EALÁT – dutkanprošeavtta rahpan 15. 2.07 Guovdageainnus

Buorit oasseváldit, dutkit ja guossit.

Munnje lea stuora illu ja gudni beassat rahpat EALÁT dutkanprošeavtta man ulbmil lea dutkat boazodoalu rievddadeaddji dálkkádagas. EALÁT- dutkan lea čuovvoleapmi Árktalaš ráđi dálkkádatraporttas mas boahtá ovdan ahte máilmmi liegganeami stuorámus váikkuhusat bohtet čuožžilit Árktis-guovlluin.

Davviguovllut leat historjjálaččat eamiálbmogiid ássanguovllut geat áiggiid čađa leat heivehan ja ovdánahttán kultuvrraset ja eallinvuogiset dáiddá márginála subarktalaš guovlluide.

Lea várra ahte Árktisa dálkkádatrievdamat váikkuhit erenoamážit eamiálbmogiidda geat ellet luonddu- ja resursasorjavaš eallinvugiin, nu go maiddái ekonomálaš ovdaneapmi davviguovlluin. Dat geat leat eanemus sorjavaččat luonddus, bohtet maiddái leat hearkkimus dilis.

Davvi guovlluin leat lagabui 100 000 olbmo sullii 20 iešguđet čearddas, čadnon boazodollui. Eamiálbmogiin ja boazodoalloálbmogiin leat dál stuora ealáhuslaš ja kultuvrralaš hástalusat garra dálkkádatrievdamiid geažil. Muhto diehtit maiddái ahte boazodoalloálbmogat leat ovdal ferten heivehit iežaset ealáhuslági ja eallinvuogi dálkkádatnuppástuvvamiidda. Erohus lea várra ahte dál rievdá dálkkádat jođáneappot go ovdal, ja daid iige leat álki ovdalgihtii árvvoštallat .

Movt ledje ovdalaš dálkkádatrievdamat, ja movt birgejedje boazodoalloálbmogat dalle? Makkárat galggášee boahttevaš heivehanstrategiijjat jus boazodoallu galgá seailut árktalaš ealáhussan ja modeallan davviguovlluid nanabistevaš resursageavaheapmái?

Jus dáid gažaldagaid ja olu eará gažaldagaid nai galgat máhttit vástidit, de dárbbašit máhtu.

Danne lean duhtavaš go Norgga dutkanráđđi lea juolludan 9 mill. ruvnno EALÁT dutkanprošektii. Prošeavtta jođiha Sámi allaskuvla/Davviriikkaid sámi instituhtta ovttas 37 oasseváldiguin, dutkiiguin, boazodolliiguin ja gaskkusteddjiiguin geat ovttasbarget 9 dutkanásahusain Norggas ja 6 eará riikkas, ee. USA:s ja Ruoššas. Das oaidnit ahte EALÁT prošeakta lea stuora ovttasbargoprošeakta mas lea arvat stuorát resursaáŋgiruššan go dát 9 miljovnna ruvnno.

Prošeavtta ulbmil lea ráhkkanahttit boazoeaiggádiid ja eiseválddiid daidda nuppástuvvamiidda mat sáhttet čuožžilit go luondu lieggana ja Árktisa geavaheapmi rievdá. Prošeakta galgá maid váikkuhit dasa ahte boazoeaiggádat ieža galget sáhttit unnidit ealáhusa hearkivuođaid ja defineret váraid boahttevaš dálkkádatrievdamiid dáfus.

Boazodoalloálbmogat leat áiggiid čađa háhkan alcceseaset deaŧalaš máhtuid ja vásáhusaid mat leat vuođđun ealáhusa doaimmaheamis luonddu, dálkkádaga ja birrasa, elliid ja elliidsuodjaleami, luonddugeavaheami ja luondduriggodagaid ja guohtuneatnamiid hálddašeami hárrái. Boazobargiid máhttu gielas, boazobarggus ja iešguđet boazobargi barganvuogit leat leamaš vuođđun heivehannávccaide.

Jus dán erenoamáš árbemáhtu ii lean atnit, de livččii leamaš váttis dahje veadjetmeahttun lihkostuvvat ealáhusain, erenoamážit go oaidná daid dálkkádateavttuid mat ealáhusas leat.

Lean ilus go iešguđet Árktalaš guovlluid árbevirolaš máhttu dál galgá duođaštuvvot EALÁT-prošeavtta bokte, ja go dat galgá dahkkot ovttasráđiid boazodoalloálbmogiiguin ja dutkiiguin. Prošeakta boahtá čájehit movt boazodoalu árbevirolaš máhttu sáhttá adnot ealáhusa hearkivuođa unnideamis dálkkádatrievdamiid oktavuođas.

Šaddá miellagiddevaš oaidnit movt empiralaš diehtaga sáhttá heivehit oktii árbevirolaš máhtuin, ja movt dát guokte suorggi doahttaleaba goabbatguoimmiska. Dán šaddá suohtas čuovvut, ja dan mii boahtit áinnas dahkat.

Dán láhkái ovddida EALÁT-prošeakta máhtu sihke boazodoalloálbmogiidda ja eiseválddiide háhkat ođđa positiiva hálddašanstrategiijjaid mat sáhttet nanusmuhttit boazodoalu nuppástuvvamiid dáfus ja maiddái várjalit boazoguohtuneatnamiid boahtteáiggis.

Sávan lihku dáinna erenoamáš EALÁT prošeavttain mii lea buorren ovdamearkan dutkama oktavuođas.