15 Språkvedtak og pliktreglane i lova

15.1 Språkvedtak i kommunar og fylkeskommunar

15.1.1 Gjeldande rett

Dei detaljerte reglane i dagens mållov §§ 3 til 11 gjeld berre i staten. Språkbruken i kommunal og fylkeskommunal forvaltning fell etter mållova § 2 første ledd eksplisitt ikkje inn under reglane i mållova for veksling mellom og bruk av bokmål og nynorsk, medrekna regelen som gjev private rett til svar på den målforma dei sjølve har nytta i korrespondanse med statsorgan.

For kommunar og fylkeskommunar opnar mållova § 5 for at dei kan gjere vedtak om å krevje at statsorgan skal bruke bokmål eller nynorsk i skriv til dei. Dei kan òg gjere vedtak om å vere språkleg nøytrale. Kommunar og fylkeskommunar som ikkje har gjort slikt vedtak, blir automatisk rekna som nøytrale. Vedtak etter § 5 i mållova bind ikkje kommunane og fylkeskommunane til å bruke den vedtekne målforma i si eiga administrative verksemd.

Kommunar som har kravd bokmål eller nynorsk frå statsorgan, har etter mållova § 6 andre ledd krav på å få skriv frå statsorgan på den målforma dei har kravd.

Det er fastsett i mållova § 5 tredje ledd at slike vedtak skal meldast til departementet, som skal syte for å gjere vedtaka kjende i statstenesta. Oversyn over kommunale og fylkeskommunale språkvedtak er fastsett som forskrift om målvedtak i kommunar og fylkeskommunar (målvedtaksforskrifta).

Oppfølging av mållova § 5 tredje ledd har sidan 2016 vore delegert til Språkrådet.

15.1.2 Framlegget i høyringsnotatet

I høyringsnotatet vart det lagt fram to alternativ.

Det eine alternativet gjekk ut på å vidareføre regelen i § 5 om at kommunestyre og fylkesting kan vedta å krevje at statsorgan skal bruke berre bokmål eller nynorsk i all skriftleg kommunikasjon med kommunar og fylkeskommunar, eller vedta å vere språkleg nøytrale. Høyringsnotatet vidareførte òg regelen om at kommunar og fylkeskommunar som ikkje har gjort slike vedtak, skal reknast som språkleg nøytrale. Det vart òg føreslått å ta inn ei presisering om at eit kommunestyre «sjølv» kan gjere slike vedtak for å markere at slike vedtak ikkje kan delegerast til andre folkevalde organ eller til kommuneadministrasjonen.

Som konsekvens av framlegget om å innlemme fylkeskommunen i verkeområdet for dei spesialiserte reglane for bruk av nynorsk og bokmål, føreslo departementet eit alternativ til regel, som gjorde at fylkeskommunen mista retten til å gjere målvedtak på linje med kommunen. Departementet meinte det var ein logisk konsekvens av å innlemme fylkeskommunen i verkeområdet for bruk av nynorsk og bokmål på linje med regionale statsorgan.

I gjeldande mållov står det i § 5 første ledd første punktum at kommunar kan krevje ei viss målform i skriv frå statsorgan til «kommunen». Høyringsnotatet føreslo å endre nemninga til «kommunale organ» i § 11 første ledd første punktum. Denne endringa var føreslått for å tydeleggjere at kravet gjeld både når statsorgan vender seg til administrasjonen for kommunar og til andre kommunale institusjonar.

15.1.3 Høyringa

I høyringa hadde Kommunal- og moderniseringsdepartementet merknader til omgrepsbruken om «kommunale organ» i lovframlegget:

«Lovteksten bør være konsekvent og gjennomgående vise til ‘kommunen’. Når en lov eller forskriftstekst viser til ‘kommunen’ innebærer det hele kommunen og alt som er del av kommunen som rettssubjekt, inkludert de folkevalgte organene, kommunens administrasjon og enheter som f.eks. skoler, kommunale sykehjem og barnehager. Det er derfor unødvendig å presisere dette.»

Ottar Grepstad skriv i sitt høyringssvar:

«Det allmenne ordskiftet om mållova dei siste tiåra har vore prega av ei forvirring som går langt inn i både lokale og regionale folkevalde organ. Statens tenestemål til kommunane blir jamleg forveksla med administrasjonsspråket i kommunane. […] I framlegget er det som før gjaldt tenestemål, erstatta med uttrykket kommunale og fylkeskommunale språkvedtak i § 11. Det er lettare å forstå enn tenestemål, men det vil skape nye mistydingar straks ein tek opp spørsmålet om administrasjonsspråket i kommunane og fylka (sjå nedanfor i punkt 4).»

Uavhengig av om dei var for eller imot at fylkeskommunane vart innlemma i pliktregelverket, meinte enkelte høyringsinstansar at fylkeskommunen ikkje automatisk måtte miste retten til å gjere språkvedtak, slik framlegget var at dei skulle.

15.1.4 Departementets vurdering

Departementet gjev Grepstad rett i at det har vore uklart kva eit målvedtak etter § 5 i mållova inneber. Spørsmålet er likevel om dette har vore uklart fordi reglane er utydeleg formulerte, eller om det kan vere andre forklaringar. Ut frå ordlyden i gjeldande mållov § 5 går det klart fram at målvedtaket ikkje gjeld kva språk kommunen sjølv skal bruke, men eit krav om at staten skal bruke nynorsk eller bokmål i skriv til kommunen:

«Eit kommunestyre kan gjere vedtak om å krevje ei viss målform i skriv frå statsorgan til kommunen […]»

Innhaldet i denne formuleringa er vidareført i lovframlegget. Departementet går ut frå at det som har skapa diskusjon rundt kva «målvedtak»/«språkvedtak» betyr, ikkje er at mållova er uklar, men snarare den praksisen kommunane sjølve har utvikla som del av sin negativt avgrensa kompetanse (sjølvstyret): å vedta administrasjonsspråk for kommunen.

Administrasjonsspråk er omtala slik i rettleiinga Målbruk i offentleg teneste. Reglar og råd som Kulturdepartementet gav ut i 1995:

«Administrasjonsmål er den målforma ein kommune eller fylkeskommune vedtek å bruke i sin eigen administrasjon. Det er oftast, men ikkje alltid, samsvar mellom administrasjonsmålet og den målforma kommunen har gjort vedtak om etter § 5 i lova. Vedtak om kommunalt administrasjonsmål er ikkje vedtak etter mållova […]»

Departementet meiner på bakgrunn av innspel i høyringsrunden at det vil vere klargjerande å endre tittelen på § 11 slik at tittelen gjev att meiningsinnhaldet i regelen betre. Med å endre tittelen unngår ein samtidig å bruke formuleringa «kommunale språkvedtak», som det går an å forstå som eit vedtak kommunen gjer om eige skriftspråk (administrasjonsspråk). Departementet har òg vurdert om sjølve regelen i § 11 bør omformulerast, men har her kome til at regelen seier tydeleg ifrå om at vedtaket går ut på å krevje at statsorgan brukar bokmål og nynorsk i dokument til kommunar og fylkeskommunar:

«Ein kommune eller ein fylkeskommune kan sjølv vedta å krevje at statsorgan skal bruke berre bokmål eller nynorsk i all skriftleg kommunikasjon med kommunen eller fylkeskommunen, eller at kommunen eller fylkeskommunen skal vere språkleg nøytral.»

Ein kommune eller ein fylkeskommune kan som ledd i sjølvstyret fastsetje at vedtak om bokmål eller nynorsk etter språklova òg skal gjelde som kommunalt eller fylkeskommunalt administrasjonsspråk. Departementet har etter høyringa vurdert om dette skal presiserast i sjølve lovframlegget, men legg til grunn at det ikkje er nødvendig. Det er klart at kommunane eller fylkeskommunane har kompetanse til å gjere eigne vedtak som del av autonomien og sjølvstyret. Lova gjeld uansett ikkje intern sakshandsaming.

Etter framlegg til ny regel i språklova § 13 fjerde ledd vil det likevel gjelde nye reglar for fylkeskommunar som er språkleg nøytrale etter § 11. Språkleg nøytrale fylkeskommunar (som ikkje krev eit visst skriftspråk i dokument frå statsorgan) skal etter dei nye reglane veksle mellom nynorsk og bokmål med eit rimeleg samhøve (sjå drøftinga i punkt 15.3.4).

Ettersom fylkeskommunane likevel ikkje blir innlemma som pliktsubjekt i alle dei reglane som departementet gjorde framlegg om at dei skulle innlemmast i, går departementet ikkje vidare med framlegget om å ta fylkeskommunen ut som rettssubjekt i den føresegna som vidarefører § 5 i mållova om rett til å krevje eit visst skriftspråk frå statsorgan.

Språkvedtak som er gjorde i medhald av gjeldande mållov, held fram med å gjelde som språkvedtak etter ny språklov, inntil eit nytt vedtak blir gjort.

15.2 Fleirtalsspråk

15.2.1 Gjeldande rett

Dei kommunale målvedtaka etter § 5 i gjeldande mållov gjev ikkje berre språklege rettar til kommunane. Dei har òg den funksjonen at dei dannar grunnlaget for fleire av reglane for bruk av og veksling mellom bokmål og nynorsk hos statsorgan, òg i tilfelle der målbruken ikkje direkte vedkjem kommunane:

Kommunale målvedtak har desse rettslege verknadene for statsorgan:

• Statsorgan som har eit avgrensa geografisk område som tenestekrins, skal syte for at allment tilgjengelege dokument skal vere på fleirtalsmålforma i området, bokmål eller nynorsk. Dersom det ikkje er noka fleirtalsmålform i området, skal desse statsorgana veksle mellom bokmål og nynorsk «slik at det blir eit rimeleg samhøve mellom dei» (§ 8 andre ledd).

