Del 2
Budsjettframlegget for 2021

5 Nærare omtale av løyvingsframlegga m.m.

Programområde 00 Konstitusjonelle institusjonar

Programkategori 00.30 Regjeringa

Utgifter under programkategori 00.30, fordelte på kapittel

Statsministerens kontor og Statsrådet

Statsministerens kontor stør statsministeren i arbeidet med å leie og samordne arbeidet i regjeringa, m.a. ved å førebu, gjennomføre og følgje opp regjeringskonferansane.

Visse saker vert behandla i Statsrådet under Kongen si leiing. Det gjeld til dømes framlegg til nye lover, budsjettframlegg og andre framlegg til vedtak i Stortinget. Statsministerens kontor har saman med fagdepartementa ansvar for å førebu, gjennomføre og følgje opp Statsrådet sine møte hos Kongen. Vidare samordnar kontoret regjeringsmedlemene si deltaking i enkelte debattar og munnlege spørjetimar på Stortinget. Kontoret skal òg stø statsministeren i internasjonalt arbeid. Dessutan har kontoret arbeidsgjevarfunksjonar for regjeringsmedlemene og andre politikarar i departementa.

Statsministerens kontor har tre avdelingar (administrativ og konstitusjonell avdeling, innanriksavdelinga og internasjonal avdeling) og ein kommunikasjonsseksjon. Regjeringa si bilteneste høyrer inn under administrativ og konstitusjonell avdeling.

Regjeringsadvokaten

Hovudoppgåvene til Regjeringsadvokaten er å føre sivile rettssaker på vegner av staten og gje fråsegner om rettslege spørsmål. Regjeringsadvokaten har som mål at staten får dekt behovet sitt for advokattenester på ein god måte, og slik at dei tildelte ressursane vert utnytta best mogleg sett under eitt. Brukarane skal oppfatte embetet som serviceinnstilt, målretta og effektivt. Saksbehandlinga skal vere rask og god.

Brukarane til Regjeringsadvokaten er dei statlege organa, dvs. regjeringa, departementa og verksemdene under departementa. Saksfeltet omfattar alle område av staten si verksemd. Viktige område er domstolskontroll av offentlege styresmakter (skatt, trygd, konsesjonar, ekspropriasjon m.m.), skadebotsaker, eigedomssaker, saker om arbeids- og tenestetilhøve m.m. I tillegg fører Regjeringsadvokaten saker for internasjonale domstolar, t.d. Menneskerettsdomstolen i Strasbourg og domstolane i EU og EØS.

Kap. 20 Statsministerens kontor

Rapport 2019

Post 01 Driftsutgifter

Statsministerens kontor har støtta statsministeren i å leie og samordne arbeidet til regjeringa, m.a. med å førebu, gjennomføre og følgje opp regjeringskonferansane. Om lag 79 pst. av utgiftene i 2019 var løn og godtgjersler til tilsette. Andre større utgifter var husleige og reiseutgifter.

Budsjett 2021

Post 01 Driftsutgifter

Løyvinga under kap. 20 Statsministerens kontor dekkjer vanlege driftsutgifter for kontoret. Framlegget inneber ei budsjettramme på 123,5 mill. kroner.

Implementeringa av ny sikkerheitslov

Lov om nasjonal sikkerhet (sikkerhetsloven) tok til å gjelde 1. januar 2019, og alle sektorar arbeider med å implementere lova. Føremålet med lova er å tryggje dei nasjonale sikkerheitsinteressene våre og å førebyggje, avdekkje og motverke sikkerheitstrugande verksemd. Dei nasjonale sikkerheitsinteressene blir tryggja ved at departementa identifiserer grunnleggjande nasjonale funksjonar (GNF) innanfor sine ansvarsområde, verksemder av avgjerande betydning for GNF vert underlagde sikkerheitslova, og naudsynte sikringstiltak for skjermingsverdige verdiar vert gjennomførte. For å vareta føremålet med lova, vil GNF-prosessen vere ein kontinuerleg prosess. Denne prosessen kan føre til endringar når det gjeld identifiserte funksjonar og skjermingsverdige verdiar, kva for verksemder som er av vesentleg og avgjerande betyding, og i kva grad ei verksemd er avhengig av eksterne ressursar (andre verksemder). Kva som vil krevjast for å oppnå eit forsvarleg sikkerheitsnivå, kan òg bli endra.

Statsministerens kontor har identifisert følgjande grunnleggjande nasjonale funksjonar i eigen sektor: SMK GNF 1: Statsministerens kontors virksomhet, handlefrihet og beslutningsdyktighet omfattar kontoret si rolle som fagleg sekretariat for politisk leiing, utøving av myndigheit og styring og oppfølging av underliggjande verksemder.

Statsministerens kontor har kartlagt avhengigheiter og varsla ansvarlege verksemder. Vi har ikkje verksemder i eigen sektor som er av vesentleg eller avgjerande betydning for GNF. Identifisert GNF er innmeld til tryggingsorganet.

Post 21 Spesielle driftsutgifter, Koronakommisjonen, kan overførast

I statsråd 24. april 2020 vart det oppretta ein uavhengig kommisjon som skal gjennomgå og trekkje lærdom frå covid 19-utbrotet i Noreg (Koronakommisjonen). I samband med revidert budsjett for 2020 vedtok Stortinget å løyve 15 mill. kroner til dette, jf. Innst. 360 S (2019–2020).

Kommisjonen vil halde fram arbeidet i 2021. Framlegget inneber ei budsjettramme på 10,0 mill. kroner for 2021.

Kap. 21 Statsrådet

Rapport 2019

Post 01 Driftsutgifter

Større utgifter i 2019 har vore løn til regjeringa og dei politisk tilsette i departementa, investeringar i Regjeringa si bilteneste, reiseutgifter og husleige for pendlarbustader.

Som følgje av endringar i regjeringa 22. januar 2019 auka utgiftene i 2019 samanlikna med 2018.

Budsjett 2021

Post 01 Driftsutgifter

Løyvinga under kap. 21 Statsrådet skal dekkje lønsutgifter for regjeringsmedlemane, statssekretærane og dei politiske rådgjevarane, og ein del andre utgifter knytt til den politiske leiinga i departementa. Det gjeld m.a. utgifter til bustad for pendlarar, heimreiser, besøksreiser for familie og tenestereiser. Løyvinga dekkjer dessutan alle driftsutgifter knytt til Regjeringa si bilteneste.

Nærare reglar om kva for ytingar den politiske leiinga kan få dekt, finst i «Reglement om arbeidsvilkår for politisk ledelse», fastsett ved kongeleg resolusjon 28. mars 2003. Reglementet er supplert og utfylt i «Håndbok for politisk ledelse», som vert gjeve ut av Statsministerens kontor.

Framlegget inneber ein budsjettramme på 195,45 mill. kroner, som er ein reduksjon på 12,4 mill. kroner frå Saldert budsjett 2020. Reduksjonen heng mellom anna saman med endringar i regjeringa 24. januar 2020 og at det var ei ekstraordinær investering i regjeringa si bilteneste i 2020.

Fullmakt til overskriding

I samråd med politiet set Statsministerens kontor i verk visse tryggingstiltak for regjeringa. Det er vanskeleg å budsjettere behova, og dei kan endre seg i løpet av budsjettåret. Difor gjer ein framlegg om samtykkje til at Statsministerens kontor i 2021 kan overskride løyvinga på kap. 21 Statsrådet, post 01 Driftsutgifter for å setje i verk naudsynte tryggingstiltak for regjeringa, jf. framlegg til romartalsvedtak III.1.

Kap. 3021 Statsrådet

Post 02 Diverse refusjonar

Posten dekkjer i hovudsak refusjonar av utgifter der Statsministerens kontor har lagt ut for andre, til dømes når representantar frå næringslivet, politiske parti og presse deltek på reiser og skal dekkje kostnadane sjølve. Refusjonsbeløp kan variere mykje frå år til år.

Som følgje av overgang til nettoføring av utlegg og utgiftsdeling frå 1. januar 2021 er det ikkje lenger behov for posten.

Kap. 24 Regjeringsadvokaten

Rapport 2019

I 2019 kom det inn 1 205 nye saker til Regjeringsadvokaten, ein auke på 11 pst. i høve til 2018.

Utviklinga går i retning av at både fråsegnssaker og rettssaker vert større og meir kompliserte. Det har særleg samanheng med at rettskjeldematerialet er meir omfattande og samansett, og at sakene oftare har eit internasjonalt tilsnitt. Difor aukar behovet for spesialkompetanse innan menneskerettar, EØS-rett og allmenn folkerett.

Av dei nemnde sakene er 900 rettssaker (827 i 2018), 193 rådgjevande fråsegner (140 i 2018) og 112 høyringar (114 i 2018). Blant rettssakene utgjer områda trygd, psykisk helsevern og utlendingssaker framleis ein stor del.

Utlendingssakene viser ein nedgang til 128 saker (159 saker i 2018). Talet på psykisk helsevernsaker var 300 i 2019, det høgaste talet dei siste 15 åra. Talet på trygdesaker auka frå 105 saker i 2018 til 122 i 2019.

Arbeidsmengda for dei tilsette hos Regjeringsadvokaten er høg. Noko vert løyst ved å setje ut saker til private advokatar og ved noko eigenprosedyre i etatane. Sakene som vert sett ut til private advokatar, er helst slike som det er mange relativt like av. Viktige saker må behandlast av Regjeringsadvokaten.

Budsjett 2021

Post 01 Driftsutgifter

Framlegget inneber ei budsjettramme på 108,07 mill. kroner for 2021. Løyvinga skal fyrst og fremst dekkje løns- og driftsutgifter hos Regjeringsadvokaten. For å sikre eit kvalifisert advokatkorps i ei tid der sakene stadig vert meir innfløkte, er Regjeringsadvokaten meir enn før nøydd til å halde på dei mest røynde advokatane, særleg dei som har møterett for Høgsterett.

Post 21 Spesielle driftsutgifter

Løyvinga skal dekkje prosessutgifter og utgifter til leige av advokatar. Nokre sakstypar, til dømes utlendings- og trygdesaker, er tyngjande fordi det er så mange einskildsaker. Talet på nye rettssaker er uvisst.

Framlegget inneber ei budsjettramme på 14,8 mill. kroner.

Kap. 3024 Regjeringsadvokaten

Post 01 Vederlag for utgifter i rettssaker

Inntektsframlegget dekkjer inntekter som følgjer av at staten vert tilkjend sakskostnader i sivile saker der Regjeringsadvokaten var prosessfullmektig. Inntektene er vanskeleg å anslå, og der vert difor gjort framlegg om ei ramme for 2021 på 20,2 mill. kroner.

Programkategori 00.40 Stortinget og tilknytte organ

Utgifter under programkategori 00.40, fordelte på kapittel

Kap. 41 Stortinget

Samfunnsoppdrag, hovudoppgåver og organisering

Oppgåvene og arbeidsordninga til Stortinget som konstitusjonelt organ er nedfelte i Grunnlova, lover, stortingsvedtak og konstitusjonell praksis. Stortingets konstitusjonelle hovudoppgåver er å vedta lover, løyve pengar til rådvelde for regjeringa og føre kontroll med regjering og forvaltning.

Eit folkestyre skal både bevare og fornye. Bevare fordi det dannar ramma for fellesskapet vårt. Fornye fordi det aldri må miste aktualiteten sin. Men først og fremst må eit folkestyre vere levande. Eit levande folkestyre er visjonen vår.

Samfunnsoppdraget for Stortingets administrasjon er å organisere og utvikle det parlamentariske arbeidet og leggje til rette for at stortingsrepresentantane kan vareta verva sine. Samfunnsoppdraget er vidare å formidle kunnskap om folkestyret og Stortingets verksemd. Administrasjonen skal òg ta vare på Stortingets bygningar, historiske verdiar og kunst.

Det administrative arbeidet skal utførast effektivt og med god kvalitet og slik at det sikrar omdømet til Stortinget på best mogleg måte. Administrasjonen skal opplevast som relevant, profesjonell og samfunnsmedviten av stortingsrepresentantane og andre målgrupper.

Direktøren er den øvste leiaren for Stortingets administrasjon og står direkte under Stortingets presidentskap.

Resultat i 2019

Stortingets administrasjon vedtok ny strategi frå oktober 2019. Resultata til Stortinget for 2019 blei vurderte ut frå fire hovudmål som gjaldt i strategien fram til ny strategi blei sett i verk i oktober 2019, jf. omtale nedanfor.

Hovudmål 1: Eit vitalt parlamentarisk arbeid

Stortingets administrasjon varetar alle funksjonar som knyter seg til den verksemda Stortinget utøver som konstitusjonelt organ. Det blei halde 96 møte i stortingssesjonen 2018–2019, det same talet som sesjonen før. Det blei behandla 377 saker, også dette var det same talet som året før. Omfanget av spørsmål og interpellasjonar som blei svara på i sesjonen 2018–2019, var på vel 2 800, litt høgare enn i den førre sesjonen.

I 2019 vedtok Stortinget at det som hovudregel skal vere to faste voteringstidspunkt i veka. Omlegginga fekk følgjer for gjennomføringa av stortingsmøta, og innebar endringar i framvisinga av referat og voteringsinformasjon på stortinget.no.

I 2019 blei det etablert eit målbilete for digitalisering av den parlamentariske saksbehandlinga. Det blir arbeidt vidare i 2020 med å konkretisere dette. Det blei gjennomført ei utgreiing for bruk av tale-til-tekst-teknologi i produksjonen av stortingsreferata. Det er vedtatt ein vidare prosess for å få fram løysingar som kan bli prøvde ut.

Ny digital løysing for parti- og komitéarbeidet på Stortinget blei lansert i 2019.

Stortinget deltok aktivt i det internasjonale parlamentariske samarbeidet gjennom dei faste delegasjonane. I tillegg var Stortinget vertskap for den nordlege dimensjonens sjette parlamentarikarforum, den parlamentariske austersjøkonferansen og offisielt besøk frå leiaren av Kinas folkekongress.

Hovudmål 2: Aktuell kunnskapsformidling om folkestyret

Stortinget skal formidle aktuell kunnskap om folkestyret og jobbe for å skape engasjement og demokratisk deltaking. Kommunikasjonen med omverda skal vere aktiv og relevant og opne for samhandling mellom folket og dei folkevalde, særleg retta mot vaksne med låg demokratisk deltaking, førstegongsveljarar og folk som i arbeidet sitt er i kontakt med Stortinget.

Stortingets nettstad, Stortinget.no, hadde totalt 3 303 365 besøk i 2019. Brukarundersøkingar viser god tilfredsheit. Totalt hadde dei målgruppetilpassa undervisningssidene på stortinget.no 539 967 sidevisingar frå eksterne brukarar i 2019. Gjennom Facebook, Instagram, Twitter og Snapchat kommuniserte Stortinget med målgruppene sine. Totalt hadde Stortinget ved utgangen av 2019 over 100 000 følgjarar i dei ulike kanalane.

Stortinget tok i 2019 imot cirka 27 500 besøkjande fordelte på dei ulike organiserte besøkstilboda. I desember 2019 var eit nytt læringsspel for vidaregåande elevar, Demo, ferdig utvikla. Totalt deltok over 7 500 skuleelevar i eit av Stortingets læringsspel for ungdomsskule og vidaregåande skule i løpet av 2019.

Stortingets formidlingstilbod Spør stortingspresidenten, eit tilbod for skuleklassar på mellomtrinnet, ungdomsskolen og vidaregåande skule, blei lansert i 2019. Konseptet går ut på at elevane er i dialog med stortingspresidenten via Skype. Til saman 274 elevar har nytta seg av det nye tilbodet.

I tillegg har Stortinget hatt vaksenopplæring ved fleire vaksenopplæringssenter, hatt lærarkurs for om lag 70 lærarar og opna dørene for publikum i samband med ope storting og Oslo Kulturnatt.

Stemmerettsjubileet blei markert med ulike arrangement og løpande informasjon på nettsider, sosiale medium og medieoppslag. Jubileet var ei markering av at Stortinget i 1919 vedtok å oppheve atterhaldet i Grunnlova om at personar frå fattige økonomiske kår ikkje fekk stemme. Dette markerte retten alle har til demokratisk deltaking ved å bruke stemmeretten, uavhengig av sosiale og økonomiske rammer.

Stortinget har i 2019 gjennomført ein foranalyse som er utgangspunktet for det vidare arbeidet administrasjonen skal gjere med langtidsbevaring av skapt dokumentasjon digitalt.

Hovudmål 3: Smart representantservice

Stortingsrepresentantar skal bli tilbydd framtidsretta og tilpassa administrative tenester og verktøy som bidrar til at dei kan konsentrere seg om det parlamentariske arbeidet. Administrasjonen yter direkte service overfor stortingsrepresentantane når det gjeld godtgjersler, reiser, bustader, pensjonar, forsikringar, arbeidsforhold og velferdsordningar.

I 2019 er det gjennomført endringar i ordningane for representantane, særleg innanfor reiser. Her er det innført auka dokumentasjonskrav og fleire kontrolltiltak. Pendlereglane er stramma inn. Det blei i 2019 også sett i gang eit arbeid med gjennomgang av ordninga for tilskot til stortingsgruppene.

Prosjektet «Heilskapleg stortingstorg» blei sett i gang i 2019. Målet med prosjektet er å gi ei betre samla brukaroppleving med mindre ressursbruk. Det blir føretatt ein heilskapleg gjennomgang av tenester til og kontaktpunkt med stortingsrepresentantane, med sikte på forenkling og auka grad av digitalisering. Arbeidet held fram i 2020 og 2021.

Nytt bookingsystem blei tatt i bruk i 2019 for å effektivisere og auke kvaliteten i tenesteleveransar. Under dette er sjølvbeteningsfunksjonen no godt etablert.

Hovudmål 4: Profesjonell drift og utvikling av bygningane

Stortingets administrasjon forvaltar, driftar og utviklar Stortingets eigedommar, slik at dei gir trygge og gode rammer for det parlamentariske arbeidet, samtidig som dei funksjonelle behova blir godt tatte vare på. Arkitektoniske og kulturhistoriske forhold i bygningsmassen er også varetatte.

Eigedomsområdet har dei seinare åra vore prega av byggeprosjektet Prinsens gate 26 med post- og varemottak og tilkomstkulvert. Desse arbeida prega også 2019. Kontorbygget i Prinsens gate 26 blei tatt i bruk i januar 2019. Ny innkjøringstunnel med post- og varemottak blei tatt i bruk frå og med september 2019. Sluttrapport for prosjektet låg føre tidleg i februar 2020 med ein anslått sluttkostnad på 2,1 milliardar kroner, 225 millionar kroner lågare enn kostnadsramma som blei vedtatt i juni 2018. I juni 2019 blei det inngått rettsforlik i ei tvistesak med Multiconsult, med ei betaling til Stortinget på 55 millionar kroner.

Wessels plass er opparbeidd gjennom 2019 og stod ferdig tidleg i 2020. Oslo har dermed fått tilbake ein brukarvennleg plass med eit høgt sikkerheitsnivå.

Stortinget vedtok våren 2019 eit nytt reglement for Stortingets byggje- og leigesaker. Det nye reglementet sikrar at Stortinget følgjer dei same krava til utgreiing og kvalitetssikring som anna statleg verksemd. Instruksen inneber òg at Stortinget skal bruke Statsbygg som byggherre i store byggeprosjekt.

For å halde oppe teknisk standard og tilfredsstille krav i lov og forskrift blei ei rekkje vedlikehaldsarbeid gjennomførte i 2019. Blant anna er fem av Stortingets leilegheiter blitt pussa opp i løpet av året, med mål om å etablere ein einskapleg standard for bustadene.

Stortinget har i 2019 utarbeidd eit forslag til verneplan for tilbygget i Akersgata. Planen skal sikre at arkitektoniske og kulturhistoriske forhold i bygningsmassen blir varetatte ved framtidige endringar og ombyggingar.

Stortingets administrasjon er underlagt ny tryggingslov frå 1. januar 2020. Hausten 2018 blei det sett i gang ein heilskapleg gjennomgang av arbeidet med sikkerheit og beredskap i Stortingets administrasjon. Resultatet frå gjennomgangen låg føre i juni 2019.

Samla resultatvurdering

Budsjettet for 2019 var prega av moderasjon og auka kostnadskontroll, men òg auka merksemd på utviklingstiltak som kan gi gode effektar. Stortingets administrasjon tok òg i 2019 ein reduksjon i løyvinga tilsvarande avbyråkratiserings- og effektiviseringsreforma. Ut frå hovudmåla som blei sette for 2019, blir resultata samla sett vurderte som gode.

Viktige utfordringar

Stortingets administrasjon prioriterer alltid gode og effektive leveransar på samfunnsoppdraget først. Det er samtidig viktig å ha ressursar til å utvikle drifta. I oktober 2019 fekk Stortingets administrasjon ein ny strategi. Den nye strategien gir retning for vidare utviklingsarbeid og legg føringar for verksemdsplanlegginga for åra framover. Dei følgjande tre satsingsområda er prioriterte i strategien:

• Moderne arbeidsplass: Vi er éin administrasjon som står saman om leveransane, feila og suksessane våre.

• Brukarorientert oppgåveløysing: Saman jobbar vi effektivt og profesjonelt for å skape gode brukaropplevingar.

• Ansvarleg institusjonsforvaltar: Vi bidrar til å fornye og bevare folkestyret og tilliten til Stortinget.

Arbeidet med modernisering og effektivisering skal prioriterast også i 2021, og administrasjonen vil prioritere gjennomføring av strategiske utviklingstiltak som gir ei betre samla brukaroppleving med mindre ressursbruk.

Koronakrisa i 2020 har ført til eit læringsløft i bruken av digitale verktøy. Det blir viktig å vurdere korleis denne læringa kan bli tatt med vidare i drifta og i utviklingsprosessar.

Arbeidet som er knytt til sikkerheit og beredskap ved Stortinget, er i utvikling, og det er frå 1. april 2020 etablert ein eigen sikkerheitsstab under direktøren.

Mål og prioriteringar i 2021

I det følgjande blir mål og prioriteringar for Stortingets administrasjon i 2021 beskrivne under kvart av formåla i samfunnsoppdraget vårt.

Formål 1: Organisere og utvikle det parlamentariske arbeidet

Stortingets administrasjon varetar alle funksjonar som knyter seg til den verksemda Stortinget utøver som konstitusjonelt organ, medrekna Stortingets saksbehandling og arbeidsordning, forretningsorden og løyvingsreglement, komitéreiser og formelle spørsmål i tilknyting til verksemda i komiteane, og til

Stortingets internasjonale arbeid. Dessutan hentar administrasjonen inn og legg til rette for informasjon til arbeidet i Stortinget, og dokumenterer Stortingets verksemd.

Når det gjeld utvikling, vil realisering av prosjekt for digitalisering av den parlamentariske saksbehandlinga stå sentralt i 2021. Ei konseptutgreiing som blir gjennomført i 2020, vil stake ut eit vegkart for gjennomføring over ein periode på tre–fire år og eit prosjektforslag for den første fasen. Parallelt med dette er det etablert ein eigen, men tilknytt, prosess for auka samhandling og kompetanse for tilsette som arbeider innanfor den parlamentariske saksbehandlinga. I 2021 skal administrasjonen hente ut effektar av satsinga, i form av auka digital kompetanse, auka forståing for aktivitetane i dokumentproduksjonen, meir effektiv arbeidsflyt og meir effektiv bruk av ressursar.

Formål 2: Leggje til rette for at representantane kan vareta verva sine

Administrasjonen skal levere gode tenester slik at stortingsrepresentantane har dei beste føresetnadene for å vareta verva sine. Det blir levert ei rekkje praktiske og finansielle tenester. Administrasjonen leverer også relevante fakta, analysar og drøftingar til stortingsrepresentantane, slik at dei får eit fagleg grunnlag for dei politiske vurderingane sine.

Stortingets administrasjon vil i 2021 jobbe vidare med å utvikle tenestene sine til stortingsrepresentantane ut frå eit brukarperspektiv.

Prosjektet «Heilskapleg stortingstorg» blei sett i gang i 2019 og held fram gjennom 2020. Målet med prosjektet er betre tenester til representantane og meir effektiv ressursbruk i administrasjonen. Prosjektet utvikla i 2020 eit konsept med ny leveransemodell og nye arbeidsformer for tenesteleveransar frå administrasjonen. Konseptet vil bli gjennomført i åra framover. Forenkling for stortingsrepresentantane står sentralt, saman med auka grad av digitalisering.

I 2021 vil ei løysing for bruk av tale-til-tekst-teknologi i stortingsreferatet vere under utprøving. Prosjektet blir gjennomført i fleire fasar. Anskaffing blir gjennomført i 2020. I 2021 vil arbeidet bestå av testing og tilpassing av løysinga til Stortingets formål.

2021 er eit valår, og det blir viktig for Stortinget med god praktisk tilrettelegging og å utnytte moglegheiter i formidlingsarbeidet i samband med valet. Moderne løysingar for samhandling i og utanfor Stortinget vil bli tilbydde for å gi best mogleg støtte og informasjon til representantar som anten er gåtte av eller ikkje enno er valde inn.

Formål 3: Formidle kunnskap om folkestyret og Stortingets verksemd

Stortingets kommunikasjons- og formidlingsarbeid skal bidra til å bygge tillit til, forståing for, og oppslutning om Stortingets rolle i demokratiet.

Kommunikasjonen med omverda skal vere aktiv og relevant og opne for samhandling mellom folket og dei folkevalde, særleg retta mot barn og unge, vaksne med låg demokratisk deltaking og personer som i arbeidet sitt er i kontakt med Stortinget. Kommunikasjonen skal òg leggje grunnlaget for at dei folkevalde kan vareta verva sine, blant anna ved at nødvendig informasjon er tilgjengeleg for dei.

I 2021 skal administrasjonen bruke stortingsvalet som eit høve til å formidle kunnskap om folkestyret og kommunisere med utvalde målgrupper.

Gjennom ulike kanalar kommuniserer Stortinget fortløpande om arbeidet dei folkevalde gjer, om sakene som blir behandla, om Stortinget som institusjon og kva betyding det har for det norske demokratiet. Stortingets nettstad gir brukarane tilgang til all informasjon om sakene Stortinget behandlar, møter og høyringar, og utgjer kjerneinformasjonen om det parlamentariske arbeidet. Gjennom sosiale medium, filmar, arrangement og tekstar på nett kan kvar enkelt setje seg inn i og lære om Stortingets oppgåver og arbeid. Formidling til dei som besøkjer Stortinget, vil skje ved omvisingar, utstillingar, undervisningsmodular og interaktive læringsspel. I 2021 skal Stortinget vidareutvikle og fornye digitale formidlingstilbod for å nå fleire i formidlingsarbeidet.

For å bidra til auka openheit og ei brei offentlegheit om Stortingets oppgåver jobbar Stortinget kontinuerlig med å leggje til rette for at pressa kan vareta samfunnsoppdraget sitt.

Formål 4: Ta vare på Stortingets bygningar, historiske verdiar og kunst

God forvaltning, drift og vedlikehald av Stortingets bygningsmasse er viktig for å sikre gode fasilitetar for det parlamentariske arbeidet. Dette arbeidet blir vidareutvikla for å gi god oversikt over tilstanden bygningsmassen er i og behova brukarane har. Ein verneplan som sikrar at dei kulturhistoriske og arkitektoniske verdiane blir varetatte ved framtidige endringar og ombyggingar, er tatt i bruk for tilbygget mot Akersgata. Verneplanen for stortingsbygningen er under utvikling og blir fullført i 2021.

Stortinget eig 143 pendlarbustader for stortingsrepresentantar. Det er etablert eit vedlikehaldsprogram for pendlarbustadene med mål om å etablere ein meir lik standard for Stortingets leilegheiter, og fleire leilegheiter vil bli pussa opp i 2021.

Administrasjonen har utvikla forvaltningsplan og evakueringsplan for kunst og historiske gjenstandar. I 2021 vil dette planverket bli oppdatert og vidareutvikla på område der det er relevant.

Budsjett for 2021

Stortingets administrasjon har dei siste åra jobba aktivt med effektivisering og auka kostnadskontroll, og dette vil prege budsjettet og ressursbruken òg i 2021. Stortinget held fram med å gjennomføre dei same effektiviseringskutta på driftsposten sin som statsforvaltninga gjer. Løyvinga skal brukast i samsvar med dei måla og prioriteringane som er omtalte ovanfor, jf. mål og prioriteringar i 2021. Løyvinga blir fordelt på følgjande postar:

Post 01 Driftsutgifter

Posten omfattar godtgjersler for stortingsrepresentantar og løn for tilsette, og utgifter til Stortingets kjøp av varer og tenester. Stortingets administrasjon har lagt til grunn ein vekst i løn og godtgjørsle på 2 pst. i 2021.

For 2021 ber ein om fullmakt til å overskride løyvinga under kap. 41, post 01 Driftsutgifter, mot tilsvarande meirinntekter under kap. 3041, post 01 Salsinntekter, jf. framlegg til romartalsvedtak II.1.

Post 21 Spesielle driftsutgifter, kan overførast

Stortinget vedtok våren 2019 å setje ned eit utval som skal greie ut Stortingets kontrollfunksjon. Stortingets kontroll med regjeringa – den utøvande statsmakta – er ei av Stortingets viktigaste oppgåver og har sentral konstitusjonell og politisk betyding. Utvalet består av stortingsrepresentantar og nokre ekspertar, og skal leggje fram innstillinga si innan 31. januar 2021. Til utvalsarbeidet er det ført opp forslag om ei løyving på 0,6 millionar kroner for 2021.

Stortinget vedtok våren 2019 eit forslag frå Stortingets presidentskap (Innst. 271 S (2018–2019)) om å setje ned eit utval som skal evaluere lov om Riksrevisjonen og Riksrevisjonens verksemd. Presidentskapet tar sikte på å leggje frem ei eiga sak for Stortinget i løpet av hausten 2020, med forslag til mandat og frist for og samansetjing av eit slikt utval. Til utvalsarbeidet er det ført opp forslag om ei løyving på 3,6 millionar kroner for 2021.

Post 45 Større utstyrskjøp og vedlikehald, kan overførast

Løyving over posten er knytt til forvaltning, drift, vedlikehald og utvikling av bygningsmassen, investeringar innan IT og andre investeringar i utviklingstiltak.

Verneplanen som blir lagd for stortingsbygningen i 2021, saman med tekniske utgreiingar, behovsvurderingar og strategiske føringar, dannar grunnlag for prioritering av bygningsmessige tiltak innanfor gjeldande budsjettrammer i 2021. Det same gjeld pendlarbustadene til stortingsrepresentantane, som fortløpande blir haldne ved like gjennom eit vedlikehaldsprogram som er sett i gang.

Innanfor IT er investeringane delte inn i basisaktivitetar som blir gjorde årleg, og større aktivitetar som blir gjorde med sykliske mellomrom. Årlege basisaktivitetar omfattar utskifting av AV-utstyr, nettverk og infrastruktur, vedlikehald, oppgradering og utvikling av applikasjonar.

Post 50 Sannings- og forsoningskommisjonen

Kommisjonen for å granske fornorskingspolitikk og urett overfor samar, kvener og norskfinnar (sannings- og forsoningskommisjonen) blei nemnd opp ved Stortingets vedtak 14. juni 2018. Kommisjonen skal vere ferdig med arbeidet sitt innan 1. september 2022, og skal overlevere rapporten sin til Stortingets presidentskap.

Kommisjonen er sett saman av tolv medlemmer og har eit fagleg kompetent sekretariat som for tida består av fire årsverk. Sekretariatet planlegg for ein auke på cirka to årsverk i løpet av 2020. Det er ein føresetnad at kommisjonen innhentar personlege erfaringar ved å oppsøkje samiske og kvenske/norsk-finske miljø rundt om i dei distrikta det vedkjem.

Kostnadane i samband med verksemda til kommisjonen i 2021 blir berekna til 10 millionar kroner. Sekretariatet for kommisjonen er lokalisert ved UiT (Norges arktiske universitet i Tromsø), og medarbeidarane er tilsette ved UiT. Midlar til drift av kommisjonen og sekretariatet vil bli tildelte UiT, med rekneskaps- og rapporteringsplikt til Stortinget.

Post 70 Tilskot til partigruppene

Posten omfattar tilskota frå Stortinget til gruppesekretariata i partia og uavhengige representantar. Tilskotet til kvar stortingsgruppe er avhengig av representasjonen til partiet på Stortinget.

Post 72 Tilskot til Det Norske Nobelinstitutts bibliotek

Posten omfattar tilskot til biblioteket ved Nobelinstituttet.

Post 73 Kontingentar, internasjonale delegasjonar

Posten omfattar kontingentane til Nordisk råd, OSSEPA og IPU.

Post 74 Reisetilskot til skular

Posten omfattar støtte til søkjarar frå skular som besøkjer Stortinget.

Kap. 3041 Stortinget

Kap. 42 Ombodsmannsnemnda for Forsvaret

Hovudoppgåver og organisering

Ombodsmannsnemnda skal bidra til å sikre dei allmennmenneskelege rettane for Forsvarets personell, og ved arbeidet sitt søkje å medverke til å effektivisere Forsvaret. Ombodsmannsnemnda består av sju medlemmer som blir valde av Stortinget for fire år om gangen. Leiaren for nemnda har tittelen Ombodsmannen for Forsvaret, er årslønt og leiar Ombodsmannens administrasjon. Ombodsmannsordninga blei vedtatt av Stortinget i 1952, og var den første ombodsordninga for militært personell i verda. Ombodsmannens kontor består av 3,6 årsverk per 1. januar 2020, fordelte på fire personar.

Det er føreslått at ombodsmannsordninga også skal vere ei ombodsordning for Forsvarets veteranar. Dette er det gitt tilslutning til, og endring av instruks og lovgiving er ein del av arbeidet til Harberg-utvalet. I praksis fungerer nemnda allereie som ombodsordning for veteranar.

Vernepliktige, befal, sivilt tilsette i forsvarssektoren og Forsvarets veteraner kan klage til Ombodsmannen dersom dei meiner seg urett, urettferdig eller urimeleg behandla. Ombodsmannen behandlar om lag 50 klagar kvart år. I tillegg blir det behandla ei betydeleg mengd førespurnader som blir løyste på ein enklare måte gjennom råd og rettleiing.

Ombodsmannsnemnda gjer årleg ei rekkje synfaringar til militære avdelingar og tenestestader. Nemnda fokuserer særskilt på dei vernepliktige generelt, og spesielt på eigedom, bygg og anlegg (EBA) og personlig kledning og utrusting (PBU). Nemnda fokuserer òg på ulike forhold for dei tilsette i Forsvaret, under dette HMS-forhold og varetaking ved omorganisering og endringar. Etter kvar synfaring blir det skrive synfaringsrapport.

Ombodsmannsnemnda samarbeider nært med TVO-ordninga i Forsvaret og med organisasjonane til dei tilsette. På same vis samarbeider nemnda i aukande grad med dei ulike veteranorganisasjonane i Forsvaret.

Ombodsmannen deltar òg i internasjonalt arbeid i regi av DCAF (Democratic Control of Armed Forces) og ICOAF (International Conference Ombudsman for Armed Forces). Vidare blir Ombodsmannen stadig invitert til deltaking for å orientere om og presentere den norske modellen i ei rekkje land som ønskjer å innføre demokratiske institusjonar til kontroll av dei væpna styrkene. Dette arbeidet er i vekst.

Melding til Stortinget

Ombodsmannsnemnda sender årleg melding om verksemda si til Stortinget – Dokument 5. Gjenpart av meldinga blir send til Forsvarsdepartementet og til Forsvarets organ og avdelingar. Nemnda kan òg, når det er behov, sende særskilt melding til Stortinget om enkeltsaker.

I Dokument 5 for 2019–2020 har nemnda særskilt gjennomgått Forsvarets handtering og oppfølging av MOST-rapporten (Mobbing og Seksuell Trakassering), som blei offentleggjord i januar 2019. Oppsummeringa frå nemnda er at Forsvaret på ein god måte tar utfordringane i MOST-rapporten på alvor og har sett i verk ei rekkje tiltak for betre førebygging, betre handtering og eit tydelegare regelverk.

Dokument 5 for siste periode har òg eigne kapittel om verneplikta, personellsituasjonen og varetaking av Forsvarets veteranar. Særleg peikar Ombodsmannsnemnda på den personellmessige ubalansen i talet på førstegongstenestegjerande og tilsette versus dei pålagde oppgåvene som Forsvaret er sett til å handtere. Dette uroar Ombodsmannsnemnda.

Av Dokument 5 for 2019–2020 går det fram at det samla talet på klager held seg relativt stabilt. Klager frå vernepliktige handlar blant anna om innkalling til HV-øvingar, byte av tenestestad, arbeidstid og økonomiske forhold. Klagene frå befal gjeld ofte relegering, forbigåing ved tilsetting, husleige og diverse tillegg.

Meldinga til Stortinget inneheld i tillegg fleire faste innspel frå einingar i Forsvaret som alle har eit betydeleg arbeid med og for personellet, slik som tillitsvaldordninga (TVO), Forsvarsstabens HR-avdeling (FST/HR), Forsvarets sentrale hovudverneombod og Generaladvokaten.

Mål og prioriteringar for 2021

Ombodsmannen forventar at arbeidet i Harberg-utvalet skal være ferdigstilt innan 2021 og føre til fornya mandat og instruks for Ombodsmannsnemnda, og at det i tillegg vil stadfeste rolla som Veteranombod.

