Eurohpáráđi raporta das mo Norga lea čuovvulan Unnitlohkogielaid soahpamuša: Eanemus áitojuvvon unnitlohkogielaid lea ain dárbu ealáskahttit ja ovdánahttit.

Eurohpálaš guovlo- ja unnitlohkogielaid soahpamuš ratifiserejuvvui Norggas jagi 1993, ja dat gustogođii 1998 rájes. Norga lea geatnegahtton jeavddálaččat raporteret Eurohpáráđđái mo Norga čuovvula soahpamuša. Unnitlohkogielaid soahpamuš suodjala guhtta unnitlohkogiela: davvisámegiela, julevsámegiela, lullisámegiela, kvenagiela, románagiella ja románigiella. Buot dát gielat leat suddjejuvvon giellalága bokte, mii dohkkehuvvui miessemánus 2021. 

Ekspeartalávdegoddi čujuha raporttastis erenoamážit dan, ahte jos vel Norga lea ge okta njealji OECD-riikkain mii eanemus juolluda almmolaš ruđaid oahpposuorgái, de lea almmatge ain stuora dárbu ovddidit ja buoridit oahpponeavvodili, maiddái digitála reaidduid. Ekspeartalávdegoddi fuomášahttá maid dan ahte lea uhcán beroštupmi sámegieloahpahussii buot oahppodásiin. Dan oktavuođas ávžžuhuvvo Norgga stáhta eanet doarjut rekrutterenbarggu vai eanebut ohcet sihke sámi oahpaheaddjeohppui ja kvenaoahpaheaddjeohppui.    

Ekspeartalávdegoddi vuorjašuvvá go sihke sámegielat nu go julevsámegiella ja lullisámegiella ja unnitlohkogielat kvenagiella, románagiella ja románigiella hárvvibut sirdašuvvet eatnigiellan nuorat bulvii. Norga ferte beaktileappot ovddidit julevsámegiela, lullisámegiela, kvenagiela, románagiela ja románigiela unnitlohkogiellan.

Ekspeartalávdegoddi deattuha erenoamážit dan, ahte fáddá guoskevaš unnitlohkogielaid ja kultuvrraid birra galggašii leat okta oahppanulbmil ja guovddážis buot doaimmain Norgga mánáidgárddiin, vuođđoskuvllain, joatkkaskuvllain, alitoahpus ja mediain.  

Raportta álgoteaksta lea gávdnamis ráđđehusa ruovttusiidduin. Dárogiel jorgalus almmuhuvvo fargga.

Raportta (pfd)

Reektehtse staaten unnebelåhkoegïelesjïehtedimmien tjïrrehtimmien bïjre Europaraereste:
Jeenjebe bueriedimmie daerpies guktie dah jeenjemes aajhteme unnebelåhkoegïelide jealajidh jïh evtiedidh

Daan våhkoen Nöörje åadtjoeji dan gaaktseden vuarjasjimmiereektehtsem staaten unnebelåhkoegïelesjïehtedimmien tjïrrehtimmien bïjre. Vuarjasjimmiereektehtse Ekspertekovmiteste dan  våarome lea politihken jïh juridihken tsiehkie mij lij gåessie Ekspertekovmite lij guessine Nöörjesne mïetsken 2021, jïh lahtestimmieh nöörjen åejvieladtjijste.

Dïhte Europan sjïehtedimmie regijovne- jallh unnebelåhkoegïeli bïjre Nöörje ratifiseeri jaepien 1993 jïh jaepien 1998 raejeste faamosne. Nöörje tjuara jaabnan Europaraaran barkoen bïjre reektehte maam dorje guktie sjïehtedimmiem gïetede.  Sjïehtedimmesne govhte unnebelåhkoegïelh: noerhtesaemien, julevsaemien, åarjelsaemien, kveenen gïele, romanes jïh romani. Gaajhkh daah gïelh leah gïelelaakine vaarjelamme maam suehpeden 2021 nænnoesti.