• Når statsorgan lagar «tilfang med særleg tilknyting til ein kommune», skal den vedtekne målforma brukast (§ 8 tredje ledd).

• Når eit statsorgan vender seg til fleire kommunar samstundes, skal det nytte fleirtalsmålforma i den aktuelle krinsen av kommunar (§ 7 første ledd).

Reglane for utrekning av fleirtalsmålform er fastsette i § 7 andre ledd, som lyder slik:

«Fleirtalsmålforma er den målform som flest kommunar har kravt. Det er likevel ikkje noka fleirtalsmålform dersom over halvparten av kommunane er språkleg nøytrale. Det same gjeld dersom like mange kommunar har kravt bokmål som nynorsk.»

Reglane inneber at dersom minst halvparten av kommunane i eit område har gjort eit vedtak om bokmål eller nynorsk, er fleirtalsmålforma den målforma som flest kommunar har gjort vedtak om. Sagt på ein annan måte: Dersom minst halvparten av kommunane har gjort eit vedtak etter mållova § 5, kan ein sjå bort frå dei språkleg nøytrale kommunane når ein reknar ut kva som er fleirtalsmålforma for området. Dersom like mange kommunar har gjort vedtak om bokmål som om nynorsk, er området likevel språkleg nøytralt.

Dette kan illustrerast med eit tenkt område med 20 kommunar med ulik fordeling mellom språkvedtaka etter mållova § 5:

7 bokmål, 3 nynorsk, 10 nøytrale > Bokmål er fleirtalsmålform.

3 bokmål, 7 nynorsk, 10 nøytrale > Nynorsk er fleirtalsmålform.

11 bokmål, 5 nynorsk, 4 nøytrale > Bokmål er fleirtalsmålform.

5 bokmål, 11 nynorsk, 4 nøytrale > Nynorsk er fleirtalsmålform.

4 bokmål, 5 nynorsk, 11 nøytrale > Området er utan fleirtalsmålform.

Dømet viser at i nokre tilfelle kan bokmål eller nynorsk bli fleirtalsspråk jamvel om det er eit mindretal av kommunane i eit område som har gjort vedtak om dette skriftspråket.

15.2.2 Framlegget i høyringsnotatet

Etter gjeldande regel blir dei nøytrale kommunane tekne med i reknestykket berre dersom dei utgjer meir enn halvparten av kommunane i området. Det var i si tid gode grunnar for å innføre ein slik reknemåte (Gramstad og Lilleholt [1983]: Lov om målbruk i offentleg teneste med kommentarar, side 48). Eitt av omsyna var at ein ikkje ønskte at lova la til rette for ei utrekning som gjorde at mange område vart språkleg nøytrale. Departementet har sidan mållova tok til å gjelde, meint at når ein tenestekrins er definert som språkleg nøytral, får det oftast som konsekvens at det regionale statsorganet berre brukar bokmål.

Systemet for utrekning av fleirtalsmålform har innebygd i seg ein mekanisme som i praksis gjer at nynorsk når opp til offisiell status som regionalt statleg bruksmål i noko større delar av landet enn det som ville vore tilfellet dersom til dømes reine fleirtalsvurderingar blant innbyggjarane skulle ha avgjort spørsmålet. Slik sett representerer systemet eit visst vern for nynorsk som det minst bruka skriftspråket. I dag vurderer departementet det slik at gjeldande ordning likevel ikkje er berekraftig.

I høyringsnotatet gjorde departementet framlegg om å justere sjølve utrekningsmåten for korleis ein kjem fram til kva som er fleirtalsspråk i ein tenestekrins. Departementet meinte at reglane i gjeldande mållov delvis er vanskelege å forstå og delvis strir mot det ein ventar, ettersom eit språk som er i faktisk mindretal kan utgjere eit fleirtalsspråk. Departementet tok derfor til orde for ei ordning som krev at eit fleirtalsspråk skal ha eit faktisk fleirtal av kommunane i ein tenestekrins bak seg.

Departementet gjorde det klart at resultatet av endringa i utrekningsmåte ville bli at fleire tenestekrinsar vart nøytrale, og at det slik sett skal meir til for at bokmål eller nynorsk blir fleirtalsspråk.

I den tenkte samansetjinga ovanfor ville den nye regelen få det utslaget at fleire regionar ville bli språkleg nøytrale og utan eit fleirtalsspråk:

7 bokmål, 3 nynorsk, 10 nøytrale > Området er utan fleirtalsspråk.

3 bokmål, 7 nynorsk, 10 nøytrale > Området er utan fleirtalsspråk.

11 bokmål, 5 nynorsk, 4 nøytrale > Bokmål er fleirtalsspråk.

5 bokmål, 11 nynorsk, 4 nøytrale > Nynorsk er fleirtalsspråk.

4 bokmål, 5 nynorsk, 11 nøytrale > Området er utan fleirtalsspråk.

For å sikre at nøytrale regionale statsorgan ikkje berre brukar bokmål i tenestekrinsen, slik praksis ofte er når det ikkje finst eit fleirtalsspråk, var framlegget å samtidig presisere og kvotefeste korleis regionale statorgan skal veksle i allment tilgjengelege dokument, jf. regelen i § 13 andre ledd. Dette ville sikre nynorskbruk i språkleg nøytrale regionale statsorgan.

Departementet vurderte også ein regel som byggjer på innbyggjartal i kommunane med bokmålsvedtak og nynorskvedtak, men vurderte det slik at den føreslåtte endringa med krav om absolutt fleirtal blant kommunane i tilstrekkeleg grad fjernar utslag av gjeldande utrekningsmåte som kan verke urimelege. Eit system som byggjer på faktisk fordeling av bokmåls- og nynorskbrukarar, ville krevje ei tilgjengeleg oversikt over føretrekt skriftspråk på individnivå, noko som ikkje finst i dag. Dessutan er kategoriane «bokmålsbrukar» og «nynorskbrukar» ikkje gjensidig utelukkande, og skal etter gjeldande språkpolitikk heller ikkje vere det.

Departementet meinte at den føreslåtte utrekningsmåten alt i alt ville gje færre urimelege utslag, noko som sikrar lova legitimitet. Lova vil vere klarare og enklare å formidle.

Departementet utarbeidde eit framlegg til § 13 som avgrensa reglane om å bruke eit eventuelt fleirtalsspråk til å gjelde berre statsorgan. Eit anna alternativ var at også fylkeskommunen vart innlemma i reglane om bruk av eventuelt fleirtalsspråk.

Departementet føreslo ei terminologisk endring frå «fleirtalsmålform» til «fleirtalsspråk» i tråd med den føreslåtte endringa av «målform» til «skriftspråk».

15.2.3 Høyringa

Fleire høyringsinstansar støtta framlegget om å endre måten ein reknar ut kva eit eventuelt fleirtalsspråk blir i ein aktuell tenestekrins for eit regionalt statsorgan. Fleire, deriblant Språkrådet, peika likevel på at framlegget til endring av utrekningsmåten, som eit isolert framlegg, vil føre til mindre bruk av nynorsk enn ei vidareføring av gjeldande reglar for utrekningsmåte vil tilseie.

Språkrådet uttalar:

«Som vi peikar på i dei overordna merknadene og merknadene til § 12, må det heilt avgjerande for om føremålsparagrafen i lova blir oppfylt, vere at nynorsk blir brukt meir enn no, ikkje mindre. Regelen for utrekning av fleirtalsspråk som blir føreslått i denne paragrafen, vil slå litt begge vegar, men nokre statsorgan, som fram til no har måtta bruke nynorsk, vil i framtida også kunne bruke bokmål. I slike tilfelle vil nynorskbruken gå ned, og det er ikkje i tråd med føremålsparagrafen.»

Når det gjeld å ta stilling til om også fylkeskommunen skulle innlemmast i plikta til å bruke eit eventuelt fleirtalsspråk, var eit fleirtal av høyringsinstansane positive til det. Det var 11 høyringssvar som gjekk eksplisitt imot at fylkeskommunane skal følgje dei same reglane som regionale statsorgan, slik at dei må bruke berre nynorsk eller bokmål i allment tilgjengelege dokument, alt etter kva eit fleirtal av kommunane i fylket har gjort språkvedtak om etter § 11. Dette var blant anna Trøndelag fylkeskommune, Telemark fylkeskommune, Finnmark fylkeskommune, Rogaland fylkeskommune, Troms fylkeskommune og Fylkesmannen i Rogaland.

15.2.4 Departementets vurdering

Departementet merkjer seg at sjølv om mange høyringsinstansar er positive til å endre utrekningsmåten av kva som dannar eit eventuelt fleirtalsspråk, peikar dei på at dette samstundes vil vippe nynorskfylke over til å bli nøytrale fylke, og at dette har negative effektar for mindretalsspråket.

Dei meiner at dette må kompenserast for på andre måtar i regelverket. Språkrådet framhevar dette slik:

«Det er positivt at den nye utrekningsmåten fører til meir nynorsk i nøytrale statsorgan, men det er uheldig at han potensielt også kan svekkje nynorsken i område der han i dag står sterkt som forvaltningsspråk. Språkrådet meiner dei nye utrekningsreglane for fleirtalsspråk berre er akseptable dersom vekslingsreglane sikrar at bruken av nynorsk ikkje går ned som følgje av endringa, jf. merknadene våre til § 12.»

Departementet meiner at omsyna til mindretalsspråket, nynorsk, er tekne vare på ved at vekslingsreglane for regionale statsorgan er kvotefesta og presiserte, jf. framlegg til § 13 andre ledd. Dessutan er fylkeskommunen delvis innlemma i vekslingsregelen (sjå punktet nedanfor).