Ombodsmannen for Forsvaret har gjennom dei siste budsjettåra ikkje hatt budsjettaukar utover normal løns- og prisstiging. Trass i dette har Ombodsmannen for Forsvaret omdisponert midlar innanfor dei eksisterande rammene og aukar med éin mellombels tilsett med tiltreding frå 1. mai 2020. Dette blir gjort med tanke på å heve kompetansen og kapasiteten som er knytt til arbeidet med veteranar og eit auka internasjonalt engasjement.

Ombodsmannsnemnda vil òg i 2021 fokusere monaleg på personellsituasjonen i forsvarssektoren, både med tanke på Forsvarets vidare oppfølging av MOST-undersøkinga og den påviste ubalansen i personelloppsetjinga. Det blir planlagd ein auke i talet på synfaringar. Dette kjem av at mykje av den planlagde verksemda 2020 er stansa på grunn av pandemisituasjonen i landet.

I tillegg kjem det auka driftsutgifter knytt til utvikling og gjennomføring av årleg internasjonal konferanse for militære ombodsinstitusjonar. Dette er et samarbeid med DCAF og andre land som Tyskland, Nederland, Storbritannia og Austerrike. Konferansen for 2021 finn stad i Australia. Det blir venta auka reiseutgifter knytt til denne konferansen. Noreg er blitt spurd om å kunne ta på seg å arrangere denne konferansen i 2022.

Post 01 Driftsutgifter

Posten inneheld lønsutgifter og utgifter til kjøp av varer og tenester. Det er lagt til grunn ein vekst i løn på 2 pst. i 2021.

Kap. 43 Stortingets ombodsmann for forvaltninga

Hovudoppgåver og organisering

Sivilombodsmannens formål og oppgåver følgjer av lov om Stortingets ombudsmann for forvaltningen av 22. juni 1962, og Stortingets instruks for Sivilombodsmannen av 19. februar 1980. Sivilombodsmannen er vald av Stortinget fram til utløpet av kvar valperiode.

Som Stortingets tillitsmann skal Sivilombodsmannen føre kontroll med at det i den offentlege forvaltninga ikkje blir gjort urett eller feil mot den enkelte borgaren. Ombodsmannen skal òg bidra til at forvaltninga respekterer og sikrar menneskerettane. Desse oppgåvene blir først og fremst varetatte gjennom undersøkingar og behandling av klager frå enkeltpersonar, organisasjonar og selskap. Ombodsmannen står fritt til å ta opp dei spørsmåla ho meiner er av interesse, og kan setje i verk saker av eige tiltak. Slike undersøkingar er i hovudsak baserte på kjennskap til forhold i forvaltninga som det kan vere grunn til å ta opp særskilt. Ombodsmannen er òg nasjonal førebyggjande mekanisme for førebygging av tortur og annan grufull, umenneskeleg eller nedverdigande behandling eller straff. Vidare søkjer ombodsmannen å hindre urett gjennom ulike kommunikasjonstiltak, slik som føredragsverksemd. Gjennom meldingane sine til Stortinget gir Sivilombodsmannen informasjon om korleis Grunnlova, lover og Stortingets vedtak i praksis blir brukte i forvaltninga, og om verksemda som følgjer av førebyggingsmandatet.

Ombodsmannens kontor er organisert i tre avdelingar som behandlar klagesaker innan ulike rettsområde, ei allmenn avdeling, ei eining for førebygging av tortur og ei administrasjonsavdeling.

Rapport for 2019

Ombodsmannens årsmeldingar for 2019 blei overleverte Stortinget i mars 2020. Sivilombodsmannens årsmelding i Dokument 4 (2019–2020) gjer greie for hovudinntrykk frå klagesaksbehandlinga i 2019, og omtaler òg enkelte utviklingstrekk i forvaltninga basert på meir generelle erfaringar ombodsmannen har gjort. Årsmeldinga for førebyggingseininga, Dokument 4:1 (2019–2020), gir ein nærmare omtale av førebyggingsarbeidet i 2019.

Klagesaksbehandling

Det kom inn 3 882 saker til ombodsmannens kontor i 2019. Dette er omtrent på nivå med det føregåande året, noko som tyder på at auken på til saman nesten 30 prosent frå dei seinare åra no har stabilisert seg. 26 saker er i tillegg tatt opp på eige initiativ. Desse sakene er ressurskrevjande, men viktige. Den auka saksmengda fører til stabilt høg saksavvikling, både for realitetsbehandla og avviste saker. Ombodsmannen jobbar målbevisst med å auke talet på rettkomne klager.

Meir enn halvparten av sakene som var komne inn, blei avviste. For mange av sakene blir utfallet likevel positivt for klagaren, ved at ei sak løyser seg mens ho er til behandling hos Sivilombodsmannen. Dette skjer ofte etter førespurnader over telefon eller i brev til det aktuelle forvaltningsorganet.

Det er eit mål å bruke så kort tid som mogleg på saker som må avvisast. I 2019 har det vore ein nedgang i saksbehandlingstida for saker som er avslutta etter å ha vore tatt opp med forvaltninga. Slik kan tida bli utnytta betre på saker som krev undersøkingar i forvaltninga. Saksbehandlingstida må sest i samanheng med saksinngangen.

Sivilombodsmannens førebyggingsarbeid

Førebyggingseininga mot tortur og umenneskeleg behandling ved fridomstap blei oppretta ved Sivilombodsmannens kontor i 2014, i tråd med tilleggsprotokollen til FNs torturkonvensjon (OPCAT). Førebyggingseininga har åtgang til å besøkje alle stader der personar har fått fridomen sin tatt frå seg, for å førebyggje tortur og annen grufull, umenneskeleg eller nedverdigande behandling eller straff.

I 2019 har Førebyggingseininga gjennomført sju besøk til barnevernsinstitusjonar og eitt besøk til ein psykisk helseverninstitusjon for barn og unge. Det blei utarbeidt ei særskilt melding om isolasjon og mangel på menneskeleg kontakt i norske fengsel som blei overlevert til Stortinget 18. juni 2019. Meldinga beskriv funn frå 20 besøk til 19 norske fengsel med høg sikkerheit som Førebyggingseininga har gjennomført sidan 2014. I etterkant av overleveringa blei funna og tilrådingane i meldinga formidla i møte med departement, direktorat, fagforeiningar, embetsorganisasjonar og frivillige organisasjonar det vedkom. I løpet av 2019 har Førebyggingseininga også gitt ei rekkje presentasjonar av funn og utfordringar som andre delar av førebyggingsarbeidet har avdekt. Førebyggingseininga har blant anna førelest på fagutdanningar og konferansar og halde oppe eit samarbeid med relevante fagmiljø internasjonalt, og under dette tatt imot besøk frå fengselsmyndigheitene i delstatane Louisiana og Washington i USA og førebyggingseininga i Moldova.

Menneskerettsarbeid

Sivilombodsmannens generelle arbeid på menneskerettsfeltet har i 2019 omfatta blant anna deltaking på baltisk-nordisk ombodsmannskonferanse om økonomiske og sosiale rettar, under dette om implementering av FN-konvensjonen om rettane til menneske med nedsett funksjonsevne (CRPD). Sivilombodsmannen har òg tatt imot fleire delegasjonsbesøk frå andre land. FNs spesialrapportørar for høvesvis menneskerettar og miljø og personar med nedsett funksjonsevne hadde møte med Sivilombodsmannen under noregsbesøka sine i september og oktober.

Sivilombodsmannen har i 2019 sett i gang eit arbeid for å ruste ombodsmannen i møtet med moglege rettssikkerheitsutfordringar og menneskerettslege problemstillingar som oppstår som følgje av den teknologiske utviklinga og bruk av heilautomatiske saksbehandlingsprosessar i forvaltninga.

Sivilombodsmannen behandlar jamleg klagesaker som vedkjem Noregs menneskerettslege forpliktingar. Temaa for klagesakene i 2019 omfatta blant anna barnets beste, vern av sjølvbestemmingsretten og den personlege integriteten, retten til familieliv og ytringsfridom for offentleg tilsette.

I åra 2005–2010 og 2017–2018 har Sivilombodsmannen hatt eit justissamarbeid med Kinas riksadvokatembete – The Supreme People’s Procuratorate (SPP). Justissamarbeidet blei leia av ein norsk kinesisktalande spesialrådgivar og jurist ved ombodsmannens kontor. Prosjektet har vore finansiert av Utanriksdepartementet. Justissamarbeidet med SPP blei avslutta i 2019 på grunn av bortfall av spesialkompetansen ved ombodsmannens kontor.

Mål og budsjett for 2021

Ettersom dei to mandata til ombodsmannen er fastsette i lov, har verksemda stabile føringar for kva hovudmål som skal nåast kvart år. Ein stor del av verksemda til ombodsmannen går årleg ut på å gjennomføre undersøkingar og gjere rettslege vurderingar av utvalde spørsmål. I fleire år har det vore eit mål at ombodsmannen skal prioritere arbeidsinnsatsen der han får størst betyding. Dette vil òg vere av vesentleg betyding framover, og er reflektert i strategiplanen for perioden 2019–2022.

Den store auken i klagetalet sidan 2017 er venta å vare ved. Det blir viktig, men krevjande å kunne handtere denne veksten òg i 2021. Kapasitet og ressursar har betyding for om førespurnader kan bli svarte på på ein slik måte at det støttar opp under rolla ombodsmannen har. Ombodsmannen vil innanfor eksisterande ressursnivå forsøke å ta opp tilstrekkeleg mange saker, samstundes som kvaliteten på dei svara ombodsmannen gjev, skal vere god og saksbehandlingstida så kort som mogleg.

Målet om å bli betre kjend har vore følgt opp gjennom fleire år. Dette er eit mål òg for 2021. Det er spesielt ønskeleg å rette innsatsen mot grupper av klagarar ein i større grad burde få inn klager frå, sjølv om det med den same ressurssituasjonen må føre til at andre klagesaker må bli prioriterte ned.

Besøk til stader der menneske har fått fridomen tatt frå seg, vil bli vidareførte i 2021. Avgjerda om kor mange og kva stader som skal bli besøkte, vil bli basert på ei risikovurdering av aktuelle sektorar og stader, i lys av kapasitet og ressursar. Det vil òg kunne vere aktuelt å fokusere hovudsakeleg på eit nærmare gitt tema som er spesielt aktuelt for mandatet. Det vil framleis bli lagt stor vekt på å vidareutvikle metodikk, heve kompetansen i eininga og hente inn solide kunnskapsgrunnlag innanfor alle områda som er dekte av mandatet. Som ledd i ei tett oppfølging for å sikre at tilrådingane frå ombodsmannen får gjennomslag, vil det òg bli lagt vekt på oppfølging av dei stadene og sektorane som blir besøkte.

Internt tas det sikte på å utvikle nye og forbetra teknologiske løysingar i 2021.

I budsjettet er det innarbeidt prisjustering, lønskonsekvensjustering, effektiviseringstrekk og særleg bruk av setjeombodsmann i 2021.

Post 01 Driftsutgifter

Posten omfattar lønsutgifter og utgifter til Sivilombodsmannens kjøp av varer og tenester.

Kap. 44 Stortingets kontrollutval for etterretnings-, overvakings- og tryggingsteneste

Stortingets kontrollutval for etterretnings-, overvakings- og tryggingsteneste (EOS-utvalet) er eit permanent utval, oppretta i 1996. Utvalet har sju medlemmer. Medlemmene blir valde for eit tidsrom på inntil fem år av Stortinget i plenum. Medlemmene kan bli nemnde opp att éin gong etter innstilling av Stortingets presidentskap.

Hovudoppgåver

EOS-utvalet skal føre regelmessig tilsyn med etterretnings-, overvakings- og tryggingstenesta (EOS-tenesta) som blir utført i den sivile og militære forvaltninga. Kontrollutvalet har som oppgåver å gjennomføre inspeksjonar, undersøkje klager og av eige tiltak ta opp saker som utvalet ut frå formålet finn det riktig å behandle. Hovudformålet er å vareta rettstryggleiken for den enkelte og sjå til at tenestene respekterer menneskerettane.

Det blir årleg gitt melding til Stortinget om verksemda til utvalet, og særskilde meldingar ved behov.

Rapport for 2019

Utvalet har i 2019 gjennomført 19 inspeksjonar. PST er inspisert seks gonger, E-tenesta seks gonger, NSM to gonger og FSA to gonger. Etterretningsbataljonen, Marinejegerkommandoen (Forsvarets spesialstyrker) og Sivil klareringsmyndigheit er inspisert ein gong kvar.

I 2019 undersøkte utvalet 24 saker av eige tiltak, mot 22 saker i 2018. Sakene utvalet har undersøkt av eige tiltak, er hovudsakeleg funn frå utvalets inspeksjonar. Utvalet gav to særskilde meldingar til Stortinget i 2019, «Særskilt melding til Stortinget om ulik praksis for sikkerhetsklarering av personer med tilknytning til andre stater» og «Særskilt melding til Stortinget om PSTs ulovlige innhenting og lagring av flypassasjeropplysninger».

Utvalet undersøkjer klager frå enkeltpersonar og organisasjonar. Det kom inn 26 klager til utvalet i 2019, mot 19 klager i 2018. Utvalet prioriterer klagesaksbehandlinga og bruker ein god del ressursar på ho. Enkelte av klagene har vore retta mot fleire av EOS-tenestene samtidig. Utvalet har på formelt grunnlag avvist nokre klagesaker, blant anna under tilvising til at forholdet fell utanfor kontrollområdet for utvalet. Klager og førespurnader som fell innanfor kontrollområdet for utvalet, blir undersøkte i den eller dei tenestene klaga rettar seg mot. Utvalet praktiserer generelt sett ein låg terskel for å behandle klagesaker.

Utvalet meiner at ressursbruken har vore effektiv i 2019. Samla sett er utvalet fornøgd med resultat, måloppnåing og ressursbruk i 2019. Nærmare opplysningar om verksemda er gitt i årsmeldinga for utvalet for 2019 (Dokument 7:1 (2019–2020)).

Mål for 2021

Utvalet har som hovudoppgåve å føre løpande kontroll med EOS-tenestene. Kontrollen blir utøvd i form av inspeksjonar, behandling av klagesaker og behandling av saker som blir tatte opp av eige tiltak. Den faglege verksemda i utvalet blir i hovudsak styrt av kva som kjem fram gjennom inspeksjonsverksemda og klagesaker, og av dei signala Stortinget gir ved behandlinga av årsmeldingane frå utvalet. I tillegg tar utvalet opp saker på bakgrunn av opplysingar som kjem fram i offentlegheita.

Rammene for verksemda til utvalet er fastsette i lov om kontroll med etterretnings-, overvåkings og sikkerhetstjeneste (EOS-kontrollova). I henhold til EOS-kontrollova § 7 andre ledd skal den årlege tilsynsverksemda til utvalet bli gjennomført ut frå behov og minst omfatte fleire inspeksjonar årleg av E-tenesta sentralt, NSM, PST sentralt og Forsvarets tryggingsavdeling. I tillegg skal utvalet gjere ein årleg inspeksjon av PST-einingar i minst to politidistrikt, og av minst éin av E-tenestas stasjonar eller etterretnings-/sikkerheitsteneste ved militære stabar og avdelingar. I tillegg er utvalet pålagd å ha minst éin årleg inspeksjon hos høvesvis Etterretningsbataljonen og Forsvarets spesialstyrker. Utvalet kan òg undersøkje bistanden politiet gir PST, eller andre delar av forvaltninga om det er nødvendig ut frå kontrolloppgåva. Overordna påtalemyndigheit, det vil seie statsadvokatane og riksadvokaten, er unntatt frå kontrollområdet. Utvalet vil òg i 2021 gjennomføre inspeksjonar i tråd med krava, i tillegg til å behandle innkomne klagesaker, og undersøkje saker i EOS-tenestene. Utvalet undersøkjer òg saker innanfor kontrollområdet som har vore gjenstand for offentleg kritikk.

Forsvarsdepartementet la 22. april 2020 fram Prop. 80 L (2019–2020) til Stortinget om lov om Etterretningstjenesten. Ein viktig del av lovforslaget er innføring av såkalla tilrettelagd innhenting som innhentingsmetode. I kapittel 11.15.4 i proposisjonen har departementet gitt si vurdering av dei økonomiske konsekvensane av forslaget om tilrettelagd innhenting for EOS-utvalet. Dersom metoden tilrettelagt innhenting blir vedtatt, ventar utvalet å bli pålagt nye og omfattande kontrolloppgåver.

Utvalet flytta i 2019 inn i nytt lokale på Bryn, der dei har gode vilkår for å drive verksemda i 2021 og i åra som kjem.

Nye kontrolloppgåver frå 2021

Ny lov om Etterretningstjenesten trer i kraft 1. januar 2021. I tillegg til dei kontrolloppgåvene utvalet har i dag, er utvalet pålagt ei ny kontrolloppgåve. I ny lov om Etterretningstjenesten er tenesta gitt heimel til å nytte ein ny metode kalla «tilrettelagt innhenting av grenseoverskridende elektronisk kommunikasjon» (tilrettelagt innhenting). Metoden inneber at det kan innhentas kommunikasjonsstraumar i fiberkablar som kryssar landegrensa.

EOS-utvalet er pålagt å føre løpande kontroll med metoden tilrettelagt innhenting. Dette vil innebere ein betydeleg auke i omfanget av utvalets oppgåver. Utvalet har som følge av dette behov for å styrke sitt sekretariat med fem personar frå 2021, hovudsakeleg personer med teknologisk og juridisk kompetanse. I tillegg er det behov for innkjøp av noko teknisk utstyr.

Stortinget har i vedtak 677 bedt Stortingets presidentskap om å «ved dei årlege budsjettløyvingane sikre EOS-utvalet sitt behov for kompetanse og ressursar».

Post 01 Driftsutgifter

Posten omfattar godtgjersle til medlemmene i utvalet og løn til dei tilsette i sekretariatet, og utgifter til det utvalet kjøper av varer og tenester. Det er lagt til grunn ein vekst i løn på 2 pst. i 2021.

Kap. 45 Noregs institusjon for menneskerettar

Hovudoppgåver og organisering

Noregs institusjon for menneskerettar (NIM) blei oppretta 1. juli 2015 som eit organ organisatorisk lagt under Stortinget. Føremålet og oppgåvene til institusjonen følgjer av lov om Norges nasjonale institusjon for menneskerettigheter av 22. mai 2015 nr. 33 (NIM-lova), og instruks om Noregs nasjonale institusjon for menneskerettar, som blei vedtatt av Stortinget 30. april 2016. NIM blir leia av eit styre og ein direktør. Styret har det overordna ansvaret for den faglege verksemda, økonomien og drifta til den nasjonale institusjonen. Stortinget vel både styre og direktør. Styret er valt for ein periode på fire år, mens direktøren er vald for ein periode på seks år. Stortinget utnemnde i mars 2019 Adele Matheson Mestad som direktør for perioden 2019–2025.

NIM skal bidra til å styrkje gjennomføringa av menneskerettene, særleg ved å overvake og rapportere om menneskerettane si stilling i Noreg, medrekna å leggje fram tilrådingar for å sikre at Noreg oppfyller dei menneskerettslege forpliktingane sine, gi råd til Stortinget, regjeringa, Sametinget og andre offentlege organ og private aktørar om gjennomføringa av menneskerettane, informere om menneskerettane, medrekna å rettleie enkeltpersonar om nasjonale og internasjonale klageordningar, fremje opplæring, utdanning og forsking på menneskerettane, leggje til rette for samarbeid med relevante offentlege organ og andre aktørar som arbeider med menneskerettane, og delta i internasjonalt samarbeid for å fremje og beskytte menneskerettane. NIM skal ikkje prøve enkeltsaker om krenking av menneskerettar. Stortinget har føresett at institusjonen skal vere samlokalisert med, og administrativt knytt til, Sivilombodsmannen.

Rapport for 2019

Det følgjer av § 11 i NIM-lova at NIM årleg skal gi ei årsmelding til Stortinget om institusjonen si verksemd og utviklinga av menneskerettssituasjonen i Noreg. Årsmeldinga, Dokument 6 (2019–2020), blei overlevert Stortinget 1. april 2020. Årsmeldinga dekkjer eit breitt spekter av område, men er på ingen måte uttømmande. I meldinga gir NIM tilrådingar på nokre område der dei meiner norsk lovgiving eller praksis anten bryt med menneskerettane, det er rom for forbetring eller det er særlege utfordringar som myndigheitene bør vere merksame på.

Mål og budsjett for 2021

NIM har eit særs breitt mandat, då menneskerettane har betyding for nær sagt alle rettsområde. Institusjonen byggjer arbeidet sitt på 27 ulike område av rettar. Desse områda dannar grunnlag både for den systematiske overvakinga institusjonen gjer av menneskerettssituasjonen og for den interne arbeidsdelinga innanfor den juridiske analyseavdelinga. Det breie mandatet gir NIM eit unikt høve til å følgje det store biletet og skape dialog med dei ulike menneskerettsaktørane. NIMs visjon er eit sterkt og heilskapleg menneskerettsvern for alle. Det betyr at NIM må jobbe breitt innanfor ei heil rekkje felt og ha tilsvarande brei kunnskap i organisasjonen. I NIMs strategi for 2019–2022 er det sett overordna mål om å vere ein sterk fagleg rådgivar, brubyggjar, vaktbikkje og formidlar. Ut frå breidda i NIMs mandat krev dette ei tydeleg prioritering av arbeidsinnsatsen. Denne prioriteringa byggjer på vurderingar som er baserte på den systematiske overvakingsverksemda og tar utgangspunkt i kriterium vedtatte av styret for seleksjon av saker. Adekvat bemanning med tung fagleg kompetanse og tilstrekkeleg administrativ støtte er avgjerande for kva moglegheit NIM har til å oppfylle oppdraget sitt og bli ein synleg og effektiv institusjon med legitimitet og gjennomslagskraft.

Institusjonen vil framleis arbeide internt for å ha ei tydeleg leiing og sikre at arbeidsprosessane er effektive og gode. Måla som blir følgde opp i 2021, er å:

• bidra til at staten gjer best mogleg menneskerettslege vurderingar

• førebyggje og hindre menneskerettsbrot

• bidra til informasjonsflyt og samarbeid på menneskerettsfeltet, både i sivilsamfunnet og mellom sivilsamfunnet og myndigheitene

• bidra til styrkt bevisstheit kring menneskerettslege spørsmål i Noreg

• vere ei føretrekt kjelde for media i saker om menneskerettar

• delta aktivt i internasjonalt samarbeid og bidra til å styrkje dei nasjonale institusjonane i land der menneskerettane er under press.

Post 01 Driftsutgifter

Posten omfattar lønsutgifter og utgifter til kjøp av varer og tenester. Det er lagt til grunn ein vekst i løn på 2 pst. i 2021.

Kap. 51 Riksrevisjonen

Hovudoppgåver og organisering

Riksrevisjonen blir leia av eit kollegium som består av fem riksrevisorar valde av Stortinget for ein periode på fire år. Riksrevisjonens formål, oppgåver og rammevilkår følgjer av lov om Riksrevisjonen av 7. mai 2004 nr. 21 og instruks om Riksrevisjonens verksemd av 11. mars 2004. Riksrevisjonen skal gjennom revisjon, kontroll og rettleiing bidra til at staten sine inntekter blir betalte inn som føresett, og at staten sine midlar og verdiar blir brukte og forvalta på ein økonomisk forsvarleg måte, og i samsvar med Stortingets vedtak og føresetnader, jf. riksrevisjonsloven § 1.

Riksrevisjonen kan òg etter avtale ta på seg revisjons-, kontroll- eller bistandsoppdrag internasjonalt. Stortinget kan påleggje Riksrevisjonen å setje i gang særlege undersøkingar. Oppgåvene er utdjupa nærmare i instruksen om Riksrevisjonens verksemd. Riksrevisjonen er organisert i sju avdelingar, av dei tre rekneskapsrevisjonsavdelingar, to forvaltningsrevisjonsavdelingar, ei avdeling for metodestøtte og utvikling, ei administrasjonsavdeling og ein stabsseksjon og ein internasjonal seksjon som er tilknytt revisjonsråden.

Rapport 2019

Riksrevisjonens visjon for planperioden 2018–2024 er «Revisjon til nytte for morgendagens samfunn». Det er definert tre hovudmål:

• Riksrevisjonen skal vere samfunnets fremste leverandør av aktuell og relevant offentleg revisjon.

• Riksrevisjonen skal gjennomføre revisjon og kontroll av høg kvalitet.

• Riksrevisjonen skal vere ein effektiv organisasjon.

Rapporteringa for 2019 viser at Riksrevisjonen har tilfredsstillande måloppnåing, og at revisjonen i hovudsak er gjennomført i tråd med planen. Upårekna forhold fører likevel alltid med seg eit behov for enkelte omprioriteringar av ressursane. Omprioriteringar er baserte på ei vurdering av vesentlegheit og risiko for feil og manglar.

Statsrekneskapen og totalt 232 verksemdsrekneskapar for 2018 er reviderte. I tillegg er 29 enkeltundersøkingar (forvaltningsrevisjonar og etterlevingsrevisjonar) leverte til Stortinget. 65 prosent av Riksrevisjonens samla ressursar blei brukte til revisjonsfaglege aktivitetar i 2019, og delen har vore stabil over tid. Samtidig har Riksrevisjonen jobba med å modernisere, effektivisere og digitalisere arbeidsprosessane sine. I tillegg til slikt viktig og nødvendig utviklingsarbeid er ressursane elles brukte til kompetanseheving, administrasjon, støttefunksjonar og internasjonalt arbeid.

Riksrevisjonen har i forbindelse med bistand til institusjonsutvikling av andre riksrevisjonar rapportert inn 15,1 millionar kroner som bistandsmidlar (DAC-midlar) til OECD via Norad i 2019. I 2018 var dette talet 11,8 millionar kroner.

Ei detaljert orientering om verksemda i 2019 blei lagt fram for Stortinget i Dokument 2 (2019–2020).

Mål og budsjett for 2021

Riksrevisjonen utfører arbeidet sitt i tråd med Riksrevisjonens overordna visjon og overordna målsetjingar i gjeldande strategiplan.

Samfunnet står framfor store endringar. Strammare budsjett og ny teknologi krev omstilling og effektivisering. Også Riksrevisjonen må omstille seg for i framtida å kunne levere i tråd med samfunnsoppdraget. Difor vil det framover vere eit høgt nivå på Riksrevisjonens utviklingsaktivitetar, der automatisering og digitalisering står sentralt.

Som følge av auka digitalisering av data, EUs personvernordning (GDPR), ny tryggingslov i 2019 og aukande trusselbilete knytt til informasjonssikkerheit må Riksrevisjonen utvikle nye IKT-løysingar for mottak, lagring og tilarbeiding av data. Det må òg bli utvikla IKT-system og etablert sikre soner i bygget for å behandle gradert informasjon i tråd med føresegnene i tryggingslova. Nye teknologiske løysingar hos Direktoratet for økonomiforvaltning (DFØ) vil etter kvart bidra til at Riksrevisjonens finansielle revisjon kan bli utført meir effektivt og med høgare kvalitet.

Dette vil medføre behov for å utvikle nye arbeidsprosessar og tilføre ny kompetanse i organisasjonen. Riksrevisjonens rapportering må bli lagd om til brukarvenlege digitale format, for å gjere revisjonsrapportene lettare tilgjengelege. Digitale rapportar gjer det blant anna mogleg å bruke grafikk, kart og bilete på nye måtar.

Utviklingssamarbeidet med riksrevisjonane i andre land vil bli vidareført på nokolunde det same nivået som i 2020, og Riksrevisjonen vil framleis samarbeide tett med IDI (INTOSAI Development Initiative).

Post 01 Driftsutgifter

Posten omfattar lønsutgifter og utgifter til Riksrevisjonens kjøp av varer og tenester.

For 2021 ber ein om fullmakt til å overskride løyvinga under kap. 51, post 01 Driftsutgifter, mot tilsvarande meirinntekter under kap. 3051, post 02 Refusjon utland, jf. framlegg til romartalsvedtak II.1.

Post 75 Internasjonale organisasjonar og nettverk

Budsjettposten gjeld tilskot til drifta av INTOSAI Development Initiative (IDI), eit utviklingsorgan for riksrevisjonar i utviklingsland. Eit mål med IDIs arbeid er å styrkje offentleg revisjon i utviklingsland, og gjennom dette bidra til godt styresett, utvikling og kamp mot fattigdom. IDI er organisert som ei stifting med eit styre og et sekretariat. Styret i stiftinga blir leia av riksrevisoren.

Finansieringa av IDIs drift og utviklingsprogram blir mottatt frå fleire givarar, blant dei Canada, Estland, EU, Frankrike, INTOSAI, Irland, Island, Norge, Sveits, Sverige, Storbritannia, Tyskland, Austerrike og riksrevisjonane i Kuwait og Saudi Arabia. Fleire riksrevisjonar gir også støtte til IDIs arbeid i form av ressursar og tenester. Tilskotet som blir betalt ut via Riksrevisjonen, finansierer mesteparten av drifta for IDIs sekretariat, i tråd med intensjonen i Innst. S. nr. 8 (1998–99).

Kap. 3051 Riksrevisjonen

Riksrevisjonen vil få refusjonar i samband med inngått leigeavtale med IDI-sekretariatet og internasjonale revisjonsoppdrag.

Programområde 23 Finansadministrasjon

Programkategori 23.10 Finansadministrasjon

Utgifter under programkategori 23.10, fordelte på kapittel

I fyrste halvår 2020 vedtok Stortinget fleire endringar i saldert budsjett 2020, og det vart òg oppretta og gjeve løyvingar på fleire nye kapittel og postar. Både talet på endringar og størrelsen på desse galdt i vesentleg grad tiltak i møte med virusutbrotet. Sjå del I, pkt. 4.2, for ei samla oversikt over løyvingsendringar på Finansdepartementets område etter saldert budsjett 2020.

Kap. 1600 Finansdepartementet

Hovudoppgåver

Arbeidsoppgåvene til Finansdepartementet kan delast inn i fem hovudområde:

1. Samordning av den økonomiske politikken, som omfattar

   • overvaking og analyse av den økonomiske utviklinga

   • finanspolitikk

   • pengepolitikk

   • inntekts- og fordelingspolitikk

   • strukturpolitikk, mellom anna verkemåten til arbeidsmarknaden og produktmarknadene

   • samordning av regjeringa sitt arbeid med berekraftig utvikling

   • internasjonalt økonomisk samarbeid

   • offisiell statistikk, irekna overordna styring av Statistisk sentralbyrå

2. Arbeidet med formues- og gjeldsforvalting, som omfattar

   • investeringsstrategien til Statens pensjonsfond utland og Statens pensjonsfond Noreg, irekna rammeverk for ansvarleg forvalting

   • oppfølging av forvaltinga av rammeverket for Statens pensjonsfond

   • statleg gjeldsforvalting

3. Arbeidet med statsbudsjettet, som omfattar

   • avgjersler om utgifter og inntekter på statsbudsjettet under dei einskilde fagdepartementa

   • tiltak som legg til rette for effektivitet og god offentleg ressursbruk

   • utgreiing av økonomiske og administrative verknader av offentlege tiltak

   • forvalting av prosjektmodellen til staten med kvalitetssikring av større statlege investeringsprosjektforvalting og utvikling av regelverket for økonomistyring i statsforvaltinga, tiltak for å leggje til rette for økonomistyringa i verksemdene og overordna styring av Direktoratet for forvaltning og økonomistyring

   • saker frå fagdepartementa med økonomiske og administrative følgjer

4. Arbeidet på skatte- og avgiftsområdet, som omfattar

   • skatte- og avgiftsframlegg som ledd i den samla finanspolitikken

   • utvikling av regelverk for skattar, avgifter og toll

   • fordelingsverknadene av skatte- og avgiftssystema og verknader på inntektene til det offentlege og ressursutnyttinga i økonomien

   • overordna styring av Skatteetaten og Tolletaten

   • internasjonalt samarbeid på skatte-, avgifts- og tollområdet

5. Arbeidet med finansmarknadsspørsmål, som omfattar overordna styring av Finanstilsynet og utforming av regelverk for og overvaking av

   • finansføretaka (bankar, andre kredittinstitusjonar, forsikringsselskap, m.m.)

   • verdipapirmarknaden og infrastrukturføretaka for verdipapirmarknaden (autoriserte marknadsplassar, verdipapirregister m.m.)

   • eigedomsmeklarar, rekneskapsførarar og revisorar

   • struktur- og konkurransepolitikk for finansmarknaden

   • finansiell stabilitet

Rapport

Økonomisk politikk og forvalting av statsgjelda

Arbeidet med å utforme og samordne den økonomiske politikken til regjeringa er ei av hovudoppgåvene til Finansdepartementet, jf. nasjonalbudsjettet og revidert nasjonalbudsjett. Sjå nærare i Meld. St. 1 (2020–2021) Nasjonalbudsjettet 2021 for ein nærare omtale av stoda i landets økonomi og utsiktene framover. Departementets vurdering av korleis pengepolitikken vert utøvt går fram av den årlege finansmarknadsmeldinga.

Forvaltinga av statsgjelda har tidlegare vore omtalt i den årlege lånefullmaktsproposisjonen. Frå og med for 2016 vart omtalene flytta til statsbudsjettet og nasjonalbudsjettet. For 2021 ber Finansdepartementet om fullmakter for statleg opplåning i Prop. 1 S (2020–2021) Statsbudsjettet for budsjettåret 2021 (Gul bok), medan Meld. St. 1 (2020–2021) Nasjonalbudsjettet 2021 inneheld ein generell omtale av gjeldsforvaltinga.

Frå og med 2015 har Finansdepartementet overført alle dei operative oppgåvene på statsgjeldområdet til Noregs Bank. Banken utfører oppgåvene etter eit mandat frå Finansdepartementet. Mandatet gjev banken i oppdrag å dekkje statens lånebehov slik dette er definert av departementet, samt forvalte uteståande statsgjeld.

Formuesforvalting

Departementet rapporterte om forvaltinga av Statens pensjonsfond i 2019 i Meld. St. 32 (2019–2020) Statens pensjonsfond 2020.

Meldinga drøfta mellom anna fleire sider ved strategien for Statens pensjonsfond og gjer greie for resultata i forvaltinga og arbeidet med ansvarleg forvalting. For Statens pensjonsfond utland vart det i meldinga mellom anna lagt opp til å endre referanseindeksen for investeringar i aksjar. For Statens pensjonsfond Noreg (SPN) vart det vurdert kva ein skal gjere med aksjeportefølja si storleik på Oslo Børs. Meldinga inneheld òg analysar av resultata i forvaltinga av SPU og SPN i 2019 og ein brei omtale av arbeidet med ansvarleg forvalting.

Sjå elles omtale i del I, pkt. 2.2 Statens pensjonsfond.

Arbeidet med statsbudsjettet og økonomistyring i staten

Finansdepartementet forvaltar ordninga med ekstern kvalitetssikring av statlege investeringsprosjekt med anslått kostnadsramme over ein fastsatt terskelverdi. Ordninga skal bidra til betre avgjerdsgrunnlag før vedtak i store investeringsprosjekt vert fatta.

Kvalitetssikringa skal utførast av særleg kvalifiserte private verksemder som etter konkurranse har fått ein rammeavtale med Finansdepartementet. I 2018 og 2019 vart det førebudd og gjennomført anbodskonkurranse om ein ny rammeavtale. I september 2019 inngikk Finansdepartementet avtale med sju ulike føretakskonstellasjonar. Rammeavtalen gjeld i 2 år med opsjon på forlenging i 2 år.

I samband med denne rammeavtalen har Finansdepartementet samla krav som gjeld utredning, planlegging og kvalitetssikring av store investeringsprosjekt i eit eige rundskriv, R-108/19, som trådde i kraft 21. september 2019. Det er fastsett ein terskelverdi på 300 mill. kroner for digitaliseringsprosjekt og 1 mrd. kroner for prosjekt elles. Rundskrivet gjeld alle statlege investeringsprosjekt over terskelverdien, med visse unntak, mellom anna for SDØE og statlege føretak eller statleg eigde aksjeselskap som er ansvarlege for eigne investeringar. I samråd med Kommunal- og moderniseringsdepartementet har Finansdepartementet utvikla ein rettleiar for handsaming av digitaliseringsprosjekt over terskelverdi.

Finansdepartementet har sidan 2002 finansiert eit eige tverrfagleg forskingsprogram – Concept-programmet, som skal utvikle ny kunnskap om tilrettelegging, kvalitetssikring og styring av store statlege investeringsprosjekt. Målet er å sikre gode konseptval, ressursutnytting og effekt av investeringane. Programmet skal vektleggje tidlegfasen i prosjekta, frå den fyrste ideen oppstår til endeleg finansiering av gjennomføringa er vedteken. Programmet er organisatorisk forankra ved NTNU, og tilhøvet mellom institusjonen og Finansdepartementet er formalisert i ein samarbeidsavtale.

Etter kvart som tidlegare kvalitetssikra prosjekt vert fullførte, samlar Concept røynsledata som kan samanliknast på tvers av prosjekt og sektorar for å gje kunnskap og råd til dei som skal ta avgjerder og stå for kvalitetssikring av statens investeringsprosjekt. Concept-programmet har utvikla evalueringsformatet og prøvd det ut slik at ein kan evaluere verknadene etter kvart som prosjekta vert ferdigstilte og har vore i drift ei stund. I 2019 vart det levert 3 evalueringar av ferdigstilte prosjekt. Ved inngangen til 2020 er 26 av dei prosjekta som er komne så langt, evaluerte. Programmet driv i tillegg metodeutvikling, følgjeforskning og undervisning av studentar. Forskingsresultata og publikasjonane til Concept-programmet er fritt tilgjengelege frå nettsidene til programmet.

