Giella
Artihkal | Maŋimuš ođasmahttojuvvon: 07.09.2023 | Kultur- ja dásseárvodepartemeanta
Giella lea identitehta, sisdoalu ja kultuvrra gaskkusteaddji ja guoddi. Giella lea dehálaš servodaga ovttasdoaibmamii ja searvamii. Danne bargá ráđđehus ahte dárogiella ain galgá leat ealli, ollesárvosaš ja servodatguoddi.
Ollislaš giellaláhka bođii fápmui ođđajagimánu 1. beaivvi 2022. Láhka galgá sihkkarastit dan doaimma mii dárogielas lea servodatguoddi váldogiellan riikkas ja dan vuođđofunkšuvnna mii dárogielas lea buohkaid oktasaš giellan Norggas. Seammás nanne láhka almmolaš ovddasvástádusa eará gielaide main lea nationála árbevierru: norgga giehtagiella, sámegielat, nationála minoritehtagielat kvenagiella, romani ja romanes.
Giellapolitihkka lea surggiidrasttideaddji, mii mearkkaša ahte buot fágadepartemeanttain lea ovddasvástádus ahte giella ja giellapolitihkka fátmmastuvvo politihkkaráhkadeapmái. Stáhta galgá fievrredit aktiiva politihka bisuhan dihte girjedárogiela ja ođđadárogiela geavahusgiellan buot surggiin. Váikkuhangaskaoamit leat iešguđetláganat. Go dárogiella lea fáddán, de galgá earenoamážit vuhtiiváldit ođđadárogiela ja ođđadárogielgeavaheddjiid, danne go ođđadárogielas, dan olis go lea unnitlohkogiella leat earenoamáš heajos rámmaeavttut geavaheami ja ovdánahttima dáfus.
Giellaráđđi lea stáhta hálddašanorgána giellagažaldagain (gč. giellalága §19). Giellaráđi váldobargu lea ovddidit dárogiela stáhtusa ja geavaheami servodagas. Giellaráđđi galgá maiddái veahkehit suodjalit ja ovddidit nationála minoritehtagielaid ja norgga giehtagiela.
Kultur- ja dásseárvodepartemeantta giellaovddasvástádus lea golmma oasis:
- Giellapolitihkalaš suorgeovddasvástádus
Giellaráđđi lea Kultur- ja dásseárvodepartemeantta orgána giellalága njuolggadusaid ja eará giellapolitihkalaš doaibmabijuid čuovvoleami várás. Girjedárogiela ja ođđadárogiela riektačállin lea maiddái Giellaráđi ovddasvástádus ovttas Kultur- ja dásseárvodepartemeanttain. Stuorát normerenevttohusaid giela birra sádde giellaráđđi gulaskuddamii.
- Kultur- ja mediasuorggi giellaperspektiiva
Kultur- ja dásseárvodepartemeanttas lea ovddasvástádus áimmahuššat iežas suorggi ja doaimma giellapolitihkalaš perspektiivva. Dat mearkkaša ovdamearkka dihte sihkkarastit ahte gávdno kultur- ja mediafálaldat dain gielain maid stáhtas lea ovddasvástádus áimmahuššat giellalága mielde. - Láidestit ahte almmolaš orgánat váldet giellaovddasvástádusa
Kultur- ja dásseárvodepartemeanta galgá láidestit ahte almmolaš orgánat váldet ovddasvástádusa ođđadárogielas, girjedárogielas, giehtagielas, sámegielain, kvenagielas, romani ja romanes gielain giellalága § 1 mielde. Dát mearkkaša ovddasvástádusa sihkkarastit ahte giellapolitihkalaš beroštumit váldojuvvojit mielde árvvoštallamii politihkkasurggiin mat leat eará departemeanttaid ovddasvástádus.
Almmolaš guorahallan norgga mearkagiela birra addojuvvui kultur- ja dásseárvoministarii geassemánu 13. beaivvi 2023. Mearkagiellalávdegoddi, mii vuođđuduvvui borgemánu 13. beaivvi 2021, oaččui bargun čielggadit norgga mearkagiela dili ja buktit evttohusaid movt mearkagiella sáhtášii šaddat eanet olámuddui. Raporta sáddejuvvui gulaskuddamii čakčamánu 1. beaivvi 2023.