Som Språkrådet skriv, er det viktig at det blir ført tilsyn med § 13 andre ledd:

«Det er svært viktig med ei tett oppfølging av at regionale statsorgan og fylkeskommunar faktisk vekslar mellom bokmål og nynorsk etter reglane, dersom ein skal kunne oppfylle intensjonen i føremålsparagrafen om at nynorsk som det minst brukte skriftspråket skal fremjast.»

Departementet støttar Språkrådets vurderingar av omfanget av tilsynet her, og understrekar at det er Språkrådet som med heimel i § 19 innrettar tilsynet slik Språkrådet meiner det høver. Fylkeskommunen vil ikkje vere omfatta av tilsynet. Slik reglane er formulerte i § 19 fjerde ledd, kan Språkrådet rettleie fylkeskommunen om korleis vekslingsregelen i § 13 fjerde ledd er å forstå.

15.3 Veksling mellom bokmål og nynorsk

15.3.1 Gjeldande rett

Etter gjeldande regelverk er det eit skilje mellom sentrale, regionale og lokale statsorgan.1 Nemningane og definisjonane følgjer av forskrift 5. desember 1980 nr. 4938 om målbruk i offentleg teneste (målbruksforskrifta) § 3 første ledd. Sentrale statsorgan har heile landet som tenestekrins og er alltid språkleg nøytrale. Å vere nøytral vil seie at statsorganet skal veksle mellom nynorsk og bokmål når ein kommuniserer til eit allment publikum, og at ein ikkje har det målbruksforskrifta § 5 kallar «tenestemål».

I mållova § 8 første ledd første punktum er vekslingsregelen for sentrale statsorgan fastsett:

«Statsorgan som har heile landet som tenestekrins, skal syte for at rundskriv, kunngjeringar, informasjonstilfang og liknande som organet lagar, vekslar mellom målformene slik at det blir ei rimeleg kvantitativ fordeling mellom dei.»

I vekslingsregelen er uttrykket «rimeleg kvantitativ fordeling» bruka. I målbruksforskrifta § 6 første ledd er uttrykket «rimeleg kvantitativ fordeling» definert slik at ingen av målformene skal vere representerte med mindre enn 25 prosent. Dette er ein svært sentral regel i gjeldande lovverk. Kvantifiseringa på 25 prosent vart teken inn i forskrifta i 1987 ved kongeleg resolusjon og har vist seg viktig for å motverke den sterke underrepresentasjonen av nynorsk i allmenne tekstar som når eit breitt publikum (i dag typisk i informasjonstekstar på nett). 25-prosentsregelen gjeld òg dokument frå regjeringa til Stortinget, til dømes stortingsmeldingar og proposisjonar.

Regionale statsorgan har ikkje utan vidare plikt til å veksle mellom nynorsk og bokmål etter gjeldande rett – det kjem an på fordelinga av målvedtak i den geografiske tenestekrinsen til det regionale statsorganet. Etter mållova § 8 andre ledd første punktum skal «[s]tatsorgan som har eit geografisk område som tenestekrins, [...] syte for at rundskriv, kunngjeringar, informasjonstilfang o.l. som organet lagar, er i fleirtalsmålforma for området». Det inneber at regionale statsorgan som har eit fleirtalsspråk, anten bokmål eller nynorsk, skal bruke tenestemålet i utetterretta tekstar (dvs. både i korrespondanse med andre statsorgan og i allment tilgjengelege dokument). Kva som er fleirtalsspråk, blir rekna ut frå kor mange nynorskkommunar, bokmålskommunar og språknøytrale kommunar det er i regionen.

For språkleg nøytrale regionale og lokale statsorgan er det i dag ei vekslingsplikt, men plikta er ikkje kvantifisert slik ho er i forskrift for sentrale statsorgan. Ifølgje mållova § 8 andre ledd andre punktum skal rundskriv, kunngjeringar og informasjonstilfang «veksle mellom målformene slik at det blir eit rimeleg samhøve mellom dei». Det er grunnlag i førearbeida for å seie at pålegget til regionale statsorgan om «rimeleg samhøve» mellom nynorsk og bokmål ikkje tyder det same som «rimeleg kvantitativ fordeling», jf. vekslingsregelen som gjeld for sentrale statsorgan. I Ot.prp. nr. 52 (1978–79) Lov om målbruk i offentleg teneste understrekar departementet at regelen om «rimeleg samhøve» er til for å få bruken av nynorsk og bokmål i regionane til å kome i samsvar med det som er det faktiske språkgrunnlaget i tenestekrinsen.

15.3.2 Framlegget i høyringsnotatet

I framlegget føreslo departementet å vidareføre reglane i mållova § 8 og presiseringane i forskrifta § 6 andre ledd, som slår fast at sentrale statsorgan i allment tilgjengelege dokument skal bruke minst 25 prosent bokmål eller nynorsk. Den overordna vurderinga var at dagens kvotekrav om minst 25 prosent av kvart skriftspråk fører til at det blir nytta meir nynorsk enn om det ikkje var fastsett eit slikt kvotekrav:

«Utan reglar som til ein viss grad detaljregulerer bruken av bokmål og nynorsk, ville dei overordna føresegnene om bokmål og nynorsk som likestilte skriftspråk truleg ikkje føre til anna enn marginalisering av det minst brukte språket, nynorsk.»

På denne bakgrunnen fann departementet grunn til å presisere at 25-prosentsregelen òg bør gjelde regionale statsorgan når dei publiserer allment tilgjengelege dokument. Departementet meinte at 25-prosentsregelen som vart føreslått for nøytrale statsorgan, skulle gjelde «dersom minst 25 prosent av kommunane i tenestekrinsen har gjort vedtak om å krevje same skriftspråk». Vidare tok departementet til orde for å presisere eit mindretalsomsyn slik:

«Dersom minst tre av kommunane i tenestekrinsen har gjort eit språkvedtak som skil seg frå fleirtalet, skal det regionale, nøytrale statsorganet ifølgje merknadene i proposisjonen bruke minst 10 prosent av mindretalsskriftspråket nynorsk i allment tilgjengelege dokument.»

Framlegget til regel tok sikte på å motverke dagens tendens til at nøytrale regionale statsorgan med sterk nynorskrepresentasjon i realiteten stort sett berre brukar bokmål. Departementet kom i høyringsnotatet òg med framlegg til nye reglar for utrekning av fleirtalsspråk (sjå punktet ovanfor). Den føreslåtte utrekningsmåten ville føre til at enkelte regionale statsorgan som i dag har anten nynorsk eller bokmål som tenestemål, ville bli språkleg nøytrale. Dette regelframlegget vart gjort for å utjamne urimelege utslag i disfavør av bokmål, men kunne seiast å ha ein viss negativ effekt for bruken av nynorsk ettersom organ som etter dagens reglar har nynorsk som tenestemål (t.d. i Rogaland), vil bli nøytrale. Departementet vurderte det derfor som særleg viktig at nøytrale regionale statsorgan med nynorskkommunar i tenestekrinsen fekk presiserte kvotekrav å veksle etter. Utan eit klart vekslingskrav til dei nøytrale regionale statsorgana ville ikkje framlegget til språklov fremje det minst bruka språket i område der det har ein posisjon i kommunal forvaltning. Vi viser til lovutkastet § 1 Føremål andre ledd andre punktum, der det er slått fast eit ansvar for det offentlege for å fremje det minst bruka språket.

Høyringsnotatet presiserte at ein vekslingsregel ikkje er meint for språkleg nøytrale regionale statsorgan utan kommunar med nynorsk språkvedtak. Derfor var framlegget å operere med 25 prosent som kvotekrav i dei tilfella der nynorskkommunane utgjer ein fjerdedel av kommunane i tenestekrinsen. Men departementet meinte at det av omsyn til mindretalet òg bør vere ein vekslingskvote for dei situasjonane der nynorskkommunane utgjer eit lite mindretal. Departementet føreslo derfor å ta inn i merknadene at dersom minst tre av kommunane i tenestekrinsen har gjort eit språkvedtak som skil seg frå fleirtalet, skal det regionale nøytrale statsorganet bruke minst 10 prosent av mindretalsskriftspråket nynorsk i allment tilgjengelege dokument.

Høyringsnotatet føreslo to ulike alternativ: Det eine var å utvide verkeområdet for språkvekslingsreglane ovanfor til òg å gjelde fylkeskommunane, slik at dei skal følgje dei same reglane som regionale statsorgan, både reglar om fleirtalsspråk og reglar om veksling. Det andre alternativet var å vidareføre regelverket som i dag, slik at fylkeskommunane ikkje vart omfatta av reglane om veksling.

15.3.3 Høyringa

Språkrådet var positive til framlegga om at regionale nøytrale statsorgan skal rette seg etter dei same kvotekrava som dei sentrale statsorgana har i dag. Dei uttalar at det er viktig at slike kvotekrav kjem tydeleg fram i lovteksten:

«Språkrådet meiner dessutan at vekslingsreglane må kome eksplisitt fram i lovteksten, og at dei må utformast slik at dei som eit minimum sikrar ein nynorskbruk på linje med i dag. For å unngå eit scenario som skissert i tilfellet Rogaland vil vi føreslå at regionale statsorgan og fylkeskommunale organ skal bruke minst 40 prosent nynorsk dersom minst 25 prosent av kommunane i tenestekrinsen har gjort vedtak om å krevje nynorsk. Dersom det i det heile teke finst kommunar i tenestekrinsen som har gjort vedtak om nynorsk, skal regionale statsorgan og fylkeskommunale organ bruke minst 10 prosent nynorsk.»