Finansdepartementet har sidan 2016 gjort djupare analysar av utvalde område for effektivisering og betre målretting av ressursbruken over statsbudsjettet (områdegjennomgangar). Målet med arbeidet er å identifisere og leggje til rette for budsjettinnsparingar, mogeligheit for betre måloppnåing med uendra ressursbruk eller å finne nye måtar å løyse oppgåver på som kan gi redusert kostnadsvekst på sikt. I 2019 er det gjort slike analysar av byggje- og eigedomspolitikken i statleg sivil sektor, analyse av næringsretta verkemiddel, ID-forvaltning og næringsfremje i utlandet.

Finansdepartementet har i 2019 oppdatert økonomiregelverket på bakgrunn av eit forslag utarbeidd av DFØ. Det oppdaterte regelverket gjeld frå 1. januar 2020.

Skatte- og avgiftsområdet

Kjeldeskatt på renter og royalty og visse fysiske driftsmiddel

Finansdepartementet sende i februar på høyring eit forslag om å innføre kjeldeskatt på renter, royalty og visse fysiske driftsmiddel. Eit lovforslag er lagt fram i Prop. 1 LS (2020–2021).

Digital økonomi og skatt

Skattlegging av fleirnasjonale selskap reiser problemstillingar som omfattar mange land og krev internasjonale løysingar. Gjennom OECD/G20 sitt BEPS-prosjekt (Base Erosion and Profit Shifting Project) er det oppnådd semje om ei rekkje tiltak mot flytting av overskot og utholing av skattegrunnlag. Den digitale økonomien forsterkar utfordringane med skattlegging av fleirnasjonale selskap, samstundes som nye problemstillingar oppstår. Inclusive Framework (IF) er eit samarbeidsorgan med meir enn 130 medlemsland som vert oppretta for å følgje opp BEPS-prosjektet. IF leier det internasjonale arbeidet med globale løysingar for meir effektiv og rettferdig skattlegging av den digitale økonomien. Målet med arbeidet er å kome fram til ei internasjonal einigheit om løysingar. Noreg deltek i Inclusive Framework og i fleire arbeidsgrupper som greier ut ulike sider av forslaga til løysingar. Arbeidet med å finne ei internasjonal einigheit og det tekniske arbeidet knytt til løysingane som vert drøfta, vil halde fram i 2021.

Endringar i petroleumsskatten

I mai 2020 la Finansdepartementet fram ein proposisjon om mellombels endringar i skattereglane for petroleumsselskapa, jf. Prop. 113 L (2019–2020) Midlertidige endringer i petroleumsskatteloven. Ved handsaminga av Innst. 351 L (2019–2020) vart framlegget med nokre justeringar vedteke av Stortinget. Dei mellombels reglane inneber mellom anna utbetaling av skatteverdien av underskot i 2020 og 2021 og raskare frådrag og auka frinntekt for investeringar. Endringane gjeld frå inntektsåret 2020.

Kraftskatteutval

Regjeringa oppnemnde i juni 2018 eit utval som fekk i oppdrag å gjere ei heilskapleg vurdering av skattlegginga av kraftverk. Hovudoppgåva var å vurdere om dagens skattlegging av vasskraft hindrar at samfunnsøkonomisk lønsame tiltak i vasskraftsektoren vert gjennomførte. Utvalet leverte sin rapport, NOU 2019: 16 Skattlegging av vannkraftverk, 30. september 2019. Regjeringa varsla i februar 2020 at den ikkje vil gå vidare med utvalet sine forslag til endringar i skattlegginga av vasskraftverk. Regjeringa foreslår i staden direkte utgiftsføring av investeringskostnadar i grunnlaget for grunnrenteskatt frå og med inntektsåret 2021. For nærare omtale av utforminga og handsaminga av forslaget syner departementet til Prop. 1 LS (2020–2021) Skatter, avgifter og toll 2021, kapittel 7.

Produksjonsavgift på havbruksverksemnd

Regjeringa oppnemnde i september 2018 eit utval til å vurdere skattlegginga av havbruk og korleis skattesystemet for havbruk bør vere slik at fellesskapet kan få ein del av grunnrenta. Utvalet leverte sin rapport 4. november 2019. I Meld. St. 2 (2019–2020) Revidert nasjonalbudsjett 2020, gjekk regjeringa inn for å innføre ei produksjonsavgift på laks, aure og regnbogeaure i statsbudsjettet for 2021. Inntektene frå avgifta vert fordelte til havbrukskommunar og -fylkeskommunar. Avgifta vert sett til 40 øre per kg produsert fisk. Det gjev om lag 500 mill. kroner til kommunesektoren, og som skal utbetalast frå og med 2022. For ein nærare omtale av utforminga og handsaminga av produksjonsavgifta syner departementet til Prop. 1 LS (2020–2021), kapittel 8.1.

Verdsetjing av fritidseigedom

Til 2010-budsjettet vart det utvikla eit forenkla takseringssystem for bustader i formuesskatten. Dette omfatta ikkje fritidseigedom. I samband med behandlinga av Meld. St. 4 (2015–2016) Bedre skatt – En skattereform for omstilling og vekst, fatta Stortinget 31. mai 2016 vedtak 738 nr. 15 som del av forliket om skattereform:

«Regjeringen bes gjennomgå og forbedre systemet for verdivurdering av fritidseiendom.»

I 2018 gjennomførte departementet ein anbodskonkurranse om konseptval for nytt verdsetjingssystem. Basert på dette gjennomførte i 2019–2020 ein ekstern leverandør (PwC) i samarbeid med Statistisk sentralbyrå eit prosjekt for å utvikle eit nytt verdsetjingssystem.

Gjennomgang av tollova

Forslag til ny lov om inn- og utførsel av varer og ny lov om tollavgift vart sendt på høyring 6. mai 2019 med høyringsfrist 30. august 2019. Dei to nye lovene skal kome i staden for tollova. Det overordna målet for lovarbeidet er eit oppdatert lovverk som passar betre til Tolletatens oppgåver. Departementet har etter høyringa arbeidd vidare med forslag til nye lover og tek sikte på å fremje proposisjon med lovforslag tidleg i 2021.

NOU 2019: 15 Skatterådgiveres opplysningsplikt og taushetsplikt

Som ei oppfølging av Skattemeldinga (Meld. St. 4 (2015–2016) Bedre skatt – En skattereform for omstilling og vekst) og skatteforliket i Stortinget (Innst. 273 S (2015–2016)), utnemnde regjeringa i juni 2017 eit utval med mandat å greie ut om opplysningsplikta og teieplikta til skatterådgjevarar. Utvalet la fram sin rapport 1. juli 2019. I rapporten foreslår utvalet mellom anna at det vert innført opplysningsplikt for skatterådgjevarar etter modell frå EUs direktiv DAC 6. Finansdepartementet sende rapporten på høyring med frist for å kome med innspel 2. desember 2019. Departementet arbeider med å følgje opp forslaga i rapporten.

Finansmarknadsområdet

Regelverksarbeidet på finansmarknadsområdet har i stortingsesjonen 2019–2020 resultert i desse lovendringane og lovframlegga:

Stortinget vedtok 6. desember 2019, etter framlegg i Prop. 127 LS (2018–2019), Lov om endringer i referanserenteloven mv. (gjennomføring av referanseverdiforordningen).

Stortinget vedtok 13. desember 2019, etter framlegg i Prop. 128 L (2018–2019), Lov om endringer i finansforetaksloven mv. (diverse endringer).

Stortinget vedtok 21. mars 2020, etter framlegg i kapittel 4 i Prop. 58 LS (2019–2020), Lov om statlig garantiordning for lån til små og mellomstore bedrifter.

Stortinget vedtok 14. april 2020, etter framlegg i Prop. 70 LS (2019–2020), Lov om midlertidig tilskuddsordning for foretak med stort omsetningsfall, endringer i innskuddspensjonsloven, foretakspensjonsloven, tjenestepensjonsloven og forsikringsavtaleloven og endring i skattebetalingsloven.

Stortinget vedtok 24. april 2020, etter framlegg i Prop. 68 L (2019–2020), Lov om endringer i verdipapirhandelloven (forskriftshjemmel om tilbudsprisen ved pliktig tilbud) og lov om endringer i pakkereiseloven (forskriftshjemmel om forlengelse av frist for tilbakebetaling).

Finansdepartementet la 13. desember 2019 fram Prop. 37 LS (2019–2020) Lov om revisjon og revisorer (revisorlova), lov om endringer i lov om Folketrygdfondet og samtykke til godkjenning av EØS-komiteens beslutning nr. 102/2018 om innlemmelse i EØS-avtalen av direktiv 2014/56/EU og forordning (EU) 537/2014.

Budsjett 2021

I kap. 2 i del I av denne proposisjonen er det omtalt nokre viktige oppgåver for Finansdepartementet i 2021. Dessutan går det fram av rapportdelen ovanfor at fleire av dei sakene som er omtalte der, krev oppfølging i seinare år.

Formuesforvalting

Departementet sitt arbeid med Statens pensjonsfond går ut på å utvikle den langsiktige investeringsstrategien til fondet, fastsetje og følgje opp retningsliner for forvaltinga, irekna fondet si rolle som ansvarleg investor. I tillegg til eigne ressursar nyttar departementet eksterne fagmiljø i inn- og utland.

Arbeidet med å utvikle investeringsstrategien for fondet i 2021 tek utgangspunkt i dei måla som er skildra i Meld. St. 32 (2019–2020) Statens pensjonsfond 2020. Sjå nærare omtale i del I, pkt. 2.2 Statens pensjonsfond, i proposisjonen her og i Meld. St. 1 (2020–2021) Nasjonalbudsjettet 2021.

Skatte- og avgiftsområdet

Digital økonomi og skatt

Arbeidet med globale løysingar for meir effektiv og rettferdig skattlegging av fleirnasjonale selskap, held fram i 2021. Sjå nærare omtale av saka under rapport for 2020. Noreg deltek i Inclusive Framework og i fleire arbeidsgrupper som greier ut ulike sider av forslaga til løysingar.

Verdsetjing av fritidseigedom

Arbeidet med eit nytt verdsetjingssystem for fritidseigedom held fram i 2021. Sjå nærare omtale av saka under rapport for 2020. Før eit nytt system eventuelt vert teke i bruk, vil departementet i samråd med Statistisk sentralbyrå vurdere resultatet av arbeidet nærare. Departementet vil kome tilbake til Stortinget på eigna måte.

Samordning av reglane for innkrevjing av offentlege krav

Finansdepartementet har sett i gang eit arbeid med samordning og modernisering av reglane for Skatteetatens innkrevjingsoppgåver. Føremålet med prosjektet er eit moderne og meir brukarvennleg regelverk som legg til rette for å gjere Skatteetatens innkrevjingsoppgåver meir effektive. Prosjektet vil i hovudsak samordne dei tre lovene som i dag gjeld for Skatteetatens innkrevjingsoppgåver (skattebetalingslova, SI-lova og bidragsinnkrevingslova). Finansdepartementet tek sikte på å sende eit framlegg på høyring i løpet av 2023.

Finansmarknadsområdet

I 2021 vil m.a. desse lovsakene og utgreiingane krevje særleg innsats på finansmarknadsområdet:

Finansdepartementet har hatt på høyring eit høyringsnotat, utarbeidd av Finanstilsynet, med utkast til føresegner om gjennomføring i norsk lov og forskrift av den såkalla PRIIPS-forordninga. Utkastet skal sikre gjennomføring i norsk rett av venta EØS-reglar som svarer til Europaparlaments- og rådsforordning (EU) 1286/2014 om nøkkelinformasjonsdokument om samansette og forsikringsbaserte investeringsprodukt (PRIIPS-forordninga). Finansdepartementet vil følgje opp forslaget.

Finansdepartementet har hatt på høyring høyringsnotatar, utarbeidd av Finanstilsynet, med utkast til føresegner om gjennomføring i norsk lov og forskrift av fleire forordningar innanfor fondsregelverket. Utkasta skal sikre gjennomføring i norsk rett av EØS-reglar som svarer til Europaparlaments- og rådsforordning (EU) nr. 345/2013 om venturekapitalfond (EuVECA), Europarlaments- og rådsforordning (EU) nr. 346/2013 om sosiale entreprenørskapsfond (EuSEF), Europarlaments- og rådsforordning (EU) nr. 2015/760 om europeiske langsiktige investeringsfond (ELTIF) og Europarlaments- og rådsforordning (EU) nr. 2017/1131 om pengemarkedsfond. Finansdepartementet vil følgje opp forslaga.

Finansdepartementet har hatt på høyring NOU 2016: 2 frå Verdipapirlovutvalget, med utkast til føresegner om gjennomføring i norsk lov av endringar i rapporteringsdirektivet (direktiv 2004/109/EF). Finansdepartementet vil følgje opp forslaget.

Finansdepartementet har hatt på høyring NOU 2018: 9 frå Revisor- og regnskapsførerlovutvalget, med utkast til ny lov om rekneskapsførarar. Finansdepartementet vil følgje opp forslaget.

Finansdepartementet har hatt på høyring eit høyringsnotat, utarbeidd av Finanstilsynet, med utkast til føresegner om gjennomføring i norsk lov og forskrift av det såkalla IORP II-direktivet. Utkastet skal sikre gjennomføring i norsk rett av venta EØS-reglar som svarer til direktiv (EU) 2016/2341 om verksemda til og tilsynet med tenestepensjonsføretak (IORP II). Finansdepartementet vil følgje opp forslaget.

Finansdepartementet har hatt på høyring eit høyringsnotat med utkast til føresegner om gjennomføring av reglar som svarer til forsikringsdistribusjonsdirektivet (2016/97/EU) i norsk lov og forskrift. Finansdepartementet vil følgje opp forslaget.

Finansdepartementet har hatt på høyring eit høyringsnotat med utkast til føresegner som gjennomfører dei offentlegrettslege delane av direktivet om bustadlån (direktiv 2014/17/EU) i norsk lov og forskrift. Finansdepartementet vil følgje opp forslaget.

Regjeringa sette 11. oktober 2019 ned eit offentleg utval som skal evaluere eigedomsmeklingslova og føreslå ei framtidsretta regulering (eigedomsmeklingsutvalet). Utvalet har frist i byrjinga av 2021. Finansdepartementet vil sende utgreiinga på høyring og etter det vurdere forslaga frå utvalet.

Finansdepartementet har hatt på høyring eit høyringsnotat, utarbeidd av Finanstilsynet, med utkast til føresegner om endringar av kvitvaskingslova og -forskrifta. Finansdepartementet vil følgje opp forslaget.

Finansdepartementet har hatt på høyring eit høyringsnotat, utarbeidd av Finanstilsynet, med utkast til reglar for obligasjonar med førerett (OMF) som svarar til covered bonds-direktivet (EU) 2019/2162 og forordning (EU) 2019/2150 om endringar i kapitalkravsforordninga (CRR). Finansdepartementet vil følgje opp forslaget.

Finansdepartementet har på høyring eit høyringsnotat med utkast til føresegner som skal utfylle lov om register over reelle rettshavarar og gje naudsynte reglar for å utvikle eit register over reelle rettshavarar bak norske selskap og andre juridiske personar. Finansdepartementet vil følgje opp forslaget.

Ei arbeidsgruppe under leiing av Finanstilsynet har utgreia korleis ein kan gjennomføre i norsk rett venta EØS-reglar som svarar til den såkalla bankpakka frå EU. Bankpakka omfattar EU-direktiv nr. 2019/878 og 2019/879, samt forordning nr. 2019/876, som samla inneber ei lang rekkje endringar i EUs kapitalkravsregelverk (CRR/CRD IV) og krisehandteringsregelverk (BRRD) for bankar. Finansdepartementet vil sende utgreiinga på høyring og etter det vurdere forslaga frå arbeidsgruppa.

Finanstilsynet skal innan 15. desember 2020 utgreie behovet for endringar i norsk rett for å gjennomføre forventa EØS-reglar som svarar til Europaparlaments- og rådsforordning (EU) nr. 2019/2088 om berekraftsrelatert rapportering i finanssektoren og Europarlaments- og rådsforordning (EU) nr. 2020/852 som etablerer eit rammeverk for eit klassifiseringssystem for bærekraftig økonomisk aktivitet. Finansdepartementet vil sende Finanstilsynets forslag på høyring og etter det vurdere korleis dei skal følgjast opp.

Ein arbeidsgrupperapport om regelverket for såkalla garanterte pensjonsprodukt (private ytingsbaserte tenestepensjonsordningar og fripolisar), eit høyringsnotat frå Finanstilsynet basert på arbeidsgrupperapporten og eit regelverksinnspill frå Pensjonistforbundet har vore på høyring. Finansdepartementet vil følgje opp høyringa.

I tråd med regjeringsplattforma og oppmodingsvedtak nr. 406 (2018–2019) frå Stortinget, har Finansdepartementet sett ned ei arbeidsgruppe for å vurdere om det bør innførast krav om pensjonsopptening frå fyrste krone i innskotspensjonsordningar. Arbeidsgruppa skal vidare vurdere om personar med lågare stillingsdel enn 20 prosent og personar under 20 år skal ha rett til å vere medlem i private tenestepensjonsordningar. Utgreiinga har vorte forseinka på grunn av koronautbrotet og skal etter planen vere ferdig hausten 2020.

Finansdepartementet har hatt på høyring eit høyringsnotat med utkast til einskilde endringar i lovreglane om eigen pensjonskonto. Det vart òg foreslått utfyllande forskrifter om eigen pensjonskonto. Finansdepartementet vil følgje opp forslaget.

Finansdepartementet har hatt på høyring eit høyringsnotat, utarbeidd av Finanstilsynet, med utkast til føresegner om lovbrotsgebyr og leiingskarantene, mellom anna i finansføretakslova. Finansdepartementet vil følgje opp forslaget.

Rettsakter frå EU

Arbeidet med å utvikle det norske regelverket for finansmarknadsområdet hengjer nært saman med arbeidet med å tilpasse og ta inn nye EU-rettsakter i EØS-avtalen. Finansdepartementet vil prioritere dette innlemmingsarbeidet i 2021 òg.

I tråd med den internasjonale utviklinga mot styrka regulering av og tilsyn med finansmarknadene har EU utarbeidd særs mykje regelverk for

• finansføretak (bankar og andre kredittinstitusjonar, forsikringsføretak, m.m.)

• verdipapirføretak, verdipapirfond, infrastrukturføretak for verdipapirmarknaden m.m., og

• rekneskap, rekneskapsførarar og revisorar

Dette er dels direktiv, med krav til utforminga av regelverket i dei einskilde medlemslanda, og dels forordningar, som gjeld direkte i heile EU. Det aller meste av regelverket i EU på desse områda er EØS-relevant og skal difor takast inn i EØS-avtalen og gjennomførast i norsk rett. Direktiv som er teke inn i EØS-avtalen, skal gjennomførast med eigen norsk regeltekst i lov eller forskrift. Forordningar skal gjennomførast ved tilvising, enten i lov eller forskrift, til EUs regeltekst, slik denne er tilpassa i EØS-avtalen.

Dei tre EØS/EFTA-landa Liechtenstein, Island og Noreg klarlegg seg imellom kva ein treng av tilpassing til EU-rettsaktene og diskuterer dette med representantar for EU. Når partane er einige, kan rettsaktene takast inn i EØS-avtalen ved vedtak i EØS-komiteen.

Vedtaka i EØS-komiteen trer normalt i kraft med ein gong, med mindre EU-rettsakta enno ikkje er i kraft. Dersom det krevst stortingsvedtak, til dømes ny lovgjeving, er det vanleg å ta såkalla konstitusjonelt atterhald, slik at vedtaket i EØS-komiteen ikkje trer i kraft før det er gjeve melding om at konstitusjonelle krav er oppfylte. I slike tilfelle vert det normalt gjort framlegg om at Stortinget gjev samtykkje til innlemming, enten i særskild proposisjon eller saman med eit lovforslag.

Arbeidet med nokre sentrale EØS-saker på finansmarknadsområdet er drøfta i kap. 3 i Meld. St. 1 (2020–2021) Nasjonalbudsjettet 2021.

Arbeidet med statsbudsjett og økonomistyring i staten

Finansdepartementet vil vidareføre finansieringa av forskingsprogrammet Concept ved NTNU for å utvikle ny kunnskap om tilrettelegging, kvalitetssikring og styring av store statlege investeringsprosjekt. Hovudlinene i Concept-programmet vert vidareførte i 2021. Programmet skal evaluere store statlege investeringsprosjekt som no er komne i driftsfasen og vektleggje forsking på tidlegfasen i prosjekta, frå den fyrste ideen oppstår til endeleg finansiering av gjennomføringa er vedteken. I tillegg driv programmet med metodeutvikling, følgjeforsking, kompetansebygging og undervisning av studentar. Forskinga skal vere fritt tilgjengeleg for alle som søkjer kunnskap om prosjektstyring i staten.

Samfunnstryggleik og beredskap

Finansdepartementet har det overordna ansvaret for samfunnstryggleik og beredskap for å sikre finansiell stabilitet. Departementet har òg ansvar for viktige samfunnsfunksjoner som system for å handtere statens inntekter (proveny), Folkeregisteret og Tolletatens kontroll med den grensekryssande vareførsla.

På Finansdepartementets ansvarsområde skal det arbeidast systematisk med samfunnstryggleik. Beredskapen for å kunne handtere ekstraordinære hendingar skal vere god. Departementet og dei underliggjande etatane har beredskapsplanverk for å kunne handtere uynskte hendingar, og desse vert jamleg oppdaterte.

Departementet deltek òg jamleg i store, nasjonale øvingar innan sikkerheit og beredskap.

Vidare samarbeider Finansdepartementet med mellom anna Nasjonalt tryggingsorgan og Direktoratet for samfunnstryggleik og beredskap.

Ei sentral utfordring i finanssektoren er å halde betalingsformidlinga og andre deler av den finansielle infrastrukturen ved lag slik at samfunnet får dekt behovet for mellom anna betalingstenester. Finansielle tenester er utpeika som ein av 14 samfunnskritiske funksjonar i Noreg, og Finansdepartementet utarbeidde i 2018 ei særleg tilstandsvurdering av denne funksjonen, sjå kapittel 8 i Prop. 1 S (2018–2019) Finansdepartementet.

Finansdepartementet arbeider òg med beredskapen for Statens pensjonsfond.

Kontroll av vareførselen over grensa har mellom anna som føremål å motverke ulovleg inn- og utførsel av farlege og ulovlege varer. Tolletaten byggjer i stor grad kontrollen på risikoanalysar og etterretning, og etaten vil i 2021 arbeide vidare med å gjere val av kontrollobjekt meir effektivt. I denne samanhengen starta etaten i 2019 eit prosjekt for å utvikle ny digitalisert systemstøtte for oppgåver i alle ledd av kontrollprosessane til etaten, jf. eigen omtale under kap. 1610 Tolletaten.

Fleire etatar under Finansdepartementet forvaltar omfattande produksjonssystem som behandlar store informasjonsmengder. Informasjonstryggleik er ein viktig del av Finansdepartementets styringsdialog med underlagde etatar.

Særleg om arbeidet med ny lov om nasjonal sikkerheit

Lov om nasjonal sikkerheit (sikkerheitslova) tok til å gjelde 1. januar 2019, og alle sektorar arbeider med å gjennomføre føresegnene i lova. Føremålet med lova er å tryggje dei nasjonale sikkerheitsinteressene og å førebyggje, avdekkje og motverke sikkerheitstrugande verksemd. Dei nasjonale sikkerheitsinteressene skal tryggjast ved at kvart departement identifiserer grunnleggjande nasjonale funksjonar (GNF-ar) innanfor sitt ansvarsområde, slik at verksemder av avgjerande betyding for GNF-ar kan underleggjast sikkerheitslova, og ein kan setje i verk naudsynte sikringstiltak for dei skjermingsverdige verdiane i verksemdene. For å vareta føremålet med lova, vil GNF-arbeidet i departementa vere ein kontinuerleg prosess. Arbeidet kan gje endringar i dei identifiserte GNF-ane og skjermingsverdige verdiar, kva for verksemder som er av vesentleg og avgjerande betyding, og i kva grad ei verksemd er avhengig av eksterne ressursar (til dømes andre verksemder). Kva som vil krevjast for å oppnå eit forsvarleg sikkerheitsnivå, kan òg verte endra under vegs.

Finansdepartementet har identifisert følgjande GNF-ar i sin sektor:

1. Evne til å finansiere offentleg verksemd

   • GNF-en omfattar både rolla til departementet i å sikre inntekter til staten og i å tryggje statlege utbetalingar.

2. Tryggje samfunnet si evne til å formidle finansielle tenester

   • GNF-en omfattar rolla departementet har ved å leggje til rette for eit stabilt og velfungerande finanssystem.

3. Finansdepartementets verksemd, handlefridom og evne til å gjere vedtak

   • GNF-en omfattar departementet si rolle som fagleg sekretariat for politisk leiing, utøving av myndigheit og styring og oppfølging av underliggjande verksemder.

I tråd med føresegna i sikkerheitslova, har Finansdepartementet innmeldt desse GNF-ane til Nasjonalt tryggingsorgan.

Departementet vil i det vidare arbeidet identifisere eventuelle verksemder med vesentleg eller avgjerande viktigheit for desse GNF-ane, samt vurdere om nokre av desse eig eller forvaltar skjermingsverdige verdiar. Verksemder med avgjerande betydning for GNF-ane, vil underleggjast lova, og departementet vil så utpeike eventuelle skjermingsverdige verdiar hos desse, samt setje fristar for gjennomføring av sikringstiltak.

Post 01 Driftsutgifter

Driftsløyvinga dekkjer lønsutgifter og andre utgifter til drift av departementet. For 2019 vart talet på årsverk rekna til 285. Lønsrelaterte utgifter utgjer nær 80 pst. av løyvinga. Av andre driftsutgifter utgjer lokalleige den største einskildposten. For 2021 foreslår departementet ei løyving på 416,6 mill. kroner.

Departementet har engasjert to lærlingar frå vidaregåande skule og legg til rette for ei toårig læretid som vert avslutta etter gjennomført fagprøve. Som ein del av inkluderingsdugnaden har departementet i tillegg inngått ein samarbeidsavtale med Fontenehuset. Eit medlem frå Fontenehuset vil tenestegjere i departementet i ni månader (overgangsarbeid).

Post 21 Spesielle driftsutgifter, kan overførast

Posten omfattar hovudsakleg utgifter til forskingsoppdrag, utgreiingsarbeid og ein del særlege innkjøp.

Forskingsmidlane vert m.a. brukte til program om skatteøkonomi i regi av Noregs forskingsråd. Vidare skal det frå 2021, i kjølvatnet av virusutbrotet, setjast i verk eit program som over tre til fire år ser nærare på den økonomiske behandlinga av krisa som følgje av utbrotet, der det også vert samanlikna med tidlegare krisar som finanskrisa og oljeprisfallet i 2014–2015. Til dette programmet er det sett av 15 mill. kroner for 2021.

Kostnadar som er knytt til Concept-programmet, eit forskingsarbeid for å utvikle ny kunnskap om tilrettelegging, kvalitetssikring og styring av store statlege investeringsprosjekt, vert belasta kap. 1600, post 21. Sjå nærmare om programmet i avsnittet ovanfor om Arbeidet med statsbudsjett og økonomistyring i staten.

Løyvinga dekkjer òg utgifter til kjøp av tenester frå Statistisk sentralbyrå (SSB). Ei viktig oppgåve som SSB utfører for departementet, er å halde ved like det økonomiske modellapparatet som vert brukt i arbeidet med den økonomiske politikken.

Midlane på posten vert òg brukte til ei rekkje særskilte utgreiingsoppgåver. Det kan vere kostnader til utgreiingsutval som regjeringa har sette ned på departementet sitt ansvarsområde, eller kjøp av eksterne konsulenttenester, m.a. i samband med departementet si oppfølging av Statens pensjonsfond. Etikkrådet er administrativt ein del av Finansdepartementet. Det gjev råd til Noregs Bank om utelukking og observasjon av verksemder.

Departementet held fram med å gjere djupare analyse av utvalde område for å skape effektivisering og betre budsjettmessig handlingsrom. Slike analysar er sette i gang om legemiddel under folketrygda, styringa av politi- og lensmannsetaten og utanrikstenesta. Det er sett i gang eit prosjekt der DFØ skal evaluere arbeidet som er gjort så langt og kome med forslag til korleis analysane kan vidareutviklast som eit verktøy i budsjettprosessen for meir effektiv og betre målretta ressursbruk.

For 2021 foreslår departementet ei løyving på 111,9 mill. kroner.

Post 70 Forsking og allmennopplysning om finansmarknaden

Føremålet med Finansmarknadsfondet er å medverke til auka kunnskap om og forståing for verkemåten til finansmarknadene. Fondet skal medverke til forsking, utdanning og allmenn opplysning om finansmarknadsspørsmål.

Fondet vart skipa i 2002 med ei fondsavsetjing på 90 mill. kroner etter omdanning og sal av Oslo Børs. Avsetjinga vart seinare auka til om lag 206 mill. kroner i samband med omdanning og sal av Verdipapirsentralen (VPS).

Fram til utgangen av 2012 var kapitalen i Finansmarknadsfondet plassert som kontolån til staten. Fondsutbytet vart ført som inntekt i statsbudsjettet og gav grunnlag for ei utgiftsløyving til dei nemnde føremåla. Utbytet frå fondskapitalen året før vart ført som inntekt i statsbudsjettet året etter.

I samband med statsbudsjettet for 2013 vart det vedteke å skipe ein ny modell for løyvingar til Finansmarknadsfondet, slik at sjølve fondet vart avvikla 1. januar 2013. Fondskapitalen vart tilført statskassa og erstatta med vanlege utgiftsløyvingar over statsbudsjettet frå og med budsjettåret 2013, sjå side 48–50 i Prop. 1 S (2012–2013) Finansdepartementet. Med den nye løyvingsmodellen legg ein opp til å halde tildelingane om lag like store som dei var under den tidlegare modellen, målt i faste prisar. For 2012, siste gongen med den tidlegare modellen, vart det løyvd 11,8 mill. kroner (inklusive dekking av administrative tenester).

For 2020 vart det løyvd 13,1 mill. kroner, og for 2021 foreslår Finansdepartementet ei løyving til Finansmarknadsfondet på 13,5 mill. kroner. Tala for 2020 og 2021 inkluderer ikkje administrative tenester. Frå 2018 er slike kostnadar skilte ut og budsjetterte under Forskingsrådets budsjettkapittel, kap. 285, post 55. Forskingsrådet tek hand om tildelingane frå fondet og rekneskapsførselen på vegne av Finansdepartementet.

Fullmakt til å rette opp uoppklåra differansar og feilføringar i statsrekneskapar frå tidlegare år

Frå tid til anna oppstår det differansar i rekneskapen hos rekneskapsførarane i staten. Nokre av differansane vert ikkje oppklåra endå det er gjort mykje for å finna ut kva dei kjem av. Det hender òg at beløp vert tilviste og posterte feil i statsrekneskapen, og at feilen fyrst vert funnen etter at årsrekneskapen er avslutta.

På grunn av eittårsprinsippet vil retting av slike feil, med motsett postering i rekneskapen for eit seinare år, medføre at den rekneskapen òg vert galen. Slik Finansdepartementet ser det, er det mest korrekt at uoppklåra differansar og andre feil vert retta opp i statsrekneskapen med posteringar over kontoen for forskuvingar i balansen. Då vil desse posteringane ikkje påverke løyvingsrekneskapen det året rettinga vert gjord. Rettinga må skje etter ei posteringsoppmoding frå vedkomande departement og i) etter at ein har gjort det ein kan for å oppklåre differansen og ii) berre når feilposteringa ikkje kan rettast på nokon annan måte.

Det må hentast heimel frå Stortinget i kvar sak før posteringsoppmoding kan sendast til Finansdepartementet. For mindre beløp bør Finansdepartementet ha fullmakt.

Stortinget vedtok ved behandling av Innst. S. nr. 252 (1997–98), jf. St.prp. nr. 65 (1997–98), å gje Finansdepartementet ei fullmakt for budsjett- og rekneskapsåret 1998. Denne fullmakta er teken opp att i budsjettdokumenta kvart år sidan. Departementet gjer framlegg om same fullmakt for budsjett- og rekneskapsåret 2021, jf. framlegg til romartalsvedtak VII.

Fullmakt til postering mot mellomværet med statskassen

I Gul bok 2020 orienterte Finansdepartementet om endringar i føresegnene om økonomistyring i staten med verknad frå 2020, mellom anna om mellomværet med statskassa, jf. òg rundskriv R-101 frå Finansdepartementet. Mellomværet syner om ei statleg verksemd eller rekneskapsførande statleg ordning har pengar til gode frå statskassa eller skyldar pengar til ho. Verksemder med mellomvære vil ha eit unntak frå kontantprinsippet. På denne bakgrunn ber departementet om ei fullmakt som heimlar to slike unntak for Skatteetaten. Sjå forslag til romartalsvedtak X nr. 1 og 2.

Kap. 4600 Finansdepartementet

Post 02 Ymse refusjonar

Posten omfattar refusjonar frå andre offentlege verksemder som Finansdepartementet samarbeider med. Sidan det er uvisst kor store refusjonane vert, ber Finansdepartementet om fullmakt til å overskride løyvingane under kap. 1600, post 01 Driftsutgifter og post 21 Spesielle driftsutgifter, med eit beløp tilsvarande meirinntekter under kap. 4600, post 02 Ymse refusjonar, jf. framlegg til romartalsvedtak II.1.

Kap. 1602 Finanstilsynet

Samfunnsoppdrag og organisering

Samfunnsoppdraget til Finanstilsynet er å bidra til finansiell stabilitet og velfungerande marknadar. Dette er naudsynte vilkår for tillit til det finansielle systemet, ei stabil økonomisk utvikling og vern av forbrukarar og andre brukarar av finansielle tenester. Hovudmålet i Finanstilsynets strategi for perioden 2019–2022 er det same som samfunnsoppdraget.

Finanstilsynet skal sjå til at føretaka under tilsyn etterlever lover og reglar. I dette arbeidet nyttar tilsynet ei rekkje verkemiddel, anten kvar for seg eller i kombinasjon. Verkemidla er tilsyn, overvaking og kontroll, forvaltning, regelverksutvikling samt informasjon og kommunikasjon. Finanstilsynet har tilsyn med mellom anna bankar, finansieringsføretak, kredittføretak, forsikringsføretak, pensjonsføretak, verdipapirføretak, fondsforvaltarar, eigedomsmeklingsføretak, inkassoføretak, rekneskapsførarar og revisorar. I tillegg har tilsynet kontroll med prospekt og finansiell rapportering frå noterte føretak.

Finanstilsynets styre har eit overordna ansvar for verksemda. Styret har fem medlemar og er supplert med to representantar frå dei tilsette ved behandling av administrative saker. Medlemane og varamedlemane vert peika ut av Finansdepartementet for ein periode på fire år. Direktøren for Finanstilsynet har ansvaret for den daglege leiinga av Finanstilsynet og vert oppnemnd av Kongen for eit åremål på seks år.

Finanstilsynet hadde ei bemanning tilsvarande 279 årsverk per 31. desember 2019.

Resultat i 2019

Nedanfor følgjer ein nærare omtale av arbeidet i Finanstilsynet i 2019. Sjå og nærare omtale av tilsynets aktivitetar i Meld. St. 22 (2019–2020) Finansmarkedsmeldingen 2020.

Solide og likvide finansføretak

Finanstilsynet vurderer laupande soliditeten, risikoen og risikohandteringa i finansføretaka. Soliditeten i føretaka er følgt opp gjennom ein kombinasjon av stadlege tilsyn, pilar 2-vurderingar (krav til kapital ut over minstekrava for finansføretak), dokumentbasert tilsyn, makroøkonomisk overvaking og stresstestar. Utviklinga i norsk og internasjonal økonomi vert følgt laupande, og det er utarbeidd analysar og vurderingar av utsiktene for finansiell stabilitet.

For å bidra til solide og likvide finansføretak har Finanstilsynet mellom anna hatt stadlege og dokumentbaserte tilsyn for å vurdere soliditeten, likviditeten og risikohandteringa i føretaka. I 2019 har tilsynet òg vurdert modellane i åtte bankar og eitt finansieringsføretak som har eigne modellar for berekning av kapitalkrav (IRB). Tilsynet har òg gjennomført tematilsyn i eit utval bankar om praksis knytt til International Financial Reporting Standard (IFRS) 9 og gjort 20 soliditets- og likviditetsvurderingar (SREP) av bankar og kredittføretak og fastsett føretaksspesifikke kapitalkrav. Tilsynet har òg vurdert rapporteringa frå forsikringsføretaka etter Solvens II og vurdert etterleving og rapportering etter dei nye solvenskrava for pensjonskasser. Det er i 2019 kartlagt og analysert handtering av klimarisiko i finansføretak, og det er publisert ein temarapport om dette.

Robust infrastruktur

Robust finansiell infrastruktur er ein avgjerande føresetnad for sikre system for betalingar, handel, prissetting og oppgjer i finansmarknaden. Låg risiko for systemsvikt og god beredskap for å raskt rette opp svikt er difor avgjerande. Gjennom konsesjonskrav og tilsyn med mellom anna finansføretak, betalingsføretak og infrastrukturføretak bidrar Finanstilsynet til at føretaka har tilfredsstillande styring og kontroll av IKT-risiko og annan operasjonell risiko.

I 2019 har Finanstilsynet blant anna overvaka den operasjonelle risikoen i betalingssystem, oppgjerssystem og IKT-system i føretaka. Tilsynet har følgt opp innrapporterte IKT-hendingar. Tilsynet har i 2019 hatt beredskap for å handtere digital sårbarheit og sikkerheitshendingar, samt følgt opp utviklinga av digital kriminalitet.

