Olbmuid barggu, buorredilálašvuođa ja birrasa bušeahtta

Ráđđehusa váldoulbmil lea sihkkarastit ain ovddas guvlui uhccán bargguhisvuođa Norgii, ja jagi 2010 bušeahttaárvalus lea buorre vuođđu Norgga ekonomiija boahttevaš ovdáneapmái. Bušeahttaárvalusas Ráđđehus ovddida doaibmabijuid mat galget nanusmahttit dearvvasvuođa, fuola, skuvllaid ja mánáidgárddiid. Olbmuid eallindilleerohusat dássejuvvojit. Áŋgiruššamat mat ovddidit johtalusa, birrasa, ovddideami ja dutkama, lassánit mearkkašahtti ollu.

- Riikkaidgaskasaš finánsaváttisvuođat ja máilmmeekonomiija čuolmmat ja bissáneapmi leat garrasit hástalan Norgga ekonomiija. Norggas mii leat vástidan ulbmálaš ja beaktilis doaibmabijuid álggahemiin finánsamárkaniin, ja árrat stivren ekonomalaš politihka hui álššalažžan. Dat buktá bohtosiid. Finánsaváttisvuođaid váikkuhusat ja riikkaidgaskasaš goahcamat leat šaddan unnibut čuohcit Norgii go máŋgga eará riikii. Norggas bargguhisvuohta lea Eurohpa vuolimus, cealká finánsaministtar Kristin Halvorsen.

- Čielga mearkkat leat dasa ahte ekonomalaš doaibma lea fas lassáneamen. Nannán-Norgga BNPa 1-proseantasaš njiedjan orru nuppástuvvamin 2-proseantasaš lassáneapmái boahtte jagi. Dattetge vurdojuvvo bargguhisvuohta lassánit veaháš dán jagis boahtte jahkái. Ráđđehus lea danne gávnnahan buoremussan ráhkadit veaháš álššaleappoš bušeahta jahkái 2010.

- Doaibmannjuolggadus rahpá dan vejolažžan, ahte oljoboađuid geavaheapmi muhtun jagiid sáhttá spiehkastastit guhkesáigásaš sojus, vai lea vejolaš dásset ekonomiija rievddaldemiid. Finánsaváttisvuođat ja riikkaidgaskasaš bahás hedjoneapmi lea dahkan dárbbašlažžan geavahit dán doaibmanfriddjavuođa, ja dan áigut dahkat boahtte jagige. Seammás mii fertet váldit vuhtii ahte oljoboađuid geavaheapmi dál lea hui allat, ja lassánan geavaheami lea dárbu heivehallat gilvohearkkes ealáhusaid ektui, cealká finánsaministtar Kristin Halvorsen.

Go ekonomiija šaddu buorrána, de oljoboađuid geavaheami fertet heivehit Stáhta penšonfoandda olgoriikka duohta reantoboađuid mielde. Dat ráddje boahttevaš bušeahttapolitihka doaibmanvejolašvuođaid.

Dehálaš vuoruheamit bušeahtas

Ráđđehus ovddida arvat árvalusaid stuorrudit juolludemiid mat galget nanusmahttit áŋgiruššama dearvvasvuođasuorggi sierranas osiin. Juolludeamit lassánit dearvvasvuođafitnodagaide vai daid doaibma lassána ja vai lea vejolaš čađahit guvllolaš dearvvavuođafitnodagaid gaskasaš ođđa boahtojuogadeami atnuiváldim. Mirkkuid geavaheami vuostásaš doaibmabijut nannejuvvojit, ja Fuollaplána 2015 čuovvoluvvo árvalusain addit investendoarjagiid eanet ođđa buohcciidsiidasajiide ja fuollaásodagaide. 

Ráđđehusa mánáidgárdeáŋgiruššan lea doaibman nugo galggai. Lágain mearriduvvon vuoigatvuohta oažžut mánáidgárdesaji lea čađahuvvon, ja čakčamánus 2009 fylkkamánnit dieđihedje ahte gielddat dahje suohkanat ledje fállan saji buot mánáide geain lei vuoigatvuohta oažžut mánáidgárdesaji. 2010-bušeahtta addá vejolašvuođa lasihit goluid nu ahte vástidit 7200 ođđa mánáidgárdesadjái, vai lea vejolaš duhtadit mánáidgárdedárbbuid mat vulget demográfalaš nuppástusain ja unniduvvon vánhenmávssus. Vánhenmáksu mánáidgárdesaji ovddas unniduvvo duođaid dainnago alimusmáksu doalahuvvo nominálalaččat rievdatkeahttá jagis 2009 jahkái 2010, ja áigumuš lea ahte vánhenmáksu galgá bissut seamma nominála dásis dasságo alimusmáksu vástida 1 750 ruvdnui jagi 2005-ruvnnu árvvu mielde.