Språkrådet uttala òg at det var avgjerande at reglane totalt sett er innretta på ein måte som gjer at nynorskbruken ikkje går ned (sjå punkt 12.12.3). Ettersom fleire av fylkeskommunane overordna var for ei vidareføring av gjeldande rett, var dei motstandarar av ei lovfesta plikt til å veksle mellom bokmål og nynorsk.

15.3.4 Departementets vurdering

Den sterke underrepresentasjonen av nynorsk dei aller fleste andre stader enn i staten tilseier at staten må ta eit ekstra ansvar for at nynorsk skal vere synleg for både bokmålsbrukarar og nynorskbrukarar. Utan slik tilgang vil truleg språkskiftet frå nynorsk til bokmål auke. Departementet vidarefører derfor framlegga om å skjerpe kvotekrava for språkleg nøytrale regionale statsorgan til veksling mellom bokmål og nynorsk i allment tilgjengelege dokument. Departementet tek dei presiserte kvotekrava for veksling mellom skriftspråka inn i lovteksten. Departementet vidarefører ikkje framlegget om å innlemme fylkeskommunen i reglane om å bruke det skriftspråket som fleirtalet av kommunar har gjort språkvedtak om.

Derimot vidarefører departementet den delen av framlegget som innlemmar fylkeskommunane i delar av vekslingsregelverket, som i dag berre gjeld for regionale statsorgan.

I denne saka har departementet gjort ei totalvurdering. Omsynet til sjølvstyret som fylkeskommunane har, jf. kommunelova, er vekta mot omsynet til at språklova treng verkemiddel for å styrkje norsk språk generelt og auke bruken av nynorsk spesielt. Departementet legg til grunn at det er mogleg å kombinere tre viktige omsyn regionalt: omsynet til det fylkeskommunale sjølvstyret, omsynet til den nasjonalt viktige samfunnsutviklarrolla fylkeskommunen har i regionane, så vel som omsynet til mindretalsspråket nynorsk.

Departementet gjer derfor framlegg om eit fjerde ledd i § 13 som slår fast at dei fylkeskommunane som er språkleg nøytrale etter § 11 i lova, skal veksle mellom skriftspråka slik at det blir eit rimeleg samhøve mellom dei.

Departementet har vurdert å kvotefeste «rimeleg samhøve» eksplisitt på same måte som framlegget er for nøytrale regionale statsorgan, men har kome til at det er vanskeleg ut frå språksituasjonen i ulike regionar å talfeste ein bestemt vekslingskvote og lovfeste han. Det bør òg liggje til sjølvstyret at fylkeskommunen kan gjere ei skjønnsmessig vurdering.

Det vil vere i tråd med føremålet med språklova, som gjeld for alle offentlege organ, at nøytrale fylkeskommunar tek utgangspunkt i å vedta eit rimeleg samhøve som fremjar nynorsk som mindretalsspråk og slik medverkar til å auke bruken av nynorsk, jf. framlegg til § 1 med merknader.

Når den språknøytrale fylkeskommunen fastset eit rimeleg samhøve mellom bokmål og nynorsk i allment tilgjengelege dokument, kan dei velje å ta utgangspunkt i prosentdelen av kommunar i regionen som har valt det eine eller det andre skriftspråket. Der 20 prosent av kommunane har valt nynorsk og 80 prosent har valt bokmål, kan eit rimeleg samhøve og utgangspunkt for veksling vere 20 prosent nynorsk og 80 prosent bokmål.

Fylkeskommunen kan òg velje å bruke dei vekslingsreglane som gjeld for nøytrale regionale statsorgan. Dei står likevel fritt til å leggje vekt på forhold i regionen som kan tilseie andre krav til veksling. Relevante forhold kan til dømes vere talet på skulekrinsar med nynorsk som opplæringsspråk, jf. reglane i opplæringslova om dette.

Departementet understrekar at omsynet til mindretalet i eit språksamfunn ikkje vil seie at det skal vere eit ein-til-ein-forhold mellom ei viss kvoteregulering og talet på brukarar av eit språk. Eit svært lite mindretal har like stort behov for å sjå språket sitt i bruk som eit stort fleirtal. Det er tilgangen til språk kvotereguleringa er til for, ikkje for å spegle talet på språkbrukarar nøyaktig.

Når fylkeskommunen gjer eit vedtak etter § 11 om å krevje nynorsk eller bokmål som det skriftspråket staten skal bruke i skriv til fylkeskommunen, regulerer ikkje språklova samtidig kva språk fylkeskommunen sjølv skal bruke i allment tilgjengelege dokument. Som del av den negativt avgrensa kompetansen sin vil fylkeskommunen sjølv kunne fastsetje at eit vedtak om bokmål eller nynorsk etter § 11 òg skal gjelde som fylkeskommunalt administrasjonsspråk. Dette er ei vidareføring av gjeldande lovgjeving.

Departementet meiner at det samla framlegget vil bidra til å tryggje nynorsk i område der bokmål dominerer.

15.4 Parallell bruk av bokmål og nynorsk hos statsorgan

15.4.1 Gjeldande rett

Mållova § 8 første ledd tredje punktum, som i hovudsak regulerer kva for tilfang som kjem inn under krava om veksling mellom bokmål og nynorsk i allment tilgjengelege dokument, lyder slik:

«Dersom det einskilde organet finn grunn for det, kan slikt tilfang gjevast ut i begge målformer.»

Det heiter i førearbeida at det i visse tilfelle er rimeleg å gje ut rundskriv, kunngjeringar e.l. i begge målformer, til dømes dersom dei inneheld grunnleggjande terminologi som er ulik for dei to skriftspråka.2 I seinare administrativ praksis er det lagt til grunn at det same må gjelde for publikasjonar som rettar seg mot eit stort publikum og skal brukast over lengre tid, publikasjonar som skal brukast i undervisninga i skuleverket, og publikasjonar som inneheld viktig informasjon til mottakarar eller målgrupper.3 Rettleiinga til mållova følgjer her opp, innanfor verkeområdet for mållova, det opplæringslova § 9-4 slår fast at gjeld i opplæringssektoren:

«I andre fag enn norsk kan det berre brukast lærebøker og andre læremiddel som ligg føre på bokmål og nynorsk til same tid og same pris.»

Både Språkrådet og Kulturdepartementet har i tilsynsverksemd tilrådd å ikkje lage parallellversjonar i andre tilfelle enn det som følgjer direkte av lov og forskrift. Bakgrunnen er at parallellversjonar kan brukast til å usynleggjere det minst bruka språket. Det kan lett skje dersom eit nynorskdokument òg finst på bokmål, og særleg dersom bokmålsversjonen reint teknisk er den versjonen publikum lettast får tilgang til.

Mållova § 8 fjerde ledd regulerer at «skjema skal liggje føre og vere tilgjengelege i begge målformer». Alle statsorgan, både regionale og sentrale, fell inn under denne regelen.

Mållova § 6 første ledd tredje punktum seier at frå statsorgan kan private rettssubjekt krevje ei viss målform i alle løyve, faste formular og liknande som direkte gjeld dei sjølve. Som døme kan nemnast skattekort, førarkort, attestar, pass, konsesjonar, vitnemål, tilsetjingsbrev, førelegg, byggjeløyve osb.4 I dag finst ofte slike dokument, til dømes førarkort og pass, i versjonar med parallell tekst på bokmål og nynorsk. Det oppfyller slik departementet ser det, kravet i mållova § 6 første ledd tredje punktum.

Visse digitale løysingar erstattar meir og meir tradisjonelle skjema. Nav er eit døme på statsorgan som moderniserer skjemaløysingane sine: I staden for at den enkelte fyller ut og leverer eit skjema elektronisk til Nav, loggar ein seg heller inn og søkjer om til dømes foreldrepengar ved å følgje ein elektronisk søkjesti. Etter opplysningar som departementet har henta frå Språkrådet og Nav (mai 2019), finst det elektroniske skjemaet (den digitale sjølvbeteningstenesta) for å søkje om foreldrepengar på bokmål og nynorsk, medan mange andre digitale sjølvbeteningstenester berre finst på bokmål hos Nav. Grunnen til dette er til dels at statsorgan (som Nav Stat) ikkje tolkar det slik at digitale sjølvbeteningstenester utfører den tenesta som skjema til no har gjort, sjølv om dei digitale tenestene faktisk i mange tilfelle avløyser opphavlege skjema. Departementet legg til grunn at staten gradvis legg om tenestene sine til å bli sjølvbeteningstenester. I innkjøpssituasjonen blir det ofte den innkjøpte tenesteutviklaren som gjer språkvala, ettersom statsorgana ikkje spesifiserer at systemet som blir utvikla, ikkje berre skal forstå og formidle bokmål.

15.4.2 Framlegget i høyringsnotatet

I høyringsutkastet føreslo departementet å samle regulering som gjeld parallell utgjeving frå statsorgan, i éin paragraf.

I denne paragrafen føreslo departementet å vidareføre innhaldet i mållova § 8 fjerde ledd om at skjema skal liggje føre og vere tilgjengelege på både bokmål og nynorsk. Framlegget var at det skal gjelde same kva format skjemaet er laga i, anten det er elektronisk eller papirbasert – i tråd med den teknologinøytrale dokumentdefinisjonen som departementet òg gjorde framlegg om. Det litt papirknitrande ordet «skjema» vart bytt ut med ordet «sjølvbeteningstenester». Statsorgan skulle etter framlegget gjere sjølvbeteningstenester tilgjengelege på bokmål og nynorsk samtidig.