I 2019 har tilsynet følgt bruken av skytenester. Tilsynet har særleg retta merksemda mot føretak med større endringar på IKT-området og der ein tek i bruk ny teknologi (robotisering). Det har òg hatt oppfølging av den pågåande integreringa av Oslo Børs i Euronext-konsernet. I 2019 la Finanstilsynet til rette for opptak av verksemder til ei regulatorisk sandkasse for fintech-verksemder. Tilsynet har òg rettleia aktørar som tilbyr tenester på nye måtar med ny bruk av teknologi.

Vern av investorar

Påliteleg og tilstrekkeleg informasjon er naudsynt for å sikre at verdipapirmarknadene kan bidra til god allokering og prising av kapital. Finanstilsynet bidrar til at laupande og periodisk informasjon frå noterte føretak er rettvisande og rettidig, og at prospekt er i tråd med krav i verdipapirhandelloven. Finanstilsynets tilsyn med revisorar for børsnoterte føretak, bidrar til at årsrekneskap held god kvalitet. Gjennom tilsyn med verdipapirføretak og effektiv og rask handheving av åtferdsreglane i verdipapirmarknaden, bidrar Finanstilsynet til marknadsdisiplin og til å ivareta interessene til investorar og noterte føretak. Finanstilsynet har i 2019 mellom anna følgt opp at aktørane i verdipapirmarknaden, herunder børsnoterte føretak, oppfyller rapporteringskrav og at informasjonen er tilstrekkeleg og påliteleg. Tilsynet har òg kartlagt gjennomføring av IFRS 16 i fleire noterte føretak og følgt opp etterlevinga av ESMAs retningsliner om rapportering av alternative resultatmål. Tilsynet har òg kontrollert offentleggjering av finansiell informasjon (SFCR) og Solvens II-data i årsrapporteringa frå forsikringsføretaka.

Forbrukarvern

Godt forbrukarvern er viktig for den einskilde forbrukar og for tilliten til aktørane i finansmarknaden. Tenestetilbydarane skal ta vare på interessene til kundane og ta omsyn til at kundane skal kunne forstå eigenskapane til produkta. Finanstilsynet følgjer opp forbrukarvernet gjennom tilsyn med at føretaka tilbyr og formidlar lån, forsikrings- og pensjonsprodukt, fondsprodukt og andre finansielle instrument og dessutan eigedom på ein forsvarleg måte. Tilsynet med inkassoføretaka styrkjer òg forbrukarvernet.

I 2019 har Finanstilsynet gjennomført fleire aktivitetar for å verne om forbrukarinteresser. Mellom anna har ein kontrollert korleis verdipapirføretaka tek hand om krava til god forretningsskikk og til sals- og rådgjevingsverksemd overfor ikkje-profesjonelle forbrukarar.

Tilsynet overvaka i 2019 etterlevinga av bustadlånforskrifta og forbrukslånforskrifta. Tilsynet har følgt opp gjeldsinformasjonsføretaka og arbeidd med rettleiing om praktisering av gjeldsinformasjonsforskrifta. Tilsynet har hatt stadleg tilsyn i to bankar som tilbyr bustadlån til kundar med betalingsproblem.

Effektiv krisehandtering

Beredskap for å kunne handtere kritiske situasjonar er viktig for tilliten til det finansielle systemet. Finanstilsynet har beredskap for å behandle kriser i så vel enkeltføretak som marknader, for å redusere risikoen for omfattande og varige skadeverknadar for finanssektoren og kundar. Krav til at bankar og verdipapirføretak utarbeider gjenopprettingsplanar og at Finanstilsynet utarbeider krisehandteringsplanar, vil bidra til at kritiske forhold vert behandla tilfredsstillande. Beredskap for å kunne gje rask og relevant informasjon til allmenta, er ein sentral del av kriseberedskapen. Det laupande tilsynsarbeidet gjev Finanstilsynet god kjennskap til verksemda i føretaka og bidrar til effektiv krisehandtering.

Finanstilsynet har i 2019 utarbeidd krisetiltaksplanar og fastsett minstekrav til ansvarleg kapital og konvertibel gjeld (MREL) for åtte bankar. Tilsynet har deltatt i krisehandteringskollegium for utanlandske føretak som driv verksemd i Noreg, og leidd tilsvarande kollegium for DNB. Tilsynet bidrog i sekretariatet for garantiordninga for skadeforsikring i samband med konkursen i det danske forsikringsføretaket Alpha Insurance A/S. Finanstilsynet førebudde og deltok i 2019 i ei sams nordisk-baltisk bankkriseøving, og det leia òg beredskapsutvalet for finansiell infrastruktur (BFI).

Innsats mot økonomisk kriminalitet

Finanssektoren skal sjølv førebyggje at finansføretak og andre aktørar vert utnytta i kriminelle aktivitetar. Finanstilsynet fører tilsyn med at føretaka etterlever pliktene i regelverket for nedkjemping av kvitvasking og terrorfinansiering. Finanstilsynet fører òg tilsyn med at aktørane i verdipapirmarknaden overheld marknadsreglane mot innsidehandel og marknadsmisbruk. Ulovleg verksemd svekkjer tilliten til finansmarknadene og undergrev verksemda for føretak som driv innanfor regelverket. Tilsynsverksemda bidrar til å førebyggje kriminalitet i føretak under tilsyn. Ved mistanke om alvorleg økonomisk kriminalitet vert forholdet meldt til politiet.

Finanstilsynet har i 2019 auka innsatsen mot økonomisk kriminalitet. Finanstilsynet innrettar mellom anna tilsynet på kvitvaskingsområdet i tråd med tilrådingane frå Financial Action Task Force (FATF). I 2019 er talet på kvitvaskingstilsyn auka ut frå ei risikovurdering og det er utarbeidd rettleiing for betre etterleving av kvitvaskingslova. Det er skrive ut gebyr for manglande etterleving av kvitvaskingsregelverket. Tilsynet har i 2019 følgt opp agentar av utanlandske betalingsføretak og vekslings- og oppbevaringstenester for virtuell valuta.

I 2019 vart det motteke over 70 signal om ulovleg verdipapirverksemd og ti føretak vart undersøkte. Tilsynet påla stans av ulovleg verksemd i fem føretak, og det vart òg undersøkt saker om marknadsåtferd. To saker der det var mistanke om innsidehandel og/eller brot på teieplikta, vart melde til politiet.

Samla resultatvurdering

Departementet meiner tilsynet i 2019 har hatt eit høgt aktivitetsnivå og gjennomført aktivitetar i tråd med planane. Departementet vurderer at tilsynet har bidrege til å nå måla for 2019, men må framover synleggjere effekten av Finanstilsynets oppgåver i større grad. Finanstilsynet må vente stramme budsjetter framover. Departementet meiner tilsynet må helde fram med å effektivisere arbeidsprosessar og forbetre verksemda for å frigjere ressursar til å handtere komande års oppgåver. Tilsynet har i 2019 utarbeidd ein ny digitaliseringsstrategi for tilsynet. Departementet er opptatt av at tilsynet effektiviserer interne og eksterne arbeidsprosesser ved bruk av ny teknologi og vil følgje dette arbeidet.

Viktige utfordringar

Omfattande regelverksutvikling i EU gjer at Finanstilsynet må bruke betydelege ressursar på å utvikle tilsvarande norsk regelverk. Det er ei utfordring å handtere regelverkutviklinga og samstundes halde fram med eit tilstrekkeleg omfattande tilsynsarbeid med høg kvalitet som følgjer beste praksis internasjonalt. Dette inneber mellom anna at ein aktivt utnyttar tilgjengelege teknologiske løysingar og kan utvikle eigne støttesystem som vert vurdert som naudsynte.

Utviklinga innanfor digitalisering set krav til Finanstilsynet på fleire område. Generelt fører digitalisering til hyppige endringar i prosessar og produkt på finansområdet. Difor er oppfølging av den regulatoriske sandkassa for fintech ei viktig oppgåve for Finanstilsynet. Høg grad av innovasjon vil kunne føre til auka pågang og reise regulatoriske spørsmål. Nettbaserte løysingar må tilfredsstille krav til forsvarleg kundevern, identifikasjon, dokumentasjon og teknisk tryggleik. Det nye betalingstenestedirektivet (PSD 2) inneber til dømes at verdikjeda i betalingssystemet vert endra og nye, teknologibaserte tenester vert innførte. Det er òg venta fleire aktivitetar i randsona av konsesjonsplikt, til dømes plattformer for folkefinansiering. Det er venta at eit nytt regelverk for folkefinansiering vil verte vedteke i EU. Dette vil òg få konsekvensar for Noreg og reguleringa av plattformer for folkefinansiering med verksemd i Noreg. Digitaliseringa har ført til store endringar i måten finansføretaka og marknadene innrettar verksemda si på, samstundes som ho har ført til auka sårbarheit som tilsynet må følgje opp.

Dei seinare åra har det vore ein gradvis overgang frå ytingspensjon til innskotspensjon med investeringsval. Dei nye produkta krev fagleg forsvarleg og balansert rådgjeving, og både på forsikringsområdet og verdipapirområdet må Finanstilsynet sjå til at føretaka rettar seg etter god forretningsskikk i sals- og rådgjevingsverksemda.

Det er venta at Finanstilsynet framleis må bruke betydelege ressursar på regelverksutvikling. I hovudsak vil det vere oppdrag frå Finansdepartementet, i samband med gjennomføring av direktiv og forordningar som ein del av EØS-pliktene. Regelverksendringane frå EU vil krevje mellom anna ytterlegare systemutvikling med aukande krav til rapportering til EBA, ESMA og EIOPA. Tilsynet skal hente inn omfattande data frå norske finansføretak som skal inngå i den overordna overvakinga av finanssektoren i Europa.

Oppfølging av EUs krisehandteringsdirektiv og gjennomføring i norsk rett vil krevje mykje ressursar frå Finanstilsynet dei nærmaste åra. Mellom anna må tilsynet følgje opp bankane sine gjenopprettingsplanar, medan tilsynet sjølv skal fastsetje krisetiltaksplanar for kvar bank.

Vidare er Finanstilsynets ansvarsområde utvida fordi verksemd med handel i varederivat har vorte regulert og underlagd tilsyn som følgje av nytt EU-regelverk. Det inneber at Finanstilsynet vil få nye, ikkje-finansielle føretak under tilsyn. Føretak som handlar med råvarer, her òg kraftselskap, vert til dømes underlagde den same reguleringa som verdipapirføretak.

Klimarisiko har fått meir merksemd i finansmarknadene. Endring i klima og risikoen i samband med overgangen til eit lågutsleppssamfunn, vil ha konsekvensar for føretaka. EU har ambisiøse mål på dette området og meir regulering er venta i tida framover. Dette vil òg få konsekvensar for norske føretak.

Virusutbrotet har påverka Finanstilsynets oppgåveløysing i 2020. Det kan òg få påverking i 2021, særleg om det vert ytterlegare tiltak som følgje av ein auke i smittetilfelle. Det kan då vere vanskeleg å halde ved lag same omfang av regelverksutvikling og tilsynaktivitetar. Finanstilsynet vil òg måtte handtere dialog med europeiske tilsynsmyndigheiter for å følgje utviklinga på tilsynets områder. Virusutbrotet vil i nokon grad kunne hindre framdrift i avgjerdsprosessar som krev formelle prosedyrar, sjølv om mest mogleg av arbeidet vert vidareført gjennom digitale arbeidsformer. Departementet forventar at Finanstilsynet normaliserer oppgåveløysinga på dei områda det er forsvarleg og i tråd med gjeldande smitteverntiltak frå Folkehelseinstituttet.

Mål og prioriteringar i 2021

Finanstilsynets samfunnsoppdrag er utdjupa i seks mål. Det er fastsett følgjande mål for Finanstilsynet for 2021:

• Solide og likvide finansføretak

• Robust infrastruktur

• Vern av investorar

• Forbrukarvern

• Effektiv krisehandtering

• Innsats mot kriminalitet

Styringsparametrar vert fastsette i styringsdialogen mellom Finansdepartementet og Finanstilsynet i samband med utforminga av tildelingsbrev til verksemda for 2021. Departementet venter at resultata i 2021 samla sett skal vere minst like gode som i 2019. I resultatvurderinga vil departementet leggje vekt på heilskapen i verksemda. I oppfølginga av etaten tek departementet omsyn til at dette er mål der oppfyllinga vert påverka av mange forhold som Finanstilsynet ikkje direkte kan styre, men der Finanstilsynet kan bidra til at måla vert nådde. Heilt feilfri oppgåveløysing er ikkje realistisk. Finanstilsynet arbeider jamt med å løyse oppgåvene sine betre. Etaten må nytte ressursane på best mogleg måte og prioritere på grunnlag av risikovurderingar. Departementet forventar at etaten utnyttar informasjonsteknologi for å effektivisere verksemda der det er mogleg, og at etaten sørgjer for rett kompetanse til dei ulike oppgåvene som skal løysast.

Viktige prioriteringar i 2021 vert:

Makrotilsyn

Finanstilsynet skal leggje vekt på makrotilsyn og makroøkonomisk overvaking. Røynsler har vist at risiko i makroøkonomien kan skape finansielle kriser, og makrotilsyn må difor vere ein integrert del av eit effektivt tilsyn. Makrotilsynet skal vere særleg retta mot den gjensidige påverknaden innanfor det finansielle systemet og mellom det finansielle systemet og realøkonomien.

Soliditetstilsyn med finansføretak

Gjennom stadlege tilsyn og anna laupande tilsynsverksemd, skal Finanstilsynet bidra til at føretaka har god soliditet, er likvide, har robust finansiering, eigna leiing og ei forsvarleg risiko- og verksemdstyring. Solide og likvide finansføretak er ein føresetnad for finansiell stabilitet, der føretaka er i stand til å oppfylle sine skyldnader overfor kundane og kan ta hand om sine samfunnsfunksjonar. Klimarisiko skal inngå i tilsyn med risiko og risikostyring i føretaka.

Tilsyn med distribusjon av utlån, pensjons- og fondsprodukt samt andre finansielle instrument

Pensjonsprodukt med investeringsval og sparing i fondsprodukt inneber at kundane sjølv ber avkastningsrisikoen, og gjennom låneopptak pådreg kundane seg gjeld. Gjennom sitt tilsyn skal Finanstilsynet medverke til at føretaka tilbyr og formidlar produkta på ein forsvarleg måte, der dei tek vare på interessa til kundane og tek omsyn til deira føresetnader for å forstå eigenskapane til produkta og konsekvensar av sine avgjerder.

Tilsyn med aktørane i betalings-, handels- og oppgjerssystema og annan finansiell infrastruktur

Alvorleg svikt eller samanbrot i den finansielle infrastrukturen kan ramme finanssektoren og vitale samfunnsfunksjonar hardt. Nye og avanserte digitale løysingar og nye aktørar og leverandører kan medverke til auka effektivitet, men kan òg auke risikoen i det finansielle systemet. Finanstilsynet skal bidra til at aktørane har tilfredsstillande styring og kontroll av IKT-risiko, cyber-risiko og annan operasjonell risiko.

Tilsyn med etterleving av kvitvaskingsregelverket

Manglande etterleving av kvitvaskingsregelverket aukar risikoen for at føretaka vert brukte til kriminalitet, og det aukar risikoen for omdømetap for føretaka og sviktande tillit til det finansielle systemet. Tilsynsverksemda har avdekt vesentlege svakheiter i etterleving av kvitvaskingsregelverket hos finansføretaka og andre rapporteringspliktige, og arbeidet må framleis ha prioritet.

Effektiv tilsynsverksemd

Vidare auke i Finanstilsynets oppgåver skjerpar kravet til effektiv utnytting av tilsynet sine ressursar og til prioritering av innsatsen på dei ulike tilsynsområda slik at samla måloppfylling vert høgast mogleg. Det er viktig at Finanstilsynet følgjer beste praksis for tilsynsarbeid, og at det nytter tilgjengelege teknologiske løysingar. Finanstilsynet må kontinuerleg arbeide med å effektivisere arbeidsprosessar.

Budsjett for 2021

Departementet foreslår å setje budsjettramma til Finanstilsynet for 2021 til 444,1 mill. kroner. Nominelt er dette uendra frå Saldert budsjett 2020. For 2021 er trekt ut ei eingongsløyving i 2020 på vel 5,8 mill. kroner i samband med ei regelendring for mellomvære med statskassa. Løyvinga skal brukast i samsvar med dei mål og prioriteringar som er omtalte ovanfor, jf. Mål og prioriteringar i 2021.

Post 01 Driftsutgifter

Posten omfattar lønsutgifter og andre driftsutgifter. For 2021 foreslår departementet ei løyving på 424,3 mill. kroner som er nominelt vel 1,1 pst. høgare enn Saldert budsjett 2020. Pga. eingongsløyvinga i 2020 som omtalt ovanfor, inneber forslaget likevel ei mindre reell styrking. Finanstilsynet må framleisleggje stor vekt på å sikre rasjonell og effektiv drift.

Post 45 Større utstyrskjøp og vedlikehald, kan overførast

Posten omfattar utviklingstiltak for IKT-systema i Finanstilsynet. Nye krav til tilsyn og tilsynsmetodar stiller omfattande krav til tilpassingar og utvikling av IKT-system som støtte for tilsynsarbeidet. For 2020 gjeld det mellom anna vidare arbeid med å tilfredsstille europeiske rapporteringskrav og leggje til rette for naudsynt analyse, større utviklingsprosjekt knytt til oversending av CRDIV data frå alle bankane Arbeid med å modernisere Finanstilsynets samla IKT-plattform, samt følgje opp den gjennomførte teknologimoglegheitstudien, vil verte prioritert. For 2021 gjer departementet framlegg om å løyve 19,8 mill. kroner.

Kap. 4602 Finanstilsynet

Post 03 Sakshandsamingsgebyr

Posten omfattar hovudsakleg gebyr frå den operative prospektkontrollen for omsetjelege verdipapir. Vidare inngår gebyr for behandling av søknader om å drive verksemd som betalingsføretak og e-pengeføretak, om inkassoløyve og om løyve til å opptre som opplysningsfullmektige.

Finanstilsynet skal sjå til at gebyra i størst mogleg utstrekning reflekterer dei reelle kostnadene ved saksbehandlinga. Eventuelle avvik mellom dei pålagde gebyra og kostnadene Finanstilsynet har ved prospektkontroll, vert fordelte året etter på dei noterte føretaka, anten som ei tilleggsutlikning eller som ei nedsetjing av utlikninga til andre tilsynsutgifter.

Slike etterutrekningar vert av praktiske årsaker førde på kap. 5580 Sektoravgifter under Finansdepartementet, post 70 Finanstilsynet, tilsynsavgift.

Gebyr ved tildeling av inkassoløyve er fire gonger rettsgebyret. Betalte gebyr vert trekte frå i berekning av tilsynsavgifta for inkassoføretaka. Saksbehandlingsgebyr for betalingsføretak og e-pengeføretak, samt opplysningsfullmektige, er fastsett i forskrift til kr 30 000. Betalte gebyr vert trekte frå i berekning av tilsynsavgifta for betalingsføretak og e-pengeføretak og opplysningsfullmektige.

Kap. 5580 Sektoravgifter under Finansdepartementet

Utgiftene til Finanstilsynet vert fullt ut dekte av føretaka som er under tilsyn etter finanstilsynslova § 1 eller annan lovheimel. Finansieringa av utgiftene er heimla i finanstilsynslova § 9. Lovreglane er supplerte med forskrifter. Brukarbetalinga er ein funksjon av budsjetterte tilsynsutgifter same året. I tillegg til utgiftene på kap. 1602 kjem posteringar på kap. 1633 Nettordning, statleg betalt meirverdiavgift, og til frådrag kjem inntektene på kap. 4602 Finanstilsynet, post 03 Sakshandsamingsgebyr.

Betalinga frå tilsynseiningane i 2021 er budsjettert til 451,8 mill. kroner. I tillegg kjem inntektene frå sakshandsamingsgebyr, jf. omtale ovanfor.

Kap. 1605 Direktoratet for forvaltning og økonomistyring

Ved handsaminga av Prop. 117 S og Innst. 360 vart løyvinga for 2020 på post 01 auka med 143,9 mill. kroner til om lag 751,3 mill. kroner.

Samfunnsoppdrag, hovudoppgåver og organisering

Direktoratet for forvaltning og økonomistyring (DFØ) vart i 2020 omorganisert. Frå 1. januar 2020 vart fagområda leiing og organisering flytta frå Direktoratet for forvaltning og ikt (Difi) til DFØ. Frå 1. september same året vart òg fagområdet innkjøp i offentleg sektor, inkludert Statens innkjøpssenter, flytta til DFØ.

DFØs samfunnsoppdrag er å bidra til effektiv ressursbruk i staten og til at staten når sine mål gjennom god styring, organisering, leiing og gode avgjerdsgrunnlag. DFØ er statens fagorgan for økonomistyring, gode avgjerdsgrunnlag for statlege tiltak, organisering og leiing i staten, samt for innkjøp i offentleg sektor. DFØ er òg leverandør av fellestenester til forvaltninga innanfor løn og rekneskap. DFØ skal sørgje for ei heilskapleg tilnærming og utvikling av områda det har ansvar for.

DFØ leverer fellestenester på løn og rekneskap og forvaltar konsernsystema for statsrekneskapen og statens konsernkontoordning. DFØ inngår og forvaltar felles innkjøpsavtalar på vegner av statlege verksemder. DFØ forvaltar utgreiingsinstruksen, reglement for økonomistyring og føresegner om økonomistyring (økonomiregelverket for staten). DFØ formidlar kunnskap om korleis statlege verksemder skal etterleve utgreiingsinstruksen og økonomiregelverket. DFØ gjev faglege råd om mellom anna mål- og resultatstyring, samfunnsøkonomiske analysar, leiing, arbeidsgjevarrolla og innkjøp. DFØ utarbeider og tilbyr verktøy for å utvikle statleg styring og leiing. DFØ gjev leiarar og tilsette i statlege verksemder tilbod om kompetanseutvikling på sine fagområde. Innanfor fagområda sine undersøkjer og analyserer DFØ tilstand, utvikling og endringsbehov i norsk forvaltning.

DFØ er lokalisert på fire stader – i Stavanger, Trondheim, Oslo og Harstad – og hadde per 31. desember 2019 ei bemanning tilsvarande 417 årsverk.

Resultat i 2019

Resultata til DFØ i 2019 vert vurderte ut ifrå fire hovudmål, jf. omtale nedanfor.

Hovudmål 1: DFØs kundar har effektiv økonomistyring og kan frigjere ressursar

DFØ leverer løns- og rekneskapstenester internt i staten. Per 31. desember 2019 fekk 88 pst. av statlege verksemder levert lønstenester frå DFØ, medan 75 pst. fekk levert rekneskapstenester. Ved å tilby standardiserte løns- og rekneskapstenester med eit stort volum, oppnår staten stordriftsfordelar. Dei viktigaste fordelane ved at DFØ er ein stor tenesteleverandør, er betre kvalitet og høgare effektivitet.

DFØ deltek i det nordiske Finance Benchmarking-programmet til Ernst & Young AS. I undersøkinga vert DFØ samanlikna med andre offentlege verksemder som tilbyr fellestenester, og med resultat frå internasjonale undersøkingar. Undersøkinga syner at DFØ skåra godt samanlikna med andre.

Kundemassen til DFØ er jamt aukande. Kundane har oppgjeve at dei ved å bruke DFØs tenester mellom anna får frigjort ressursar og får ei betre ivaretaking av lover og reglar. Samstundes har kundane òg gjeve utrykk for at standardiserte løysingar gjer skreddarsaum og tilpassingar for den einskilde verksemd vanskeleg.

I 2019 gjennomførde DFØ fleire utviklingstiltak for å utnytte teknologi, forenkle tenestene og å gje betre brukarstøtte. Tiltak som både gjev kundane ein effektiv økonomistyring og kan frigjere resursar hos kundane, og som kan auke effektiviteten i DFØs eiga drift, vert prioriterte. Det vert òg lagt vekt på løysingar som kan bidra til at regelverk som DFØ forvaltar, vert følgde, og som gjer kontakten med kundane enklare.

Hovudmål 2: Statlege verksemder bruker avgjerdsgrunnlag av god kvalitet

DFØ har ansvaret for å forvalte føresegnene om økonomistyring for staten og utgreiingsinstruksen. Dette inkluderer mellom anna å svare på spørsmål, levere kompetansetenester og å leggje fram forslag til utvikling og vedlikehald av regelverket.

DFØ har undersøkt i kva grad statlege verksemder følgjer utgreiingsinstruksen og har målt endringa frå 2016 til 2019 mellom anna ved ei gjennomgang av offentlege høyringar. Undersøkinga avdekte eit klårt forbetringspotensial med å etterleve instruksen. Kvaliteten på avgjerdsgrunnlaga i 2019 var for låg, og den var om lag uendra sidan nullpunktsmålinga i 2016. Samla syner undersøkinga eit behov for å arbeide vidare med å betre det statlege utgreiingsarbeidet.

Å auke bruken av økonomisk informasjon som ein del av avgjerdsgrunnlaget, har òg vorte arbeidd med i 2019. Ei undersøking syner at statlege verksemder meiner rekneskapsinformasjon er viktig styringsinformasjon. Verksemder som følgjer dei statlege rekneskapsstandardane (SRS), har òg sagt at informasjonen dei får ved å føre rekneskapen etter standardane, aukar nytten av informasjonen, både som rekneskapsinformasjon og for analyseføremål.

DFØ har i 2019 mellom anna utarbeidd eit forslag til oppdaterte føresegner om økonomistyring. Dei oppdaterte føresegnene gjeld frå 1. januar 2020. DFØ har i 2019 vurdert tiltak for å auke nytten og redusere kostnadene ved bruk av SRS. Det vart levert ei tilråding til departementet om at SRS bør gjerast obligatorisk for alle statlege verksemder. Tilrådinga har vore på høyring hausten 2019. Sjå nærare omtale i Gul bok 2021.

Hovudmål 3: Statleg styring er tilpassa eigenart og retta mot overordna mål og effektiv ressursbruk

Gjennom forvaltninga av føresegnene om økonomistyring og utgreiingsinstruksen bidrar DFØ til at statleg styring er tilpassa eigenart og er retta mot overordna mål og effektiv ressursbruk. DFØ utviklar rettleiingar, verktøy og metodar, og bidrar i utgreiingsarbeid på området.

DFØs tenestetilbod omfattar mellom anna mål- og resultatstyring, etatsstyring, verksemdstyring, risikostyring, internkontroll, evalueringar og tilskot. Kompetansetenestene på området skal gjere det tydeleg for departementa og statlege verksemder kva krav regelverket set og kva som er god praksis for statleg styring.

Endring i styringspraksis tar tid og vert påverka av mange ulike faktorar, som til dømes kompetanse, kultur, eigenart, tradisjon og kontekst. Fleire statlege verksemder meiner det har vore ei dreiing mot meir overordna styring som gjev verksemdene meir fleksibilitet. DFØ erfarer at styringsfaglege spørsmål vert sette på dagsorden og at mange departement og verksemder arbeider aktivt med å vidareutvikle eigen styringspraksis både i verksemdsstyring, etatsstyring og tilskotsforvaltning.

DFØs kunde- og brukarundersøking i 2019 syner at åtte av ti brukarar meiner at DFØ har bidrege til god styringspraksis. Dette er noko færre enn i 2018. Samstundes meiner stadig fleire at DFØ er avgjerande for god styring i staten.

Hovudmål 4: Offentlegheita har enkel og god tilgang til informasjon om statleg ressursbruk

DFØ har ansvaret for forvalting og drift av statsrekneskapen. Det inkluderer mellom anna å levere månadlege løyvings- og kapitalrekneskap til departementa og årleg å setje opp desse to rekneskapa til den årlege stortingsmeldinga om statsrekneskapen.

Portalen statsregnskapet.no vart lansert i 2017 og utvida i 2018 med rekneskapsdata for nettobudsjetterte verksemder. Portalen gjer rekneskapsinformasjon frå statlege verksemder tilgjengeleg og gjer det mogleg å samanlikne på ein enkel måte. Portalen gjev allmenta ein enklare og betre tilgang til informasjon om statleg ressursbruk. Trafikkmålingar tyder på at interessa for løysinga er stigande.

DFØ finn at årsrapportane frå statlege verksemder vert stendig betre og gjev eit betre grunnlag for ein framtidsretta styringsdialog. Samstundes har fleire undersøkingar vist at det framleis er behov for å gjere deler av årsrapportane betre.

Samla resultatvurdering

Finansdepartementet meiner DFØs resultat i 2019 syner at brukarane og kundane jamt over er tilfredse og at enkeltoppdrag i hovudsak er leverte i tråd med departementet sine forventningar. Ut frå hovudmåla som vart sette for etaten i 2019, vurderer departementet resultata samla sett som gode. Det er identifisert behov for ytterlegare tiltak som det vil verte arbeidd med framover.

Viktige utfordringar

DFØ vart omorganisert i 2020. Fagområda til avdeling leiing, avdeling for utgreiing og analyse og avdeling for offentlege innkjøp i Digitaliseringsdirektoratet vert flytta til DFØ. Fagområda leiing, organisering og Statens innkjøpssenter vert fagleg styrt frå Kommunal- og moderniseringsdepartementet (KMD), medan innkjøpsområdet vert styrt frå Nærings- og fiskeridepartementet. Endringane har gjeve DFØ ansvar for fleire fagområde. Samlinga av fagmiljø gjev DFØ nye moglegheiter til å fremje god styring, organisering og leiing i statsforvaltninga, og gjev støtte til arbeidet med å leggje til rette for effektiv ressursbruk og bidra til ei kunnskapsbasert og utviklingsorientert forvaltning.

På økonomiområdet leverer DFØ fellestenester som gjev synergiar og stordriftsfordelar for staten. For å kunne gjere dette må direktoratet vege omsynet til direkte gevinstar frå standardiserte fellesløysingar, mot behovet for spesialtilpassingar for einskildverksemder eller grupper av verksemder.

Mål og prioriteringar i 2021

Finansdepartementet fastsett desse hovudmåla for DFØ for 2021:

• DFØs kundar har effektiv økonomistyring

• Offentleg sektor gjer effektive og berekraftige innkjøp

• Statsforvaltninga byggjer på kunnskap, er utviklingsorientert og har god styring, organisering og leiing

• Offentligheita kan enkelt ta i bruk informasjon om resultat og bruk av ressursar i forvaltninga

Den underliggjande målstrukturen vert fastsett i styringsdialogen mellom Finansdepartementet og DFØ i samband med utforminga av tildelingsbrevet frå departementet til etaten for 2021.

Departementet venter at resultata i 2021 samla sett skal vere minst like gode som i 2019. I resultatvurderinga vil departementet leggje vekt på heilskapen i verksemda. Som følgje av den pågåande omorganiseringa er det framleis ein viss risiko for at nokre resultat mellombels kan verte svakare enn tidlegare.

DFØ arbeider jamt med å løyse oppgåvene sine betre. I det daglege arbeidet er det naudsynt at etaten veg kvalitet opp mot effektivitet. Heilt feilfri oppgåveløysing er ikkje eit realistisk mål.

Viktige prioriteringar i 2021

Heilskapleg utvikling

I 2020 vart fagområda leiing, organisering og arbeidsgjevarstøtte i staten, og innkjøp i offentleg sektor flytta frå Digitaliseringsdirektoratet til DFØ. Ei samling av fagområda legg til rette for meir samordna utvikling av desse fagområda. Det er viktig at DFØ i 2021 har ei heilskapleg tilnærming og ser i kva mon samordninga av fagområda kan gje brukarane betre tenester.

Stabil teneste og drift

DFØ har dei siste åra vore gjennom to store omstillingsprosessar og fekk i 2020 ansvaret for fleire nye fagområde. Samstundes aukar talet på kundar raskt, og direktoratet er i ferd med å ta opp fleire svært store verksemder som kundar. I 2021 inneber dette at direktoratet har behov for å tryggje drifta og tid til å gjennomføre desse krevjande prosessane.

Informasjonstryggleik og behandling av personopplysingar

Direktoratet yter viktige fellestenester til dei fleste verksemdene i staten. Som ein stor utbetalar av løn behandlar DFØ store mengder opplysningar om tilsette i staten og andre som mottar honorar frå staten. I takt med at talet på kundar aukar og at DFØ tilbyr nye løysingar, aukar òg informasjonen DFØ er ansvarleg for. DFØ må arbeide systematisk med å forbetre informasjonstryggleiken. DFØ må syte for å ha rutinar og system som gjer at behandlinga av slike opplysningar er forsvarleg. DFØ skal i 2021 arbeide vidare med å styrkje informasjonstryggleiken på dette området.

Utvida tenestetilbod

Dei fire store universiteta i Oslo, Bergen, Trondheim og Tromsø vert etter planen løns- og rekneskapskundar av DFØ frå 2021 og 2022. Dette inneber at talet på tilsette hos DFØs kundar aukar frå 93 000 til 116 000. Dette er ein monaleg auke med 25 pst., og universiteta er komplekse og krevjande kundar. I tillegg vil talet på honorar- og timelønte DFØ betener auke frå 108 000 til 158 000.

DFØ skal utvikle fleire nye løysingar for både dei fire store universiteta og andre kundar. Slike nye løysingar gjer DFØ i betre stand til å tilby effektive løns- og rekneskapstenester i staten.

Ein innovativ offentleg sektor

DFØ skal fylgje opp tiltaka frå Meld. St. 30 (2019–2020) En innovativ offentlig sektor. Kultur, ledelse og kompetanse, på sine fagområde.

Meir effektive og profesjonelle offentlege innkjøp

Regjeringa la i 2019 fram Meld. St. 22 (2018–2019) Smartere innkjøp – effektive og profesjonelle anskaffelser. Meldinga inneheld ei rekkje tiltak som skal føre til at offentlege midlar vert brukte riktig, og samstundes bidreg til innovasjon, eit konkurransedyktig næringsliv og ein meir effektiv offentleg sektor. Fleire av tiltaka har eit lengre tidsperspektiv, og oppfølginga av tiltaka i meldinga vil difor vere ei prioritert oppgåve også i 2021.

Leiing og arbeidsgjevarrolla

Dei tre områda endring og omstilling, kompetanse og arbeidsgjevarrolla, slik dei er fastsette i Arbeidsgiverstrategi (2020–2023) for det statlige tariffområdet, vert viktige prioriteringar for DFØs tenestetilbod. DFØ har i tillegg ansvar for å støtte dei statlege verksemdene i gjennomføringa av regjeringa sin inkluderingsdugnad.

Statlege stønader til personar utan bankkonto

Statlege stønader til personar som ikkje har bankkonto har fram til sommaren 2020 vorte utbetalt ved giro-utbetaling, som mottakarane kunne ta ut i kontantar i Post i Butikk. DNB avvikla sitt samarbeid med Posten om banktenester i Post i Butikk frå 1. juli 2020.

DFØ fekk ved kgl. res. 12. juni 2020 fullmakt til å forhandle med banknæringa om ei ny løysing for statens betalingar til personar utan bankkonto, og forhandle med DNB om å forlengje avtalen om banktenester i Post i butikk til ei ny løysing er på plass. Det vart avtalt å føre vidare visse banktenester i Post i butikk i to månader til 1. september 2020. Frå 1. september har DNB og banknæringa sette i drift ei ny betalingskortløysing for statlege utbetalingar til personar utan bankkonto.

DFØ får forvaltaransvar for statens bruk av betalingskortløysinga. For 2021 er det rekna med 7,1 mill. kroner til forvaltning av løysinga. Forslag om løyving for 2020 vert lagt fram i ein proposisjon hausten 2020.

Budsjett for 2021

Departementet gjer framlegg om å setje budsjettramma til DFØ for 2021 til 864,7 mill. kroner. Løyvinga skal brukast i samsvar med dei mål og prioriteringar som er omtalte ovanfor.

Post 01 Driftsutgifter

Posten omfattar lønsutgifter, utgifter til opplæring, utgifter til leige og drift av kontorlokale, reiser, drift og innkjøp av kontorutstyr og IKT-utstyr med meir. Beløpet omfattar dessutan direkte utgifter til lønskøyring for andre statlege verksemder hos ekstern leverandør, i tillegg til utgifter til vidareutvikling av tenestene. Løyvinga inkluderer òg løyving til drift av OK stat, og eit forsøksprosjekt for OK stat i Nord-Noreg som held fram ut 2021. Sjå omtale under post 22 og post 02.