Áŋgiruššamat oktasaš skuvlla dihtii jotket alladásat juolludemiiguin. Oahpahusdiibmolohku viiddiduvvo ovttain diimmuin vahkkui, mat juohkásit 1. luohká rájis 7. luohká rádjai, ja álggahuvvo fálaldat addit gávccidiibmosaš nuvttá skuvlabargoveahki vahkkui, mii juohkása 1. luohká rájis gitta 4. luohká rádjai. Reantobuhttenortnegis mii lea skuvla- ja vuojahatrusttegiid várás rahppo vejolažžan lohpidit reantobuhtadusa daid investemiidda mat jagi 2010 leat 2 milj. ruvnnu rájáid siskkobealde.

Ráđđehus lea vuoruhan gielddaruhtadili iežas ovddeš bušeahttaárvalusain, ja dat

čuovvoluvvo maiddái jagi 2010 bušeahtasge. Gielddasuorggi friddja boađut árvaluvvojit duođaid lasihuvvot 4,2 miljárdda ruvnnuin, ja suorggi buohkanas boađut lassánit duođaid sullii 8 miljárdda ruvnnuin.

- Erohusat mat leat servodagas, galget unniduvvot. Ráđđehus árvala lasihit juolludemiid buohkanassii eambbo go 1 miljárdda ruvnnuin ulbmálaš doaibmabijuide geahpedan dihtii geafivuođa jagi 2010. Mii dásset erohusaid mat leat olbmuid eallindilis go mii lasihit doarjagiid unnimuspenšonisttaide ja ássandoarjagiid vuostáiváldiide. Ráđđehus árvala mearkkašahtti stuorra doaibmabidjolasáhusa sihke daid olbmuid várás geain lea muttolaš veahkkedárbu ja daid olbmuid várás main leat hedjonan bargonávccat.

Erohusaid dássejit dat árvalusatge, ahte lasihit goluid doaibmabijuide mat galget geahpedit gárrenmirkkuid geavaheami ja buoridit vejolašvuođaid máhcahit servodahkii giddagasas čohkkájeaddjiid ja dubmehallan olbmuid. Dat mearkkaša ahte juolludeamit geafivuođa geahpedeaddji doaibmabijuide leat lassánan nominálalaččat measta 4,3 miljárdda ruvnnuin áigodagas 2006-2010, cealká finánsaministtar Kristin Halvorsen.

Ráđđehus áigu láhčit dilálvuođa bissovaš bargosajiide ja eambbo árvobuvttadeapmái ja ovdáneapmái miehtá riikka. Ráđđehus árvala goluid mat leat badjelaš 1,5 miljárdda ruvnnu (loatnatransakšuvnnaid haga) Innovašuvdna Norgga vuollásaš ortnegiidda mat leat Ealáhus- ja gávpedepartemeantta bušeahtas jahkái 2010. Dat mearkkaša 26-proseantasaš lasáhusa jagi 2009 sáldejuvvon bušeahta ektui. Árvaluvvo alla dássi GIEKa ja Innovašuvdna Norgga loatna- ja dáhkádusrámaide maiddái jahkái 2010. Lassin Ráđđehus árvala ásahit ođđa dáhkádusortnega guhkesáigásaš fápmosoahpamušaid várás mat leat fápmogáibideaddji industriijas, ja rápman 20 miljárdda ruvnnu. Jagi 2010 bušeahttaárvalus mearkkaša arvat álggahemiid ollašuhttin dihtii daid gudneáŋgiris ulbmilloguid  mat leat Riikkalaš fievrrádusplánas áigodahkii 2010-2019, mas buohkanas plánarápma lea 100 miljárdda ruvnnu alit go ovddeš plánas. 

Juolludeamit dutkamii ja ovddideapmái árvaluvvojit lasihuvvot sullii 1,7 miljárdda ruvnnuin jagi 2009 sáldejuvvon bušeahtas . Lassin árvaluvvo lasihit kapitála  Dutkama ja ođđahutkama fondii 5 miljárdda ruvnnuin. 

- Dálkkádat- ja birassuorggis vuoruhuvvojit jagi 2010

doaibmabijut mat hehttejit vuvddiid jávkaduvvomis ovddádusriikkain, ruovdemáđeinvestemat, birastekonlogiija, CO2-hálddašeapmi, ođasmuvvi energiija ja energiijabeavttálmahttin. Juolludeamit dálkkádat- ja vuovdeáŋgiruššamiidda ovddádusriikkain árvaluvvojit lasihuvvot sullii 650 miljárdda ruvnnuin jagi 2009 sáldejuvvon bušeahtas, nu ahte juolludeapmi šaddá leat 2,1 miljárdda ruvnnu jagi 2010. Sierranas CO2-hálddašeaddji doaibmabijuide árvaluvvo juolluduvvot measta 3,5 miljárdda ruvnnu, mii lea measta 1,6 miljárdda ruvnnu eambbo go jagi 2009 sáldejuvvon bušeahtas, cealká Kristin Halvorsen.