Regelen i mållova § 6 første ledd tredje punktum om at private rettssubjekt kan krevje faste formular som gjeld dei sjølve, på ønskt målform, vart etter framlegget òg vidareført.

Framlegget var òg å styrkje dei individuelle språkrettane til skuleelevar med nynorsk som opplæringsspråk. Grunngjevinga for dette var at nynorskelevane ser mindre av språket sitt rundt seg enn bokmålselevane gjer, og at det er viktig at statsorgana kompenserer for dette når statsorgana sjølve er ansvarleg utgjevar av dokument som er meinte til bruk i skulen.

Framlegget frå departementet var derfor å gjere om den gjeldande kan-regelen i § 8 tredje ledd til ein skal-regel og målrette han eksplisitt til tilfang som skal brukast i undervisninga.

15.4.3 Høyringa

Ingen høyringsinstansar uttalar seg negativt til lovframlegget om parallell bruk av bokmål og nynorsk.

Riksmålsforbundet støttar lovforslaget slik:

«Når det gjelder offentlige selvbetjeningstjenester, skjemaer, skoledokumenter o.l. er det rimelig at slikt foreligger samtidig på begge språk, slik lovforslaget legger opp til.»

Nasjonalt senter for nynorsk i opplæringa uttalar:

«Til avsnitt 3: Formuleringa ‘som er meint til bruk i skulen’ må presiserast. Dette er eit heilt sentralt omgrep i forskrifta til §§ 17-1 og 17-2 i gjeldande opplæringslov. Desse paragrafane handlar om elevens rett til læremiddel på eiga målform og om unntak frå parallellkravet. Fleire av formuleringane i forskrifta er ikkje tilpassa den digitale skulekvardagen i 2019, og opnar for ei uklar tolking av omgrepa ‘læremiddel’ og ‘utvikla til bruk i skulen’.»

15.4.4 Departementets vurdering

Departementet merkjer seg at det er ukontroversielt blant høyringsinstansane at språklova stiller krav om parallelle versjonar av enkeltdokument som direkte gjeld private rettssubjekt, av sjølvbeteningstenester og av tilfang som er meint til bruk i skulen. Denne føresegna gjeld berre for staten og ikkje for kommunar og fylkeskommunar.

Digitaliseringa av staten fører med seg at viktige dokument i dag ofte er utforma som digitale sjølvbeteningstenester. Det er derfor heilt nødvendig for å oppnå føremålet med språklova at det offentlege ikkje nyttar IKT-system som blir låste til å handtere språkfunksjonar på bokmål (og til dømes hindrar at samiske språk og nynorsk kan brukast i slike dokument). Departementet konkluderte i høyringsnotatet med at det ikkje var tenleg å regulere direkte korleis dei teknologiske rammevilkåra i staten skal vere for at teknologien ikkje skal bli eit hinder for å nå språkpolitiske mål. Bakgrunnen for denne vurderinga er at det fort kunne ha vorte lese som krav til konkrete innkjøp dersom språklova hadde hatt reglar. Departementet understrekar likevel at for å oppfylle språklova på teknologinøytralt vis må det offentlege ha eit språkteknologisk basert system som ikkje diskriminerer nynorsk. Samisk høgskole greier ut om dette problemet for samiske språk slik i sitt høyringssvar:

«Teknologiske løsninger medfører faktisk at samisk språk kan brukes på færre arenaer enn før. Teknologisk utvikling har medført at brukere av samisk har mistet muligheter for å sende inn f.eks. skjemaer og søknader elektronisk. Ett eksempel er selvangivelsen, nå skattemeldinga. Tidligere da skattemeldinga var papirbasert, var det mulig å få tilsendt skjema på samisk, og man kunne også sende inn dette skjemaet på samisk. Man fikk følgelig også avregninga ‘Vearroloahpparenket’ på samisk. Her fantes også veiledninga på samisk. Etter hvert som man har gått over til elektronisk søknad, kan man ikke lenger verken fylle ut eller lese skattemeldinga på samisk i Altinn, og er dermed avskåret fra å fylle ut denne på samisk.»

Departementet understrekar at regelen i § 14 om parallell bruk av bokmål og nynorsk ikkje omfattar samiske språk. Det er likevel eit paradoks at ny teknologi, det vil seie modernisering av det offentlege, til no delvis har vorte eit hinder for bruk av nynorsk og samiske språk. Dette vil vere klart i strid med føremåla i språklova.

Reglane om skjema og faste formular omfattar planlagde dokument som staten også etter gjeldande mållov må lage og gjere tilgjengelege samtidig. Dokumenta det er tale om her, er nødvendige for at private rettssubjekt kan legitimere seg som borgarar, eller etterleve plikter og krevje sine rettar som det.

Departementet viser til høyringssvaret frå Nasjonalt senter for nynorsk i opplæringa som meiner at § 14 tredje ledd er upresist med formuleringa «dokument som er meinte til bruk i skulen». Dei viser til at det òg er uklart kva som er å forstå som læremiddel i forskrifta til §§ 17-1 og 17-2 i gjeldande opplæringslov. Departementet vidarefører likevel formuleringa slik ho var i høyringsnotatet. Statsorgana er ikkje læremiddelprodusentar, og ein skarp læremiddeldefinisjon er derfor vanskeleg å lage. Føresegna er meint å skulle fange opp alle typar dokument som blir produserte av eit statsorgan for det føremålet å nå elevar. Det er dokumentert at skular med nynorsk opplæringsmål ofte tek i bruk læringsressursar på bokmål, fordi dei berre finst på bokmål.5 I den grad staten lagar eller bestiller slike dokument eller ressursar for å formidle sektoransvaret sitt for skulen, bør staten syte for at ressursane finst i begge opplæringsspråk samtidig. Dette gjeld uavhengig av om materiellet er digitalt eller på papir.

Nynorskelevane ser mindre av språket sitt rundt seg enn bokmålselevane gjer. Derfor er det ekstra viktig at digitale læringsressursar som staten lagar, ikkje berre fremjar bruk av bokmål. Framlegget frå departementet til regel er ei målretta skjerping av gjeldande kan-regel, som støttar særleg opp om god opplæring i begge skriftspråka. Indirekte vil òg statsorgana med dette kravet utvikle og vedlikehalde terminologi på begge dei norske skriftspråka.

15.5 Bruk av bokmål og nynorsk til private rettssubjekt og enkeltkommunar

15.5.1 Gjeldande rett

Mållova § 6 første ledd slår fast:

«Statsorgan skal svare på skriv frå private rettssubjekt i den målforma som er nytta i skrivet. Dersom ein ikkje kjenner språkønsket til vedkommande, står statsorganet fritt i val av målform.»

Ordlyden i mållova § 6 legg ei plikt på statsorgana til å svare private rettssubjekt i deira eiga målform.6

Det som då følgjer av mållova, er ein viktig individuell rett som gjeld uavhengig av kor i landet ein bur. Retten er universell; han gjeld både bokmålsbrukarar og nynorskbrukarar. Men som i all regulering av tilhøvet mellom nynorsk og bokmål har reguleringa størst effekt for å sikre nynorsk som det minst bruka språket. Ettersom alle nynorskbrukarar forstår bokmål og svært mange nynorskbrukarar også skriv like godt bokmål som nynorsk, er denne personlege retten ikkje der av kommunikative eller instrumentelle årsaker. Han er der for å sikre nynorsk som samfunnsberande og jamstilt språk og for å sikre at ikkje nynorskbrukarar byter språk frå nynorsk til bokmål i kontakt med det offentlege.

Dei dokumenta som typisk kjem inn under denne føresegna, er dokument som vi tradisjonelt oppfattar som korrespondanse. I tillegg til vanleg brevpost vil dette i dag òg omfatte elektronisk kommunikasjon på e-post. Innhaldet i kommunikasjonen vil variere frå det vi kan kalle kundebehandling, til generell saksbehandling og til enkeltvedtak.

Tilsvarande er effekten av målvedtaket som kommunar og fylkeskommunar i dag gjer, jf. § 5 i mållova, at dei kan krevje skriv frå staten i den målforma som dei har gjort vedtak om. Regelen står i mållova § 6: «Statsorgan skal nytte den vedtekne målforma i skriv til kommunar og fylkeskommunar som har gjort vedtak om målform etter § 5.»

15.5.2 Framlegget i høyringsutkastet

I høyringsutkastet vart det føreslått at plikta til å bruke nynorsk og bokmål i dokument til enkeltadressatar skulle gjelde fylkeskommunar òg, ikkje berre statsorgan.

Forslaget var òg at fylkeskommunane skulle falle inn under plikta til å rette seg etter det vedtaket som kommunen har rett til å krevje, jf. framlegg til § 11.

Høyringsnotatet var likevel formulert med to alternativ, og i det eine alternativet var det føreslått at fylkeskommunen ikkje skulle ha ei slik plikt.

15.5.3 Høyringa

44 høyringsinstansar var eksplisitt for det alternativet som gjorde fylkeskommunen pliktig til å rette seg etter språkvala til enkeltadressatar og til kommunar. 11 høyringsinstansar var eksplisitt imot. Språkorganisasjonar på nynorsksida var for, og bokmålsorganisasjonar var imot.

Utdanningsdirektoratet peikar på at omsynet til nynorskelevar som enkeltadressatar er ein viktig faktor for at dei støttar framlegget:

«Fylkeskommunane har ansvar for vidaregåande skolar, og elevar som lærer nynorsk er avhengige av at nynorsk blir brukt. Ikkje minst er det viktig for dei elevane som har nynorsk som hovudmål. Fylkeskommunar som har eit mindretal av nynorskkommunar, bør ha medansvar for å synleggjere nynorsk i samfunnet.»