I løyvingsframlegget for 2021 er det innarbeidd fleire flyttingar av løyvingar for å dekkje lønsutgifter, utgifter til leige og anna for fagavdelinga for offentlege innkjøp som vert flytta til DFØ frå 1. september 2020. Om lag 108,6 mill. kroner er flytta frå Kommunal- og moderniseringsdepartementets budsjett til kap. 1605 Direktoratet for forvaltning og økonomistyring, post 01 Driftsutgifter. Av dette er nærare 76,7 mill. kroner flytta frå kap. 0540 Digitaliseringsdirektoratet, post 01 Driftsutgifter, og nærare 31,8 mill. kroner frå post 21 Spesielle driftsutgifter. Løyvingar til eit program for digitale innkjøp og markedsplass for skytenester er ein del av dette. I tillegg er det flytta nokre midlar frå Nærings- og fiskeridepartementets budsjett. Utgiftsbehovet på dei fagområda som er flytta til DFØ, er noko usikkert, og det kan difor verte behov for seinare justeringar. I tillegg er det flytta 5 mill. kroner frå Klima- og miljødepartementets kap. 1400, post 21 Spesielle driftsutgifter, til kap. 1605 Direktoratet for forvaltning og økonomistyring, post 01 Driftsutgifter, til arbeid med klima- og miljøvennlege, offentlege innkjøp. Dessutan er det flytta 9,2 mill. kroner frå departementa til kap. 1605 Direktoratet for forvaltning og økonomistyring, post 01 Driftsutgifter, for å styrkje Statens innkjøpssenter. Ei evaluering av Statens innkjøpssenter frå januar 2019 syner at senteret har oppnådd gode resultat og er samfunnsøkonomisk lønsamt. Felles innkjøpsavtalar har gjeve og vil venteleg gje betydelege gevinstar, både prisgevinstar og prosessgevinstar for verksemder. Ei styrking av innkjøpssenteret er naudsynt for at det skal kunne inngå fleire felles innkjøpsavtalar. For 2021 er innkjøpssenterets planlagde aktivitetar i hovudsak konsentrert om å utlyse nye avtalar innanfor statens reiseverksemd, sjå òg rapportering for Statens innkjøpssenter i Prop. 1 S (2020–2021) for Kommunal- og moderniseringsdepartementet.

Det er òg sett av 7,9 millionar til Program for innovasjonskjøp frå oppstartsselskap. («StartOff»). StartOff er regjeringa sitt program for innovasjonskjøp frå oppstartsselskap og vart signalisert i regjeringa sin digitaliseringsstrategi for offentleg sektor. Programmet er òg omtalt i Meld. St. 30 (2019–2020) En innovativ offentlig sektor. StartOff skal gjere det enklare for oppstartsselskap å verte leverandørar til det offentlege ved å leggje til rette for raske og enkle innkjøpsprosessar, mindre detaljspesifikasjonar og korte utviklingsløp.

Programmet skal forvaltast av DFØ i samarbeid med Digitaliseringsdirektoratet (Digdir) og Nasjonalt program for leverandørutvikling (LUP). DFØ vil ha ansvar for å leie og ansvar for å drifte ordninga samt ansvar for innkjøpsfagleg rettleiing og å gjennomføre prosessane. Digdir vil ha ansvar for å identifisere relevante tiltak og prosjekt, og LUP vil hjelpe oppdragsgjevarar med å avgrense behova sine til oppstartsmarknaden og delta i førebuingsfasen av innkjøpa. Sjå nærare omtale i Prop. 1 S (2020–2021) for Kommunal- og moderniseringsdepartement under programkategori 13.40. Forslaget om løyvingar til programmet er fordelt mellom samarbeidspartane DFØ med 4,9 mill. kroner, Digdir med 2 mill. kroner (kap. 540, post 21) og LUP med 1 mill. kroner (kap. 541, post 70).

DFØ har inntekter mellom anna frå tenester som direktoratet utfører for andre statlege verksemder. DFØs kundemasse og korleis kvar einskild kunde betalar for tenestene, kan endre seg gjennom året. I 2021 vert store nettobudsjetterte statlege verksemder kundar av DFØ. Desse vert allereie i 2020 fakturert for utgiftar i samband med kundeopptaket og tenesteleveransane. Dette var ei viktig årsak til at både utgifts- og inntektsløyvinga vart auka med 100 mill. kroner ved handsaminga av Prop. 117 S og Innst. 360 (2019–2020).

Sidan det er uvisst kor store inntektene vert, ber Finansdepartementet om fullmakt til å overskride løyvinga under kap. 1605, post 01 Driftsutgifter, med eit beløp tilsvarande meirinntekter under kap. 4605, post 01 Økonomitenester, jf. framlegg til romartalsvedtak II.1.

Det vert gjort framlegg om å løyve 840,2 mill. kroner under post 01.

Post 22 Opplæringskontoret OK stat

OK stat er eit opplæringskontor for verksemder i staten. OK stat er eit ledd i regjeringa si satsing for fleire lærlingar og eit bidrag til at fleire lærlingar skal fullføre og bestå. Frå hausten 2019 har OK stat som ei forsøksordning gjeve eit tilbod til verksemder i Nord-Norge. Tilbodet i Nord-Norge er eit forsøksprosjekt som held fram til 31. desember 2021, og som skal evaluerast for å gje grunnlag for å vurdere om ordninga bør verte permanent. Sjå omtale av Opplæringskontoret OK stat under programkategori 13.00 i Prop. 1 S (2020–2021) for Kommunal- og moderniseringsdepartementet.

Løyvinga på posten omfattar utbetaling av lærlingstilskot til statlege verksemder som bruker OK stat, og som er knytte til OK stat.

Det vert gjort framlegg om å løyve 7,4 mill. kroner under post 22.

Post 45 Større utstyrskjøp og vedlikehald, kan overførast

Posten omfattar særleg utviklingstiltak for DFØs system og infrastruktur på IKT-området, medrekna naudsynte endringar og vidareutvikling av systemløysingar.

Det vert gjort framlegg om å løyve 17,1 mill. kroner under post 45.

Kap. 4605 Direktoratet for forvaltning og økonomistyring

Ved handsaming av Prop. 117 S og Innst. 360 (2019–2020) vart løyvinga for 2020 på post 01 auka med 100 mill. kroner til vel 152,6. mill. kroner.

Post 01 Økonomitenester

Posten omfattar i hovudsak betaling frå kundar når DFØ vidarefakturerer visse utgifter i samband med elektronisk fakturabehandling, programvarevedlikehald og teknisk drift av lønssystemet. Posten inneheld òg inntekter som gjeld betaling for løns- og rekneskapstenester frå kundar som har fått unntak frå rammeoverføring som finansieringsform, eller som av andre årsaker ikkje kan overføre løyving til DFØ. I 2021 vert store nettobudsjetterte statlege verksemder kundar av DFØ. Desse vert fakturert for utgiftar i samband med kundeopptaket og tenesteleveransane, og dette var ei viktig årsak til at både utgifts- og inntektsløyvinga vart auka med 100 mill. kroner ved handsaming av Prop. 117 S og Innst. 360.

Det vert vist til forslag til fullmakt til å overskride løyvinga under kap. 1605, post 01 Driftsutgifter, med eit beløp tilsvarande meirinntekter under kap. 4605, post 01 Økonomitenester, jf. framlegg til romartalsvedtak II.1.

Det vert gjort framlegg om å løyve 144 mill. kroner under post 01.

Post 02 Opplæringskontoret OK stat

Posten omfattar innbetalingar av lærlingstilskot frå fylkeskommunane.

Det vert vist til forslag om fullmakt til å overskride løyvinga under kap. 1605, post 22 Opplæringskontoret OK stat, med eit beløp tilsvarande meirinntekter under kap. 4605, post 02 Opplæringskontoret OK stat, jf. framlegg til romartalsvedtak II.1.

Det vert gjort framlegg om å løyve 11,3. mill. kroner under post 02.

Programkategori 23.20 Skatte-, avgifts- og tolladministrasjon

Utgifter under programkategori 23.20, fordelte på kapittel

I fyrste halvår 2020 vedtok Stortinget fleire endringar i saldert budsjett 2020, og det vart òg oppretta og gjeve løyvingar på fleire nye kapittel og postar. Både talet på endringar og storleiken på desse galdt i vesentleg grad tiltak i møte med virusutbrotet. Sjå del I, pkt. 4.2, for ei samla oversikt over løyvingsendringar på Finansdepartementets område etter saldert budsjett 2020. Sjå òg omtalen under kap. 1634 om vidareførte tiltak under Skatteetaten.

Kap. 1610 Tolletaten

Samfunnsoppdrag, hovudoppgåver og organisering

Tolletatens samfunnsoppdrag er å sikre at lover og reglar for toll og grensekryssande vareførsel vert etterlevde.

Dette inneber at Tolletaten skal forvalte og medverke til at dette regelverket vert etterlevd, mellom anna ved å informere og rettleie aktørane. Etaten skal leggje til rette for at varer som vart førde inn eller ut av landet, som hovudregel vert registrerte og klassifiserte etter tolltariffen, angjeve med riktig opphavsland og verdsett med riktig verdi, samt kontrollere at aktørane etterlever regelverket. Varer som er underlagde restriksjonar, skal kontrollerast for gyldige løyve ved inn- og utførsel. Smugling av varer som er ulovlege, ubeskatta eller underlagde restriksjonar, skal motverkast. Samstundes skal Tolletaten leggje til rette for effektiv handel og vareførsel.

Tolletatens verksemd har fleire positive effektar på samfunnsnivå.

• Ved å motverke ulovleg inn- og utførsel av varer i strid med forbod eller restriksjonar, bidrar Tolletaten til eit trygt og berekraftig samfunn.

• Ved å sikre riktige og fullstendige opplysningar om grensekryssande varer som grunnlag for å fastsetje skattar og avgifter, og ved å fastsetje riktig toll, bidrar Tolletaten til finansiering av offentlege tenester.

• Ved å motverke ulovleg vareførsel bidrar Tolletaten til rettferdige konkurransevilkår for lovlydige aktørar.

• Ved å samarbeide med internasjonale partnarar og handelsorganisasjonar bidrar Tolletaten til at Noreg oppfyller internasjonale forpliktingar og til utvikling av internasjonalt regelverk og praksis ved vareførsel.

• Ved å registrere vareførselen inn og ut av Noreg bidrar Tolletaten til korrekt handelsstatistikk.

Etaten består av to fagdivisjonar og eit direktorat med fire fagdivisjonar. Fagdivisjonane har ansvar og oppgåver for heile landet. Per 31. desember 2019 var etaten lokalisert 35 stader i landet og hadde ei bemanning som svarer til 1 376 utførte årsverk. I tillegg utfører svenske og finske tollstader oppgåver for norske tollstyresmakter.

Resultat i 2019

Tolletatens resultat vert vurderte ut ifrå tre hovudmål, jf. nedanfor. Etaten innførde i 2019 ny overordna målstruktur med nye hovudmål, styringsparametrar og resultatindikatorar. Ein del resultat frå tidlegare år kan difor ikkje samanliknast med resultata for 2019. Dei nye hovudmåla skal leggje til rette for ei styring av Tolletaten som i større grad legg vekt på dei samla effektane av verkemidla etaten brukar, og i mindre grad på aktivitetar.

Hovudmål 1: Det er enkelt og effektivt å etterleve lover og reglar for grensekryssande vareførsel

Tolletaten skal leggje til rette for korrekt og effektiv inn- og utførsel av varer, både for næringslivet og privatpersonar. Aktørane i vareførselen skal få tilbod om enkle løysingar for tollbehandling, slik at varer kan krysse grensa raskt og føreseielegt – samstundes som lover og reglar vert etterlevde.

Etaten har i 2019 gjort brukarundersøkingar, retta mot næringsdrivande og mot reisande. Resultata syner at etaten har eit godt omdømme. Brukarundersøkinga mot næringsdrivande syner at Tolletatens operasjonalisering og formidling av regelverket må verte betre, medan utvekslinga av informasjon vert opplevt som effektiv. Brukarundersøkinga retta mot reisande, syner mellom anna at det er behov å forbetre og gjere omtalen av regelverket på Tolletatens nettside betre tilgjengeleg.

Etaten behandlar og kontrollerer straumen av varer som kryssar grensa, med tilhøyrande vareinformasjon og inn- og utførselsdeklarasjonar. I 2019 tok Tolletaten imot om lag 8,1 mill. inn- og utførselsdeklarasjonar, mot 7,9 mill. i 2018. Dette er ei auke på 3,8 pst. Deklarasjonane er grunnlaget for det meste av statsinntektene som kjem frå innførsel av varer til Noreg. Deklarasjonane vert òg brukte av Statistisk sentralbyrå i statistikken for norsk utanrikshandel, og dei utgjer behandlings- og avgjerdsgrunnlag for andre etatar som Mattilsynet, Landbruksdirektoratet, Skatteetaten og Miljødirektoratet.

Det var òg ein auke i talet på direktefortollingar, dvs. fortolling av varen ved passering av grensa inn til Noreg. Dette er positivt då det legg til rette for ein betre kontroll av varene som kjem inn i landet, men det krev at Tolletaten er til stades på grensa når transporten passerer. Det vart i 2019 arbeidd med å gjere direktefortolling meir automatisert og effektivt enn i dag, sjå nærare omtale av utviklingsprosjektet Ekspressfortolling.

Talet på elektronisk behandling av søknadar om ny berekning auka med 8 pst. frå 2018. Til saman 85 pst. av søknadene vart behandla elektronisk i 2019. Dette er mellom anna eit resultat av at Tolletaten har prioritert å gje deklarantane mykje rettleiing. Gjennom forenkling, digitalisering og målretta informasjon og rettleiing arbeider etaten kontinuerleg med å betre kvaliteten på næringslivet si deklarering. Berekningar som vert behandla elektronisk, bidreg til at Tolletaten vert meir effektiv.

Hovudmål 2: Aktørane i vareførselen oppfattar risikoen ved å ikkje etterleve som høg

Kontroll av vareførselen over grensa har òg som føremål å motverke ulovleg inn- og utførsel av varer, mellom anna varer som er farlege og ulovlege. Dette gjer Tolletaten gjennom synleg nærvær som førebyggjer manglande etterleving, og ved å stoppe dei som ikkje etterlever lover og regelverk for toll og vareførsel.

Tolletaten medverkar til at aktørane i vareførselen oppfattar risikoen ved å ikkje etterleve som høg. Dette skjer gjennom mellom anna etatens bruk av etterretningsinformasjon for målretta kontrollinnsats, synleg og fysisk nærvær på grensa, elektronisk nærvær gjennom ANPR, synlegheit i media, og Tolletatens kontroll av dokumentasjon før og etter grensepassering.

Tolletaten byggjer i stor grad kontrollen på risikoanalysar og etterretning for å avdekkje alvorlege lovbrot og fortenestemotivert, ulovleg inn- og utførsel. Kampen mot den organiserte kriminaliteten innan grensekryssande vareførsel har høg prioritet. Beslaga varierer frå år til år, og einskilde beslag kan gjere store utslag på årsresultatet.

Etaten har sidan 2012 nytta elektronisk utstyr med kamera og skiltattkjenning (ANPR) på nokre utvalde grenseovergangar i Østfolds- og Hedemarks-områda. Systemet syner og registrerer køyretøy som passerer grensa. Det varslar mellom anna når køyretøy mistenkt brukt til smugling, passerer ein grenseovergang. Røynsla med ANPR er god, og bruk av data frå systemet leggjer til rette for at etaten i større grad kan målrette kontrollen av vareførselen. Fram mot utgangen av 2020 vil etaten fortlaupande byggje ut ordninga til fleire landevegs grenseovergangar og ferjeleie med utanlandstrafikk.

Tolletaten har i 2019 gjort brukarundersøkingar blant næringsdrivande og reisande for å måle oppfatta risko for oppdaging. Brukarundersøkinga blant dei næringsdrivande syner at 35 pst. opplever risikoen for oppdaging ved feildeklarering som høg, og 61 pst. opplever risikoen for oppdaging ved fysisk kontroll som høg. Brukarundersøkinga blant reisande syner mellom anna at 57 pst. meiner at Tolletaten er synleg og til stades, medan 35 pst. meiner at risikoen for oppdaging ved ulovleg innførsel er høg. Tolletaten har ikkje tal frå tidlegare år å samanlikne med.

Det totale talet på kontroller var litt lågare i 2019 enn i 2018, medan tala på treff i kontroll av gods og av transportmiddel auka. Også talet på avdekte alvorlege lovbrot var høgare enn i 2018. Tolletaten arbeider laupande med å forbetre risikovurderingar og interne prosessar i utveljinga av kontrollobjekt.

I 2019 gjorde Tolletaten om lag 36 700 beslag. Av desse galdt om lag 3 700 narkotika. Talet på narkotikabeslag var noko lågare enn i 2018, men det var fleire store enkeltbeslag. Antall forsendingar av narkotika i post er aukande, og som oftast er det amfetamin, ecstasy, cannabisprodukter og khat som vart beslaglagd.

Tolletatens beslag av alkohol var i 2017 det største på femti år. I 2019 var alkoholbeslaga lågare enn i 2018 og 2017, medan talet på beslag er høgare.

I 2018 var det ein veldig auke i beslag av valdsprodukt som knivar, stikkvåpen, slåsthanskar, batongar og elektrosjokkvåpen i postsendingar. Det vart gjort over 2 400 beslag i 2018, mot tidlegare år der det har er vorte gjort rundt 3–500 beslag av valdsprodukt i året. I 2019 er talet på beslag halvert frå 2018. Truleg er ei medverkande årsak til reduksjonen ei rekkje oppslag i media om beslag av valdsprodukt.

Tolletaten har i 2019 gjort store beslag av smertestillande og beroligande legemiddel (farmasøytiske preparat). Til saman vart det i 2019 beslaglagt om lag 972 000 einingar, mot om lag 183 000 i 2018. Det vart gjort fleire svært store enkeltbeslag med over 100 000 tablettar.

Hovudmål 3: Tolletaten støttar opp under verksemda til andre myndigheiter

Tolletatens nærvær på grensa inneber samarbeid med andre myndigheiter og aktørar, og etaten varetek interessene deira i den grensekryssande vareførselen. Mellom anna handhevar Tolletaten regelverket til meir enn 20 statlege myndigheiter i samanheng med den grenskryssande vareførselen. Etaten har òg eit formalisert og tett samarbeid med tollstyresmaktene i andre land.

Tolletaten gjennomgjekk i 2019 kva for nokre myndigheiter etaten samarbeider med, og har starta eit systematisk arbeid med å vidareutvikle og styrkje desse samarbeidsrelasjonane. Etaten vurderer metodar for å måle korleis samarbeidande myndigheiter opplever tenesteleveransane frå etaten. Evalueringar gjorde i 2019 tyder på at samarbeidet vert opplevt som godt.

Samla resultatvurdering

Finansdepartementet vurderer driftsresultata i 2019 samla sett som gode, særleg sett i lys av at Tolletaten er i ein periode med omstilling og har innført ny organisering av etaten. Etaten kan i hovudsak syne til gode resultat i 2019, men somme resultat er noko dårlegare enn i 2018.

I styringa av Tolletaten har departementet lagt vekt på at langsiktig utviklingsarbeid i større grad må prioriterast, slik at etaten vert betre rusta til òg i framtida å oppnå gode resultat. Departementet er nøgd med at etaten i 2019 har arbeidd med ei rekkje tiltak for å gjere Tolletaten meir effektiv og utviklingsorientert. Mellom anna er organiseringa av etaten endra frå seks regionar til to fagdivisjonar og eit direktorat med fire fagdivisjonar. Vidare har etaten arbeidd med å digitalisere systemstøtta på kontrollområdet og vurdert etatsutdanninga.

Tolletaten har i løpet av 2019 rapportert om fleire utfordringar i prosjektet for digitalisert systemstønad på kontrollområdet, Treff-prosjektet, som er ein del av Treff-satsinga. I tillegg vart det i 2019 klart at avviklinga av 350-kronersgrensa og innføringa av ICS2 (krav til tryggleik i EU-tollregelverk og endringar i tryggleiksavtalen med EU) vil påverke Treff-satsinga. Departementet vurderer at satsinga inkl. oppfølging av ICS2 er eit kritisk område som det er avgjerande at etaten løyser på ein god måte.

Viktige utfordringar

Tolletatens evne til å løyse samfunnsoppdraget vert utfordra av stadig større volum som skal kontrollerast, samstundes som etaten er underlagt krav til meir effektiv drift. Dette inneber krevjande prioriteringar i Tolletaten. Etaten må arbeide systematisk for å nytte tildelte ressursar og tilgjengelege verkemiddel på ein effektiv måte.

Tolletaten vil prioritere å digitalisere verksemda og utvikle eit nytt hovudløp for næringslivet for innførsel av varer. Det pågåande ANPR-prosjektet og prosjekta digitalisering av kontrollområdet i etaten og ekspressfortolling, er viktige for å lukkast med dette. Etaten må i større grad nytte IKT som verkemiddel for å gjere det enklare for reisande og næringslivet, samt å effektivisere interne prosessar.

Tolletaten har omorganisert verksemda si. Dei seks regionane er erstatta av to landsdekkjande fagdivisjonar for operativ verksemd. Den nye organiseringa er viktig for at etaten skal kunne tilpasse seg endringar i varestraumane og utvikle seg vidare med tanke på automatisering, digitalisering, innretning av det operative kontrollarbeidet og effektivisering av prosessar i tråd med dei måla og samfunnseffektane etaten skal oppnå. Tolletaten må halde fram med å tilpasse organiseringa si til tida og tilhøva.

Også kompetanse er viktig for utvikling av etaten. Etatsutdanninga er evaluert, mellom anna med ei vurdering av om dagens utdanning dekkjer dei framtidige utfordringane og behova til Tolletaten. Etatstudannninga vert frå 2021 endra til eit bachelorstudie over 3 år.

Statlege verksemder skal etablere internkontroll, tilpassa risiko og kva som er vesentleg. Tolletaten har identifisert område der etaten må forbetre den interne styringa og kontrollen. Mellom anna har intern kartlegging avdekt store avvik på personvernområdet. Dette gjeld mellom anna fleire avvik i samband med løysinga med skiltattkjenning (ANPR). Datatilsynet har her gjort vedtak om brotsgebyr, som er påklaga og per september 2020 enno ikkje er ferdigbehandla frå tilsynet. Etaten har avslutta eit omfattande personvernprosjekt, og eit breitt sett av tiltak har vorte sette i verk, men området må forsatt ha prioritet i etaten. Treff-satsinga gjer òg at etaten må ha eit godt system for personvern og informasjonstryggleik. Tida framover vil difor òg verte prega av arbeidet med å utvikle og etablere betre intern kontroll.

Virusutbrotet har påverka Tolletatens oppgåveløysing i 2020. Det kan òg få påverking i 2021 om det vert ytterlegare tiltak som følgje av ein auke i smittetilfelle. Det kan då vere vanskeleg å halde ved lag same kontroll- og beredskapsnivå. Tolletatens arbeid i utvikling av internasjonalt regelverk gjennom Verdas handelsorganisasjon (WTO), Verdsorganisasjonen for toll (WCO) og gjennom regionalt og bilateralt samarbeid, kan òg verte svekka. Dette då innskrenka reise- og møteverksemd vanskeleggjer avgjerdsprosessar i internasjonale fora. Mest mogleg av arbeidet vert likevel søkt vidareført gjennom digitale plattformer.

Mål og prioriteringar i 2021

Finansdepartementet fastsett desse hovudmåla for Tolletaten for 2021:

• Det er enkelt og effektivt å etterleve lover og reglar for grensekryssande vareførsel.

• Aktørane i vareførselen oppfattar risikoen ved ikkje å etterleve som høg.

• Tolletaten støttar opp under verksemda til andre myndigheiter.

Hovudmåla skal leggje til rette for ei styring av Tolletaten som i større grad legg vekt på dei samla effektane av verkemedla etaten bruker. Den underliggjande målstrukturen vert fastsett i styringsdialogen mellom Finansdepartementet og Tolletaten i samband med utforminga av tildelingsbrevet frå departementet til etaten for 2020. Departementet venter at resultata i 2021 samla sett skal vere like gode som i 2019. I resultatvurderinga vil departementet leggje vekt på heilskapen i verksemda.

Det er ikkje realistisk at Tolletaten kan stoppe all ulovleg inn- og utførsel av varer. Vidare vil òg etatens kontrollverksemd alltid innebere ei viss hindring for vareførselen, sjølv om etaten gjer det enkelt og effektivt å etterleve lover og reglar.

Tolletaten arbeider jamt med å løyse oppgåvene sine betre. I det daglege arbeidet er det naudsynt at etaten veg kvalitet opp mot effektivitet. Heilt feilfri oppgåveløysing er ikkje eit realistisk mål. Etaten må nytte kontrollressursane på best mogleg måte og prioritere på grunnlag av risikovurderingar. Departementet forventar at etaten prioriterer betre utnytting av teknologi, og at etaten sørgjer for rett kompetanse til dei ulike oppgåvene han skal løyse.

Tolletaten er inne i ein periode med omprioriteringar, endring og utvikling. Mellom anna har etaten i 2020 endra organiseringa av dei to fagdivisjonane, ny modell for etatsutdanning er vedteke og arbeidet med å digitalisere og automatisere kontrollområdet har halde fram. Av røynsle er det risiko for at ein slik periode kan påverke oppgåveløysinga negativt. På den andre sida vil satsinga på styrkt grensekontroll og arbeidet Tolletaten gjer for å effektivisere og utvikle, kunne gje positive effektar. Samla sett er det likevel ein viss risiko for at einskilde resultat i 2021 og dei neste åra kan verte noko svakare enn tidlegare år.

Viktige prioriteringar i 2021 vert:

Revidert tryggleiksavtale og ICS2

Tryggleiksavtalen mellom Noreg og EU (EØS-avtalen, protokoll 10, kapittel IIa) frå 2009, må oppdaterast i samsvar med EU si tollov, Union Customs Code (UCC). Dette arbeidet starta i 2019. Når utkast til oppdatert avtale er ferdig, må avtaleendringane gjennom både ein nasjonal og ein EØS-rettsleg prosess for implementering. Tryggleik i vareførselen er bygd kring tre sentrale element: førehandsvarsling av vareførsel til og frå tredjeland, tollstyresmaktene si risikovurdering av førehandsvarsel og autorisering innan tryggleik av aktørar i næringslivet (autoriserte økonomiske aktørar – AEO). Tryggleiksavtalen mellom Noreg og EU knyter Noreg til EU sitt tryggleiksområde og sørgjer gjennom dette for enkel vareflyt mellom Noreg og EU. Avtalen inneber at Noreg må innføre tiltak på lik line med dei tiltaka EU vil innføre for medlemslanda sine. Fråvær av ein slik avtale vil medføre store forstyrringar og forseinkingar i vareflyten, svekka kontroll og omfattande kostnadar for næringslivet.

Då UCC fastset endringar i datakrav og datasett, trengst det nye systemløysingar for mottak og utveksling av informasjon mellom både avtalepartane og næringslivet, både for inngåande og utgåande varesendingar. Det vert krav om førehandsvarsling òg av inngåande postsendingar, og det vert nokre endringar av tidsfristar for førehandsvarsling. Vidare er sams risikokriterium, retningsliner og standardar for risikovurderingar og rapportering innarbeidd i UCC. Det føreset at avtalepartane utfører risikovurdering på same nivå som i EU-landa. Vilkåra for autorisering av næringslivet innan tryggleik (AEO) er noko endra i UCC, slik at dagens autoriseringar må fornyast. Med mål om å lette byrda for næringslivet, vert det òg krav til at toll- og luftfartsmyndigheiter samarbeider om autorisering innan tryggleik.

Noreg er i denne samanheng invitert til å knyte seg til EUs importkontrollsystem ICS2 (Import Control System 2), der fyrste fase som omhandlar ekspressfrakt og post, vert sett i verk 15. mars 2021. Tilknyting til ICS2 er ein føresetnad for at Noreg òg vidare skal få ta del i tryggleiksområdet. Naudsynte systemløysingar og oppfølging rundt risikovurderingar og AEO må handterast i samband med det pågåande arbeidet med digitalisering i Tolletaten.

Tolletaten har analysert og evaluert ulike alternativ for korleis etaten kan levere Noregs nasjonale systemstøtte for ICS2. Etaten har vurdert at Treff-satsinga og ICS2 har ein betydeleg overlapp innan dei fleste funksjonelle områda, både når det gjeld tekniske krav og funksjonelle behov. Det er utarbeidd ei konseptanalyse for samla vurdering av status for Treff-satsinga og ei tilråding rundt ICS2. Hovudtilrådinga er at teknisk og organisatorisk tilrettelegging for ICS2 vert lagt inn i Treff-satsinga og gjeve prioritet saman med dei delane av satsinga som hastar mest.

Digitalisert systemstøtte på kontrollområdet og ekspressfortolling

I 2019 samla Tolletaten prosjektet for å digitalisere systemstøtta på kontrollområdet og prosjektet for ekspressfortolling i ei satsing – Treff-satsinga. Sjå omtale i Prop. 1 S (2018–2019). Satsinga inneber å etablere både ny og forbetra systemstønad for oppgåver i alle ledd av Tolletatens kontrollprosessar og ei ny løysing for deklarering og automatisk fortolling av varer på grensa (ekspressfortolling). Treff-satsinga har til no vore planlagt gjennomført i perioden 2019 til 2022 med ei samla kostnadsramme på 540 mill. kroner. Tolletaten reknar med å kunne dekkje 75,5 mill. kroner av desse kostnadane med gjeldande løyvingsnivå.

I Prop. 1 S (2019–2020) for Finansdepartementet vart det varsla om at Treff-satsinga er forseinka, noko som inneber at det vil vere aktivitet i prosjekta òg i 2023. Prosjektet for digitalisert systemstøtte på kontrollområdet har i fyrste halvår 2020 vore satt på vent medan Tolletaten har gjennomført ein full gjennomgang av prosjektet og satsinga, mellom anna som følgje av konsekvensane av ICS2, jf. omtale over. Det er òg gjennomført ein ekstern usikkerheitsanalyse som understør at perioden bør verte forlenga.

Tilpassing til ICS2 vil krevje vesentlege IT-tekniske endringar i Tolletaten. Drift og forvaltning av ordninga vil òg vere vesentleg meir ressurskrevjande enn dagens ordningar. Tolletaten tilrår at tilpassing til ICS2 vert gjort som ein del av Treff-satsinga. Dette vil verte langt rimelegare enn om tilpassinga skulle vorte gjennomført som eit separat prosjekt, då etaten vil kunne bruke felleskomponentar som den allereie har utvikla eller planlegg å utvikle.

Gjennom Treff-satsinga vert det òg utvikla nye analyse- og etterretningsverktøy for støtte til alle kontrollprosessar i Tolletaten. Gjennom 2019 og 2020 har det vorte levert plattform og løysingar for søk og analyse samt støtte for digitalisering av behandlinga av kurérmanifest. Desse er tekne i bruk i etaten og er i 2020 utvida gjennom leveranse av ei mottaksløysing for å få informasjon frå næringslivet elektronisk (felleskomponent med ekspressfortolling), i samband med utfasing av 350-kroners grensa. Den mottatte informasjonen er òg gjort tilgjengeleg for vidare analyse. Etter at Treff-satsinga gjennom fyrste halvår av 2020 har vorte replanlagt, startar programmet opp att hausten 2020 med særleg merksemd på etablering av systemstøtte for ICS2 fase 1 og oppgåver knytt til utfasing av Tolletatens eksisterande kontrollstøttesystem.

Innanfor Treff-satsinga er det vidare gjennomført eit prøveprosjekt med digital informasjonsinnhenting og automatisert grensepassering ved Ørje tollstad (ekspressfortolling). Løysinga er vidareutvikla med fleire prosedyrar, og prøvinga vart utvida til Svinesund tollstad òg hausten 2020. Evaluering vil liggje føre tidleg i 2021. I 2021 skal ordninga med ekspressfortolling etter planen takast i bruk ved nye tollstader på veg.

Sidan ICS2 vert gjennomført som ein del av Treff-satsinga, må kostnadsramma som følgje av dette verte auka med 183,8 mill. kroner. Vidare vil no òg Tolletatens eigeninnsats, estimert til 103 mill. kroner, verte medrekna i kostnadsramma til satsinga. Denne har lege til grunn sidan prosjekta starta, men har til no ikkje vore medrekna og inneber korkje auka omfang eller auka behov for løyving. Samla inneber dette at kostnadsramma vert auka til 826,8 mill. kroner. Av dette utgjer Tolletatens eigenfinansiering 180,2 mill. kroner.

For 2021 er det sett av 93,7 mill. kroner til Treff-satsinga.

Ny tollfagleg utdanning

Tolletaten har i 2019 evaluert etatsutdanninga og vurdert Tolletatens framtidige utdanningsbehov og modell for utdanning. Frå 2021 innfører Tolletaten ein ny modell for tollfagleg utdanning, ei 3-årig bachelorutdanning utan løn under utdanning, og ikkje rett til tilsetjing i Tolletaten etter ferdig utdanning.

Tolletaten har valt Universitetet i Stavanger som fagleg ansvarleg for studiet, og Tolletaten vil delta i arbeidet universitetet gjer med evaluering og utvikling av kvalitet i utdanninga. Ei ny tollfagleg utdanning er viktig for utvikling av etaten, og etaten må i 2021 arbeide for at den nye utdanninga vert god.

Ny lov om inn- og utførsel av varer og ny lov om tollavgift

Finansdepartementet sende framlegg til ny lov om inn- og utførsel av varer og ny lov om tollavgift på høyring i 2019, og arbeidet med oppfølging av høyringa. Dei nye lovene skal erstatte tollova. Tolletaten har vorte involvert i arbeidet med framlegg til nye lover og oppfølging av høyringa. Etaten er i gang med å utarbeide forskrifter til dei to nye lovene, og desse skal sendast på høyring. Vedtaking av forskrifter og utarbeiding av rettleiingar og informasjonsmateriale, samt naudsynte systemtilpasningar, vert viktig arbeid i 2021.

Budsjett for 2021

Departementet foreslår å setje utgiftsramma for Tolletaten til 1 725,9 mill. kroner. Dette er 2,2 pst. lågare enn Saldert budsjett 2020. Løyvinga skal brukast i samsvar med dei mål og prioriteringar som er omtalte ovanfor.

Post 01 Driftsutgifter

Posten omfattar lønsutgifter og andre driftsutgifter og er budsjettert til 1 589,7 mill. kroner. Det er ein auke på 2,4 pst. frå Saldert budsjett 2020.

Finansdepartementet ber om fullmakt til å overskride løyvinga under kap. 1610, post 01 Driftsutgifter, mot tilsvarande meirinntekter under kap. 4610, postane 01 Særskilt vederlag for tolltenester, 04 Ymse refusjonar og 05 Refusjonar frå Avinor AS, jf. nærare omtale nedanfor.

Post 45 Større utstyrskjøp og vedlikehald, kan overførast

Posten omfattar større vedlikehald, utskiftingar og kjøp av utstyr til grensekontrollen og IT-føremål. Posten er budsjettert med 136,2 mill. kroner. Det er 76,6 mill. kroner lågare enn Saldert budsjett 2020. Ein stor del av 2021-framlegget gjeld vidareføring av prosjekta for digitalisert systemstøtte på kontrollområdet og ekspressfortolling, jf. nærare omtale foran.

I samband med visse kjøp og prosjekt kan det vere behov for å bestille for meir enn det som er løyvt, mot dekning av seinare løyvingar. Departementet ber difor om ei bestillingsfullmakt på 40 mill. kroner, jf. framlegg til romartalsvedtak IV.

Kap. 4610 Tolletaten

Post 01 Særskilt vederlag for tolltenester

Posten omfattar gebyr for privatrekvirert tollbehandling og ekspedisjonsgebyr for utført tollforretning utanfor kontorstad og ekspedisjonstid. For å dekkje dei meirkostnadane som denne behandlinga og ekspederinga fører med seg ved høgare aktivitetsnivå enn det som er føresett, ber Finansdepartementet om fullmakt til å overskride løyvinga under kap. 1610, post 01 Driftsutgifter, mot tilsvarande meirinntekter under kap. 4610, post 01 Særskilt vederlag for tolltenester, jf. framlegg til romartalsvedtak II.1. Virusutbrotet kan medverke til lågare inntekter på denne posten.

Satsane for privatrekvirert tollbehandling skal i 2021 vere 460 kroner for 50 pst. overtid og 615 kroner for 100 pst. overtid. Ekspedisjonsgebyret skal vere på 220 kroner per påbyrja halvtime. Gebyrheimel er tollova § 4–3 tredje ledd.

Post 02 Andre inntekter

Posten omfattar fleire typar inntekter, som til dømes inntekter frå auksjonssal av varer som er forsøkt smugla inn i landet eller varer på tollager som ikkje har vorte tollbehandla, innkravde sakskostnadar og agio. Desse inntektene vert truleg noko lågare i 2021 enn i 2020.

Tolletaten har ein del direkte utgifter i samband med auksjonssal, særleg til kunngjeringar, provisjon til nettauksjonsstaden og til taksering av særskilde varer, til dømes tepper og smykke. Slike utgifter er med på å gje høgare salsinntekter. For å få eit meir korrekt uttrykk for salsresultatet foreslår departementet at slike direkte utgifter kan trekkjast frå brutto salsbeløp (nettoposterast), jf. framlegg til romartalsvedtak IX.

Post 04 Ymse refusjonar

Posten vert brukt til inntekter som er ei direkte følgje av, og av same slag som, den tilsvarande utgifta. Det gjeld mellom anna bestemte prosjekt etter oppdrag og med tilskot frå andre statlege etatar, kompetansetiltak m.m. og inntekter frå kursverksemd for næringslivet.

Det er nær samanheng mellom desse inntektene og dei tilhøyrande utgiftene på kap. 1610, post 01 Driftsutgifter, og inntektene varierer ein del frå år til år. Finansdepartementet ber difor om fullmakt til å overskride løyvinga under kap. 1610, post 01 Driftsutgifter, mot tilsvarande meirinntekter under kap. 4610, post 04 Ymse refusjonar, jf. framlegg til romartalsvedtak II.1.

Post 05 Refusjon frå Avinor AS

Ordninga med enklare prosedyrar ved flybytte på Oslo lufthamn (forenkla transfer) har vorte evaluert, og det er vedteke at gjeldande ordning skal vidareførast. Avinor AS skal dekkje Tolletatens meirkostnadar i samband med ordninga. Dette er tilsvarande som under prøveprosjektet for ordninga. Refusjonar frå Avinor AS vert førte på denne posten. Fordi meirkostnadane og dermed òg refusjonsbeløp er noko usikre, ber Finansdepartementet om fullmakt til å overskride løyvinga under kap. 1610, post 01 Driftsutgifter, mot tilsvarande meirinntekter under kap. 4610, post 05 Refusjon frå Avinor AS, jf. framlegg til romartalsvedtak II.1.

