Finnmárkkuopmodat

Go Finnmárkkuláhka boahtá fápmui, de sirdojuvvojit buot Finnmárkku eatnamat, maid Statskog SF dál hálddaha, ođđa orgánii mii gohčoduvvo Finnmárkkuopmodahkan (Finnmarkseiendommen). Ráđđehus lea mearridan ahte Statskog SF galgá váldit ođđa namman Norsk Utmark SF. Dát nammamolsun ii mearkkaš maidege Finnmárkku eanaarealaid sirdimii Finnmárkkuopmodahkii.

Finnmárkkuopmodaga galgá jođihit stivra, mas leat guhtta olbmo. Finnmárkku fylkkadiggi ja Sámediggi galgaba válljet golbma stivrralahtu goabbáge. Buot stivrralahtut galget ássat Finnmárkkus. Stivra vállje ieš, gii galgá leat jođiheaddji ja várrejođiheaddji. Juos ii oktage stivrralahttu fidne eanetlogu, de galgá Finnmárkku fylkkadiggi leaskalohkojagiin ja Sámediggi bárralohkojagiin mearridit, guhtemuš dan guđa lahtus galgá leat jođiheaddjin ja várrejođiheaddjin.

Eanaš áššiin dahkkojuvvojit stivrramearrádusat dábálaš eanetloguin. Juos jienasteami boađus šaddá 3–3, de mearrida stivrrajođiheaddji jietna.

Lassin galgá Finnmárkkuopmodagas leat gozihanlávdegoddi, mas leat golbma lahtu. Gozihanlávdegoddi galgá earret eará geahččat bearrái, ahte Finnmárkkuopmodat jođihuvvo Finnmárkkulága ja eará láhkamearrádusaid mielde, ja dohkkehit loanahemiid ja dietnasa juohkima. Finnmárkku fylkkadiggi, Sámediggi ja Gonagas nammadit lahtu guhtege.

Finnmárkkuopmodat leat iehčanas riektesubjeakta ja prinsihpas dat oamasta eatnamiid nugo priváhta eanaeaiggátge. Dát máksá ahte Finnmárkkuopmodat vuolggasajis sáhttá mearridit, mo eatnamat galget ávkkástallojuvvot.

Almmatge leat muhtun deaŧalaš spiehkastagat dás. Vuosttamužžan sisdoallá Finnmárkkuláhka iešalddes deaŧalaš njuolggadusaid Finnmárkkuopmodaga oamastan eatnamiid hálddaheamis. Kapihtal 3 njuolggadusaid mielde galget Finnmárkku ássiin leat vissis vuoigatvuođat earret eará bivdui ja lubmemii dáin eatnamiin. (Geahča kapihttala ođasmuvvi luondduvalljodagaid hálddaheamis.)

Stáhta sáhttá maiddái bidjat guovlluid Finnmárkku eatnamiin álbmotmeahccin (§ 19). Dákkár mearrádusat mearkkašit, ahte dihtolágan doaimmat gildojuvvojit dain guovlluin maidda mearrádus gusto. Lassin leat sierra áššegieđahallannjuolggadusat Finnmárkkuopmodaga mearrádusaide meahcceguovlluid geavaheami nuppástuhttimii (§ 10). Buot dát njuolggadusat mearkkašit gáržžádusaid Finnmárkkuopmodaga vuoigatvuhtii mearridit eatnamiid badjel maid oamasta.

Nuppádassii gustojit buot almmolaš stivrenneavvut seamma olu Finnmárkkuopmodaga eatnamiin go eará priváhta eatnamiin, ovdamearkan gielddaid vuoigatvuohta arealaplánemii plána- ja huksenlága mielde. Finnmárkkuopmodat ii sáhte vuostálastit arealaid iešguđege gielddas regulerejuvvomis dáinna lágiin.

Maiddái almmolaš gildosat dihtolágan doaimmaid vuostá gustojit Finnmárkkuopmodaga eatnamiin nugo buot earáge sajiin. Ovdamearkan lea mohtorjohtalusgielddus mehciin ja ráfáidahttojuvvon elliid bivdogielddus. Álbmoga vuoigatvuohta johtit meahcis gusto maiddái. Stáhta, fylkkagielda ja gielda sáhttet maiddái bággolonistit eatnama Finnmárkkuopmodagas nugo earáge ovttaskas eanaeaiggádiin. Oktiigeassun sáhttá dadjat, ahte Finnmárkkuopmodat eanaeaiggádin ii leat makkárge sierradilis stáhta ja gieldda vejolašvuođa hárrái dahkat mearrádusaid, mat gáržžidit eanaeaiggáda ráđđenvuoigatvuođa.

