Julevsáme æjgát- ja giellakonferánssa.

PowerPoint (julevsáme)

Davvisámegillii

 

Maŋemus jagij sámepolitihkalasj åvddånibme le dán stuorradiggediedádusá bargo vuodo. Soria-Moria-sárnnom aktan rijkajgasskasasj sjiehtadusá vælggogisvuodaj, nasjåvnålasj lága ja dåjmalasj aktisasjbarggo Sámedikkijn le ráddidusá vuodo sáme kultuvrav Vuonan bisodit ja åvddånit. Diedádus le ájnnasamos sámepolitihkalasj dokumænnta dán ráddidusás. Sáme berustime li guoskaduvvam vargga juohkka sebrudaksuorgen. Danen gåvvit stuorradiggediedádus vijddát udnásj sámepolitihkav. Sámedikke mærrádusá, rapporta ja vuojno li læhkám ájnnasa valla gæhttjalam lip aj vuojnojt ja ájálvisájt tjoahkkit organisasjåvnåjs, institusjåvnåjs, skåvlåjs, suohkanijs ja priváhta ulmutjijs.

Stuorradiggediedádusá tjoahkkájgæsos le julevsámegiellaj aj jårggåluvvam.

Maŋemus jagij sámepolitihkalasj åvddånibme le dán stuorradiggediedádusá bargo vuodo. Soria-Moria-sárnnom aktan rijkajgasskasasj sjiehtadusá vælggogisvuodaj, nasjåvnålasj lága ja dåjmalasj aktisasjbarggo Sámedikkijn le ráddidusá vuodo sáme kultuvrav Vuonan bisodit ja åvddånit. Diedádus le ájnnasamos sámepolitihkalasj dokumænnta dán ráddidusás. Sáme berustime li guoskaduvvam vargga juohkka sebrudaksuorgen. Danen gåvvit stuorradiggediedádus vijddát udnásj sámepolitihkav. Sámedikke mærrádusá, rapporta ja vuojno li læhkám ájnnasa valla gæhttjalam lip aj vuojnojt ja ájálvisájt tjoahkkit organisasjåvnåjs, institusjåvnåjs, skåvlåjs, suohkanijs ja priváhta ulmutjijs.

Stuorradiggediedádusá tjoahkkájgæsos le julevsámegiellaj aj jårggåluvvam.

Ráddidus sihtá vuorodit sáme addnij aktijvuohta almulasj orgánaj. Dát le ájnas danen gå ássje le ájnegis sáme varresvuohta ja riektásihkarvuohta. Guoradallama vuosedi sáme giellamáhtudahka almulasj orgánajn vádnun. Ælla galles gudi sámegielav låhki alep dásen, ja gássjel le gávnnat ulmutjijt sámegiela máhtudagáj priváhta ja almulasj suorggáj. Sierraláhkáj alvos le dát varresvuodasuorgen danen gå dåppe soajtti boastogiehtadallama dáhpáduvvat gå varresvuodabargge e gielav buvte. Máhtudagá sáme ássjij birra ietjas suorge jali dåjma sisbielen le ækton buorre ja sæmmiárvvusasj almulasj dievnastusfálaldagájda sáme álmmugij. Ráddidus sihtá ienep berustimev sáme vuojnojs ja ássjijs stáhtalasj dåjmajn. Buojkulvissan le Barggo- ja álkkádusháldadus juollodimgirjen jagen 2008 bagáduvvam etáhta bargon sáme addnij hárráj. Barggo- ja sebradahttemdepartemennta sihtá návti gæhttjalit gåktu buoremus láhkáj máhttá bærrájgæhttjat stáhtalasj etáhta sáme vuojnov vuorodi gå ietjaska dåjmav plániji ja praktihkalasj dåjmaj hábbmidime, ja de návti joarkket ietjá etáhtajda. Oajvvaduvvá aj Sáme allaskåvllå luluj ájn vil ienep dåjmalattjat barggat máhtudaklåpptima hárráj almulasj suorgen. Ráddidus galggá aj aktan Sámedikkijn árvustallat gåktu sáme álmmuga dålkkumdievnastus máhttá buorebun sjaddat.
Mærrádusá ja politihkka suohkana ja fylkkasuohkana dásen le viehka ájnas makta sáme giella, kultuvrra, æládusá ja sebrudakiellem åvddånahteduvvá buorre láhkáj. Suohkana li ájnnasamos álkkádusbuvtadiddje ja ráddidus berus avtaárvvusasj álkkádusfálaldagás sáme álmmuga hárráj gånnå gielalasj ja kultuvralasj dárbo ålliduvvi. Dát guosská ierit ietján mánájsuodjalussaj, mánájgárddefálaldahkaj, vuodoåhpadussaj, varresvuoda- ja sosialdievnastusájda, vuorrasijsujttuj ja kultursuorgen. Barggo- ja sebradahttemdepartemennta ájggu gåhttjot KS:av ja Sámedikkev lagáp aktisasjbargguj suohkanij sáme ássjij bargo gáktuj. Duodden galggá fylkkamánne roalla suohkanij gáktuj sáme ássjijn árvustaláduvvat.

