Boazodoallopolitihkka addá ealáhussii ovdánanvejolašvuođaid

Sámi boazodoallu lea sihke ealáhus ja eallinvuohki. Das leat maid vejolašvuođat, maiguin ii ávkkástallojuvvo ollásit dálá dilis. Ledjen gieskat bovdejuvvon Sámediggái Kárášjohkii ovdanbuktit ođđa Eanandoallo- ja biebmodieđáhusa. Ođđa dieđáhusain ráđđehus lea ovdanbuktán boazodoallopolitihka, mainna ovddidit vejolašvuođaid, ja sihkkarastit ealáhussii nana ovdáneami.

Sávan nannosit, ahte sámi boazodoallu nagoda ávkkástallat vejolašvuođaiguin, mat ealáhusas leat. Dainna lihkostuvvan eaktuda, ahte Sámediggi, ealáhusat ja eiseválddit barget ovttas dan ovdii, ahte boazodoallu ovdána positiiva guvlui. Danin lean hui movtta, go mii leat čoahkkimastán Sámediggeráđiin ja Norgga Boazosápmelaččaid Riikkaservviin (NBR) ja boahtán ovtta oaivilii das mo mii bargat viidáseappot buriin gulahallamiin.

Ođđa boazodoallošiehtadus
Illudan maid, go Stáhta ja NBR guovvamánu 23. b. vuolláičálle ođđa boazodoallošiehtadusa áigodahkii 2012/2013. Soahpamuš fátmmasta oktiibuot 104,5 miljovnna kruvnno ruhtadoarjjan boazodoalloealáhussii. Dat lea 2,5 miljovnna eanet, go ovddit boazodoallosoahpamušas. Šiehtadusas deattuhit boazodoalu ealáhussan, nuba heivehusat dahkkojuvvojit erenoamážit daid ealáhusbargiid ovdii, geain boazodoallu lea váldoealáhussan. Mun oaivvildan, ahte boazodoallu sáhttá ain ovdánit positiivvalaččat šiehtadusa vuođul.

Jearru sáhttá lassánit eanet go buvttadeapmi
Ealáhusas lea áidnalunddot dilli, danin go buvttadeapmi dahkkojuvvo luonddu eavttuiguin. Bohccobiergu lea erenoamáš borramušgálvu ja mun oaivvildan ahte jearru sáhttá lassánit stuorábun go maid buvttadeapmi sáhttá lassánit. Danin lea ereliiggán mávssolaš, ahte buot boazodoalloorohagat ávkkástallet vejolašvuođaiguin lasihit buvttadeami dan láhkai, ahte lasihit njuovvamiid ja heivehit boazologu.

Ekologalaččat nana boazolohku
Eanaš guovlluid siiddat ja orohagat leat dál ieža gávnnahan ja dohkkehahttán ekologalaččat nana boazologu. Lága áigumuš, ahte orohagat váldet eanet ovddasvástádusa valljodagaideaset hálddašeames, leage dakko ollašuvvan erenoamáš bures. Háliidan rábmot dáid orohagaid go leat bargan hui vuđolaččat ja bures doallonjuolggadusaiguin. Muhtun hárve guovllus leat eiseválddit ferten mearridit orohagaid ekologalaččat nana boazologu. Mearriduvvon boazologu čuovvuleami vuoruhit dás ovddos guvlui. Orohagat, mat galget geahpedit boazologu, galget ráhkadit geahpedanplánaid. Mun vuorddán ahte eatnašat geahpedit boazologu njuovvanáigodagas 2012/2013.

Boazodoalu ollu resurssat
Boazodoalus leat maid eará resurssat, go bierggu buvttadeapmi, maiguin sáhtášii ávkkástallat buorebut go maid dál dahkko. Servodat dárbbaša eanet bálvalusaid oahpahus- ja fuolahussuorggis. Ovdamearkka dihte mánát ja nuorat sáhttet dárbbašit earáge go dábálaš oahpahusa luohkkálanjas. Mun oaivvildan, ahte ealáhusa doaimmat sihke duoddaris ja ruovttus, addet buriid vejolašvuođaid oahppamii. Boazodoalus leatge nana árbevierut mánáid ja nuoraid oahpaheames bearraša “boazodoalloskuvllas”.

Boazodoalus leat maid vejolašvuođat doaimmahit gelddolaš bálvalusaid ja buktagiid mátkkoštanealáhussii. Dán áigge ovttastahttet muhtin badjeolbmot boazodoalu ja mátkkoštanealáhusa doaimmaid. Sii soitet fállat árbevirolaš sámi borramušaid, doaimmaid boazodoalu oktavuođas, olgodoaimmaid dahje eará. Lea mávssolaš, ahte ealáhus ávkkástallá buot daid vejolašvuođaiguin, nu ahte ealáhus sáhttá ain ovdánit. Mun lean movtta das, ahte oasálaččat leat 2012/2013 boazodoallošiehtadusa šiehtadallamiid oktavuođas boahtán ovtta oaivilii dan hárrái, ahte ovddidit vuogádatlaš mátkkoštanealáhusfálaldaga, ja maiddái eará bálvalusaid, maid servodat dárbbaša.

Hálddahus mii doaibmá bures
Boazodoalu buorre ovdáneapmi eaktuda, ahte hálddahus maid doaibmá bures ja beaktilit.

Eanandoallo- ja borramušdieđáhusas mii leat árvalan rievdadit boazodoalu almmolaš hálddahusa oalle viidát. Árvaluvvo sirdit orohatkantuvrraid hálddahuslaš ovddasvástádusa viđa davimus fylkkamánnii. Guovllustivrrat loahpahuvvojit dasto, ja daid doaimmat sirdojuvvojit fylkkamánniide. Árvalusaid ulbmil lea ráhkadit beaktilut ja oktilaččat hálddahusa, mii ain nagoda oaidnit ealáhusa erenoamáš dárbbuid. Guovllukantuvrraid boazodoallogelbbolašvuohta ii jávkka. Guovllukantuvrraid sirdin fylkkamánnii mielddisbuktá, ahte areála-, biras- ja boazodoallogažaldagat buohtalastojuvvojit buorebut.

Boazodoallostivrra árvalit dasto joatkašuvvat seammálágan nammademiin go dássážii. Dan láhkai sámi oaidninguovlu váldojuvvo bures vuhtii hálddahusas. Dál go boazodoallu lea 2007 lága vuođul ožžon eanet ovddasvástádusa siskkáldas áššiin, de ođđa vuogádat láhčá dilálašvuođaid buori ja ulbmillaš hálddašeapmái. Lea mávssolaš čađahit dáid stuorra – ja muhtimiid mielas garra – doaimmaid, vai sáhttit ávkkástallat sámi boazodoalu erenoamáš vejolašvuođaiguin.