Historjjálaš beaivi Finnmárkkus

Mánnodaga ođđajagimánu 16.b. 2006:s doallá Finnmárkoopmodaga stivra vuosttaš stivračoahkkima Girkonjárggas. Dat lea mearkabeaivin buot finnmárkolaččaide ja earáide geat máŋga jagi leat čuvvon barggu finnmárkolágain dasságo dat dohkkehuvvui.

Go finnmárkoláhka nannejuvvui stáhtaráđis geassemánu 17.b. diibmá, de lei dat boađusin 25 jagi barggus. Finnmárkolága barggut álge Sámi vuoigatvuođalávdegotti nammademiin 1980:s., go dat oaččui bargun guorahallat stáhta rievttálaš geatnegasvuođaid sápmelaččaid guovdu.

Duogážin lei earet eará Álttá-Guovdageainnu čázádaga buođđudeami riidu, mii mielddisbuvttii dohkkejumi dasa ahte sámepolitihkas maid lei stáhtarievttálaš ja álbmotrievttálaš bealli man stáhta fertii vuhtiiváldit.

Guorahallamat Finnmárkku riektedilálašvuođa birra ja eatnamiid ja luondduriggodagaid hálddašeami birra, leat čuoččaldahttán olu moalkás áššečuolmmaid das movt buoremus lági mielde sihkkarastit sámi kultuvrra vuođu, seammás go buot finnmárkolaččaid beroštumit vuhtiiváldojuvvot. Lea áddehahtti ahte dát čuolmmat leat boktán garra dovdduid ollugiin, ja leat leamaš ollu garra digaštallamat dáid áššiid birra. Vai buot oainnut áššis bohtet ovdan ja vai ILO-konvenšuvnna nr. 169 geatnegasvuohta ráđđádallat Sámedikkiin ollašuvvá, mearridii Stuoradiggi 2003 čavčča ráđđádallat sihke Sámedikkiin ja Finnmárkku fylkkadikkiin lága sisdoalu hárrái. Boađusin das šattai ahte finnmárkoláhka dohkkehuvvui stuora bellodatgaskasaš eanetloguin Stuoradikkis, ja seammás oaččui dat doarjaga stuora eanetlogus Finnmárkku fylkkadikkis ja ovttajienalaš Sámedikkis.

Finnmárkoláhka mearkkaša ahte eaiggáduššanvuoigatvuohta 95 %:ii Finnmárkku areálain, sirdojuvvo Finnmárkku álbmogii Finnmárkoopmodaga bokte. Láhka fátmmasta buot Finnmárkku ássiid, nu ahte sihke sápmelaččain, kveanain ja eará Finnmárkku álbmotjoavkkuin leat seamma vuoigatvuođat ávkkástallat luondduriggodagaiguin. Sámi kultuvrra doahttaleami olis, leat lágas maiddái sierra jienastannjuolggadusat dalle go eatnamiid atnin rievdá nu ahte sáhttá váikkuhit sámi kultuvrra. Láhka addá maid Sámediggái válddi ráhkadit njuolggadusaid movt dakkár váikkuheami sámi kultuvrra hárrái galgá árvvoštallat. Dat njuolggadusat galget maid leat vuođđun go almmolaš eiseválddit árvvoštallet rievdamiid meahccegeavaheami áššiin. Sámediggi lea cealkán ahte njuolggadusárvalusat sáddejuvvojit viiddis gulaskuddamii earet eará Finnmárkku suohkaniidda. Ovdal go njuolggadusat loahpalaččat mearriduvvojit, de galgá Bargo- ja searvadahttindepartemeanta gieđahallat leat go njuolggadusat lága olis, ja leat go dat muđui hábmejuvvon heivvolaš vuogi mielde.

Finnmárkolága olis galgá ásahuvvot kommišuvdna mii galgá čielggadit geavahan- ja eaiggáduššanvuoigatvuođaid dain eatnamiin maid Finnmárkoopmodat váldá badjelasas, ja galgá maiddái ásahuvvot sierraduopmostuollu mii riidoáššiid gieđahallá. Kárten galgá čađahuvvot gustovaš našovnnalaš rievtti vuođul nu movt dat lea ovdánan guhkilmas riektegeavada mielde, ja dat ii galgga nappo juolludit vuoigatvuođaid mat eai juo gávdno, nu movt muhtumat leat čuoččuhan. Kárten čađahuvvo diehttelasat maiddái beroškeahttá čearddalaš gullevašvuođas. Sullasaš kártenproseassat leat leamaš jođus meahcceguovlluin maiddái eará sajiin riikkas.

Lea leamaš olu eahpesihkarvuohta das maid finnmárkoláhka mielddisbuktá. Dál leat Finnmárkku fylkkasuohkan, Sámediggi, Justiisadepartemeanta ja Bargo- ja searvadahttindepartemeanta ovttasráđiid rahpan interneahttasiiddu lága birra, www.finnmarksloven.no, vai Finnmárkku álbmot ja álbmot muđui olaha dieđuid das mii finnmárkkoláhka lea ja makkár váikkuhusaid dat dagaha. Ovdal lea maiddái Justiisadepartemeanta ja Gielda- ja guovlodepartemeanta almmuhan diehtoj

Ovttasráđiid Sámedikkiin ja fylkkadikkiin dáhttu ráđđehus ahte Finnmárkoopmodaga ásaheapmi go Statskoga vuođđoareálat Finnmárkkus sirdojuvvojit, čađahuvvo 2006 geasi mielde, ja Finnmárkokomišuvnna ja Meahcceduopmostuolu njuolggadusat bohtet fápmui ođđajagimánu 1.b. 2007 rájes. Ovdal go Finnmárkoopmodat váldá badjelasas Statskog SF vuođđoareálaid, de ferte Finnmárkoopmodat oažžut vejolašvuođa ráhkkanit hálddašit vuođđoareálaid dohkálaš vuogi mielde. Danne lea olu mii ferte leat čielggas ovdal go Finnmárkoopmodat sáhttá leat olles doaimmas, ja Finnmárkkoopmodaga stivrras leat olu deaŧalaš mearrádusat maid ferte dahkat boahtte jahkebeali mielde dassá go vuođđoareálat sirdojuvvojit. Okta deaŧalaš mearrádus lea gosa Finnmárkoopmodaga hálddahus galgá ásahuvvot, ja movt dan proseassa čađaha.

Finnmárkolága dohkkeheapmi mearkkaša stuora hálddašanrievdadusaid Finnmárkkus. Finnmárkoopmodaga ásaheapmi vuođđoeaiggátorgánan lea áibbas ođđa dáhpáhus norgga lágain. Dan oktavuođas muittuhan ahte ii Rom ge huksejuvvon beaivebottážis, ja ahte váldá áiggi oažžut johtui buriid rutiinnaid ja ovttasdoaibmanhámiid Finnmárkoopmodaga, priváhta bealálaččaid ja almmolaš eiseválddiid gaskka. Loahpas sávan Finnmárkoopmodaga stivrii lihku buot hástalusaiguin ja miellagiddevaš doaimmaiguin boahtteáiggis. Mus lea nanu luohttámuš dasa ahte finnmárkolaččat bures máhttet hálddašit Finnmárkku buot finnmárkolaččaide buorrin.