Post 85 Tvangsmulkt og gebyr for regelbrot

Posten omfattar inntekter frå gebyr som vert ilagde ved ulovleg ut- og innførsel av valuta, gebyr for brot på nærare angjeve føresegner i tollova kapittel 3 og 4 og tvangsmulkt for brot på nærare angjeve føresegner i tollova kapittel 13.

Valuta og andre betalingsmiddel med ein verdi på meir enn 25 000 kroner skal meldast og leggjast fram for Tolletaten ved inn- og utførsel i samsvar med tollova med forskrift. Når det er konstatert brot på deklareringsplikta, kan det ileggjast eit gebyr, eventuelt kan tilhøvet meldast til politiet. Gebyret kan utgjere opp til 30 pst. av det ikkje-deklarerte beløpet.

Ved brot på nærare angjevne føresegn i tollova kapittel 3 og 4, for manglande medverknad til kontroll og utskriving av uriktig opphavsbevis m.m., kan det ileggjast eit gebyr. Ramma for gebyret er regulert i forskrift.

Ved brot på nærare angjevne føresegn i tollova kapittel 13, om krav til å gje opplysningar m.m., kan det ileggjast ei dagleg, laupande tvangsmulkt fram til opplysningane vert gjevne.

Inntektene på post 85 er vanskelege å budsjettere sidan dei i stor mon avheng av åtferda hos reisande og transportørar. Sidan det truleg ligg an til lågare reiseaktivitet i 2021 enn vanleg, reknar ein òg med noko lågare inntekter her.

Kap. 1618 Skatteetaten

Samfunnsoppdrag og organisering

Skatteetaten skal sikre eit finansielt hovudgrunnlag for offentleg verksemd.

Skatteetaten vart omorganisert frå 1. januar 2019 og består av eit direktorat og seks divisjonar med landsdekkjande ansvar for kvar sine fagområde. Etaten hadde per 31. desember 2019 ei bemanning tilsvarande 5 586 årsverk.

Ved utgangen av 2019 var arbeidet med ny kontorstruktur ferdig, og Skatteetaten består no av 57 skattekontor.

Skatteoppkrevjarfunksjonen vert overført frå kommunane til Skatteetaten 1. november 2020. Sjå nærare omtale nedanfor under Mål og prioriteringar i 2021.

Resultat i 2019

Fastsetjing og innkrevjing av skattar og avgifter er krevjande prosessar. Desse prosessane byggjer på prinsippet om eigenfastsetjing og føreset omfattande bruk av tredjepartsopplysningar, registerinformasjon av god kvalitet, velfungerande og effektive IT-system og god dialog med dei skattepliktige. Figuren under gjev ei forenkla framstilling av denne prosessen.

Skatteetatens resultat vert vurderte ut ifrå tre hovudmål. Hovudmåla skal leggje til rette for ei styring av Skatteetaten som i større grad legg vekt på dei samla effektane av verkemidla etaten bruker og i mindre grad på aktivitetar.

Hovudmål 1: Dei skatte- og avgiftspliktige etterlever skatte- og avgiftsreglane

Dei skatte- og avgiftspliktige skal oppleve at ordningane til etaten legg til rette for enkel og riktig registrering, rapportering og innbetaling. Skatteetaten skal likebehandle dei skattepliktige og avdekkje og korrigere uriktige og manglande opplysningar.

Skatteetaten bidrog til eit proveny på til saman 1 275,9 mrd. kroner frå direkte og indirekte skattar i 2019. Det var 87,1 mrd. kroner mindre enn i 2018. Tabell 5.3 syner fastsett proveny for dei viktigaste skatteartane. Nærare omtale finst i Prop. 1 LS (2020–2021) Skatter, avgifter og toll 2021.

Dei store fastsetjings- og innkrevjingsprosessane har i 2019 vore gjennomførte med tilfredsstillande kvalitet og utan vesentlege avvik. Kvaliteten på tredjepartsopplysningane, som er grunnlag for både skattekort og den førehandsutfylte skattemeldinga, har vore god.

Analysar av etterleving

Skatteetaten gjer stadig analysar av etterlevinga hos dei skattepliktige og utviklinga over tid. Ein effektindikator gjer eit kvalitativt eller kvantitativt uttrykk for forholdet mellom innsats eller aktivitet og det resultatet eller den samla effekten som Skatteetaten sine verkemiddel gjev.

For 2019 hadde etaten tre effektindikatorar under hovudmål 1, knytte til etterleving: riktig registrering i pliktige registre, korrekte og fullstendige opplysningar og betaling til rett tid.

Til dei pliktige registera vert rekna Folkeregisteret, meirverdiavgiftsregisteret og aksjonærregisteret. Ei samla vurdering viser at det i hovudsak er ei positiv utvikling når det gjeld riktig registrering i desse registera. For rettidig levering av skattemeldingar frå næringsdrivande var utviklinga negativ i 2019 i forhold til 2018. Innrapporteringa på grunnlagsdata som vert leverte som grunnlag for den førehandsutfylte skattemeldinga, har vore god. Delen rettidig betaling på skatteområdet viser ei betre etterleving. Del rettidig betalt har auka for alle skatteartar med unnatak av forskotstrekk og arbeidsgjevaravgift.

Opplevd oppdagingsrisiko

Skatteetaten gjennomfører årleg ei spørjeundersøking (Sero) som mellom anna måler opplevd oppdagingsrisiko hos eit utval verksemder. Delen som opplever liten eller svært liten oppdagingsrisiko ved å ikkje rapportere alle skattar og avgifter, var 24 pst. i 2019. Dette er same resultat som dei to åra føre. I Sero-undersøkinga vert òg opplevd oppdagingsrisiko i ulike bransjar målt. Bygg- og anleggsbransjen er den bransjen som over tid har oppgitt lågast risiko for å verte oppdaga. Denne bransjen har vore ei prioritert målgruppe i arbeidet mot arbeidslivskriminalitet.

Ei undersøking av proffmarknaden i bygg og anlegg viser at klårt færre i bransjen opplever svart arbeid og arbeidslivskriminalitet som svært vanleg eller ganske vanleg i 2019 enn i 2015. Departementet vil peike på at resultata frå desse undersøkingane bør vurderast over tid før ein kan trekkje klåre konklusjonar om utviklinga.

Saksbehandlingstid for klagar

I 2019 hadde 82,3 pst. av sakene ei samla saksbehandlingstid på under åtte månader, noko som er ei resultatforbetring frå 2018. Resultatkravet er delt mellom behandlinga som skjer ved skattekontora og behandlinga som skjer ved Skatteklagenemnda. I saker der skattekontoret ikkje finn å gje klagar medhald, vert klagen sendt til Skatteklagenemnda for avgjerd. Behandlinga av desse sakene tek i dag for lang tid. Det samla kravet vert likevel nådd fordi det har vore ein stor nedgang i talet på saker, og fordi dei fleste klagesaker er enkle saker som skattekontoret sjølv avgjer til fordel for den skattepliktige.

Restansane ved Skatteklagenemndas sekretariat stabiliserte seg noko gjennom 2019. Frå 2018 til 2019 er det totale talet på ubehandla saker auka med 113 saker, frå 2 550 til 2 683. Talet på restansar over eitt år, fortsette å auke. Saksproduksjonen i sekretariatet har så langt i 2020 vore negativt påverka av virusutbrotet. Per 31. august 2020 er talet på ubehandla saker 2 276 og delen restansar over eit år har òg gått noko ned. Skattedirektoratet er i kontinuerleg dialog med sekretariatet om restansesituasjonen. Etableringa av eit eige budsjettkapittel for Skatteklagenemnda i statsbudsjettet frå og med 2020 gjer løyvinga og forventningane til Skatteklagenemndas sekretariat meir tydelege. Sjå nærare omtale under kap. 1619 Skatteklagenemnda.

Departementet vil framleis følgje opp arbeidet med å redusere saksbehandlingstida i Skatteklagenemndas sekretariat og på skattekontora. Departementet tek sikte på at framlegg om regelendringar som kan medverke til å effektivisere saksbehandlingsprosessen for klager, vert sende på høyring hausten 2020.

Hovudmål 2: Skatteetaten sikrar brukarane tilgang til registerdata og informasjon med god kvalitet

Det offentlege og andre brukarar har behov for registerdata og informasjon frå Skatteetaten i sitt arbeid. Skatteetaten skal ha ei effektiv og sikker innsamling, bearbeiding og tilgjengeliggjering av slik informasjon nasjonalt og internasjonalt.

Ei brukarundersøking syner at 73,6 pst. av dei profesjonelle brukarane av Folkeregisteret er nøgde med kor godt og tilgjengeleg registeret er. Det er lågare enn i 2018, men betre enn 2017. Folkeregisteret var tilgjengeleg for brukarane tilnærma utan avbrot i heile 2019. Arbeidet med prosjekt for modernisering av Folkeregisteret og ny organisering av etaten har gjeve nokre utfordringar som har ført til lengre saksbehandlingstid enn forventa for nokre meldingstypar. Det er sett i gang tiltak for å betre dette og også for å sikre og styrkje kvaliteten i registeret.

Kvaliteten på tredjepartsopplysningar som vert nytta i den førehandsutfylte skattemeldinga, vert vurdert som gjennomgåande høg og utan vesentlege avvik. Heile 99,5 prosent av tredjepartsopplysningane vert leverte med riktig kvalitet til riktig tid.

Den formelle datakvaliteten i a-ordninga er god og utvikla seg positivt med færre feil enn tidlegare. For inntektsopplysningar er datakvaliteten svært god.

Hovudmål 3: Samfunnet har tillit til Skatteetaten

Skatteetaten skal forvalte regelverk og tilby brukartenester for å vareta dei rettar og plikter som dei skatte- og avgiftspliktige har. Dei skatte- og opplysingspliktige skal møte profesjonell og effektiv saksbehandling, få god informasjon og oppleve at informasjonen deira vert forvalta på ein god og trygg måte.

Skatteetaten gjennomfører årlege undersøkingar hos privatpersonar og bedrifter for å kartleggje deira inntrykk av Skatteetaten. Undersøkingane frå 2019 syner at ein stor del av brukarane har høg tillit til Skatteetatens utøving av myndigheit og til at deira rettar vert tekne vare på. Dei spurde har òg høg tillit til at Skatteetaten forvaltar informasjon på ein trygg måte.

Undersøkingane syner at det er ein synkande del personar som er nøgde med saksbehandlinga til Skatteetaten. Utfordringar med telefontenesta i fyrste halvår 2019 kan vere ei av årsakene til nedgang frå tidlegare år. Bedriftsundersøkinga syner at det er ein nedgang i delen som syntest det var lett å kome i kontakt med saksbehandlar. Skatteetaten har gjennomført fleire tiltak for å betre tilgangen for brukarane. Mellom anna er det nytta chat-robotar som på utvalde område gjev brukarane svar tjuefire timar i døgnet gjennom heile veka. Bemanninga er òg vesentleg auka i periodar med stor pågang.

Feil i den skattemessige behandlinga av tilbakebetaling av ytingar frå Nav

Det vart i november 2019 avdekt ein intern rutinesvikt i Skatteetaten i samband med den skattemessige behandlinga av personar som hadde betalt tilbake ytingar til Nav. Etaten hadde ikkje gjort ny skatteberekning for personar som hadde betalt tilbake feil utbetalt yting frå Nav, til tross for at desse personane hadde vorte informert om at det ikkje var naudsynt å ta kontakt med Skatteetaten for å få tilbake for mykje betalt skatt. Skatteetaten har retta opp feilen for dei som vart råka av denne rutinesvikten. Reglar og praksis er òg endra slik at personar som har fått feilutbetalt ytingar, ikkje lenger må betale skatten som tidlegare er betalt av ytinga, tilbake til Nav. Dette gjer behandlinga av slike saker enklare. Skatteetaten har òg sett i verk andre tiltak for å minske risikoen for liknande feil i framtida. Rutinesvikten kan ha påverka tilliten til Skatteetaten negativt, men etatens raske oppretting kan ha trekt i motsett retning.

Samla resultatvurdering

Finansdepartementet vurderer Skatteetatens resultat i 2019 samla sett som tilfredsstillande, noko som er spesielt positivt i eit år med innføring av ei ny organisering. Dei store fastsetjings- og innkrevjingsprosessane har vore gjennomførte utan vesentlege problem og med tilfredsstillande kvalitet. Etaten har i hovudsak gode resultat på styringsparametrane.

Analysar og evalueringar peiker i retning av at etatens aktivitetar og bruk av verkemiddel på områda arbeidslivskriminalitet, frivillig retting og rettidig levering har effekt på etterlevinga. Desse effektane er noko uvisse, mellom anna på grunn av forhold utanfor Skatteetaten. Utviklinga i etterlevinga må vurderast over tid og basere seg på eit breitt spekter av data.

Brukarundersøkingar syner at brukarane av Folkeregisteret er nøgde med kvaliteten på innhaldet i registeret. Registeret er godt tilgjengeleg.

Brukarundersøkingar tyder på at befolkninga og verksemdene har høg tillit til Skatteetaten. Dette er ein viktig føresetnad for etterleving av skatte- og avgiftsreglane. Brukar- og bedriftsundersøkinga viser likevel at det er tilbakegang i delen som er nøgde med Skatteetatens telefonteneste. Etaten har sett i verk tiltak for å betre dette.

Skatteetaten har ein stor og kompleks utviklingsportefølje. Det vart i 2019 klart at to av Skatteetatens prosjekt med øyremerkte løyvingar måtte forlengjast (Modernisering av Folkeregisteret og Ny dialogbasert skattemelding). Moderniseringa av Folkeregisteret vert avslutta i 2020. Etaten må ha høg merksemd på det vidare arbeidet med Ny dialogbasert skattemelding.

Viktige utfordringar

Finansdepartementets styring av Skatteetaten har eit fleirårig perspektiv. Evna etaten har til å oppfylle samfunnsoppdraget og nå måla sine, avheng både av utanforliggjande forhold og dei interne prosessane og oppgåveløysinga i etaten.

Skatteetaten har i 2020 vore sterkt påverka av utbrotet av koronavirus og av at etaten har fått ansvar for å forvalte den mellombelse kompensasjonsordninga for næringslivet, stønadsordninga for å ta permitterte tilbak i jobb og andre tiltak for å møte koronasituasjonen. Dette arbeidet har vore krevjande og legg beslag på knapp kompetanse i etaten, noko som mellom anna har påverka etaten sitt arbeid med dei store utviklingsprosjekta negativt. Departementet ventar at det i 2021 vil vere krevjande for Skatteetaten å handtere etterarbeid knytt til koronarelaterte tiltak, mellom anna kontroll og klagebehandling, samstundes som etaten skal løyse dei ordinære oppgåvene. Etter ei tid vil utsette fristar for innbetaling av skattar og avgifter som følgje av koronasituasjonen, kunne gjere etatens innkrevjingsarbeid vanskelegare. Innkrevjingsarbeidet vil òg verte påverka dersom den økonomiske situasjonen i næringslivet vert verre. Sjå programkategori 23.40 for finansiering og omtale av Skatteetatens arbeid med kompensasjonsordninga for næringslivet og lønstøtteordninga i 2021.

Overføringa av skatteoppkrevjarfunksjonen er ein stor og krevjande omstillingsprosess. Skatteetaten må framover arbeide for å sikre god integrering av dei tilsette som vert overførte frå kommunane og samstundes handtere den ordinære drifta av skatteinnkrevjinga.

Mål og prioriteringar i 2021

Finansdepartementet fastset desse hovudmåla for Skatteetaten for 2021:

• Dei skatte- og opplysningspliktige etterlever skatte- og avgiftsreglane

• Skatteetaten sikrar brukarane tilgang til registerdata og informasjon med god kvalitet

• Samfunnet har tillit til Skatteetaten

Underliggjande effektindikatorar, styringsparametrar og forklaringsvariablar vert fastsette i styringsdialogen mellom Finansdepartementet og Skatteetaten i samband med utforminga av tildelingsbrev til etaten for 2021. Departementet ventar at resultata i 2021 samla sett skal vere minst like gode som i 2019. I resultatvurderinga vil departementet leggje vekt på heilskapen i verksemda. Skatteetaten må òg i 2021 arbeide med kompensasjonsordninga for næringslivet og lønsstøtteordninga, og særleg med etterkontroll. Det er ein risiko for at dette arbeidet vil ha negativ påverknad på etatens resultat på andre område.

Skatteetaten arbeider jamt med å løyse oppgåvene sine betre. I det daglege arbeidet er det naudsynt at etaten veg kvalitet opp mot effektivitet. Heilt feilfri oppgåveløysing er ikkje eit realistisk mål.

Viktige prioriteringar i 2021 vert:

Overføring av skatteoppkrevjinga frå kommunane til Skatteetaten

Skatteoppkrevjarfunksjonen vert overført frå kommunane til Skatteetaten frå 1. november 2020, jf. omtale i Prop. 1 LS (2019–2020) Skatt, avgifter og toll 2020 og Prop. 57 S (2019–2020). Overføringa av skatteoppkrevjarfunksjonen er ein stor og krevjande omstillingsprosess. Skatteetaten må framover arbeide for å sikre god integrering av dei tilsette som vert overførte frå kommunane, og samstundes handtere den ordinære drifta av skatteinnkrevjinga. Etaten må samstundes ha merksemnd mot å realisere dei lova gevinstane ved overføringa.

I Prop. 117 S (2019–2020) Tilleggsbevilgninger og omprioriteringer i statsbudsjettet 2020, vart det gjort greie for at Skatteetaten ville måtte innplassere 265 fleire tilsette enn etaten har behov for til å løyse oppgåva. Dette var i tråd med at overføringa vert gjennomførd som ei verksemdsoverføring, noko som gjev dei det gjeld i kommunane rett til å følgje oppgåvene over til Skatteetaten. Før kartlegginga var det usikkert kor mange som ville følgje oppgåva over til Skatteetaten, blant anna fordi ein del tilsette som overføringa kjem ved, berre delvis jobbar med oppgåver som vert overførte frå kommunane. Då saka vart presentert i Prop. 1 LS (2019–2020) vart det opplyst at i «de tilfeller hvor arbeidsoppgaver har falt bort legges det til grunn at Skatteetaten løser dette ved å tilby annen passende stilling iht. statsansatteloven § 19». Dette betyr at Skatteetaten i samband med overføringa ikkje har høve til å seie opp tilsette med tilvising til at arbeidsoppgåvene er falne bort.

Skatteetaten legg no til grunn at det ved overføringa 1. november 2020 vil vere om lag 190 fleire skatteoppkrevjarårsverk enn behovet på 918 årsverk. Ein del tilsette har i perioden etter Prop. 117 S (2019–2020) slutta eller fått andre oppgåver i Skatteetaten. Etaten legg opp til å mellombels innplassere dei ekstra årsverka til skatteoppkrevjaroppgåver. Dette gjev betre føresetnader for å realisere gevinstane frå overføringa, ved at etaten ikkje treng rekruttere når tilsette sluttar. Samstundes kan overkapasiteten verte nytta til mellombels auka kapasitet til blant anna arbeidsgjevarkontroll og rettleiing. Risikoen for tap av kompetanse i samband med overføringa vert også liten når det er så få tilsette som ikkje vert med over til Skatteetaten.

Regjeringa legg til grunn at naturleg avgang i utgangspunktet skal liggje til grunn for handtering av overtalige årsverk. Skatteetaten skal samstundes ta sikte på, innanfor dei vanlege reglane i arbeidslivet, å vurdere å omdisponere tilsette til andre stader i etaten der det er behov for rekruttering. Overtalige årsverk gjer at full gevinstrealisering av tiltaket vil kome noko seinare enn tidlegare venta, men samla gevinst frå tiltaket, vurdert til 370 mill. kroner, ligg framleis til grunn. Denne er venta å vere realisert fullt ut frå 2024. I 2021 er gevinsten frå tiltaket samla vurdert til 232 mill. kroner.

Tiltak mot arbeidslivskriminalitet

Regjeringa la i februar 2019 fram ein strategi mot arbeidslivskriminalitet. Regjeringa tek sikte på å leggje fram ei revidert strategi i fyrste kvartal 2021. Hovudtilnærminga i noverande strategi er eit styrkt samarbeid med partane i arbeidslivet, meir koordinert kontroll og oppfølging frå tilsynsstyresmaktene, krav til offentlege innkjøp, kunnskap for å fremje seriøsitet, informasjon til utanlandske arbeidstakarar og internasjonalt samarbeid. I den reviderte strategien er førebygging, kunnskap og betre identitetsforvaltning framheva som viktige område. Tiltaka gjeld område under fleire departement.

Ein sentral del i strategien er betre koordinering mellom dei offentlege etatane slik at deira sams innsats vert så slagkraftig og effektiv som mogleg. I 2021 vil arbeidet med å byggje kunnskap om arbeidslivskriminalitet og effektar for å prioritere og målrette tiltak, halde fram. Det same gjeld arbeidet for betre å forstå og utnytte gjeldande regelverk for informasjonsutveksling mellom kontrolletatane og politiet. Politiet, Skatteetaten, Arbeidstilsynet og Arbeids- og velferdsetaten har etablert sju arbeidslivskriminalitetssenter (a-krimsenter), der dei og andre styresmakter samarbeider om å redusere handlingsrommet til dei kriminelle. I tillegg er det òg eit operativt samarbeid mot arbeidslivskriminalitet fleire andre stader i landet. Regjeringa har etablert eit nasjonalt, tverretatleg analyse- og etterretningssenter (NTAES) for å styrkje innsatsen mot økonomisk kriminalitet, inklusive arbeidslivskriminalitet. Ei evaluering av NTAES skal gjerast ferdig i 2021. Etatane har òg sams handlingsplanar mot arbeidslivskriminalitet og ein sams styringsmodell for a-krimsamarbeid.

Arbeidet med meirverdiavgift

Skatteetaten må halde fram med arbeidet for eit riktig og oppdatert meirverdiavgiftsregister. Registeret er viktig for etterleving av meirverdiavgiftsreglane og for å førebyggje at meirverdiavgiftssystemet vert nytta til svindel. Etaten må òg ha høg merksemd på meirverdiavgift i samband med kjøp av varer og tenester frå utlandet, medrekna forenkla registreringsordning (VOEC) og ved innførsel. Skatteetaten må leggje vekt på arbeidet med å førebyggje og avdekkje unndragingar. God rettleiing og risikobasert kontroll er viktige reiskapar her. Arbeidet med eit nytt IT-system for meirverdiavgift (Memo) er viktig for etaten sitt arbeid på området. Sjå omtale av Memo under.

Internasjonalt arbeid for å tryggje skattegrunnlaget

Skatteetaten skal aktivt nytte tilgjengelege verkemiddel i arbeidet med internprising i multinasjonale konsern og for å avdekkje skjulte inntekter og formuar i utlandet. Skatteetaten skal halde fram med å arbeide med effektive løysingar for å nytte opplysningar etaten mottek frå andre land, og arbeide for å auke kvaliteten på desse opplysingane. Etaten skal òg følgje med på nye internasjonale standardar som vert utvikla og vurdere korleis desse kan brukast i oppgåveløysinga.

Etterleving og kontroll

Skatteetaten arbeider etter ein etterlevingsmetodikk som er risikobasert og der årsaksanalysar og kunnskap om framferd legg grunnlag for auka etterleving. Ulike verkemedel som skal auke etterlevinga, vert sette i samanheng. Innsats i forkant, til dømes å utnytte digitaliseringa som skjer i samfunnet, tilrettelegging av gode digitale tenester og god rettleiing, vil ofte vere ressurseffektive verkemedel for etaten. Kontroll er eit avgjerande verkemedel for at dei skattepliktige skal etterleve skatte- og avgiftsregelverket, for å avdekkje uriktige og manglande opplysningar og for å byggje tillit i samfunnet. Skatteetaten må arbeide systematisk for at kontrollnivået skal vere tilstrekkelig høgt og at kontrollen vert gjennomført på ein planmessig og heilskapeleg måte, basert på gode risikovurderingar.

Betre identitetsforvalting

Fleire etatar har oppgåver som påverkar identitetsforvaltinga i Noreg. Skatteetaten skal i 2021 halde fram arbeidet i den rådgjevande gruppa for betre identitetsforvalting (KoID) som er sett saman av Skatteetaten, Digitaliseringsdirektoratet, Politidirektoratet og Utlendingsdirektoratet. Hovudføremålet med gruppa er å bidra til ei styrkt identitetsforvalting i Noreg og at dei fire etatane sin innsats på området vert meir heilskapleg og koordinert. KoID har ein felles, overordna visjon som partane arbeidar målretta etter. Gruppa vil òg samarbeide med andre sentrale aktørar som Nav, Finans Noreg, Nasjonalt ID-senter og Brønnøysundregistera. Skatteetatens innsats held fram i 2020.

Personopplysningane i Folkeregisteret vert nytta når andre instansar skal utferde dokument som pass, bankkort og førarkort. Folkeregisteret viser om identiteten til personen er kontrollert eller ikkje. Skatteetaten fortsetter arbeidet med å bevisstgjere brukarane av Folkeregisteret om at dei sjølve må vurdere om dei har behov for å nytte slike opplysningar på deira ansvarsområde. Slik kan brukarar av Folkeregisteret avgjere om identiteten er trygg nok for deira bruk.

Skatteetaten har etter lov om folkeregistrering høve til å registrere om ein identitet er unik. For å sikre at ein person kan ha ein unik identitet i Folkeregisteret, er det naudsynt å nytte informasjon om biometriske data frå register i justissektoren. Etaten skal i 2021 følgje opp aktivitetar i justissektoren som legg til rette for unik identitet i Folkeregisteret. Skatteetaten skal bidra til å utvikle det juridiske rammeverket som må etablerast for å ta i bruk biometri som grunnlag for etablering av status «unik» i Folkeregisteret.

Nytt IT-system for meirverdiavgift (Memo)

Skatteetaten starta i 2019 utviklinga av eit nytt IT-system for meirverdiavgift. Tiltaket vil gje ei modernisert IT-plattform for mottak og behandling av skattemeldinga og anna saksbehandling knytt til meirverdiavgift. Ei meir digitalisert prosesstøtte og betre rettleiing for verksemdene vil gjere det enklare å etterleve meirverdiavgiftsreglane. Eit modernisert system vil ha tilpassa løysingar ut frå kor store verksemdene er og gjere det mogleg både for Skatteetaten og verksemdene å sjå skatte- og avgiftsforhold for verksemda samla på tvers av skatteartene. Tiltaket omfattar òg løysingar som legg til rette for automatiserte analysar og ei meir risikobasert oppfølging av dei avgiftspliktige.

Memo-prosjektet har i 2020 avgjeve delar av prosjektleiinga og utviklingsressursane til å arbeide med kompensasjonsordningar ifm. virusutbrotet. Dette har påverka framdrifta i prosjektet, men det er for tidleg å si kva slags effektar dette vil ha for prosjektets overordna framdriftsplan.

Det nye IT-systemet for meirverdiavgift vil verte utvikla i perioden 2019–2023 med ei kostnadsramme på 639,3 mill. 2021-kroner. For 2021 er det sett av 167,2 mill. kroner til prosjektet.

Opplysningar frå a-ordninga til bruk i obligatorisk tenestepensjon (OTP)

Skatteetaten skal i 2021 og 2022 utvikle ei løysing for å dele dei opplysningar om inntekt og arbeidsforhold som arbeidsgjevar allereie har innrapportert i a-meldinga, med pensjonsverksemder slik at desse kan rekne ut rett pensjonsgrunnlag etter OTP-regelverket. Målet er betre etterleving av pensjonsforpliktingar frå arbeidsgjevarane og forenkla rapporteringa av opplysningar frå næringslivet. Arbeidstakar vil med den nye løysinga kunne følgje med på om arbeidsgjevar har etablert ei pensjonsordning, og kva for ei pensjonsverksemd som kan ha fått opplysningar om dei. Arbeidsgjevarar rapporterer i dag opplysningar til pensjonsselskapa gjennom ein eigen kanal, medan tilsvarande opplysningar òg vert rapporterte gjennom a-ordninga, då normalt med høgare kvalitet. For arbeidsgjevar vil rapportering til pensjonsverksemdene om inntekt og arbeidsforhold kunne opphøyre. I staden deler Skatteetaten relevante inntektsopplysningar frå a-ordninga og Nav opplysningar om arbeidsforhold med dei aktuelle pensjonsverksemdene. Pensjonsverksemdene vil kunne leggje desse opplysningane til grunn for berekning av pensjon. I følgje Finans Norge kan løysinga gje arbeidsgjevarar 720 mill. kroner lågare årlege kostnadar. For pensjonsverksemdene kan løysinga gje pensjonsverksemder 319 mill. kroner i lågare kostnadar over ti år. Det er òg venta at den samla pensjonssparinga vil auke i betydeleg monn, men det vil avhenge av korleis regelverket vert etterlevd i dag. Sjå Prop. 1 LS (2020–2021) kap. 13.2 for nærare omtale.

I oppmodingsvedtak 596 av 10. april 2018 bad Stortinget «regjeringen vurdere å etablere en tilsynsordning med tilhørende sanksjoner, som skal sikre at bedriftene følger opp den lovbestemte plikten til å opprette og beholde obligatorisk tjenestepensjon for sine ansatte.»

I følgje SSB er det mellom 50 000 og 90 000 arbeidstakarar som står utan ei rettmessig OTP-avtale. Finanstilsynet som i dag er tilsynsmyndighet, har ikkje direkte tilgang på opplysningar om avtalte tenestepensjonsordningar, og oppfølginga er basert på utveksling av dokumenttilsyn og basert på tips. Tilsynet vil ikkje ha kapasitet til å følgje opp saker som kan avdekkjast med den nye løysinga i Skatteetaten. Tiltaket inneber at Skatteetaten òg vil overta rolla som tilsynsmyndigheit frå Finanstilsynet. Skatteetaten vil kunne nytte opplysningane frå a-ordninga til å vurdere om arbeidsgjevarar etterlever plikta til å ha oppretta OTP-avtale for sine tilsette. Skatteetaten vil forsterke og gjere tilsynsrolla meir effektiv, med automatiske kontrollar og ved å integrere desse kontrollane i kontrollarbeidet elles.

Prosjektet har ei kostnadsramme på 152,3 mill. kroner i 2021 og 2022, inkl. 11,6 mill. kroner til naudsynt utvikling i Arbeids- og velferdsetatens Aa-register. Skatteetatens eigenandel er 20 mill. kroner. I 2021 er det sett av 77,2 mill. kroner til prosjektet. Av dette ligg 68,9 mill. kroner på kap. 1618, post 22, og 8,3 mill. kroner på Arbeids- og velferdsetatens kap. 605, post 45.

Dialogbasert skattemelding (Sirius)

Sirius er eit prosjekt for utvikling av dialogbasert skattemelding for næringsdrivande, lønstakarar og pensjonistar. Prosjektet vart sett i gang i 2018. Skatteetatens del av kostnadsramma er på 551,3 mill. kroner. Prosjektet skulle etter planen vore avslutta ved utgangen av 2021.

Løysinga for lønstakarar og pensjonistar er tilnærma ferdigstilt og vart teken i bruk våren 2020 i samband med skattemeldinga for 2019. Denne løysinga har fungert bra.

Arbeidet med løysinga for næringsdrivande er krevjande, og dette arbeidet er forseinka, jf. omtale i Prop. 1 S (2019–2020) for Finansdepartementet. Årsaka til forseinkinga er samansett. Utviklingsarbeidet viste seg meir komplekst og produktiviteten vert dermed lågare enn venta. Vidare har omfanget auka, blant anna som følgje av tilpassingar til delingsøkonomi, kjeldeskatt på løn og ekstern distribusjon av data. Dessutan har bruk av heimekontor under virusutbrotet ført til ytterlegare reduksjon av produktiviteten. Også representantar for næringslivet og systemleverandørar har i høyring om skattemelding for næringsdrivande på standardisert digitalt format kommentert at det er behov for at ny skattemelding for næringslivet vert lansert seinare enn planlagt.

Skatteetaten har hatt ein gjennomgang av prosjektet med stønad frå ekstern kvalitetssikrar. Etaten har òg gjennomført ein ny usikkerheitsanalyse, der det òg er vurdert kostnadsreduserande tiltak. Skatteetaten har nedskalert omfanget på nokre område der det har late seg gjere utan vesentlege, negative konsekvensar på gevinstsida. Denne delen av tiltaket inneber tilnærma årlege gevinstar for næringslivet på 275 mill. kroner, som ligg inne som ein del av regjeringa sine forenklingstiltak. Om prosjektet skulle gjennomførast innanfor gjeldande kostnads- og tidsramme, ville det i praksis betydd at løysinga for næringsdrivande ikkje vil kunne ferdigstillast og gevinstane dermed ikkje realiserast. Ei nedskalering av prosjektet i den storleiken ville òg ha ført til at to systemløysingar måtte vedlikehaldast og driftast parallelt, noko som blant anna ville gjort det vanskelegare enn no å gjennomføre regelverksendringar. Etter Finansdepartementets vurdering vil moglege reduksjonar av prosjektomfanget medføre klart større tap i form av reduserte gevinstar enn det vil gi innsparingar.

Skatteetatens vurdering, i samråd med ekstern kvalitetssikrar, er at prosjektet må forlengjast med tre år. Kostnadsramma til prosjektet må då òg verte auka med 213,7 mill. kroner til 765 mill. kroner. Av auken gjeld 63 mill. kroner eigenfinansiering frå etaten som tidlegare ikkje har vore rekna inn i kostnadsramma. Den reelle auken er dermed på om lag 150 mill. kroner. Det vert samstundes lagt til grunn at eigenfinansieringa frå etaten over prosjektperioden vert auka frå 63 mill. kroner til 80 mill. kroner, slik at delen eigenfinansieringa utgjer av kostnadsramma vert halden om lag uendra.

Prosjektet har ei kostnadsramme på 765 mill. 2021-kroner. For 2021 er det sett av 109,9 mill. kroner til prosjektet.

Budsjett for 2021

Budsjettramma for Skatteetaten er for 2021 sett til 7 843,9 mill. kroner som er 457,8 mill. kroner høgare enn i Saldert budsjett 2020. Løyvinga skal brukast i samsvar med dei mål og prioriteringar som er omtalte ovanfor.

Post 01 Driftsutgifter

Posten omfattar mellom anna lønsutgifter, utgifter til opplæring, utgifter til leige og drift av kontorlokale, reiser og kontorutstyr.

For 2021 er det gjort framlegg om å løyve 7 104,9 mill. kroner under post 01. Dette er ein nominell auke frå Saldert budsjett 2020 med 388,2 mill. kroner eller 5,8 pst. Mykje av auken kjem av at ansvaret for skatteoppkrevjarfunksjonen vert overført frå kommunane til Skatteetaten. Forslaget inneber likevel skjerpa krav til effektivisering og innsparingar.

Post 21 Spesielle driftsutgifter

Posten omfattar utgifter til innkrevjing av arbeidsgjevaravgift, skatt, trygdeavgift, meirverdiavgift, særavgifter og petroleumsskatt m.m. Posten omfattar òg kostnadar med tvangsforretning, tinglysing, garantistilling og innkrevjing av barnebidrag. Vidare omfattar posten sakskostnadar i rettssaker som gjeld meirverdiavgift, sakskostnadar der Oljeskattekontoret er part, særavgifter og krav gjennom Statens innkrevjingssentral. For 2021 er det gjort framlegg om å løyve 199,3 mill. kroner under post 21. Reduksjonen frå 2020 heng saman med at gebyret for utlegg vert redusert i 2021.

Post 22 Større IT-prosjekt, kan overførast

Posten omfattar løyvingar til arbeid med dialogbasert skattemelding (Sirius), modernisering av Folkeregisteret og eit nytt IT-system for meirverdiavgift (Memo). Prosjekta er nærare omtalte ovanfor. For 2021 er det gjort framlegg om å løyve 346,0 mill. kroner under post 22.

For desse investeringsprosjekta kan det verte bruk for avtalar som går utover budsjettåret, mot dekning av seinare løyvingar. Departementet ber difor om at Skatteetaten får fullmakt til å inngå slike avtalar innanfor dei kostnadsrammene som er gjevne ovanfor, jf. framlegg til romartalsvedtak V.

Post 23 Spesielle driftsutgifter, a-ordninga

Etatenes fellesforvaltning tek hand om interessene til dei tre samarbeidande etatane (Skatteetaten, Arbeids- og velferdsetaten og Statistisk sentralbyrå) og til dei opplysningspliktige i den vidare forvaltinga og utviklinga av a-ordninga. Etatenes fellesforvaltning er ei eiga avdeling i Skattedirektoratet. For 2021 er det gjort framlegg om å løyve 96,8 mill. kroner til forvaltinga av a-ordninga.

Post 45 Større utstyrskjøp og vedlikehald, kan overførast

Posten omfattar utviklingstiltak for Skatteetatens system og infrastruktur på IKT-området, medrekna meir omfattande oppgraderingar, vidareutvikling av systemløysingar med meir. For 2020 er det gjort framlegg om å løyve 91,2 mill. kroner under post 45.

I samband med visse kjøp og prosjekt kan det vere behov for å bestille for meir enn det som er løyvt. Difor ber departementet om ei tingingsfullmakt på 40 mill. kroner, jf. framlegg til romartalsvedtak IV.