Reektehtsisnie Ekspertekovmite sjïere tjuvtjede jïlhts Nöörje lea akte dejstie njieljie OECD-laantijste stööremes byjjes ööhpehtimmiefinansijeereme, dïhte læjhkan tjïelkes daarpesje buerebe ööhpehtimmiematerijaalem, jïh aaj digitaale materijaale. Ekspertekovmite aaj tjuvtjede dan vaenieh saemien ööhpehtimmiem gaajhkine ööhpehtimmiedaltesinie gihtjieh. Dennie mieresne birresåvva Nöörje sjïere rekruteeremem nænnoste kveenen jïh saemien lohkehtæjjaööhpehtæmman.

Ekspertekovmite tjomperde dovne dah saemien gïelh julevsaemien jïh åarjelsaemien jïh unnebelåhkoegïelh kveenegïele, romanes jïh romani eah leah dej nuerebe boelvi ietniegïelh. Nöörje daarpesje jienebe radtjoes voerkelimmiem dej kveenen gïelen, julevsaemien, åarjelsaemien, romanes jïh romani gïeli bïjre goh unnebelåhkoegïelh. Ekspertekovmite tjïerteste sjïere maahtoe gïeli jïh kultuvri bïjre byöroeh bieliem learoeulmijste jïh praksijste maanagïertine, maadthskuvline, jåarhkelïerehtimmine jïh sjyöhtehke jollebe ööhpehtimmine, jïh meedijinie abpe Nöörjesne.

Reektehtsen originaaleversjovne daelie reerenassen hïejmesæjrosne gååvnese. Daaroen jarkoestimmie rætnoe bæjhkohte.

Rappårttå stáhta tjadádimes Europaráde bienneplåhkojgielaj lihtos: Ienep rievddadime li dárbulattja ælládahtátjit ja åvddånahtátjit ájtedamos bienneplåhkogielajt

Dán vahko oattjoj Vuodna gávtsát árvustallamrapårtåv stáhta tjadádimes binneplåhkogielaj lihtos. Árvustallamrapårttå Ekspærttakomiteas le politihkalasj ja juridihkalasj dile milta dalloj gå Ekspærttakomitea guossidij Vuonav bårggemánon 2021, ja duodden kommentáraj milta vuona oajválattjajs.

Europealasj lihtto guovllo- jali binneplåhkogielaj hárráj ratifiseriduváj Vuonas jagen 1993 ja le årrum fámon 1998 rájes. Vuonan le vælggo dájvváj diededit Europarádáj dan bargo birra mij dagáduvvá lihto ållidime hárráj. Lihtto guosská gudá binneplåhkogielajda: nuorttasámegiella, julevsámegiella, oarjjelsámegiella, guojnagiella, romanes ja romani giela. Divna dá giela li suoddjiduvvam giellalágas, mij dåhkkiduváj moaresmánon 2021.

Rappårtan tsuojggi Ekspærttakomitea ajnnasit vájku Vuodna le akta dajs nielje OECD-lándajs gænna le stuorámus almulasj ruhtadibme åhpadusás, de la huoman tjielgga dárbbo buoredit åhpadusábnnasij dilev, dán vuolen aj digitála ábnnasij. Ekspærttakomitea tsuojggi aj dav binnep dárbov sámegiela åhpadusás juohkka åhpadusdásen. Dán aktijvuodan hasoduvvá Vuodna ájnnasit nannit rekrutterimav guojna ja sáme åhpadiddjijåhpadussaj.

Ekspærttakomitea mårås dassta jus sihki sáme giela julevsámegiella ja oarjjelijsámegiella ja binneplåhkogiela guojnagiella, romanes ja romani giela li gáhtomin iednegiellan nuoramus buolvaj gaskan. Vuonan le dárbbo dåbmarapposap dedulasjvuohtaj mij gullu guojnagiellaj, julevsámegiellaj, oarjjelijsámegiellaj, romanes ja romani gielajda binneplåhkogiellan. Ekspærttakomitea dættot ållagattjat jut diehto gielaj ja kultuvraj hárráj majt åvdåsti bierri liehket oassen oahppoulmijs ja barggovuogijs mánájårruhin, vuodoskåvlån, joarkkaåhpadusán ja guoskavasj alep åhpadusán, ja medijajn juohkka oasen Vuonas.

Álggoversjåvnnå rappårtas le dálla ráddidusá næhttabielen. Dárogiel jårggålibme almoduvvá oanegis ájge duogen.