Maŋemus jagijn li moadda dåjma jåhtuj biejaduvvam moatten suorgen sáme gielav nannitjit ja åvddånahtátjit. Sæmmi båttå vuosedi diedádusá birrusij 2300 oahppe vuodoskåvlån ja birrusij 500 oahppe joarkkaskåvlån sámegielav låhki. Vuojnunagá li dá unna lågo jus buohtastahttá man galles sámegielaga gávnnuji. Jáhkedahtte sámegielagijs gáhtu ienebuv gå ådå båhti. Danen hæhttup ulmmelattjat barggát sámegielajn gånnå gæhttjá udnásj sámegiela bargo ållesvuodav.

Ráddidus le aktan Sámedikkijn sámegiela doajmmaplánajn barggám.
Doajmmapládna galggá gárves tjavtjan 2008. Bargadahttijn galggap gæhttjalit iejvvit sáme giellabirrasijt ja suohkanijt, fylkkasuohkanijt ja fylkkamánnijt sáme giellaháldadusguovlon váj viehkev oadtjop doajmmaplána bargguj.
Dán doajmmaplána oajvveulme galggi årrot:
Lasedit sámegiela addnij lågov
Lasedit almulasj fálaldagáv sámegiellaj sáme addnijda
Sámegielav tjalmostahttet almulasj aktijvuodajn

Ájggomus le aj doajmmapládna galggá gåvvidit suorgijt gånnå le dárbbo dutkat ja máhtudagáv låpptit sámegiela birra.

Sámegielak avijsa li ájnnasa gå galggá sámegielajt bisodit ja åvddånahttet. Sæmmi båttå li dárogielak avijsa ájnnasa sidjij gudi e sáme tjállegielav buvte. Juollodibme sáme avijsajda le lasedum 5 millijåvnå kråvnåj gitta 18,9 mill kråvnnåj jagen 2008. Ráddidus ájggu ájn vil ienep rudá juollodit stáhtabudsjehtan 2009 jahkáj. Ådå njuolgadusá sáme avijsaj dårja birra mierredi oasse mij galggá julev- ja oarjjelsámegielak avijssabielijda aneduvvat laseduvvá 1 prosentas gitta 4 prosentajda.

Ráddidussaj le ájnas ulmme lasedit sámegiela anov almulasj aktijvuodajn. Sámegielav galggá bessat adnet juohkka sajen sebrudagán. Stuoráp oasse almulasj diedos hæhttu almoduvvat sámegiellaj aj. Váj ásadusá galggi ienebuv sámegielav adnet galggi departementa dáv sierraláhkáj nammadit juollodimgirjijn dajda stáhtalasj ásadusájda masi dát goasská. Hásstalus le gå normerimbarggo nuolet manná, sierraláhkáj gå lágajt galggá jårggålit. Barggo- ja sebradahttemdepartemennta galggá árvustallat gåktu buoremusát máhttá bærrájgåhtset sámegielav láhkajårggålimijn ja ietjá almulasj jårggålimijn.