Post 70 Tilskot

Posten omfattar tilskot til Senter for skatteforsking ved Noregs Handelshøgskule og til Universitetet i Oslo og Universitet i Bergen sine satsingar på skatterettsfaget. For 2021 er det gjort framlegg om å løyve 5,7 mill. kroner under post 70.

Kap. 4618 Skatteetaten

Inntektene på kap. 4618, postane 85–88, er jamt over vanskelege å budsjettere. Hovudgrunnen er at krava vert ilagde av andre. Også inntektene på nokre av dei andre postane på kapitlet vert monaleg påverka av forhold utanfor etaten.

Post 01 Refunderte utleggs- og tinglysingsgebyr

Posten omfattar refusjon av gebyr ved utleggsforretningar som vert utførte av Skatteetaten og dei alminnelege namsmennene, jf. kap. 1618, post 21. At 2021-forslaget er lågare enn løyvinga for 2020 kjem både av at overføringa av skatteoppkrevjinga til staten gjer at nokre av inntektene heretter vil kome på post 05, og at gebyret for utlegg vert redusert i 2021.

Post 03 Andre inntekter

Posten har til no omfatta mellom anna refusjonar for datatenester som er utførte for andre statlege verksemder, gebyr for folkeregisteropplysningar og nokre andre refusjonar. Etter at det er gjort eit nytt unntak frå bruttoprinsippet i statsbudsjettet, vil slike refusjonar heretter verte posterte på ein utgiftspost – her kap. 1618, post 01. Denne posten er i budsjettframlegget redusert med same beløp som post 03 Andre inntekter var ført opp med for 2020.

Post 05 Gebyr for utleggsforretningar

Posten omfattar gebyrinntekter frå utleggsforretningar som Skatteetaten utfører sjølve. Ein monaleg auke her frå 2020 til 2021 kjem særleg av at gebyrinntekter som kommunane har hatt i kraft av særnamsmannkompetanse, etter overføringa av skatteinnkrevjinga til staten vil verte inntektsførte hos Skatteetaten.

Post 07 Gebyr for bindande førehandsfråsegner

Posten omfattar inntekter frå gebyr for bindande førehandsfråsegner frå Skatteetaten.

Post 11 Gebyr på kredittdeklarasjonar

Ved innførsel er hovudregelen at toll og avgifter skal betalast ved grensepasseringa. Etter tollkredittordninga kan godkjende importørar få kreditt slik at deklarasjonar for ein kalendermånad kan samlast og betalast den 18. i månaden etter. I månader der ein importør har brukt tollkredittordninga, vil han få eit gebyr på 100 kroner. Samla gebyrinntekter svarer til dei kostnadane som Skatteetaten har med tollkredittordninga. Kostnadsgrunnlaget er nyleg gjennomgått og vurdert å samsvare bra med gebyrnivået.

Post 85 Inngått på tapsførte lån m.m.

Posten omfattar inntekter frå innkrevjing av misleghaldne lån som er tapsførte i Statens lånekasse for utdanning og i Husbanken.

Post 86 Bøter, inndragingar m.m.

Posten omfattar inntekter frå bøter (forenkla førelegg, vanlege førelegg og bøter som er ilagde ved dom), inndragingar og sakskostnadar. At framlegget for 2021 er 230 mill. høgare enn saldert budsjett 2020, kjem både av at inntektene i 2019 vart høgare enn budsjettert for 2020 og at regjeringa vil auke gebyrsatsane for brot på vegtrafikkføresegnene.

Post 87 Trafikantsanksjonar

Posten omfattar inntekter frå trafikkgebyr, parkeringsgebyr og overlastgebyr utferda av politiet og Statens vegvesen.

Post 88 Forseinkingsgebyr, Rekneskapsregisteret

Posten omfattar innbetaling av forseinkingsgebyr, ilagde av Rekneskapsregisteret.

Post 89 Gebyr for regelbrot

Posten omfattar inntekter frå gebyr for regelbrot som kan ileggjast arbeidsgjevarar som ikkje kan leggje fram ei oppdatert personalliste.

Tilsegnsordninga ved oppfølging av konkursbu

For å sikre og følgje opp krav i konkursbu som ledd i det offentlege innkrevjingsarbeidet, vart det for 2020 gjeve fullmakt til å gje nye, vilkårsbundne tilsegner om dekking av kostnadar ved vidare bubehandling for opp til 8 mill. kroner. Ved utgangen av 2019 låg det føre slike tilsegner for vel 7,5 mill. kroner. Tilsegnsfullmakta er knytt til kap. 1618 Skatteetaten, post 21 Spesielle driftsutgifter.

Vidare har skatteoppkrevjarane etter § 4-6 i skatteoppkrevjarinstruksen hatt høve til å gje tilsegn om opp til 0,5 G til dekking av utgifter til vidare bubehandling. Tilsegna kunne utvidast til opp til 1 G etter godkjenning frå Skatteetaten. Når ein skatteoppkrevjar hadde gjeve tilsegn, vert utbetalinga skuldskriven skatterekneskapen. Tilsegner frå skatteoppkrevjarane er ikkje omfatta av rapporteringa her. Fullmakten til skatteoppkrevjarane her, fall bort frå 1. november 2020.

Vanlegvis vert det gjeve tilsegn når ein reknar med at vidare bubehandling kan tilføre eit konkursbu aktiva, men buet ikkje har evne til å bere risikoen for kostnadane. I særlege tilfelle er tilsegna grunngjevne med preventive omsyn. Det gjeld mellom anna når mistanke om økonomisk kriminalitet tilseier at konkursbuet forfølgjer saka privatrettsleg eller overfører saka til påtalemakta. Ordninga medverkar dessutan til å avsløre brot på skatte-, avgifts- og rekneskapslovgjevinga og motverkar økonomisk tapping av verksemder.

Føremålet med tilsegnsordninga er å tilføre skatte- og avgiftskreditorane verdiar som gjev betre dekking av skatte- og avgiftskrav som er melde i buet. Skatteetaten opplyser at skatte- og avgiftskreditorane får ei meirdekking i konkursbu der det er gjeve tilsegn om midlar til vidare bubehandling.

Finansdepartementet ser på tilsegnsordninga som viktig med tanke på både innkrevjing og allmennprevensjon. Ansvaret for å gje nye tilsegner er delegert til Skattedirektoratet. Departementet gjer framlegg om å vidareføre ordninga i 2021 ved å gje Skattedirektoratet fullmakt til å gje nye vilkårsbundne tilsegner om dekking av kostnadar ved vidare bubehandling for opp til 8 mill. kroner innanfor ei samla fullmakt for nye og gamle tilsegner på 23,6 mill. kroner, jf. framlegg til romartalsvedtak VII.

Kap. 1619 Skatteklagenemnda

Samfunnsoppdrag og organisering

Skatteklagenemnda behandlar klager som gjeld skatt og meirverdiavgift. Ordninga skal bidra til rettstryggleik for dei skattepliktige ved at klager der vedtaka ikkje vert omgjorte i fyrste instans ved skattekontora, får ei ny og uavhengig behandling. Eit eige sekretariat førebur sakene for nemnda. Sekretariatet er lokalisert i Stavanger og hadde per 30. august 2020 58 tilsette.

Sekretariatet er administrativt underlagt Skattedirektoratet, men er fagleg sjølvstendig. Det er lovfesta at Skatteklagenemnda og sekretariatet ikkje skal kunne instruerast i faglege spørsmål. Kjernen i det faglege sjølvstendet er at overordna styresmakt ikkje kan instruere organet om utfallet av enkeltsaker eller sakstypar. Det administrative ansvaret gjer at det ansvarlege organet kan gå langt i å setje rammer for saksbehandlinga utan at det faglege sjølvstendet stenger for dette, jf. Prop. 1 S (2019–2020) for Finansdepartementet. Organisering av oppgåveløysinga, saksbehandlingstid og måloppnåing er eksempel på kva overordna organ kan gje føringar om.

Løyvingane til Skatteklagenemnda og sekretariatet vert frå og med 2020 gjort på eit eige budsjettkapitel. Utgiftene til nemnda og sekretariatet vart tidlegare løyvt på kap. 1618 Skatteetaten, post 01 Driftsutgifter. Sjå kap. 1618 for omtale av resultata for 2019.

Mål og prioriteringar i 2021

Finansdepartementet fastset følgjande hovudmål for Skatteklagenemndas sekretariat for 2021:

• Saksførebuinga for Skatteklagenemnda skal vere effektiv og ha god kvalitet.

Underliggjande resultatkrav og styringsparametrar for sekretariatet vert formidla via tildelingsbrev til Skatteetaten for 2021.

Viktige prioriteringar i 2021:

Talet på ubehandla saker ved Skatteklagenemndas sekretariat er framleis for høgt. Skatteklagenemndas sekretariat må i 2021 halde fram arbeidet for å effektivisere saksbehandlinga og redusere talet på ubehandla saker vesentleg. For å få ei meir effektiv saksbehandling, må Skatteklagenemndas sekretariat gjere systematiske vurderingar av organiseringa av dei interne arbeidsprosessane og korleis fagkompetansen i sekretariatet kan verte utnytta best mogleg.

Departementet vil framleis følgje opp arbeidet med å redusere saksbehandlingstida i Skatteklagenemndas sekretariat. Departementet tek sikte på at framlegg om regelendringar som kan medverke til å effektivisere saksbehandlingsprosessen for klager, vert sende på høyring hausten 2020.

Budsjett for 2021

Budsjettramma for Skatteklagenemnda er for 2021 sett til 71,0 mill. kroner.

Post 01 Driftsutgifter

Posten omfattar løn til tilsette i Skatteklagenemndas sekretariat, godtgjering til nemndsmedlemane, arbeidsgjevaravgift, pensjon og andre personalutgifter samt enkelte andre driftsutgifter. Fordi det er Skatteetaten som har inngått dagens leigeforhold og Skatteklagenemnda bruker etatens IT-system, vert utgifter til eigedom, inventar, IT-utstyr mv. dekte over kap. 1618.

Programkategori 23.30 Offisiell statistikk

Utgifter under programkategori 23.30

Kap. 1620 Statistisk sentralbyrå

Samfunnsoppdrag, hovudoppgåver og organisering

Stortinget vedtok i 2019 ny lov om offisiell statistikk og Statistisk sentralbyrå (statistikklova). Der heiter det at Statistisk sentralbyrå (SSB) «er den sentrale myndigheten for utvikling, utarbeiding og formidling av offisiell statistikk i Norge». Offisiell statistikk gjev viktig kunnskap om korleis samfunnet er bygd opp, korleis det verkar og korleis det utviklar seg. Statistikk medverkar til allmenn folkeopplysing, er grunnlag for analyse, forsking, planlegging og styring både for private og for styresmaktene, og legg til rette for eit opplyst offentleg ordskifte. Lova gjev SSB eit todelt samfunnsoppdrag. I tillegg til statistikk skal SSB «drive med forskning og analyse», retta mot regjeringa og sentralforvaltninga, Stortinget og partane i arbeidslivet.

Statistikklova slår fast at SSB er fagleg sjølvstendig i utføringa av oppgåvene verksemda er tillagt gjennom lova. Sjølvstendet i faglege vurderingar i høve til styresmakter og interessegrupper er avgjerande for den tillita og autoriteten offisiell statistikk må ha.

Den nye lova vil styrkje og tydeleggjere SSBs faglege sjølvstende og vil òg gje SSB ei sentral rolle i å samordne og kvalitetssikre den offisielle statistikkproduksjonen på tvers av offentlege statistikkprodusentar. Den nye lova vil gjelde frå 1. januar 2021. Lova si § 6 anna og tredje ledd om samordning av offisiell statistikk, samt § 19 om Rådet for Statistisk sentralbyrå, har allereie trett i kraft.

Ved utgangen av 2019 hadde verksemda ein arbeidsstokk tilsvarande 760 årsverk, uendra frå eit år tidlegare. I tillegg utgjorde intervjuarar 39 årsverk.

Talet på tilsette i SSB er redusert frå over 1 000 til om lag 840 dei seinaste ti åra. Dei overordna krava til effektivisering og kostnadskutt krev at SSB framleis reduserer talet på tilsette.

SSB har kompetansemiljø både på Kongsvinger og i Oslo.

Om lag 64 pst. av dei tilsette i 2019 arbeidde i Oslo og 36 pst. på Kongsvinger.

Finansdepartementet har oppnemnt eit Utval for offisiell statistikk. Utvalet er i hovudsak samansett av statistikkprodusentar og eigarar av sentrale offentlege register som vert nytta til offisiell statistikk. Regjeringa skal vedta eit nasjonalt statistikkprogram som skal ramme inn den offisielle statistikken i Noreg. SSB leiar arbeidet med programforslaget, i samråd med Utvalet for offisiell statistikk.

Med heimel i statistikklova har Regjeringa oppnemnt representantar til Rådet for SSB for periodar av fire år. Rådet skal medverke til at dei oppgåvene som vert lagde til SSB vert utførte på best mogleg måte. SSB har òg rådgjevande utval og andre brukarforum for ei rekkje statistikkområde og kjem der i dialog med viktige brukarar av statistikken.

SSB har hovudansvaret for Noregs deltaking i internasjonalt statistisk samarbeid. Dette samarbeidet er med på å heve kvaliteten på norsk statistikk og legg til rette for å samanlikne med internasjonal statistikk. Samstundes legg særleg EØS-avtalen sterke føringar på den norske statistikkproduksjonen. Forordning (EU) nr. 223/2009 om europeisk statistikk («Den europeiske statistikklova») inneheld retningsliner for å utvikle, utarbeide og formidle europeisk statistikk og er gjort gjeldande i norsk rett. Saman med Dei Sameinte Nasjonane sine grunnleggjande prinsipp for offisiell statistikk, utgjer desse retningslinene eit internasjonalt rammeverk for verksemda til SSB.

Resultat i 2019

Statistikk av høg kvalitet som dekkjer viktige sider av samfunnet, er eit hovudmål for SSB. Det er sett kvantitative mål for viktige indikatorar som skal underbyggje SSBs arbeid med å levere relevant statistikk av høg kvalitet. Indikatorane er òg forankra i dei europeiske retningslinene for statistikk.

Nedanfor følgjer ein omtale av resultata for sentrale resultatindikatorar for statistikkproduksjonen i 2019.

Aktualitet

Som mål på aktualitet i statistikken nyttar ein talet på veker frå referanseperioden går ut til statistikken vert publisert. Den gjennomsnittlege produksjonstida for statistikkane var moderat betre i 2019 enn i 2018. Særskild er det for årsstatistikkar at aktualiteten er betra.

Punktleg publisering av statistikk

SSB annonserer tidspunkta for publisering i ein publiseringskalender på nettsida ssb.no. I 2019 vart 97 pst. av statistikkane publiserte på det varsla tidspunktet.

Svarrespons

For at statistikken skal halde høg kvalitet, er det viktig at ein så stor del av dei statistiske einingane som mogleg tek del i undersøkingane. Statistikklova gjev SSB heimel til å bruke opplysningsplikt ved innsamling av data og eventuelt tvangsmulkt ved manglande levering. Svarresponsen for dei frivillige undersøkingane avtok moderat, etter ei klar betring i 2018, medan svarresponsen for undersøkingar med oppgåveplikt er stabilt høg.

Oppgåvebør

Det er eit viktig mål for regjeringa å redusere oppgåvebøra til næringslivet. Tilrettelegging for elektronisk rapportering er eit viktig verktøy for å halde oppgåvebøra låg. 99 pst. av rapporteringa til SSB skjedde elektronisk i 2019. Om lag eit av ti føretak i privat sektor rapporterer til SSB i ei eller fleire undersøkingar. Som det går fram av tabellen nedanfor, har oppgåvebøra minka over tid, sjølv om større, periodevise undersøkingar kan gje store svingingar frå eit år til det neste.

Statistikkpubliseringar

I 2019 vart det publisert 812 statistikkar frå SSB. Det var to færre enn året før, sjå tabellen nedanfor. Nedgangen her gjennom fleire år kjem i stor grad av at ein har slått saman statistikkar for å gje meir heilskaplege bilete av tema. Kva for statistikk som vert publisert framover vil i stor grad avgjerast av det nasjonale statistikkprogrammet.

Samla resultatvurdering

SSBs samfunnsoppdrag er å levere statistikk, analysar og forsking av høg kvalitet til nytte for det norske samfunnet. SSB har gjennomført oppdraget sitt på ein tilfredsstillande måte i 2019. SSB har jamt over hatt eit resultat på line med året før, trass i mykje ekstra arbeid med implementering av ny statistikklov. Verksemda må heile tida arbeide vidare med å betre måloppnåinga. Nye styringsindikatorar som ivaretek både departementet og verksemda sine behov og er tilpassa ny statistikklov, vil fastsetjast hausten 2020.

Viktige utfordringar

Moderne demokratiske samfunn må verte understødde av truverdig offisiell statistikk. Det vert stadig viktigare med sjølvstendige faktagrunnlag som grunnlag for analysar og meiningar i samfunnet. SSB er ein viktig institusjon i kampen mot falske nyhende gjennom at verksemda leverer objektiv og relevant statistikk, og relevant forsking og analysar til nytte for det norske samfunnet. Statistikk, forsking og analyse skal medverke til innsikt i samfunnsutviklinga, gje grunnlag for det offentlege ordskiftet og gjere det mogeleg å ta avgjerder på eit informert grunnlag. Denne oppgåva stiller krav til at SSB utviklar statistikken og analysane, til høg aktualitet og ikkje minst til evna til å formidle resultat.

Ei særskild utfordring framover er eit eventuelt bortfall av data og rapportering til SSB som følgje av Covid-19. Det er spesielt viktig i ei krisetid og i ei tid med stor usikkerheit at SSB har grunnlag for å lage god og oppdatert statistikk som klargjer viktige samfunnsspørsmål.

Det skal utarbeidast og gjerast vedtak om eit nasjonalt program for offisiell statistikk. Statistikk som omfattast av programmet, må møte krava til kvalitet som er felt ned i både norsk og europeisk regelverk. SSB skal framleis vere den sentrale produsenten av offisiell statistikk og får òg ei større rolle som samordnar og kvalitetssikrar av statistikk frå alle myndigheiter som etter programmet er ansvarlege for offisiell statistikk.

Forventingane til digitale tenester er stadig høgare, endringar skjer raskare og det er krav til at data vert gjort tilgjengeleg raskare og er meir brukartilpassa. Veksten i datamengda vil truleg gå endå raskare framover. Nye teknologiske løysingar vil kunne gje SSB meir avanserte analysemetodar som òg er betre eigna for bruk mot nye datakjelder. Vidare vil løysingar grunna i maskinlæring kunne medverka til meir automatisering, effektivisering og standardisering av statistiske produksjonsprosessar. Slik effektivisering vil vere viktig i møte med venta strammare økonomiske rammer i offentleg sektor framover. Teknologiutviklinga gjev både store utfordringar og høve, der kombinasjonen av høgare prosesseringskraft og meir tilgang til data gjer at maskinar vert stadig betre til å utføre ulike oppgåver. Arbeidet med utvikling i SSB er retta mot nettopp denne etterspurnaden. Til grunn for dei ulike prosjekta ligg òg at mykje data skal flyttast over til sky. Det største utviklingsprosjektet byggjer på dei same elementa som vert utvikla i samband med Skatteetatens prosjekt Sirius. SSB vil leggje til rette for at desse løysingane òg kan nyttast i annan statistikkproduksjon.

Datamaterialet som SSB samlar inn, skal vere vårt felles faktagrunnlag og bør kome alle til gode. Ny statistikklov vil opne for å gje enklare tilgang på mikrodata for forvaltinga for statistiske og analytiske føremål. Det skal etablerast nye retningsliner for deling og prising av data frå byrået. Det er høg etterspurnad etter mikrodata frå SSB. SSB må arbeide kontinuerleg med å gjere det enklare og raskare for forskarar og styresmakter å få tilgang til slike data, samstundes som datatryggleik og personvern er høgt prioritert.

Microdata.no-portalen gjev forskarar og studentar lettare og betre tilgang til registerdata, og han skal òg frigjere ressursar hos SSB. SSB har av Noregs forskingsråd fått innvilga midlar til ein fase 2 av prosjektet. Fase 2 vil opne for klårt fleire variable, og prioriteringa av variablane vert i stor grad grunna ut frå etterspurnaden og vil gje høve til å kople SSBs data med eigne tredjepartsdata hos forskarane. SSB vektlegg kompatibilitet med andre offentlege dataplattformer.

Statistikk er omfattande regulert i EØS-avtalen. Nasjonale statistikkrav må sjåast i samanheng med og tilpassast krava frå EU, mellom anna dei nye krava til Arbeidskraftundersøkinga (AKU) og undersøkinga om levekår som utgjer ein del av ei ny rammeverksforordning om sosialstatistikk. SSB må òg innarbeide nye krav frå den komande europeiske rammeverksforordninga for næringsstatistikk som vert gjort gjeldande frå 2021. Forordninga gjev nye føringar om statistikk for fleire næringar, mellom anna undervisning, helse- og sosialtenester, kulturell verksemd, underhaldning og fritidsaktivitetar, finanstenester og anna tenesteyting, samt for hyppigare statistikk om tenestenæringar.

Mål og prioriteringar i 2021

SSBs samfunnsoppdrag, hovudmål og oppgåver er fastsette i statistikklova § 17 og skal liggje til grunn for verksemda i 2021:

• Statistisk sentralbyrå er den sentrale myndigheten for utvikling, utarbeiding og formidling av offisiell statistikk i Norge.

• Statistisk sentralbyrå skal også drive med forskning og analyse.

• Statistisk sentralbyrå kan påta seg andre oppgaver i den grad disse understøtter virksomheten som nevnt i første og annet ledd.

I tillegg skal SSB leie Utvalet for offisiell statistikk.

Den underliggjande målstrukturen vert fastsett i styringsdialogen mellom Finansdepartementet og SSB i samband med utforminga av tildelingsbrevet til byrået.

Måla som skal ligge til grunn for SSB si verksemd dei neste åra, er at SSB skal:

• vere den fremste leverandøren av fakta om norske samfunnsforhold

• sikre samarbeid, heilskap og kvalitet i det norske statistikksystemet

• samle inn, bruke og dele data til beste for samfunnet

Måla skal bidra til at SSB har naudsynt tillit, truverd og er den fremste leverandøren av fakta, samt til at statistikk, forsking og analyse held god kvalitet og er fagleg sjølvstendig og upartisk. SSB skal òg ivaretake fagleg sjølvstende, kvalitet og kontinuitet i heile det norske offisielle statistikksystemet. I samband med dette skal verksemda medverke til kvalitet og kontinuitet i grunnlagsdata og utnytte veksten i nye datakjelder. Innhenting, bruk og deling av data skal gjerast effektivt, og folk skal ha tillit til at SSB handsamar data og informasjon konfidensielt og sikkert.

SSB arbeider jamt med å løyse oppgåvene sine betre. SSB skal, som ein del av arbeidet med å betre kvaliteten i oppgåveløysinga, nytte ressursane sine så effektivt som mogleg. I det daglege arbeidet er det samstundes naudsynt at verksemda veg effektivitet opp mot andre kvalitetsindikatorar.

Departementet venter at resultata i 2021 samla sett skal vere minst like gode som i 2019. I resultatvurderinga vil departementet leggje vekt på heilskapen i verksemda.

Viktige prioriteringar i 2021

Ny statistikklov

Stortinget vedtok i juni 2019 ny statistikklov, basert på Prop. 72 LS (2018–2019). Den nye lova vil heilt ut gjelde frå 1. januar 2021.

Fleire viktige prosessar må vere fullførte før ny statistikklov trer i kraft. Desse vil krevje ressursar i SSB òg.

Regjeringa har oppnemnd eit sjølvstendig råd for SSB. Rådet skal medverke til at dei oppgåvene som vert lagde til SSB vert utførte på best mogleg måte. Rådet skal støtte administrerande direktør i statistikkfaglege spørsmål og i spørsmål om forskning og analyse. Rådgjevinga skal være på strategisk nivå. Finansdepartementet har utarbeidd ein eigen instruks som operasjonaliserer Rådets oppgåver etter lova.

Det skal etablerast eit nasjonalt program for offisiell statistikk. SSB har ansvar for å fremje eit forslag til program, etter samråd med og hjelp frå Utvalet for offisiell statistikk som vart oppnemnd i 2019. Framlegget til program har vore på offentleg høyring, og skal vedtakast av regjeringa før det trer i kraft. Høyringsinstansane stiller seg positive både til etableringa av eit slikt program og til programforslaget, men har òg einskilde innspel til forbetringar. Det er mellom anna fleire instansar som har ynskjer om meir statistikk eller statistikkutvikling på særskilde fagområde, enten i denne programperioden eller i neste. Fleire legg òg vekt på at det vil vere naudsynt med tilstrekkeleg finansiering for ei god utvikling av det nasjonale statistikkprogrammet over tid.

Gjennom å leie arbeidet i utvalet vil SSB òg ha eit ansvar for samordninga av offisiell statistikk og for å sjå til at andre statistikkprodusentar etterlever kvalitetskrava til offisiell statistikk. SSB skal utarbeide eit opplegg for å vurdere kvaliteten i offisiell statistikk hos alle produsentar og skrive ein årleg kvalitetsrapport. Vidare skal SSB utvikle ei plattform for offisiell statistikk som vert integrert med ssb.no. Plattforma vil gje informasjon om det norske statistikksystemet og ha inngangar til offisiell statistikk hos andre produsentar.

Den nye lova slår òg fast at SSB framleis skal drive forskning og analyse ut over det som naturleg krevst i samband med statistikkproduksjonen. Finansdepartementet har utarbeidd retningsliner som betre rammar inn forsknings- og utgreiingsverksemda til SSB.

Departementet vil i oktober 2020 sende eit forslag til forskrift til lova på offentleg høyring. Forslaget inneber mellom anna at forskarar i godkjende forskingsverksemder kan få tilgang på naudsynte data til forskningsføremål og at forvaltinga kan få tilgang til data for statistisk resultat og analysar.

SSB skal kunne be om betaling for arbeidet det har med den einskilde søknaden. I tråd med statistikklovutvalet si tilråding legg regjeringa i sitt forslag til forskrift til grunn at brukarbetalinga for data ikkje skal kunne vere høgare enn dei faktiske kostnadene ved å gje tilgang. Kostnadane skal vere knytte til saksbehandling, tilrettelegging og tilgjengeleggjering samt oppfølging av den einskilde søknaden. Kostnadar knytte til infrastruktur, kompetansebygging og anna tilgrensande arbeid, skal dekkjast gjennom SSBs eige budsjett eller i særskilde løyvingar utan å belaste brukarane.

SSB utarbeider i samråd med departementet retningsliner for deling og prising av data. Retningslinene vil leggje vekt på at deling av data skal vere enkelt, føreseieleg og transparent. Forskarar i SSB vert likestilte med andre forskarar i dei oppgåver verksemda ikkje gjennom lov eller av departementa er pålagde å utføre.

Heilskap og kvalitet i statistikksystemet

SSB har fått ei ny rolle som sentral instans for utarbeiding, utvikling og formidling av offisiell statistikk og må difor ta ei større rolle som samordnar og kvalitetssikrar av statistikk frå alle dei offisielle produsentane i det norske statistikksystemet.

SSB er ein viktig premissgjevar som skal vere til stades i offentlegheita, bidra med statistikk om heile samfunnet, sjå statistikkar i samanheng og gjere analysar av aktuelle saker. Verda vert meir komplisert, og det er viktig å nytte data frå fleire og nye kjelder for å belyse samanhengane. SSB må difor fange opp og utvkle relevante statistikkområde og gode formidlingsmetodar innanfor dei ressursane verksemda disponerer. Gjennom å leie Utvalet for offisiell statistikk og eit utvida ansvar for samordning, vil SSB òg kunne sørgje for at andre statistikkprodusentar bidrar til dette.

SSB skal utvikle og fremje tiltak for kvalitetssikring og kompetansebygging innan det norske statistikksystemet og skal sørgje for at offisiell statistikk er lett tilgjengeleg for brukarane.

Leiande miljø for bruksforskning på norsk økonomi

SSB skal drive forsking og analyse i den grad det krevst for å kunne utvikle, utarbeide og formidle offisiell statistikk på ein god måte. Det vil stadig vere naudsynt å forske på statistiske metodar. Aukande tilfang av nye datakjelder gjer at nye problemstillingar vil dukke opp.

Statistikklova § 17 slår òg fast at SSB skal drive forsking og analyse på norsk økonomi ut over det som krevst i samband med statistikkproduksjonen. Det er lange tradisjonar for slik forsking i SSB. Saman med statistikken har dette arbeidet lagt til rette for ei god forståing av samfunnet og samfunnsutviklinga.

Finansdepartementet har fastsett Retningsliner for forskings- og analyseverksemda i SSB. Dei vart gjort gjeldande frå 1. januar 2020. Desse retningslinene skal gje tydelegare rammer og ei tydelegare forankring av denne delen av samfunnsoppdraget. Retningslinene er overordna og peikar ut nokre hovudoppgåver for byrået og nokre krav til forskinga. Dei er i stor grad grunna i dei hovudoppgåver byrået har i dag, og som det gjer for regjeringa, sentralforvaltninga og Stortinget.

Det skal framleis vere rom for at SSB kan ta på seg oppdrag frå tredjepart. Desse må ikkje vere i konflikt med SSBs samfunnsoppdrag.

Betre produkt og tenester

Offisiell statistikk skal vere til allmenn nytte. Folk hentar informasjon om samfunnet og samfunnsutviklinga frå mange kjelder. For at SSB skal vere ei relevant og aktuell kjelde som vert brukt, må vidare utvikling av SSB òg skje i dialog med brukarar, registereigarar og andre dataforvaltarar. Krava til brukarane vil vere viktig for utvikling, produksjon og formidling av statistikk, analysar og forsking.

Eit godt samarbeid med registereigarane og andre dataeigarar kan òg medverke til å redusere oppgåvebøra for næringslivet og andre, gje registerdata med betre kvalitet og sikre tilgang til nye datakjelder. For næringslivet vil betre skjema for sjølvadministrerte undersøkingar, auka bruk av data direkte frå næringane sine eigne system og auka bruk av ukonvensjonelle datakjelder vere viktig.

SSB skal òg fortsetje arbeidet med å betre tenesta for utlån av mikrodata. Mikrodata skal gjerast tilgjengeleg for forskarar og styresmakter på ein effektiv og føreseieleg måte, både ved tradisjonelle utlån og ved å vidareutvikle dei nye tekniske løysingane for datatilgang, lansert gjennom microdata.no.

Utvikling og effektivisering

Teknologiske endringar gjev tilgang på meir data og nye datakjelder. Det skapar nye høve og fører til auka etterspurnad etter statistikk og analysar frå SSB. SSB arbeider jamt med å løyse oppgåvene sine betre og skal nytte ressursane sine så effektivt som mogleg. Det er naudsynt å effektivisere og fornye, og ikkje minst å frigjere ressursar som kan gje rom for utvikling. SSB må modernisere statistikkproduksjonen for å møte auka krav frå brukarane, samstundes som verksemda skal effektiviserast. I det daglege arbeidet er det naudsynt at verksemda veg effektivitet opp mot andre kvalitetsindikatorar.

Arbeidet med dei fyrste utviklingsprosjekta for å etablere ei moderne IT-plattform starta i 2018. Utviklingsarbeidet inneber mellom anna nye løysingar for datalagring og datafangst og prosessforbetringar i dei statistikkproduserande avdelingane. Rutineprosessar som i dag krev mykje arbeidsinnsats, kan i større grad standardiserast og automatiserast og skape rom for å nytte fleire nye datakjelder og lage meir statistikk, analyse og formidling som er godt tilpassa ulike brukaromsyn. I tillegg til at forenkla produksjonsprosessar kan gje rom for vidare kontinuerleg utvikling, vil auka bruk av nye datakjelder òg medverke til å avgrense oppgåvebøra for oppgåvegjevarar.

Det største utviklingsprosjektet byggjer på dei same elementa som vert utvikla i samband med Skatteetatens prosjekt Sirius. SSB vil leggje til rette for at desse løysingane òg kan nyttast i annan statistikkproduksjon.

SSB har greia ut om det er mogleg å nytta finansielle transaksjonsdata i produksjon av viktige statistikkar. SSB planlegg dette mellom anna i samband med næringsstatistikk og med den nye forbruksundersøkinga, som er planlagd gjennomført i 2022. Førebelse konklusjonar er at ein i tillegg til å nytte transaksjonsdata, må supplere med andre kjelder for å få eit godt nok grunnlag til å lage statistikkane. Transaksjonsdata og andre stordata kan gje høve til statistikk på nye område og gje avlasting og effektivisering av andre.

Kompetente og motiverte leiarar og medarbeidarar

Tilsette med rett kompetanse er avgjerande for at SSB skal levere gode resultat. Behovet for kompetanse endrar seg i takt med den teknologiske utviklinga og etterspurnaden etter ny statistikk.

Med dei store endringane verksemda har vore og skal gjennom, er det særskild viktig å halde på og utvikle kjernekompetansen.

Modernisering av SSBs produksjonssystem vil gje store endringar i arbeidsprosessane. SSB vil difor utvikle kompetansen slik at verksemda kan meistre endringane som moderniseringa gjev, og slik at dei tilsette har grunnlag for å meistre nye oppgåver.

Internasjonalt samarbeid

SSB skal delta aktivt i internasjonalt samarbeid på statistikkområdet med samordning, informasjonsdeling og kompetanseutvikling. Det internasjonale samarbeidet inneber at det vert sett særskilde krav til innhald, omfang og kvalitet i statistikkane. I stor grad samsvarer slike internasjonale krav med SSBs prioriteringar og gjev føringar for utvikling av nye statistikkområde.

Relevante statistikkrettsakter som er vedtekne av EU, vert tekne inn i vedlegg XXI om statistikk i EØS-avtalen og deretter innarbeidd i norsk rett. I 2019 vart ni nye rettsakter tekne inn i EØS-avtalen. Innlemminga i avtalen av forordninga som endra forordning (EU) nr. 223/2009 om europeisk statistikk (Den europeiske statistikklova) var avhengig av Stortingets samtykke, og dette vert gjeve i samband med Stortingets handsaming av ny statistikklov.

SSBs utviklingssamarbeid vert gjennomført i samarbeid med Utanriksdepartementet og Norad og er i tråd med norsk utviklingspolitikk.

Budsjett for 2021

Departementet gjer framlegg om å setje budsjettramma til SSB for 2021 til 873,6 mill. kroner. Løyvinga skal brukast i samsvar med dei mål og prioriteringar som er omtalte ovanfor.

Post 01 Driftsutgifter

Posten omfattar utgifter til løn, opplæring, leige og drift av kontorlokale, reiser, kontorutstyr o.a. For 2021 gjer departementet framlegg om ei løyving på 610,3 mill. kroner som er 0,4 pst. meir enn Saldert budsjett 2020.

Post 21 Spesielle driftsutgifter, kan overførast

Spesielle driftsutgifter er knytte til brukarfinansierte oppdrag. For 2020 gjer departementet framlegg om ei løyving på 253,9 mill. kroner, noko som reelt er ein del lågare enn for 2020. Årsaka er at ein reknar med at lågare etterspurnad i 2020 i samband med virusutbrotet, òg vil påverke aktiviteten i 2021.

Ved brukarfinansierte oppdrag vert utgiftene posterte på kap. 1620 Statistisk sentralbyrå, post 21 Spesielle driftsutgifter. Inntekta frå slike oppdrag skal dekkje utgiftene og vert postert på kap. 4620 Statistisk sentralbyrå, post 02 Oppdragsinntekter.

SSB kan overskride løyvinga til oppdragsverksemda på kap. 1620, post 21 Spesielle driftsutgifter, med eit beløp som svarer til meirinntektene på kap. 4620, post 02 Oppdragsinntekter. Eventuelle unytta meirinntekter kan reknast med ved utrekning av beløp som kan overførast på post 21, jf. framlegg til romartalsvedtak II.2.

Post 45 Større utstyrskjøp og vedlikehald, kan overførast

Framlegget gjev monaleg lågare løyving enn for 2020. Dette har to årsaker: For 2020 var det sett av 7 mill. kroner til Mod-Sirius – SSBs tilpasning til Skatteetatens Sirius-prosjekt. Vidare er 10 mill. kroner av ei særskild avsetjing til moderniseringsprosjektet, flytta til post 01 Driftsutgifter som ein konsekvens av lågare konsulentbruk mot meir oppbygging av intern kompetanse.

Kap. 4620 Statistisk sentralbyrå

Post 02 Oppdragsinntekter

Sjå omtale under kap. 1620, post 21.

Oppdragsinntektene er førte opp med 7,0 mill. kroner meir enn utgiftene på kap. 1620, post 21. Inntektene skal overstige utgiftene med meirverdiavgifta i samband med brukarfinansierte oppdrag, og som vert å belaste kap. 1633 Nettoordning, statleg betalt meirverdiavgift. Desse utgiftene er vurderte til 7,7 mill. kroner. Til frådrag her kjem avtalebindingar til 0,7 mill. kroner som hindrar innrekning av premiebetaling til Statens pensjonskasse.

Post 85 Tvangsmulkt

SSB har med heimel i statistikklova høve til å ileggje tvangsmulkt. Mulktene vert som hovudregel utmålt med utgangspunkt i rettsgebyret.

Programkategori 23.40 Andre føremål

Utgifter under programkategori 23.40, fordelte på kapittel

I fyrste halvår 2020 vedtok Stortinget fleire endringar i saldert budsjett 2020, og det vart òg oppretta og gjeve løyvingar på fleire nye kapittel og postar. Både talet på endringar og størrelsen på desse galdt i vesentleg grad tiltak i møte med virusutbrotet. Sjå del I, pkt. 4.2, for ei samla oversikt over løyvingsendringar på Finansdepartementets område etter saldert budsjett 2020. På kapitla 1634 og 1645 som vart nye i 2020, er det gjort framlegg om løyvingar for 2021 òg.