KS var blant dei som heller ville ha gjeldande regelverk, der fylkeskommunen ikkje er bunden av regelen om å rette seg etter språkvala til kvar innbyggjar eller kommune. KS meiner at lovframlegget er unødvendig, fordi den faktiske situasjonen i dag er at fylkeskommunane allereie i stor grad rettar seg etter språkvala til private rettssubjekt og kommunar:

«Bokmåls-fylkeskommunene kommuniserer i praksis ofte på nynorsk med nynorskkommuner og med private/firma som henvender seg på nynorsk.»

15.5.4 Departementets vurdering

Å få svar frå statlege styresmakter i eiga målform er i dag ein innarbeidd juridisk rett for kvar enkelt borgar, og det er derfor ein sentral del av det juridiske rammeverket som gjev også det minst bruka språket eit grunnleggjande rettsvern.

Det er òg ein rett som sikrar individet, uavhengig av geografisk tilhøyrsel. I ei tid med mange demografiske endringar er det viktig for den språklege identiteten til den enkelte å vidareføre dei individuelle språkrettane som gjeld uavhengig av geografisk tilhøyrsel.

Når det gjeld kva skriftspråk fylkeskommunane brukar til kommunane, har departementet teke innvendinga frå KS på alvor. Departementet har fått utført ei stikkprøve 22. november 2019, som viser kva skriftspråk som vart bruka til tre nynorskkommunar i dei tolv siste breva frå fylkeskommunar som i dag er nøytrale. Undersøkinga viser at Ål kommune i dei siste breva frå Buskerud fylkeskommune fekk 11 skriv på bokmål og 1 på nynorsk. Vinje kommune fekk 8 brev på bokmål og 4 på nynorsk frå Telemark fylkeskommune. Vågå kommune fekk 10 brev på bokmål og 2 på nynorsk frå Oppland fylkeskommune. Det ser derfor ut til at tendensen heller er at fylkeskommunen ikkje respekterer språkvalet til kommunen enn at han gjer det.

Departementet vidarefører framlegget til § 15 som i høyringsnotatet, og skriv fylkeskommunane inn i pliktregelen om å bruke nynorsk og bokmål til enkeltadressatar og kommunar, i tråd med språkvala dei har gjort.

Dette er ei styrking av individuelle språkrettar over heile landet. Det er òg med på å sikre at nynorskelevar i Rogaland, Agder, Vestfold og Telemark og Viken får meir lik tilgang til nynorsk frå fylkeskommunen som den elevar i Vestland og Møre og Romsdal har. Det er i tråd med prinsipp om likeverdige tenester uavhengig av kor ein bur i landet.

Vurderinga til departementet er at dette òg er ei styrking av nynorsk som forvaltningsspråk, ettersom eit nytt ledd i forvaltninga må bruke meir nynorsk enn tidlegare.

15.6 Krav til norskspråkleg skrivekompetanse

15.6.1 Gjeldande rett

Mållova § 4 inneheld ei føresegn som seier at tilsette i statsorgan har ei personleg plikt til å nytte bokmål og nynorsk når målbruksreglane krev det. Paragrafen inneheld òg ein unntaksheimel:

«Tilsette i embete eller statstenestepost der skriftleg utforming er del av tenesta, pliktar å nytte bokmål og nynorsk etter dei reglane som til kvar tid gjeld for målbruk i statstenesta.

Kongen kan i særlege tilfelle gjere unnatak frå reglane i denne paragrafen.»

Forskrift om målbruk i offentleg teneste § 2 supplerer mållova § 4:

«For utanlandske statsborgarar gjeld plikta til å nytte begge målformer berre dersom dei har norsk vidaregåande utdanning med sidemålsopplæring eller universitets- eller høgskoleutdanning i norsk eller tilsvarande opplæring i norsk.

I særlege høve kan Kultur- og vitskapsdepartementet etter søknad frita einskilde tenestemenn eller nærmare fastsette grupper av tenestemenn frå plikta til å nytte begge målformer.»

Dersom ein tek ordlyden i mållova § 4 og målbruksforskrifta § 2 på ordet, kan ein få inntrykk av at statsorgan står fritt til å la vere å produsere tekstar på nynorsk dersom saksbehandlaren kjem inn under unntaka i forskrifta § 2. Slik er det likevel ikkje, jf. forskrifta § 1 andre ledd: «Kvart statsorgan har plikt til å syte for at reglane om målbruk i offentleg teneste blir følgde.» Dette inneber at kvart statsorgan har plikt til å organisere tekstproduksjonen slik at målbruksreglane blir følgde, uavhengig av om statsorganet har tilsette som er unntekne frå tenesteplikta til å nytte begge målformer.

Plikta til å syte for at målbruksreglane blir følgde, ligg, slik departementet vurderer det, altså reelt sett på statsorgana sjølve. Eit statsorgan kan ikkje la vere å følgje mållova i eit konkret tilfelle, til dømes i eit svar til eit privat rettssubjekt, og vise til at saksbehandlaren ikkje har den rette skrivekompetansen.

Tenesteplikta for tilsette i statsorgan til å nytte både bokmål og nynorsk i arbeidet byggjer på den føresetnaden at dei skal ha hatt opplæring i begge målformene i skulen. Opplæringslova § 2-5 sjette ledd seier at det skal vere sidemålsopplæring dei to siste åra i grunnskulen. Den klare regelen er altså at dei som går gjennom norsk skule, skal ha hatt opplæring i skriftleg bruk av både bokmål og nynorsk. Ifølgje læreplanen i norsk skal elevar ha sidemålsopplæring også i vidaregåande skule. I forskrift til opplæringslova er det regulert i kva tilfelle elevar kan bli fritekne frå opplæring og eksamen i skriftleg sidemål.

Unntaksregelen i målbruksforskrifta § 2 er då òg formulert slik at det i realiteten er manglande sidemålsopplæring som kan frita ein statstilsett frå plikta til å bruke begge målformer i arbeidet.

15.6.2 Framlegget i høyringsnotatet

I høyringsnotatet gjorde departementet framlegg om ikkje lenger å definere det som ei tenesteplikt for den enkelte statstilsette å bruke nynorsk og bokmål etter reglane i §§ 12 til 18. I staden var framlegget å vidareføre det overordna ansvaret på organet sjølv, formulert som eit pålegg om å sikre nødvendig skrivekompetanse.

Departementet la i denne vurderinga særleg vekt på at ansvaret for at dei tilsette utfører pliktene sine, reelt ligg på organet etter dagens praksis, slik det òg går fram av forskrifta til mållova § 1 tredje ledd: «Kvart statsorgan har plikt til å syte for at reglane om målbruk i offentleg teneste blir følgde.» Departementet vurderte det slik at framlegget ikkje ville endre på kravet om at statstilsette som har skriftleg utforming som ein del av arbeidet sitt, likevel har ei individuell plikt til å bruke nynorsk og bokmål slik reglane fastset.

Departementet viser òg til at tenesteplikta for tilsette i statsorgan til å nytte både bokmål og nynorsk i arbeidet byggjer på den føresetnaden at dei skal ha hatt opplæring i begge målformene i skulen.

15.6.3 Høyringa

Fleire av høyringsinstansane var positive til forslaget frå departementet i høyringsnotatet om å påleggje statsorgan å ha den nødvendige skrivekompetansen, men eit klart fleirtal hadde innvendingar mot forslaget. Omtrent halvparten av språkorganisasjonane gjekk heilt eller delvis imot forslaget om å ikkje føre tenesteplikta vidare. Det gjeld Litteraturselskapet Det Norske Samlaget, Nynorsklaget,Noregs Mållag,Norsk Målungdom, Norsk måldyrkingslag, Ullensvang Mållag, Ås Mållag, Høgnorskringen og Ivar Aasen-sambandet. Fleire gav som grunn at framlegget bryt med gjeldande språkpolitikk.

Noregs Mållag uttala følgjande:

«Noregs Mållag meiner at å gå bort frå dette kravet er å gjere det minst brukte språket mindre viktig, å setje norskopplæringa i skulen i unødig spel og å utsetje nynorskbrukarane for større risiko for å bli møtte med bokmål frå staten.»

Språkrådet var ein av dei instansane som støtta forslaget om å påleggje statsorgan å ha den nødvendige skrivekompetansen, men dei uttala seg negativt til forslaget frå departementet om å ikkje formulere ein regel som gjer det tydeleg at den enkelte tilsette òg har ei individuell plikt til å følgje regelverket. Språkrådet meinte dette var uheldig, og også i strid med språkpolitiske føresetnader:

«Vi er derimot ikkje samde med departementet om at den einskilde tilsette ikkje lenger skal ha plikt til å bruke både bokmål og nynorsk i arbeidet sitt. Ei endring i tråd med framlegget på dette punktet vil vere eit tap for heilskapen og samanhengen i den norske språkpolitikken. Opplæringslova og mållova følgjer begge opp det same historiske utgangspunktet, som er Stortingets jamstillingsvedtak frå 1885. Opplæringslova sikrar at statsorgana har tilgang på grunnkompetanse i både bokmål og nynorsk.»

Blant fylkesmennene og kommunane var fråsegnene delte.

Vestland fylkeskommune skriv:

«Denne endringa vil langt på veg vere i tråd med dagens praksis. Endringa kan gje offentlege organ som lova gjeld for ei klarare forventning om å sørgje for at reglane blir følgde. Å endre frå individnivå til organisasjonsnivå vil gjere det til ei tydelegare leiaroppgåve å sørgje for at dei tilsette har naudsynt språkkompetanse.»