Divtasvuona suohkan oassen sjattaj sáme giellaháldadimguovlos ådåjakmáno 1. biejve rájes jagen 2006. Dát le ájnas sáme gielav ja kultuvrav nannitjit guovlon.
Guovtegielak háldadibme gájbbet sámegiela åhpadus hæhttu nanniduvvat ja sæmmi aj sáme åhpadusá rekrutterim.
Almulasj háldadusán le ájnas máhtudagáj sáme kultuvra birra. Diehtep Divtasvuona suohkan le álgadam åhpadusfálaldagáv sáme kultuvrramáhtudagán sierralágásj dættojn julevsáme guovlon barggijda suohkanin.

AID galggá sámelágav jårggålahttját oarjjelsámegiellaj ja julevsámegiellaj. Terminologijaåvddånibme le ájnas jus almulasj suorgge galggá nahkat vaddet buorre fálaldagáv sáme addnijda. Diehtep Divtasvuona suohkan jagen 2002 álgij varresvuodatærmmaprosjevtajn julevsámegiellaj. Dán prosjevta båhtusa galggi årrot ságastallamgirjásj, julevsáme varresvuoda terma, medisijna báhkogirjje dárogiellaj ja julevsámegiellaj, aktan kurssamateriála dárogielak varresvuoda- ja huksobarggijda gånnå l julevsáme ságastallama vuodon. Divtasvuona suohkan aktisattjat barggá Jielleváre suohkanijn Svierigin prosjevtan. Prosjækta le Sámedikkes ja Varresvuoda- ja sosialdirektoráhtas ruhtadum.

Máhttodepartemennta (KD) galggá guoradallat makta oahppe e oattjo dav åhpadusfálaldagáv sámegielan masi siján le riektá, ja gåktu dáv de máhttá buoredit.
KD galggá guoradallat gåktu sáme vuodoskåvllåoahppe, aj sáme guovloj ålggolin, vásedi ietjas oahppamdilev. KD ájggu árvustallat jus dåhkki dilev láhtjet váj sij gudi sihti sámegiela åhpadusáv máhtti dav oadtjot duola dago guhkásåhpadime baktu.
KD galggá åhtsåt diedojt sámeåhpadusá dárbo birra ållessjattugij gaskan, ja galles dálla oadtju åhpadusáv.
Jagen 2008 dagáduvvá sáme guhkásåhpadime pládna. Fálaldagá galggi ienep muodugattja sjaddat ja ållesvuohta galggá buorebun sjaddat, ja sihke skåvllåæjgáda ja fáladiddje skåvlå galggi vuoroduvvat.
KD galggá aktan AID ja Sámedikkijn álgadit prosjevtav sáme ieddnegiellaanalfabetisma birra. Prosjækta galggá ierit ietján guoradallat galles dákkir fálaldagáv sihti. Ráddidus ájggu joarkket skåvllåaktisasjbargov rijkkarájáj rastá sáme guovlojn.
KD galggá 2008 gidá, såbadit Sámedikkijn ja nammadit barggojuohkusav mij galggá sáme oahpponævo plánav dahkat vuodoåhpadusá hárráj. Juogos galggá árvustallat dåhkki gus ienep oahpponævojt jårggålit ja hiebadit Máhttolåpptim-Sáme sisadnuj. Juogos galggá aj gæhttjalit fáhkabirrasijt måvtåstuhttet ienep sáme oahpponævojt buvtadit. Galggi aj Sámedikke strategalasj oahpponævvoplánav tjadádit. Departemennta galggá aktan Sámedikkijn lagábuv gæhttjat gåktu oahpponævoj doarjjaårnik le doajmmam, ja gåktu dav máhttá buoredit. Departemennta galggá guoradallat makkir sáme oahpponævo gávnnuji, juogu de prienntidum jali digitála. Sierra næhttabájkke sáme oahpponævojda galggá ásaduvvat utdanning.no næhttabájken.