Kap. 1632 Kompensasjon for meirverdiavgift

Post 61 Tilskot til kommunar og fylkeskommunar, overslagsløyving

Med verknad frå 1. januar 2004 vart det innført ei allmenn ordning der kommunar og fylkeskommunar vert kompenserte for meirverdiavgift på kjøp av varer og tenester. Føremålet med ordninga er at meirverdiavgifta i minst mogleg mon skal påverke avgjerdene som kommunane tek om anten å produsere avgiftspliktige tenester med eigne tilsette eller å kjøpe dei frå private. Ordninga vart finansiert med ein reduksjon i dei frie inntektene til kommunane. Den allmenne kompensasjonsordninga kom i staden for ei avgrensa kompensasjonsordning som vart innført i 1995.

I saldert budsjett for 2020 vart det lagt til grunn ei utgift på 27 000 mill. kroner i momskompensasjon til kommunar og fylkeskommunar. Løyvinga vart auka til 27 730 mill. kroner ved handsaminga av Revidert nasjonalbudsjett 2020.

Samla momskompensasjon til kommunar og fylkeskommunar i 2021 er talfesta til 29 000 mill. kroner.

Kommunane sender inn oppgåver over meirverdiavgiftskompensasjon til avgiftsstyresmaktene annankvar månad slik som i det ordinære meirverdiavgiftssystemet, men det er òg mogleg å levere årsoppgåver. Utbetalingane skjer etter kvart og innan tre veker etter innsending. Dokumentasjonskrava i samband med innsending av kompensasjonskrav er forenkla ved at krava berre skal ha stadfesting frå revisor. Kompensasjonskrav frå private tenesteprodusentar kan sendast direkte til avgiftsstyresmaktene. Det er ei minstegrense på 20 000 kroner for kompensasjonsbeløp per år for at verksemder skal kome inn under ordninga. Ordninga gjeld nokre private og ideelle verksemder òg. Det er ein eigen tilskotspost for desse, jf. post 72.

Post 72 Tilskot til private og ideelle verksemder, overslagsløyving

For ikkje å medverke til konkurransevriding mellom kommunal og privat produksjon av sentrale velferdstenester er private og ideelle verksemder òg omfatta av ordninga. Det gjeld private og ideelle verksemder som utfører slike sosiale tenester og helse- og undervisningstenester som kommunane ved lov er pålagde å utføre. Det er på desse områda ein reknar med at kompensasjonsordninga i størst mon vil kunne gje kommunane ein konkurranseføremon framfor private verksemder utan avgiftsplikt. Dei private og ideelle verksemdene som er omfatta av ordninga, skal sende krav etter dei same kriteria som kommunane.

I saldert budsjett for 2020 vart det lagt til grunn ei utgift på 2 280 mill. kroner på denne posten. Departementet gjer framlegg om ei løyving på 2 250 mill. kroner under denne posten for 2021.

Kap. 1633 Nettoordning, statleg betalt meirverdiavgift

Post 01 Driftsutgifter, overslagsløyving

Med verknad frå 1. januar 2015 vart det innført ei ordning med nettoføring av meirverdiavgift i ordinære statlege forvaltningsorgan. Nettoføringsordninga inneber at forvaltningsorgana som er inkluderte i ordninga, ikkje vert belasta meirverdiavgift for utgifter på postane 01–49 i budsjetta og rekneskapane sine, men fører utgiftene til meirverdiavgift på eit sentralt kapittel for meirverdiavgift under Finansdepartementet (kap. 1633, post 01). Det vil vere uvisse om løyvingsbehovet til ordninga også i 2021. Regjeringa foreslår ei løyving på 8 400 mill. kroner.

Kap. 1634 Kompensasjon for inntektssvikt som følgje av koronaviruset

Post 21 Spesielle driftsutgifter

I Prop. 67 S (2019–2020) foreslo regjeringa ei mellombels tilskotsordning for føretak med stort omsetningsfall, jf. Prop. 70 LS (2019–2020). Formålet med ordninga var å hindre at elles levedyktige føretak går konkurs som følgje av virusutbrotet og smitteverntiltaka som er innførte som følgje av dette. Skatteetaten fekk ansvaret for forvaltning av ordninga. Etaten sitt ansvar omfattar blant anna rettleiing, søknadsbehandling, vedtak, registrering av vedtak, utbetaling og tilbakebetaling av tilskot, oppfølging og kontroll. Skattedirektoratet er også klageinstans. I Prop. 117 S (2019–2020) foreslo regjeringa ei kompensasjonsordning for arbeidsgjevarar i tiltakssona og på Svalbard, og i Prop. 127 S (2019–2020) foreslo regjeringa ei ny, søknadsbasert ordning som skal stimulere verksemder til å ta permitterte tilbake i jobb. Også for desse ordningane er ansvaret for forvaltninga lagt til Skatteetaten.

Ordningane inneber eit vesentleg ressursbehov i Skatteetaten også i 2021. Kompensasjonsordninga for næringslivet er knytt til omsetningsfall og heng tett saman med den laupande rekneskapsføringa. Arbeidet med etterkontroll og ev. innkrevjing av for mykje utbetalt stønad vil dermed måtte følgjast opp etter rekneskapsavslutninga i 2021. Tilskotsordninga for å ta permitterte tilbake i arbeid gjeld for juli og august 2020, men i Prop. 140 L (2019–2020) vart det gjort framlegg om å utvida ho til å gjelde for oktober–desember òg. Forvaltningsoppgåvene ved ordninga vil strekkje seg inn i 2021, mellom anna fordi utbetalingane for siste kvartal 2020 fyrst vil skje i 2021. Finansdepartementet strekar under at det er uvisse om omfanget på kontrolloppgåver i samband med denne ordninga. Skatteetaten vurderer samla løyvingsbehov for forvaltninga av dei tre ordningane til 130 mill. kroner for 2021. Overslaget er usikkert.

Post 72 Stønad for å ta permitterte tilbake i jobb, overslagsløyving

Som omtalt under post 21 er det gjort framlegg om at tilskotsordninga for å ta permitterte tilbake i jobb vert utvida til å gjelde også oktober–desember i 2020. Tilskotet vil utbetalast i 2021, og departementet gjer framlegg om å løyve 300 mill. kroner til ordninga i 2021. Tilskotsbehovet er usikkert.

Kap. 1645 Statleg garantiordning for lån til små og mellomstore føretak

Post 23 Spesielle driftsutgifter til administrering av statleg garantiordning for små og mellomstore føretak

Stortinget handsama 21. mars 2020 Prop. 57 S (2019–2020) og tilhøyrande Innst. 200 S (2019–2020. På eit nytt kap. 1645 Statleg garantiordning for lån til små og mellomstore føretak, vart det då løyvt 10 mrd. kroner på post 50 Tilskot til tapsavsetjing for statleg garantiordning for lån til små og mellomstore føretak.

Ved handsaminga 31. mars 2020 av Prop. 67 S (2019–2020) og tilhøyrande Innst. 67 S (2019–2020) vart det på same kapittel løyvd 10 mill. kroner på ny post 23 Spesielle driftsutgifter til administrering av statleg garantiordning for små og og mellomstore føretak. Denne løyvinga skal nyttast til å dekkje Garantiinstituttet for eksportkreditts (GIEK) kostnader til å administrere garantiordninga. Regjeringa viste i Prop. 67 S (2019–2020) til at «Anslaget på en slik særskilt bevilgning er usikkert, og regjeringen vil komme tilbake til Stortinget ved behov.» Etter ei fornya vurdering har GIEK varsla at det vil vere behov for å setje av noko meir ressursar til oppfølginga av ordninga. Det vert difor gjort framlegg om ei løyving på 3 mill. kroner for 2021.

Programområde 24 Statleg gjeld og krav, renter og avdrag m.m.

Programkategori 24.10 Statsgjeld, renter og avdrag m.m.

Utgifter under programkategori 24.10, fordelte på kapittel

Det oljekorrigerte underskotet på statsbudsjettet, slik det er berekna ved nysalderinga av budsjettet, vert finansiert med overføring frå Statens pensjonsfond utland. Finansieringsbehovet i statsbudsjettet, m.a. avdrag på statsgjelda, netto utlån og kapitalinnskot til statsbankane, vert dekt med låneopptak i marknaden og/eller ved trekk på staten si kontantbehaldning.

Det er lagt opp til at finansieringsbehovet til staten skal dekkjast ved å ta opp nye langsiktige lån innanlands. Av omsyn til statspapirmarknaden vert det vanlegvis lagt opp til å glatte ut den langsiktige opplåninga over fleire år. Den kortsiktige opplåninga er mellom anna for å fange opp behovet i marknaden for kortsiktige papir. Finansdepartementets fullmakt til å låne i marknaden vart fram til 2015 fastsett av Stortinget på grunnlag av ein årleg proposisjon om lånefullmakter. For 2021 ber Finansdepartementet om fullmakter for statleg opplåning i Prop. 1 S (2020–2021) Statsbudsjettet for budsjettåret 2021 (Gul bok).

Tabell 5.10 syner den innanlandske statsgjelda per 31. desember 2019, medrekna kontolån frå ordinære fond i statskassa.

Kap. 1650 Statsgjeld, renter m.m.

Post 89 Renter og provisjon m.m. på innanlandsk statsgjeld, overslagsløyving

Til grunn for overslaget for renteutgiftene under kap. 1650, post 89, ligg dels eksisterande lån og dels overslag over behovet for låneopptak i 2021. Renteutgiftene vert påverka av omfanget av ny opplåning, førtidig innfriing og endringar i statens portefølje av rentebyteavtalar. Renteutgiftene vert òg påverka av utviklinga i marknadsrentene. Overslaget over renteutgifter er usikkert.

Underpost 89.11 Faste lån

Under denne posten vert det budsjettert renteutgifter på obligasjonslån som er tekne opp før 1. januar 2020. Ved opptak av statsobligasjonslån kan det på grunn av skilnad mellom kupongrenta på det aktuelle lånet og marknadsrenta på lånetidspunktet oppstå ein over- eller underkurs. For å gje eit meir korrekt bilete av dei årlege finansieringskostnadene for staten, vert ein slik over- eller underkurs ikkje inntekts- eller utgiftsført på lånetidspunktet, men avrekna mot ein balansekonto i statsrekneskapen (gruppe 77) og inntekts- eller utgiftsført på post 89.11 over den løpetida som står att for lånet. Renteutgiftene på faste lån i 2021 kjem dermed fram som kupongrenta, justert for den delen av over- eller underkursen som vert inntekts- eller utgiftsført i 2021.

Renteutgiftene på faste lån er anslått til 7 687 mill. kroner i 2021.

Underpost 89.12 Gjenkjøps- og rentebyteavtalar

Posten omfattar dels renteutgifter i samband med utlån av statspapir til primærmeklarane (gjenkjøpsavtalar). Staten betaler rente på kontantinnskotet som primærmeklarane stiller som sikkerheit i utlånsperioden. I tillegg vert nettoeffekten på renteutgiftene frå rentebyteavtalar i norske kroner ført på denne posten. Staten har for tida ei netto inntekt frå desse avtalane. Staten mottek ei fast langsiktig rente og betaler ei kortsiktig pengemarknadsrente i rentebyteavtalane. Ettersom ein ventar framleis låge pengemarknadsrenter, reknar ein med ei nettoinntekt på denne posten på 666 mill. kroner i 2021.

Underpost 89.13 Kontolån

Statsinstitusjonar og statlege fond skal etter avtale plassere ledige midlar som innskot (kontolån) i statskassa. For dei fleste av desse innskota betaler staten rente. Kontolånsplasseringar som kjem frå overskotslikviditet i samband med skatte- og avgiftsbetalingar, vert ikkje forrenta. Renteutgiftene på kontolån er anslått til 6,2 mill. kroner i 2021.

Underpost 89.14 Kontolån frå ordinære fond

Inneståande kontolån frå ordinære fond (gruppe 81 i Statsrekneskapen) var ved utgangen av 2019 på 141,1 mrd. kroner (medrekna kapitaliserte renter). For 2021 vert rentene på kontolån frå ordinære fond anslått til 2 133 mill. kroner.

Underpost 89.15 Statskassevekslar

Den ordinære kortsiktige opplåninga i marknaden skjer gjennom auksjon av statskassevekslar. Dette er renteberande papir utan kupongrente, der rentekostnaden følgjer av underkursen som papira vert lagde ut til. Den effektive renta på statskassevekslane er såleis avhengig av kursen som staten oppnår i auksjonane.

Dei samla renteutgiftene til staten under denne posten er anslått til 125 mill. kroner i 2021.

Underpost 89.17 Nye faste lån

Underposten omfattar renteutgifter på innanlandske obligasjonslån med faste rente- og avdragsterminar, tekne opp etter 1. januar 2020. Over- eller underkurs er budsjettert som omtalt under post 89.11. For 2020 er renteutgiftene på nye faste lån anslått til 877 mill. kroner.

Kap. 1651 Statsgjeld, avdrag og innløysing

Post 98 Avdrag på innanlandsk statsgjeld, overslagsløyving

Posten omfattar avdrag på langsiktige statsobligasjonslån. I 2021 er det forfall av eit langsiktig statsobligasjonslån med uteståande volum per 31.12.2019 på 88 mrd. kroner. Noregs Bank vil venteleg arrangere tilbakekjøpsauksjonar i marknaden i 2020 i lånet som forfell i 2021. Det kjøpte beløpet vert då å rekne som avdrag i 2020 og vil samstundes redusere forfallet i 2021. Det er ikkje mogleg å gje gode overslag for omfanget av tilbakekjøp, og slike er difor ikkje teke omsyn til i budsjettforslaget. Det er heller ikkje ynskjeleg å gå ut med overslag her, sidan dette kan gje staten mindre handlefridom i marknaden.

Programkategori 24.20 Statlege krav, avsetningar m.m.

Den nordiske investeringsbanken (NIB)

Den nordiske investeringsbanken (NIB), som har hovudsete i Helsingfors, Finland, vart skipa i 1975 etter avtale mellom regjeringane i dei nordiske landa. Avtalen er seinare revidert etter semje 23. oktober 1998. Frå 1. januar 2005 vart Estland, Latvia og Litauen medlemar av banken. Avtalen vart endra igjen frå 29. juli 2020, mellom anna for å betre risikostyringa for banken si verksemd. Sjå nærare omtale av endringane nedanfor.

Låne- og garantiordningane i NIB

Hovudtyngda av verksemda til banken er vanlege investeringsutlån og garantiar. Dei vanlege utlåna vert finansierte med grunnkapitalen til banken. Utanom vanlege utlån og garantiar har banken ytt lån til prosjektinvesteringar utanfor Norden (PIL) og miljøinvesteringslån i nærområda til medlemslanda (MIL). Desse ordningane vart nedlagde samstundes med at endringane i avtalen om Den nordiske investeringsbanken vart sette i verk frå juli 2020.

Grunnkapitalen

Grunnkapitalen er dels innbetalt kapital og dels garantikapital frå medlemslanda. Den norske kapitalen utgjer 21,5 prosent av den samla kapitalen i NIB. Etter at avtalen om endringar i NIB vart sett i verk, utgjer Noregs innbetalte kapital 181 832 487 euro, medan garantikapitalen fråtrekt innbetalt kapital er 1 617 872 454,48 euro.

Statuttendringar og konsekvensar for budsjettet for 2021

Årsmøtet i NIB vedtok i juni 2019 samrøystes ein del statuttendringar. Desse gjorde det naudsynt med endringar i sjølve avtalen om Den nordiske investeringsbanken. I og med at det ved budsjettframlegget for 2020 ikkje var klart om dette arbeidet ville verte ferdigstilt i 2019 eller 2020, vart det ført opp eit høgare garantibeløp for grunnkapitalen samstundes som garantiane for PIL- og MIL-ordningane vart vidareførte. For grunnkapitalen var 2020-garantien på 1 617 872 455 euro og for PIL- og MIL-ordningane høvesvis 387 086 761 og 57 243 888 euro.

Endringane i avtalen om NIB tok til å gjelde frå 29. juli 2020. Dette inneber at Noregs garantiar for PIL-lån og PIL-garantiar samt MIL-lån og MIL-garantiar vart avvikla frå same dato. For 2021 vert det difor berre gjort framlegg om garanti for grunnkapitalen, og då med same beløp som for 2020.

Dei avsette midlane på 427 mill. euro i kredittrisikofondet for PIL og garantien til PIL på 1 800 mill. euro vart 29. juli 2020 dermed konverterte til høvesvis innbetalt grunnkapital og garantiansvar i banken. For Noreg svarer beløpa til 91,8 mill. euro i innbetalt grunnkapital og 387,1 mill. euro i garantiansvar.

Tilsvarande vart ikkje gjort for MIL-ordninga, der det ikkje er sett av midlar til eit kredittrisikofond.

I tillegg til nedlegginga av MIL og PIL vart det gjort fleire endringar i avtalen og statuttane for NIB. Sjå nærmare i Prop. 1 S (2019–2020) frå Finansdepartementet, s. 107.

I tråd med ovannemnde tilrår departementet at Stortinget gjev Finansdepartementet fullmakt til å gje garantiar i 2021 for Noregs del av grunnkapitalen til NIB, fråtrekt innbetalt kapital, innanfor ei samla ramme for nye tilsegner og gammalt ansvar på 1 617 872 454,48 euro, jf. framlegg til romartalsvedtak VI.

Kap. 4670 Den nordiske investeringsbanken

Sjå omtale ovanfor om låne- og garantiordningane i Den nordiske investeringsbanken.

I åra 1999–2000, 2002–2004 og 2015–2018 vart det gjeve løyvingar over kap. 1670 Avsetningar til Den nordiske investeringsbanken, post 50 Tapsfond for miljølåneordninga. Desse avsetningane står i statsrekneskapen som skyldnader. Sidan garantiordninga for både miljø- og prosjektlåneordningane fall bort i 2020, vart desse avsetjingane tekne til inntekt med til saman 70 237 000 kroner.

Kap. 5341 Avdrag på uteståande fordringar

Post 91 Vanlege fordringar

På denne posten vert det ført eventuelle avdrag på lån, m.a. til næringsverksemd.

Post 95 Avdrag på lån til andre statar

Posten gjeld avdrag på eit lån som vart gjeve til Jugoslavia i 1983. Den delen av lånet som står att, vert no betalt av Serbia og Montenegro. Sjå nærare omtale i Prop. 1 S (2015–2016) frå Finansdepartementet.

Post 98 Avdrag på eigenbehaldning statsobligasjonar

Posten omfattar avdrag som staten får innbetalt på eigenbehaldning av statsobligasjonar som vert nytta til marknadspleie. I 2021 er det forfall av eit langsiktig statsobligasjonslån der staten per 31. august 2020 eide 6 mrd. kroner.

Kap. 5351 Overføring frå Noregs Bank

Etter retningslinene for Noregs Banks årsoppgjersdisposisjonar, fastsette ved kgl. res. 21. desember 2000, skal eit eventuelt overskot setjast av til bankens kursreguleringsfond inntil fondet utgjer ein bestemt del av dei innanlandske og utanlandske aktiva som inneber ein kursrisiko for banken. Eventuelt overskot etter avsetjingar til kursreguleringsfondet skal setjas av i eit overføringsfond. Ved kvart årsoppgjer skal eit beløp svarande til ein tredel av inneståande beløp i overføringsfondet overførast til statskassa.

Basert på vurderingar av risikoen for svingingar i resultatet til Noregs Bank i åra framover, er storleiken på kursreguleringsfondet sett til 40 pst. av bankens netto internasjonale fordringar og 5 pst. av bankens behaldning av innanlandske verdipapir. Retningslinene er nærare omtalte i St.prp. nr. 40 (2002–2003). Kursreguleringsfondet var i fleire år lågare enn minstekravet i retningslinene, og det vart difor ikkje sett av midlar til overføringsfondet. Dette har endra seg dei siste åra. I 2019 vart det overført 14,8 mrd. kroner til statskassa, medan det i 2020 vart overført 19,7 mrd. kroner. Ein reknar med at det vil vere grunnlag for overføringar til staten i 2021 på 18,6 mrd. kroner. Endeleg beløp vert fastlagt ved Noregs Banks avslutning av rekneskapen for 2020.

Kap. 5605 Renter av kontantar i statskassa og av andre fordringar

Post 80 Av statskassas foliokonto i Noregs Bank

Ved utgangen av 2019 var staten si kontantbehaldning i Noregs Bank om lag 188 mrd. kroner, som er om lag same beløp som ved utgangen av 2018.

Alle betalingar til og frå staten vert avrekna mot staten sin foliokonto i Noregs Bank. Det er store daglege svingingar på kontoane til staten, m.a. som følgje av skatteinnbetalingar og overføringar til Statens pensjonsfond utland. Utviklinga i kontantbehaldninga er heller uviss.

Renta av det inneståande på foliokontoen vert rekna ut på bakgrunn av den renta som Noregs Bank får på sine utanlandske krav og vert endra kvartalsvis. Frå og med tredje kvartal 2020 vart renta på denne kontoen sett til 0 pst. Det er venta at rentene på dei utanlandske krava til banken held seg låge. Anslaget for dei samla renteinntektene i 2021 under denne posten er derfor rekna til 0 kroner.

Post 81 Av verdipapir og bankinnskot i utanlandsk valuta

Posten omfattar m.a. renter på staten sine bankinnskot til bruk på utanriksstasjonane. For 2021 er renteinntektene under denne posten rekna til 0,2 mill. kroner.

Post 82 Av innanlandske verdipapir

Posten omfattar for det meste renteinntekter som staten får på eigenbehaldninga av statspapir som vert nytta til marknadspleieføremål.

For å gje eit meir korrekt bilete av dei årlege renteinntektene på eigenbehaldninga og dermed av dei årlege netto finansieringskostnadene til staten, vert over- eller underkurs ført etter dei same prinsippa som for statsgjelda, jf. omtale under kap. 1650, post 89. For 2021 er renteinntektene under denne posten rekna til 788 mill. kroner.

Post 83 Av alminnelege fordringar

Posten omfattar renteinntekter av innskot frå statens rekneskapsførarar i bankar utanom konsernkontoordninga, utlån som vert forvalta av Finansdepartementet og andre departement, og andre renteinntekter av alminnelege krav.

Inntektene på denne posten er vanskeleg å føreseie. På usikkert grunnlag er det for 2021 ført opp inntekter på 125 mill. kroner. Auken frå saldert budsjett 2020 gjeld renter på lån som Garantiinstituttet for eksportkreditt kan ta opp med heimel i trekkfullmakt.

Post 84 Av driftskreditt til statsverksemder

Dei regionale helseføretaka kan ta opp lån i statskassa til investeringsføremål. Føretaka skal ikkje betale renter i opptrekksperioden. Rentene i denne perioden skal i staden kapitaliserast og leggjast til låna gjennom ei særskild låneløyving for opptrekksrenter under Helse- og omsorgsdepartementet, jf. kap. 732, post 83. Post 84 her er den motsvarande inntektsposten. Etter opptrekksperioden skal rentene på låna innbetalast av føretaka og inntektsførast på særskilde postar under fagdepartementet.

I 2009 vart dei regionale helseføretaka sine driftskredittar i private bankar omgjorde til driftskredittar i staten, jf. kap. 732, post 86 under Helse- og omsorgsdepartementet. Føretaka betaler renter av trekka på driftskredittramma, og desse rentene vert òg inntektsførte under post 84.

For 2021 er renteinntektene under denne posten rekna til 223,5 mill. kroner.

Post 89 Garantiprovisjon

Garantiordninga for lån frå finansforetak til små og mellomstore føretak vart etablert i mars 2020 for å styrkje tilgangen på lån til verksemder som vert ramma av virusutbrotet. Sjå Innst. 201 L (2019–2020) til Prop. 58 LS (2019–2020). Føretaka som får garanterte lån, skal betale ein årleg garantiprovisjon til staten, i tillegg til at bankane skal betale ei årleg garantiavgift. Garantiinstituttet for eksportgaranti (GIEK) som forvaltar ordninga på vegner av staten, har bedømt at dette kan gje inntekter på 64 mill. kroner i 2021. Overslaget er usikkert. Det føreset mellom anna ein viss auke i utlån under ordninga ut 2020. Utlånsauken (og dermed òg inntektene) kan verte lågare eller høgare enn lagt til grunn for overslaget, avhengig av den økonomiske utviklinga og behovet for ordninga. Overslaget kviler også på usikre føresetnader om kor mykje av utlånsvolumet som vil vere innfridd eller i misleghald ved utgangen av 2020.

Kap. 5692 Utbyte av statens kapital i Den nordiske investeringsbanken

Den nordiske investeringsbanken betaler utbyte til medlemslanda i høve til den innskotne kapitalen. Storleiken på utbytet vert vedteken av årsmøtet (guvenørrådet) i banken, etter tilråding frå styret, på grunnlag av resultatet av verksemda året før. For 2019 har banken i 2020 betalt utbyte til den norske stat med nærmare 9,7 mill. euro eller nærmare 104,1 mill. kroner.

Vanleg praksis har vore at det i framlegget til statsbudsjett vert lagt inn same utbyte som sist utbetalt. I samband med det utbytevedtaket som guvernørrådet i banken gjorde 26. mai, vart det uttalt at banken vil vurdere å ikkje betale utbyte i 2021 dersom virusutbrotet varer ved. Eventuelle tap som heng saman med utbrotet, vil truleg vise seg allereie i 2020 og påverke resultatet som våren 2021 skal danne grunnlag for utbytevurderingar. På grunnlag av den uvissa som styret har peika på, finn ein det rett å ikkje leggje inn utbyte for 2020 i budsjettforslaget for 2021.

Kap. 5693 Utbyte av aksjar i ymse selskap m.m.

Det er tidlegare lagt til grunn at staten skal ha normalt utbyte av den innskotne ansvarlege kapitalen i Folketrygdfondet, jf. Prop. 1 S (2009–2010) for Finansdepartementet. I tråd med dette er det for 2020 fastsett eit utbytekrav på 770 000 kroner. Utbytekravet er fastsett med utgangspunkt i ei femårig statsobligasjonsrente. For 2021 er det difor budsjettert med eit utbyte på 0,8 mill. kroner.

Nye avtaler om lån frå Noreg til Det internasjonale valutafondet (IMF)

Innleiing

Det internasjonale valutafondet (IMF) skal verke som ein kredittunion, der medlemane innanfor avtalte kvotar kan trekkje på valutareservane til dei andre landa i ein krisesituasjon. Kvotane er det faste grunnlaget for IMFs verksemd og avgjer òg langt på veg stemmevekta til dei einskilde landa i styrande organ. Sidan etterspørselen etter lån tidvis er større enn det som kan dekkjast av dei obligatoriske kvotane, er det i tillegg etablert frivillige innlånsordningar. Bidrag til desse gjev ikkje utteljing i form av stemmevekt.

Noreg stiller i dag 11,7 mrd. SDR1 (svarande til om lag 145 mrd. kroner) til disposisjon for dei generelle låneordningane i IMF som er opne for alle medlemslanda. Av dette kjem 3,75 mrd. SDR frå dei ordinære kvotane, 1,97 mrd. SDR frå den multilaterale innlånsordninga New Arrangements to Borrow (NAB) og 6 mrd. SDR frå ein bilateral låneavtale mellom Noregs Bank og IMF. Det er frivillig å delta i NAB-ordninga og å gje bilaterale lån. Den bilaterale låneavtalen gjeld ut 2020, medan NAB-avtalen går ut i 2022.

I Finansmarkedsmeldingen 2020 (Meld. St. 22 (2019–2020)) varsla regjeringa at den i samband med statsbudsjettet 2021 vil be Stortinget om fullmakt til å doble det norske bidraget til NAB og til å gjere ein ny bilateral låneavtale med IMF når den noverande går ut. Stortinget hadde ikkje merknadar til dette, sjå Innst. 353 S (2019–2020).

Finansdepartementet tilrår i denne proposisjonen at Stortinget samtykkjer til at Noreg sluttar seg til ei ny avtale om NAB og at det norske lånebidraget i NAB vert dobla, til 3,933 mrd. SDR (svarande til i underkant av 50 mrd. kroner). Vidare tilrår departementet at Stortinget samtykkjer i at Noregs Bank inngår ein ny bilateral låneavtale med IMF på 6 mrd. SDR, som vert redusert til 2,585 mrd. SDR (svarande til om lag 32 mrd. kroner) når den nye NAB-avtalen trer i kraft. Noregs samla skyldnad til IMF vert då litt redusert. Stemmevekta og representasjonen i IMF vert ikkje endra.

Ressurssituasjonen til IMF

Dei obligatoriske kvotane er tilgjengelege heile tida for utlån som IMF-styret kan vedta med vanleg fleirtal. NAB-ordninga og dei bilaterale låneavtalane er tidsavgrensa trekkrettar som det er frivillig å delta i, og som krev ei eiga avgjerd om aktivering med kvalifisert fleirtal før dei er tilgjengelege.

Dei samla finansielle ressursane til IMF er på 975 mrd. SDR. IMF set av 20 pst. som likviditetsreserve, og berre midlar frå medlemsland som IMF meiner har sterk nok utanriksøkonomisk stilling, vert brukte til å finansiere utlån. Dette inneber at IMF i dag disponerer i overkant av 700 mrd. SDR til utlån. Over halvparten av dette kjem frå frivillige bidrag. Den multilaterale NAB-ordninga og bilaterale låneavtaler står for høvesvis 20 og 35 pst. av dei samla tilgjengelege ressursane.

Etter ein prosess som tok fleire år vedtok IMFs høgaste organ, Guvernørrådet, i februar 2020 å avslutte den pågåande kvoterevisjonen utan å endre kvotane. Ei viktig årsak til dette var at USA, som har blokkerande mindretal, ikkje støtta ein auke. Guvernørrådet vedtok samstundes at diskusjonen om reform av IMFs styresett, den samla storleiken på kvotane og fordelinga på medlemslanda skal fortsetje i den neste, regelfaste kvoterevisjonen, og at denne skal avsluttast innan 15. desember 2023.

På årsmøtet i oktober 2019 stødde den rådgjevande komiteen av finansministrar og sentralbanksjefar (IMFC) å oppretthalde dei finansielle ressursane på same nivå som i dag. Utan nye avtalar vert IMFs ressursar reduserte med om lag ein tredel når dei gjeldande bilaterale låneavtalane går ut ved årsskiftet 2020/2021. Ettersom det for tida ikkje er aktuelt å auke kvotane, må ressursnivået verte sikra gjennom frivillige bidrag, det vil seie NAB og bilaterale lån.

Nye norske bidrag til IMF

NAB

NAB er ei multilateral innlånsordning der nokon av dei best stilte landa gjev IMF tilgang på lån for å styrkje likviditeten i krisesituasjonar. Midla skal brukast til å førebyggje alvorleg uro eller krise i det internasjonale finansielle systemet. Den noverande NAB-ordninga har 40 långivarland og ei samla økonomisk ramme på 182 mrd. SDR. Noregs bidrag er på 1 966,69 mill. SDR. Midlane i NAB-ordninga kan berre brukast til å finansiere dei generelle låneordningane til IMF som er opne for alle medlemslanda, og ikkje til dei spesielle låneordningane for låginntektland.

NAB-avtalen er i prinsippet tidsavgrensa, men ho har sidan NAB vart starta på slutten av 1990-talet vorte fornya og utvida. NAB vert dermed i praksis oppfatta som ei vedvarande finansieringsordning. Den gjeldande avtalen går ut i november 2022.

Sidan det er naudsynt å styrkje ressursane til IMF allereie frå årsskiftet 2020/2021, når de bilaterale låneavtalane går ut, vedtok IMF-styre i januar 2020 å tilrå å fornye NAB-avtalen for fem år frå 1. januar 2021 og å doble det samla beløpet. Vilkåra i den nye avtalen er i hovudsak som i den noverande, men med nokre justeringar i prosedyrane for aktivering. Det må likevel framleis fattast ei separat avgjerd for å aktivere ordninga, og aktivering vil framleis krevje tilslutning frå minst 85 pst. av NAB-deltakarane, vekta etter storleiken på lånerammene deira.

Som følgje av styrevedtaket, har IMF bedd Noreg om å akseptere den justerte NAB-avtalen og at den norske låneramma vert dobla.

Ny bilateral låneavtale

På bakgrunn av den internasjonale finanskrisa gjorde IMF i 2009 ei rekkje bilaterale innlånsavtalar, mellom anna med Noreg. Føremålet var å sikre IMF tilstrekkelege finansielle ressursar i krisa. Det har sidan vore to nye rundar med bilaterale avtalar, den fyrste i 2012 og den siste i 2016/2017. Noregs gjeldande bilaterale avtale er frå 2017 og går, som dei andre bilaterale avtalane, ut ved årsskiftet 2020/2021.

Ettersom doblinga av NAB-ordninga ikkje rekk til å oppretthalde IMFs ressursar på same nivå som i dag når dei bilaterale låna fell bort, vedtok IMF-styret 30. mars 2020 eit rammeverk for nye bilaterale lån. Dette er svært likt som for dei gjeldande låna. Dei nye bilaterale avtalane skal gjelde ut 2023, med opning for å forlenge dei med eit år. Låneramma skal i utgangspunktet vere som i dei gjeldande avtalane, men ho skal i sum verte redusert tilsvarande auken i NAB når den nye NAB-avtalen trer i kraft.

IMF har bedd Noreg om å gjere ein ny bilateral låneavtale med ramme på 6 mrd. SDR, som i den noverande avtalen, men som vert redusert til 2,585 mrd. SDR når den nye NAB-avtalen trer i kraft.

Vurdering og tilråding

Det er brei internasjonal semje om at IMF skal ha nok ressursar til å oppretthalde si sentrale stilling i det globale monetære og finansielle systemet. Det er òg relativt brei semje om at det å vidareføre noverande nivå på låneressursane vil vere både naudsynt og tilstrekkeleg for dette. Koronakrisa gjer det enda viktigare å sikre IMFs utlånskapasitet. Sidan det ikkje er mogleg å få stort nok fleirtal for å auke kvotane, fell dette på NAB og bilaterale lån. At NAB-ordninga har ein meir permanent karakter, er fleirnasjonal og har eit meir heilskapleg rammeverk rundt seg enn dei bilaterale låna, gjer det å styrkje denne til Noregs fyrsteval i den gjeldande situasjonen.

For Noreg er det viktig med stabile internasjonale forhold, opne marknadar og eit vel fungerande globalt sikringsnett. Regjeringa meiner Noreg bør halde fram med å bidra til å oppretthalde den finansielle styrken til IMF, så lenge det er gode grunngjevingar, bred internasjonal deltaking, ei rimeleg byrdefordeling og at samanhengen mellom Noregs finansielle bidrag og vår representasjon og påverknad i IMF fortsatt er tilfredsstillande. Regjeringa meiner dei foreslåtte endringane i finansieringa av IMFs generelle lånemidlar oppfyller desse vilkåra.

Noregs Bank, som forvaltar Noregs finansielle plikter og rettigheter overfor IMF etter sentralbankloven § 3-10, tilrår at Noreg slutter seg til dei foreslåtte endringane i NAB-ordninga, inkludert å doble Noregs bidrag. I tråd med dette ber banken om departementet si godkjenning til å gjere ein avtale med IMF om ein trekkrett på opptil 6 mrd. SDR med nedbetalingstid fram til utgangen av 2023. Noregs Bank viser mellom anna til at Noreg som ein liten, open økonomi og stor internasjonal investor har sterke eigeninteresser i at det internasjonale økonomiske og monetære systemet verkar så godt som mogleg, og at Noregs relativt sett gode økonomiske situasjon gjer det naturleg å delta. Finansdepartementet slutter seg til denne vurderinga og tilrår at Stortinget gjev sitt samtykkje.

Sjå framlegg til romartalsvedtak XI.

Økonomiske og administrative konsekvensar

Noregs Bank er norsk motpart i den gjeldande bilaterale låneavtalen med IMF, medan det er staten v/Finansdepartementet som er motpart i NAB-avtalen. Departementet meiner det er føremålstenleg å vidareføre denne organiseringa.

Uavhengig av formell konstruksjon vert lån til IMF gjeve ved å omplassere Noregs Banks valutareservar, jf. sentralbankloven § 3-10. Den administrative oppfølginga vil i båe tilfelle i hovudsak gå føre seg i Noregs Bank. Avkastinga på dei beløpa som er trekte, vil vere SDR-renta, som er ei samanveiing av kortsiktige statspapirrenter i SDR-valutaene.

Trekk under NAB-avtalen og under den bilaterale låneavtalen påverkar statsbudsjettet via eventuelle verknader for overskottet til Noregs Bank, og såleis for overføringar frå Noregs Bank til statskassa framover.

Som følgje av koronakrisa er det sannsynleg at IMF i tida framover vil trekkje meir på medlemslanda sine enn det som har vore vanleg dei seinare åra. For å kunne handtere potensielt store utbetalingar til IMF på kort varsel, må likviditetsgraden i Noregs Banks valutareservar vere større enn han elles ville vore. Dette kan ha ein kostnad i form av lågare avkasting.

Noregs Bank vurderer at lån til IMF er sikre, og at dette ikkje vert endra sjølv om koronakrisa truleg vil føre til høgare utlån frå IMF framover. Noregs Bank meiner det er forsvarleg ut frå omsynet til valutareservane å inngå dei nye avtalane. I sum vert Noregs finansielle plikter overfor IMF redusert med 1,448 mrd. SDR når båe dei nye avtalane tek til å gjelde.