Čuovvolan dihtii dálkkádatsoahpamuša Ráđđehus

árvala 300 miljon ruvdnosaš juolluduslasiheami dutkamii ja ovddideapmái mat gusket ođasmuvvi energiijagálduide ja karbongiddemii ja -vurkemii, ja vel lasi 50 miljon ruvnnu eará dálkkádatdutkamii. Ođasmuvvi energiija ja energiijabeavttálmahttima vuođđofoandda kapitála árvaluvvo lasihuvvot 5 miljárdda ruvnnuin, vai lea vejolaš čađahit dálkkádahkii buori energiijageavaheami nuppástuhttima. 

Árvaluvvojit 100 miljon ruvnnu ođđa doarjjaortnegii mii doarju birasteknologiijaáŋgiruššama, ja Birasgáhttendepartemeantta bušeahta juolludeamit árvaluvvojit lassánit lagabui 370 miljon ruvnnuin arvat birasdoaibmabijuide Norggas, ee. kulturmuittuide, luonddušláddjiivuođa seailluheapmái ja olggustallamii. 

Ráđđehus čuovvola geafes riikkaid čielga vuoruheami, ja jahkái 2010 min veahkkeoassi šaddá leat 1,09 proseantta stuoru meroštallojuvvon BNIs.

Ráđđehus árvala buohkanassii 812 miljon ruvdnosaš gollolasiheami jagi 2009 sáldejuvvon bušeahtas Kulturloktema čuovvoleapmái. Dáinna lágiin Ráđđehus lea áiggiplána dáfus bures jođus lasiheamen juolludemiid kulturulbmiliidda, nu ahte dat šaddet leat 1 proseanta jagi 2014 stáhtabušeahta goluin.

Ráđđehus áigu bargat vearredagolašvuođa vuostá buoret eastadanvugiiguin, eanet rihkkodáhpáhusaid čoavdimiin, johtilat dávistemiiguin bahádahkkiid vuostá ja buoret servodahkii máhcahemiin. Jagi 2010-bušeahtas árvaluvvo lasihuvvot juolludeapmi

politiija- ja áššáskuhttineiseváldái buohkanassii sullii 1,3 miljárdda ruvnnuin jagi 2009 sáldejuvvon bušeahta ektui.

Vearrovuogádat buoriduvvo ain eambbo

Ráđđehus lea maŋimuš jagiid nanusmahttán vearrovuogádaga ođđasis juogadeami, ja áigu joatkit dán barggu dán jagi bušeahttaárvalusas. Opmodatvearru buoriduvvo, ja áŋgiruššamat vearroverrošemiid vuostá nannejuvvojit. Norga áigu ain leat njunnošis doarus mii lea vahátlaš vearroparadiissaid vuostá.

- Ráđđehus árvala rievttalaččat árvomeroštallannjuolggadusaid viesuide, ja stuorida opmodatvearu vuođđogessosa mearkkašahtti láhkai. Árvalus unnida opmodatvearu buohkanassii 760 miljon ruvnnuin, ja unnit go 120000 olbmo dárbbašit máksit opmodatvearu, cealká finánsaministtar Kristin Halvorsen.

- Ráđđehus joatká barggu mas biiladivadat nuppástahttojuvvojit nu ahte dat heivejit birasseastimii. Mii buktit álgočilgehusa das mo Ráđđehus áigu čuovvolit Kulturmomsalávdegotti árvalusa viiddidit kultur- ja valáštallansuorggis momsavuođu 8 proseantasaš máksomeriin, cealká finánsaministtar Kristin Halvorsen.

- Ráđđehus nanusmahttá barggu vearro- ja divatverrošemiid vuostá ja árvala ahte reaidaruhtamávssut mat leat stuoribut go 10 000 ruvnnu, eai galgga sáhttit geavahuvvot geasusvuođđun, ja oasti sáhttá šaddat áššálaš čáhppes bargguide. Ulbmil lea geahpedit reaidaruhtageavaheami ja dahkat vejolažžan guorrat ruhtasirdimiid báŋkkuin. Buohkanas vearut ja divadat bisuhuvvojit sullii nuppástuvakeahttá jagis 2009 jahkái 2010, cealká finánsaministtar Kristin Halvorsen.