St.died. 28 Sámepolitihkka: Giellabarggo le viehka ájnas mánájgárdijda, ja sáme mánájda le buorre giellamåvtåstuhttem mij árrat álggá ájnas jus galggá sámegielav åvddånahttet ja bisodit. Sierraláhkáj le ájnas julev- ja oarjjelsámeguovlojt vuorodit danen gå dåppe le gielan rasjes dille.
Ájn le åbbå stuorra hásstalus gávnnat mánájgárddebarggijt sámegiela máhtudagáj. Mij pedagogalasj barggijda guosská, le sáme mánájgárdijn guovtegerdak hásstalus: Åbbålattjat le gássjelis åvddåskåvllååhpadiddjijt åttjudit ja sierraláhkáj sámegiela máhtudagáv. Sæmmi båttå le ájnas bisodit barggijt gudi juo mánájgárden barggi. Sierralágásj dárbbo le sámegielak barggijda oarjjel- ja julevsáme guovlon. Sæmmi le dille aj moatten suohkanin Sis-Finmárko ålggolin. Sámedikken le juo 2002 rájes årrum sierra stipænndaårnik åvddåskåvllååhpadiddjijda ja åhpadiddjijda, duola dagu oahpponævvopedagogihkan ja gielan. Ierit ietján le stipennda vatteduvvam åvddåskåvllååhpadiddjijda gudi li julevsámegielav låhkåm. Hásstalus le ælla vuojga åhttse ja dåssju muhtem gallegattja sijás ållidi juollodimævtojt.

Prosjevta diedádus sisadná duola dagu skåvllå- ja åhpadusgatjálvisájt, sijdda ja fámillja, asstoájgge, media, oassálasstem ja mierredibme ja almasjrievtesvuoda. Mánájoahttse le nuorttasáme guovlov vuorodam gå li sáme nuorajt ságájdahttám. Mánájoahttse gal dættot diedádusán ahte sij diehti da hásstalusá ma li nuorttasáme mánájn li ájn tjielggasabbo oarjjel- ja julevsáme mánájn. Danen galggá prosjekta joarkeduvvat gájka sáme mánájda, ij dåssju nuorttasámijda.

Gå galggá julevsámegielav nannit ja åvddånahttet de julevsámegielaga ietja hæhttuji ienemusát dahkat. Árran mánájgárdenis ja julevsáme åhpadime baktu le læhkám ájnas gå julevsámegiella guovlon le nannidum. Ájluovta skåvlå barggo aktan ietjá skåvlåj julevsáme guovlon ja Divtasvuona suohkanijn le ájnas vuodo julevsáme giela boahtteájggáj. Duodden li ájnegis ulmutja gudi li barggam julevsáme bájkátjav Måskev bisodit ja åvddånahttet ájnas bargov dahkam váj ielle julevsáme giellabirás le suodjaluvvam.
Julevsáme giellaåhpadus le ájnnasamos dåjmaj gaskan jus galggá gielav bisodit ja åvddånahttet. Danen lev ávon gå Divtasvuona suohkan ja Sámedigge dálla li sjiehtadallamin julevsáme oahpponævoj åvddånahttema birra. Ja buorre le aj gå Fylkkamánne Nordlándan le oadtjum åvdåsvásstádusáv julevsáme åhpadusás.
Sámegiela doajmmaplánan sihtá ráddidus aj julevsáme gielav nannit. Sámedigge, guoskavasj suohkana ja fylkkasuohkana ja iehtjáda gåhtjoduvvi dán bargguj oassálasstet.
Ráddidus le 2004 rájes ruhtadam nuortta- ja julevsámegiela duollatjállemprográmmav. Vuostasj vattos bådij javllamánon jagen 2007. AID le juollodam 1 mll. Kråvnå dási jahkáj 2008. Ålles duollatjállemprográmma nuortta- ja julevsámegiellaj ålliduvvá 2008-2010. 2008 rájes lip aj oarjjelsámegiela duollatjállemprográmmajn barggám.
AID galggá bærrájgæhttjam ahte gávnnuji oarjjel- ja julevsámegiela tevsta regjeringen.no næhttabájken.
Máhttolåpptima oahppoplána gávnnuji nuorttasámegiellaj ja julevsámegiellaj ja jårggåluvvi dálla julev- ja oarjjelsámegiellaj.