie det kort. Fylka får mykje å seie her, det skjønar visst også Aftenbladet. Meir om det snart.

Me meiner at mange offentlege oppgåver vert best løyste i eit geografisk perspektiv mellom landet som heilskap og den avgrensinga som kommunane representerer. Regjeringa tek difor til orde for eit folkevalt regionalt nivå for å løyse ei rekkje oppgåver som krev meir ressursar enn det den einskilde kommune har.

Forvaltningsreforma skal medverke til å realisere følgjande mål:

• Eit forsterka folkestyre og demokrati på lokalt og regionalt nivå gjennom desentralisering av makt og mynde og ei klar ansvarsdeling mellom forvaltningsnivåa.

• Ein meir samordna og effektiv offentleg forvaltning ved at ulike sektorar vert sedde i samanheng innan den einskilde region.

• Gjere bruk av regionale fortrinn

• Ta i vare nasjonale mål

For at måla for reforma kan bli nådde, foreslår regjeringa å overføre makt og mynde frå staten til det regionale folkevalde nivået. Oppgåvene kan dermed underleggjast regionalpolitiske vurderingar og prioriteringar, og sjåast i samanheng med andre oppgåver regionane har ansvaret for. Omfanget av oppgåver som kan overførast til regionane avheng til ein viss grad av inndelinga av det regionale nivået.

I Stortingsmeldinga har Regjeringa ikkje teke stilling til framtidig regioninndeling, men me har definert ei kjerne av nye oppgåver som kan bli overført utan omsyn til endeleg tal på regionar. I denne kjernen inngår oppgåver innan samferdsel, næringsutvikling, miljøvern, landbruk, marin sektor, kultur, forsking og utdanning, i tillegg til regional planlegging.

Eg vil understreke at oppgåvene som blir overførte i samband med reforma kjem i tillegg til dei oppgåvene som fylkeskommunen allereie har i dag.

Samferdsel

På samferdselsfeltet kan det skje store endringar som følgje av regionreforma. Regionane kan få ansvar for det øvrige riksvegnettet med tilhøyrande ferjestrekningar. Dette vegnettet har fyrst og fremst som funksjon å dekkje lokale og regionale behov. Klassifiseringa av vegnettet må utgreiast etter at talet på regionar er avklara. I vurderinga må vegane sin interregionale funksjon tilleggast vekt, men dei øvrige riksvegane skal i all hovudsak overførast til regionane.

Ei av målsetjingane med transportpolitikken vår er at den skal medverke til regional utvikling og oppfylling av distriktspolitiske mål. Eit nytt regionalt vegnett gjer at regionane får mynde til å råde over eit langt større vegnett enn i dag. Dette gir dei folkevalde høve til å utøve eit heilskapeleg regionalt utviklingsarbeid og moglegheit til å sjå samferdsel i samanheng med andre sektorar. Regjeringa ser til dømes at råderett over infrastrukturinvesteringar kan vere utløysande for å få i gang prosjekt der fleire andre tilhøve for vekst er oppfylde samtidig.

Overføring av øvrig riksvegnett er ei stor oppgåveoverføring. Regionane får bestemme over eit langt større vegnett enn i dag, og staten sine løyvingar vil inngå i rammetilskotet. Eg ynskjer òg å trekkje fram at ei slik overføring av det øvrige riksvegsnettet forbetrar høvet regionane har til å kunne gjere heilskapelege prioriteringar mellom regionveg og drift av kollektivtrafikk. Fylkesvegane som søknad.

Det er òg vurdert å overføre ansvaret for delar av organisasjonen til Statens vegvesen til regionane. Men ei slik overføring vil vere avhengig av den nye regioninndelinga. I tråd med meldinga vil det berre vere aktuelt å gje regionane ansvar for Statens vegvesen om det blir ein modell med få og store regionar, ikkje ulik dagens inndeling av vegvesenet. Elles vert kompetansemiljøa for små og splitta.

Nokre utfordringar på samferdselsfeltet

Det er ikkje tvil om at forvaltningsreforma inneber mange interessante moglegheiter, men den vil òg stille store krav til både regionane, ulike etatar og dei sentrale styresmaktene, same kva for modell som vert valt. Utfordringane vil bli mange.

Me ser at vegstandarden allereie i dag varierar mykje på ulike delar av fylkes- og riksvegane. Regjeringa har i statsbudsjettet for 2007 gjort ei historisk satsing på vegvedlikehald for å stogge vedlikehaldsetterslepet. Me veit alle at det er langt igjen og at det er ei kostnadskrevjande oppgåve. Ei av utfordringane vert difor å sikre at vedlikehaldet og standarden på regionvegane ikkje vert nedprioritert av regionane til fordel for lovpålagte oppgåver, som til dømes skole. Dette er av vesentleg betyding for trafikktryggleiken, så vel som for å sikre trafikantar og næringsliv god framkome på tvers av regiongrenser.

Som eg har sagt, har trafikktryggleik høgaste prioritet i Regjeringa sin transportpolitikk. Eg er difor svært oppteken av at trafikktryggleiksarbeidet på landsbasis ikkje skal bli svekka som følgje av reforma. Snarare tvert i mot. I dag ser me at fylka har valt ulik organisering og ulik satsing på trafikktryggleik. Samordning av arbeidet er mange stader ei utfordring. Med regionar kan utfordringane bli større. Det er viktig å sikre ein einsarta og god trafikktryggleiksstandard over heile landet.

Regionreforma vil føre med seg endringar med omsyn til organiseringa av trafikktryggleiksarbeidet. Staten kjem framleis til å ha det overordna ansvaret for trafikktryggleikspolitikken. Det ansvar fylkeskommunen etter vegtrafikkloven har i dag for å tilrå og samordne tiltak for å fremje trafikktryggeleiken i fylket, kjem til å verte vidareført til regionane.

Kva for regionmodell som vert valt vil òg ha innverknad på organiseringa for til dømes FTU’ane, Trygg Trafikk sine fylkessekretærar og framtidig organisering av vegadministrasjonen.

Prosessen framover

Det er ein omfattande prosess me står framfor, og Regjeringa har lagt opp til at den skal vere mest mogeleg inkluderande. Vidare prosess i forvaltningsreforma er i utgangspunktet basert på valfridom for regioninndelinga. Regionale og lokale aktørar skal sjølve komme fram til gode og framtidsretta løysingar.

Det er lagt opp til ein tidsplan der det regionalt skal fattast vedtak i fylkestinga om forslag til regional inndeling i to omgangar. Innan 30. juni i år fattar dei noverande fylkestinga førebels vedtak om inndeling. Etter det påfølgjande fylkestingvalet fattar eit nytt fylkesting endeleg vedtak innan 1. desember 2007.

Den endelege tilrådinga til Regjeringa vert lagt fram for Stortinget våren 2008. Reforma vert sett i verk frå 1. januar 2010. Eg er sikker på at Vestlandsfylka har verdifull røynsle å bidra med i prosessen fram til dette. Her går debatten høgt med mange talsfolk for ein sterk Vestlandsregion, men sanneleg også mange andre – med større geografisk avstand til Bergen – som ønskjer noko mindre og fleire sentra.

Med desse orda takkar eg for meg og ynskjer dykk ein god og inspirerande konferanse.