Dei held fram slik:

«Ei ulempe ved endringa kan vere ei svekking av jamstillinga av bokmål og nynorsk, samt av sidemålsopplæringa sin status i skulen. Går ein bort frå ei plikt på individnivå om å nytte nynorsk og bokmål i tråd med regelverket vil ein svekke nokre av argumenta for opplæring og eksamenar i både nynorsk og bokmål i skulen. Ei anna ulempe kan vere at krav om skrivekompetanse ikkje blir teke med ved stillingsutlysingar. Dette kan medføre at det blir rekruttert færre med god skrivekompetanse i offentlege organ.»

Utdanningsforbundet uttrykte uro for effekten av framlegget:

«Vi meiner også at språkkompetanse bør vere eit systemansvar for statsorgan sjølve på linje med krav til annan kompetanse. Likevel ser vi faren for at den reelle verknaden av framlegget kan vere ansvarspulverisering av språkpolitikken i organet, at ingen tek ansvaret på alvor.»

Utdanningsdirektoratet uttala seg slik:

«I høyringsnotatet kapittel 2.16 ‘Krav til norskspråkleg skrivekompetanse’ blir det foreslått at den nye språklova skal framheve at det er statsorganet, ikkje kvar enkelt tilsett, som har plikt til å sørge for at målbruksreglane blir følgde. Utdanningsdirektoratet støttar dette forslaget for å unngå at kvalifikasjonskravet blir ein barriere mot å tilsetje søkarar som ikkje har fått vurdering med karakter i skriftleg sidemål, for eksempel fordi dei har minoritetsspråkleg bakgrunn. Vi ser det også som naturleg at ein arbeidsgjevar tek ansvar for at arbeidstakarane får den spisskompetansen som dei treng for å utføre arbeidet, sjølv om grunnopplæringa har gitt elevane eit godt grunnlag.»

15.6.4 Departementets vurdering

Departementet har registrert den sterke motstanden mot framlegget om å ikkje lenger definere det som ei tenesteplikt for den enkelte tilsette å bruke nynorsk og bokmål etter føresegnene i framlegg til punkt 2. I Ot.prp. nr. 52 (1978–79) Lov om målbruk i offentleg teneste heiter det:

«Som ein konsekvens av at dette er ei tenesteplikt, gjeld dei vanlege reglane for mishald av tenesteplikt også for brot på reglane i denne lova.»

Sigve Gramstad og Kåre Lilleholts Lov om målbruk i offentleg teneste. Med kommentarar (Universitetsforlaget, 1983) seier om sanksjonar mot brot på tenesteplikter dette:

«Sanksjonar mot brot på tenesteplikter er i statstenesta først og fremst ordensstraff og avskil. Ordensstraff er skriftleg irettesetjing, suspensjon utan løn opp til tre månader eller overflytting.»

Så vidt departementet kjenner til, har ingen tenestemenn måtta stå til rette personleg (etter statstilsettelova) for at dei ikkje følgjer reglane i gjeldande mållov. Å kalle plikta ei tenesteplikt og gjere det til eit brot på tenestepliktene å bryte mållova har hatt tilnærma ingen funksjon for etterleving av lova. Det som ein derimot veit har effekt, er at leiinga tek ansvar for at organisasjonen etterlever regelverket.

Departementet meiner det er viktig å sikre at organet sjølv tek eit heilskapleg ansvar for etterleving av lova og fremjing av den tospråklege kompetansen som lova krev. Departementet held derfor oppe framlegget om å lovfeste ein regel om at kvart organ skal ha ei plikt til å syte for tilstrekkeleg skrivekompetanse i organisasjonen. Ei slik føresegn er eit klart signal til organa om at dei bør ta omsyn til språkkompetanse i tilsetjingsprosessar og i intern kompetansebygging. Føresegna er òg eit krav om å ta i bruk den kompetansen ein har i organisasjonen, og tydeleggjere det leiaransvaret det er å utnytte han. Føresegna følgjer òg opp intensjonen i § 1 om å fremje nynorsk i mindretalsposisjon: Organet skal fremje nynorsk språkbruk på arbeidsplassen, i det minste slik at ikkje nynorskbrukarar, fordi dei meistrar bokmål, kjenner press til å bruke meir bokmål enn det lova krev. Den føreslåtte regelen er òg fleksibel på den måten at han gjer kravet til skrivekompetanse avhengig av kva som er nødvendig for å oppfylle reglane. Det kan variere frå organ til organ, mellom anna etter kva reglar dei kjem inn under.

Framlegget frå departementet om at statsorgan og fylkeskommunale organ har plikt til å ha den naudsynte språkkompetansen, skal ikkje stå i vegen for at organ kan kjøpe inn omsetjartenester og andre språktenester for å etterleve krava i §§ 12 til 18.

Slik departementet ser det, kan det likevel, som fleire av høyringsinstansane har peika på, vere nødvendig med ein heimel i språklova til å krevje at dei tilsette skal kunne både nynorsk og bokmål. Ein slik regel er nødvendig av to grunnar. Regelen vil sikre betre etterleving av regelverket. Det å ikkje ha eit slikt krav til å bruke nynorsk og bokmål vil på sikt kunne svekkje den praktisk-instrumentelle grunngjevinga for sidemålsundervisning i skulen.

Opplæringslova sikrar den tilgangen statsorgana har på nødvendig grunnkompetanse i norsk språk, både nynorsk og bokmål. Det er basiskunnskapane som dei statstilsette har med seg frå språkopplæringa i skulen, som normalt gjer dei i stand til å skrive både bokmål og nynorsk. For det store fleirtalet er det utbyttet av den skriftlege sidemålsundervisninga, jf. § 2-5 i opplæringslova, som utgjer det viktigaste kvalifikasjonsgrunnlaget deira for å skrive nynorsk når dei seinare går inn i stillingar i det offentlege. Gjennomført norskopplæring med sidemål frå vidaregåande skule representerer derfor eit sakleg kvalifikasjonskrav ved tilsetjing i aktuelle stillingar. Som verkemiddel i norsk språkpolitikk støttar derfor mållova og opplæringslova opp om kvarandre, og departementet ser at denne gjensidigheita ikkje har kome tydeleg nok fram i høyringsnotatet. Ein slik regel er likevel ikkje avhengig av å bli definert som «tenesteplikt», som departementet er inne på ovanfor. Departementet føreslår derfor eit nytt ledd i framlegget til paragraf, som vidarefører § 4 første ledd i gjeldande mållov på den måten at organet skal kunne krevje at den enkelte tilsette brukar nynorsk og bokmål etter reglane i lova. Dette er ei presisering av den styringsretten arbeidsgjevaren har.

Grunngjevinga for ein slik heimel er delvis å sikre etterleving av reglane i §§ 12 til 18 i språklova, og delvis å sikre samanhengen mellom opplæringslova (sidemålsopplæringa) og språklova.

Slik departementet ser det, vil det òg vere nødvendig å vidareføre unntaksregelen frå tenesteplikta i gjeldande målbruksforskrift § 2, som er formulert slik at det i realiteten er manglande sidemålsopplæring som kan frita ein statstilsett frå krav om å bruke begge skriftspråka i arbeidet. Framlegg til unntaksheimel gjer det klart at det berre er dei som ikkje har gjennomført sidemålsopplæring i norsk skule, som ikkje har ei individuell plikt til å bruke nynorsk og bokmål slik organet skal kunne krevje av dei.

Departementet meiner at dette sikrar at den individuelle plikta ikkje vil fungere som ein barriere mot rekruttering av søkjarar med minoritetsspråkleg bakgrunn, som fleire høyringsinstansar òg har peika på.

15.7 Klagerett etter språklova

15.7.1 Gjeldande rett

Mållova § 9 lovfestar ein klagerett for målbruksreglar i staten slik:

«Om nokon meiner at eit statsorgan ikkje følgjer lov eller føresegner om målbruk i saker som vedkjem dei sjølve, kan dei klage på dette til overordna organ. Språkorganisasjonar kan klage til overordna organ dersom dei meiner at statsorgan bryt lov eller føresegner om målbruk.

For slike klagesaker gjeld reglane i forvaltningslova kap. VI så langt dei høver.»

I Ot.prp. nr. 52 (1978–79) Lov om målbruk i offentleg teneste er det i merknadene til § 9 (side 28) sagt at enkeltpersonar (medrekna juridiske personar) kan klage i saker der dei er part eller har rettsleg interesse av å klage. Avgrensinga må sjåast i samanheng med føresegna i forvaltningslova § 28 første ledd, der klagarkrinsen for enkeltvedtak er avgrensa på same måten. Forvaltningslova § 28 første ledd blir til vanleg tolka slik at interesseorganisasjonar som ikkje er part i ei sak, òg kan ha rettsleg klageinteresse i kraft av arbeidsfeltet sitt. Det går ikkje klart fram om kommunar og fylkeskommunar fell inn under klageretten etter mållova § 9, men sidan dei er sjølvstendige rettssubjekt med rettar etter mållova, legg departementet til grunn at dei gjer det. Den meir vidtrekkande klageretten som § 9 legg opp til for språkorganisasjonar, gjeld òg eit høve til å ta opp prinsipielle spørsmål i samband med målbruksreglane.

I Ot.prp. nr. 52 (1978–79) ser departementet det slik (side 13–14) at tilsyn med og gjennomføring av målbruksføresegnene skal vere ein integrert del av tilsynet med at saksbehandlingsreglane i forvaltninga blir følgde, men at kvart departement har eit overordna ansvar for at reglane blir følgde i deira forvaltningsgrein. Kyrkje- og undervisningsdepartementet skulle ha eit særleg ansvar for å spreie informasjon om regelverket i forvaltninga og følgje med på praktiseringa, men òg å «[b]ehandle enkeltsaker, m.a. klagesaker, i samband med reglane» og «[t]a brot på reglane opp med vedkommande statsorgan eller overordna organ», slik at Kyrkje- og undervisningsdepartementet skulle ha «ei meir aktiv og kontrollerande rolle» enn etter den tidlegare mållova. Det skulle òg vere høve til å klage til Sivilombodsmannen over brot på lover og føresegner i språksaker.

