“Dábálaš árgabeaivi nannoseabbo gearggusvuođain” - sisdoallu

-Go de viimmat beassat eallit nu go dábálaččat, de heaittihuvvojit eanaš riikkaviidosaš njuolggadusat. Mehtergaskagáibádus ii gusto šat. Seamma maiddái doaluide ja lágidemiide mearriduvvon ráddjehusat. Oasseválddiid sisa luoitin ja dárjun beavdái dárjunbáikkiin šaddá fas nu go ovdal pandemiija.  Ferte gal ain muitit gieđaid bassat ja bissut ruovttus go lea buozas, dadjá dearvvašvuođa- ja fuolahusministtar Bent Høie.

4.muttus “Dábálaš árgabeaivi nannoseabbo gearggusvuođain” gáibiduvvo ahte buohkat geat fáhtehallojuvvojit covid-19 njoammudávdii galget mannat sirremii.  Gáibiduvvo maid ahte skuvllat ja mánáidgárddit čuvvot johtolatčuovgamodealla bissehit njoammuma, ain juo molsunáigodagas. 

Ain gustojit njoammuneastadannjuolggadusat ja ávžžuhusat, muhto dat sulastahttet dábálaš ávžžuhusaid mat gustojit eará vuoiŋŋahatvuolšši dávdamearkkaide. Ráđđehus áigu ain ovddasguvlui, ovttas Dearvvašvuođadirektoráhtain ja Álbmotdearvvašvuođainstituhtain dárkileappot konkretiseret ja čilget “Dábálaš árgabeaivi nannoseabbo gearggusvuođain” gustojeaddji ávžžuhusaid ja njuolggadusaid.    

Riikii boahtinnjuolggadusat ložžejuvvojit  
Ráđđehus áigu go viimmat beassat eallit “Dábálaš árgabeaivvi nannoseabbo gearggusvuođain” jávkadit njuolggadusaid mat bissehit olgoriikalaččaid boahtimis Norgii. Njuolggadusat eai rievdaduvvo goalmmátriikka ássiid ektui geat eai boađe nu gohčoduvvon lilla riikkain gos lea uhcán njoammun. Dat leat EO goalmmátriikkalisttu riikkat ja guovllut gos lea unnán njoammun ja loaččabut riikii boahtinnjuolggadusat.  

-Dat ii mearkkaš ahte mii jávkadat buot njuolggadusaid mat mearridit maid mátkkošteaddjit galget dahkat go riikii bohtet, nu go iskan- ja errennjuolggadusat. Muhto mii áigut baicce ložžet muhtun njuolggadusaid.

Mii čuovvut dili hui dárkilit ovdal go njuolggadusaid ložžet, vai nagodat hálddašit vejolaš njoammumiid mat bohtet eará riikkain, dadjá Høie.

Kontrollastrategiijas gearggusvuođastrategiijai
4.muttuin “Dábálaš árgabeaivi nannoseabbo gearggusvuođain” lávke ráđđehus kontrollastrategiijas gearggusvuođastrategiijai.

-Báikkálaš ja nationála eiseválddit čuvvot njoammundili hui dárkilit, vai sii oanehis áiggis sáhttet álggahit doaibmabijuid jos njoammun leavvá. Ráđđehus, dearvvašvuođaeiseválddit, buohcceviesut ja gielddat fertejit vuoruhit  bearráigeahččan- ja gearggusvuođadoaimmaid eanet go dábálaš dilis. Gielddat sáhttet maid báikkálaččat mearridit álggahit njoammuneastadandoaimmaid mat riikkadásis heaittihuvvojit, dadjá Høie.

Eiseválddit stivrejit njoammundili čuovvovaš dovdomearkkaid/indikáhtoriid vuođul:

• Ođđa buhcciid lohku ja gallis leat divššus oktanaga (dikšunsajit oppalohkái)
  
  
• Buhcciid ahkejuohku
  
  
• Intensiivaossodagaid dikšunsajit
  
  
• Gielddaid dikšunkapasitehta
  
  

Dasa lassin galgá maid árvvoštallojuvvot mainna leavttuin epidemiija ovdána. 

Gearggusvuohta bisuhuvvo
Eanet ja eanet olbmot válddihit boahkuid, muhto mii eat dieđe man guhká boahkut suddjejit njoammudávdda vuostá. Ođđa virusat sáhttet leavvat maid boahkut eai bastte suddjet, mii mielddisbuktá ahte sáhttá šaddat fas dárbu álggahit riikkaviidosaš dahje báikkálaš njoammuneastadandoaimmaid. Danne fertejit gielddat vuoruhit  gearggusvuođa (organisašuvdna- ja jođihangearggusvuođa) dán jagi lohppii. Gielddat fertejit maid bures ráhkkanit dustet TISK-strategiija ja fuolahit ahte 10 proseantta álbmogis ožžot johtilisiskosiid juohke vahkus. Sihke gielddat ja dearvvašvuođabálvalusat berrejit juohke vahkus iskat 1 proseantta álbmogis. Gielddain ferte maid gearggusvuohta iskat 5 proseantta álbmogis viđa beaivvis, ja heivehit TISK-barggu dan ektui.   

Loga sierra preassadieđáhusa “Muddejuvvon TISK” birra jos háliidat eanet dieđuid.

Gielddat fertejit ráhkkanit dasa ahte sis lea gearggusvuohta boahkuhit álbmoga goalmmát boahkuin jos dat šaddá áigeguovdil. Dat mearkkaša ahte riikka gielddat ferejit nagodit boahkuhit 200 000 dosa juohke vahkus, ja sis galgá maid  gearggusvuohta vai nagodit nannet bargokapasitehta mealgat eanet njealji vahkus.  Ráđđehus áigu skábmamánus ođđasis árvvoštallat dálveáiggi gearggusvuođadárbbu.   

-Mis leat ságastallamat gielddaiguin 4.muttu “Dábálaš árgabeaivi nannoseabbo gearggusvuođain” sisdoalu birra, vai sii nagodit hálddašit dili nu bures go vejolaš. Gielddasuorgi oažžu máksojuvvot covid-19-goluid seamma vuogi mielde go ovdal, dadjá Høie.