Finnmárkkulágas leat sierra njuolggadusat mearrádusaide meahcceeatnamiid nuppástuvvan geavaheami birra (§ 10). Ovdal go Finnmárkkuopmodaga stivra mearrida dakkár áššiin, de galgá árvvoštallat maid nuppástupmi mearkkaša sámi kultuvrii, boazodollui, meahcásteapmái, ealáhusdoaimmaheapmái ja servodateallimii. Sámedikki válddahusat meahcceeatnamiid nuppástuvvan geavaheapmái galget adnojuvvot dán árvvoštallama vuođđun. Maiddái earenoamáš jienastannjuolggadusat gustojit, go stivra gieđahallá dakkár áššiid (geahča § 9 ja § 10) nuppi ja goalmmát lađđasa). Dáinna lágiin váfista láhka ahte sámi beroštusat váldojuvvojit vuhtii, go stivra dahká mearrádusaid main lea mearkkašupmi meahcceguovlluide gos sámiin leat beroštusat.
 

Plána- ja huksenláhka

Plána- ja huksenláhka sisdoallá njuolggadusaid arealaplánemis ja huksenáššegieđahallamis. Láhka lea gieldda deaŧalaččamus neavvu stivret arealaávkkástallama gielddas. Gielddastivra sáhttá mearridit bajit arealaplánaid ja dárkilet regulerenplánaid, mat muddejit makkár doaibma sáhttá leat iešguđege guovllus gielddas. Maiddái stáhta sáhttá mearridit regulerenplána, juos lea dárbbašlaš čađahan dihtii doaibmabijuid main lea stuorra servodatlaš mearkkašupmi.

Sáhttet maiddái biddjojuvvot eavttut dasa, makkár doaibma sáhttá leat iešguđege osiin gielddas. Ovdamearkan sáhttá gielda mearridit ahte muhtun guovllus galgá sáhttit doaimmahit industriija, ja sáhttá seammás bidjat gáibádusaid nuoskkideami ja šláma eastadeami dáfus industriijai mii álggahuvvo guvlui.

Fylkkagielda, ránnjágielddat ja stáhtalaš fágaeiseválddit sáhttet buktit vuosteákka gieldda arealaplána- ja regulerenplánaevttohussii. Dalle ferte areala- ja regulerenplána sáddejuvvot departementii loahpalaš dohkkeheapmái. Vuoigatvuohta buktit vuosteákka ii mávsse ahte lea vuoigatvuohta biehttalit regulerenplána mearriduvvomis, muhto sáhttá gáibidit departemeantta gieđahallat ášši. Sámedikkis lea vuosteággavuoigatvuohta áššiin, mat gusket sámi kulturmuitosuodjaleapmái.
 

Vuoigatvuohta johtit meahcis

Olgoáibmolága § 2 lohká:

«Mehciin sáhttá juohkehaš johtit juolgásii miehtá jagi, go dat dáhpáhuvvá deasttalaččat ja dárbbašlaš várrugasvuođain.»

Mehciin oaivvilda gilvvekeahtes eatnama, mihtilmasat várreguovlluid, vuvddiid jna. Olgoáibmoláhka gusto ollásit Finnmárkkuopmodaga eatnamiin. Buohkat – maiddái olbmot geat ásset olggobealde Finnmárkku – sáhttet danne johtit veaiddalassii meahcceguovlluin, mat leat Finnmárkkuopmodaga eatnamiin.

Nuppi dáfus gusto maiddái dábálaš gielddus mohtorjohtalussii mehciin (láhka mohtorjohtalusa birra mehciin § 3). Dátge láhka gusto ollásit Finnmárkkuopmodaga eatnamiin. Finnmárkkuopmodat ii sáhte suovvat mohtorjohtalusa mehciin iežas eatnamiin, mii riidá dán lága. Gielda sáhttá almmatge dihtoeavttuid vuođul addit lobi dása.
 

Mii lea meahcceeatnamiid nuppástuvvan geavaheapmi?

Juos doaibmabidju galgá meroštallojuvvot «meahcceeatnamiid nuppástuvvan geavaheapmin», de fertejit das leat mearkkašahtti fysalaš ja praktihkalaš čuovvumušat meahcceeatnamiid geavaheapmái. Doaibmabijut fertejit maiddái bistit dihtoáiggi, juos galgá sáhttit lohkat meahcceeatnama geavaheami «nuppástuvvan». Mihtilmas ovdamearkkat leat viesut ja bartahuksemat, geainnuid ráhkadeapmi, ruvkedoaimmaid álggaheapmi ja bieggamillopárkkaid ceggen.

«Nuppástuvvan geavaheapmin» ii adnojuvvo juos mearriduvvojit njuolggadusat, mat dušše gusket meahcceeatnama geavaheapmái meahccin. Ovdamearkan ii leat «meahcceeatnamiid nuppástupmi», juos Finnmárkkuopmodat mearrida njuolggadusaid valljodagaid juogadeapmái iešguđetlágan joavkkuide ja gáržžádusaid bivdinvejolašvuhtii

Almmuhan: 14.09.05