Ot.prp. nr. 52 (1978–79) seier lite konkret om kva som kan kome ut av mållovsklagar. Sigve Gramstad og Kåre Lilleholts Lov om målbruk i offentleg teneste. Med kommentarar (Universitetsforlaget, 1983) legg til grunn at det er «nokså vanskeleg å tenkje seg at bruk av rang målform skal ha innverknad på innhaldet av ei forvaltningsavgjerd. Det vil truleg ikkje nytte å vise til brot på målbruksreglane for å få kjent eit vedtak ugyldig, jf. forvaltningslova § 41». Departementet og Språkrådet har i verksemda si lagt til grunn at føresegna i forvaltningslova § 41 kan brukast analogisk på brot på mållova med forskrifter. Brot på mållova § 6 om retten til å få svar i si eiga målform og retten kommunar har til å få skriv i målforma dei har gjort vedtak om etter mållova § 5, er å rekne som saksbehandlingsfeil og brot på ei tenesteplikt. Men mållovsbrot er ikkje å rekne som grunn til å kjenne innhaldet i vedtaket som ugyldig.

Gramstad og Lilleholt legg til grunn at hovudføremålet med klage i målbrukssaker ikkje må vere oppretting av feilen som er gjord, men heller å gjere statsorgan merksame på feil, slik at reglane kan følgjast i framtida. Unntaket frå det er § 6 første ledd tredje punktum, som gjev språklege rettar direkte til private. Gramstad og Lilleholt (side 60–61) legg til grunn at «[a]vgjerd om målval som har tilknyting til ein eller fleire bestemte personar [...] er enkeltvedtak og kan påklagast. Dette vil først og fremst gjelde målbruk i brev og i løyve, faste formularar o.l. (§ 6). Dersom ein person får utferda førarkort i ei anna målform enn den ønskte, kan vedkommande klaga og har da krav på å få utferda førarkort i rett målform.»

15.7.2 Framlegget i høyringsnotatet

Departementet føreslo i all hovudsak å vidareføre innhaldet i den gjeldande § 9 i mållova, men med ein del språklege tilpassingar som gjer innhaldet i paragrafen klarare.

Det vart i høyringa lagt fram to alternativ. Det eine alternativet var i tråd med framlegget om å innlemme fylkeskommunane inn i pliktreglane for bruk av bokmål og nynorsk. Det gjorde det nødvendig å utvide gjeldande § 9 første ledd til å bli dekkjande for klagar på fylkeskommunale brot på reglar som gjeld bruk av bokmål og nynorsk. I slike tilfelle gjorde departementet framlegg om at Fylkesmannen vart klageinstans.

Det andre alternativet var å vidareføre regelen i mållova § 9 utan å gjere regelen gjeldande for fylkeskommunen.

Andre ledd i framlegget til paragrafen om klagerett slår fast at reglane i forvaltningslova kapittel VI gjeld så langt dei høver. Kapittel VI inneheld dei generelle reglane om klage og omgjering i forvaltningslova. Dette er òg vidareført frå mållova § 9.

15.7.3 Høyringa

Få av høyringsinstansane som gav høyringssvar, hadde merknader til framlegget om klagerett.

Det vart likevel påpeika at ei rein vidareføring av dagens reglar om klage til overordna organ gjer at lova ikkje blir så tydeleg som ho burde. Det vart hevda at noverande føresegner er lite føremålstenlege og bidreg lite til god praktisering og forståing av lova. Desse veikskapane burde ikkje vidareførast i språklova.

15.7.4 Departementets vurdering

Departementet meiner at klagereglane i gjeldande mållov har hatt eit uklart innhald og tilhøve til klagereglane i forvaltningslova, og finn med bakgrunn i høyringsrunden grunn til å tydeleggjere kva klageretten etter lovforslaget nærare skal gjelde, og kva effekten av ein klage på brot på reglane er. Departementet går ikkje vidare med det framlegget til klagereglar som omfattar fylkeskommunen.

Når departementet har vurdert kva klageretten skal innehalde, er ein del av vurderinga at det er viktig å ikkje lage eit regelverk som blir unødvendig byråkratisk å etterleve.

For dokument som løyve og faste formular er det grunn til å kunne krevje å få retta dokumentet dersom det er utferda på feil skriftspråk. Departementet vurderer det slik at dersom det er tale om eit brot på lovforslaget § 14 andre ledd, det vil seie at eit privat rettssubjekt ikkje har fått eit personleg dokument som er meint å skulle brukast over ei viss tid (til dømes vitnemål, karakterutskrift, offentlege løyve osb., både i fysisk og elektronisk format), på ønskt skriftspråk, kan vedkomande krevje å få utferda dokumentet på nytt. Det er i tråd med gjeldande rett, jf. Sigve Gramstad og Kåre Lilleholts Lov om målbruk i offentleg teneste. Med kommentarar (Universitetsforlaget, 1983), side 60.

Departementet meiner derfor det er ei presisering av gjeldande rett når vi no føreslår å skrive det inn i lova at når eit privat rettssubjekt får eit dokument etter § 14 andre ledd i eit skriftspråk han eller ho sjølv ikkje ønskjer eller har hatt høve til å melde frå om, skal statsorganet utferde dokumentet på nytt.

Departementet gjer framlegg om å regulere verknaden av klage på brot på § 14 andre ledd i lovforslaget og meiner forslaget vil kunne bidra til at språkrettane til den enkelte i større grad blir oppfylte. Tiltaket kan òg verke disiplinerande på statsorgan som ikkje etterlever regelverket, slik at det relativt sjeldan vil bli nødvendig å utferde dokumentet på nytt. Statsorganet vil sjølv ha interesse av å skaffe seg informasjon om kva skriftspråk private rettssubjekt ønskjer eit dokument utferda i, slik at ein ikkje må bruke ressursar på å utferde det på nytt.

Framlegget til § 17 regulerer ikkje den konkrete framgangsmåten i ei klagesak, men ein klage skal, i tråd med forvaltningslova § 32 første ledd bokstav a, setjast fram for det statsorganet som klagaren meiner har brote språklova, og det er statsorganet sjølv som skal behandle klagen først. Dersom statsorganet er usamd med klagaren i at språklova er broten, kan det vere aktuelt at saka blir behandla av det overordna organet. Departementet understrekar at Språkrådet ikkje er påtenkt å vere klageinstans i saker etter språklova. Departementet vil berre vere klageinstans i saker der departementet er næraste overordna forvaltningsorgan. Jamvel om Språkrådet ikkje er klagebehandlingsorgan etter lovforslaget, vil departementet presisere at Språkrådet har ein rettleiingsfunksjon i samband med klagesaker. I den samanhengen vil Språkrådet ha ei rettleiande rolle overfor både offentlege organ og private som går ut på å gjere greie for reglane i språklova. Også i tilsynsarbeidet har Språkrådet høve til å uttale seg i klagesaker.

Slik departementet ser det, er det viktig å vidareføre og tydeleggjere retten språkorganisasjonar har etter gjeldande mållov § 9 til å ta opp prinsipielle spørsmål i samband med reglane om bruk av bokmål og nynorsk, også i saker som ikkje vedkjem dei sjølve. Departementet føreslår derfor ei eiga føresegn der språkorganisasjonar får rett til å påpeike brot på reglane overfor eit statsorgan, sjølv om saka ikkje vedkjem organisasjonane sjølve.

Påpeiking av feil i saker som ikkje vedkjem ein sjølv, skal først og fremst tene som ei påminning til vedkomande organ om innhaldet i reglane og dermed bidra til å hindre at organet gjer tilsvarande feil ved eit seinare høve. Departementet ønskjer likevel å understreke at sjølv om påpeiking av feil ikkje er å rekne som klage etter klageføresegna i lovforslaget, vil påpeiking av feil hos eit statsorgan frå språkorganisasjonar ha ein viktig funksjon for å sikre etterleving av reglane og rettskjensla på området. Påpeiking av feil vil i tillegg medverke til å få avklart eventuell usemje eller tvil om korleis den aktuelle språkbrukssituasjonen er å forstå, og korleis språkreglane skal tolkast.

Oppsummert er framlegget til departementet å etablere ein tydeleg klagerett i språklova for dei tilfella der eit statsorgan bryt § 14 andre ledd. Dersom det er konstatert brot på § 14 andre ledd, må statsorganet utferde dokumentet på nytt dersom klagaren ber om det. Desse reglane blir gjevne i § 17 Klagerett.

Korrespondanse frå eit statsorgan etter § 15 er ikkje å rekne som ein språkbrukssituasjon som vil utløyse rett til å klage etter språklova. Påpeiking av brot på reglane i § 15 er likevel viktig for å halde oppe rettskjensla på området og forståinga av regelverket. Retten som språkorganisasjonar har til å påpeike brot på reglane, jf. § 9 i mållova, blir derfor vidareført i eigne reglar utanfor klageretten, dvs. i framlegg til § 18 Påpeiking av feil bruk av skriftspråk hos statsorgan.

Departementet understrekar at kven som helst i utgangspunktet har rett til å påpeike brot på språklova. Å påpeike brot på reglane i språklova overfor eit statsorgan er uansett å uttrykkje ei tydeleg forventning om at organet korrigerer praksisen sin.