1 Proposišuvnna váldosisdoallu
1.1 Álgu
Dán proposišuvnnas evttoha Dálkkádat- ja birasdepartemeanta rievdadusaid geassemánu 9. beaivvi 1978 nr. 50 lágas kulturmuittuid birra (kulturmuitoláhka). Evttohus guoská kulturmuitolága § 4 nuppi lađđasii, nu ahte sámi kulturmuittuid automáhtalaš ráfáidahttinrádji biddjo jahkái 1917.
Otná vuolggasadji lea ahte sámi kulturmuittut mat leat boarráseappot go 100 jagi leat automáhtalaččat ráfáiduhttojuvvon, gč. kulturmuitolága § 4 nuppi lađđasa. Olbmuid maŋis leat eanet luottat mađi lagabui mii boahtit iežamet áiggi, automáhtalaččat ráfáiduhtton kulturmuitolohku boahtá de lassánit áiggi mielde.
Maŋŋil go Riikarevišuvdna Dokumeanttas nr. 3:9 (2008–2009) siidu 11 čujuhii hástalusaide mat čuvvot rievddadeaddji ráfáiduhttinráji, de lea Riikaantikvára ja departemeanta čohkken eanet árvvoštallamiid otná ortnegis. Láhkaevttohussii mii biddjo ovdan dán proposišuvnnas lea doarjja stuoradiggedieđáhusas Meld. St. 35 (2012–2013) Framtid med fotfeste. Kulturminnepolitikken ja Sámediggeráđi čielggadeamisSR 054/13 jagis 2013. Sámediggi evttohii jagis 2016 bidjat automáhtalaš ráfáiduhttinráji jahkái 1917, gč. SR 171/16 ja SP 45/16. Sámi kulturmuittuid mat leat nuorabut go jahki 1917 sáhttá, nu go eará kulturmuittuid, mearridit ráfáiduhttit kulturmuitolága §§ 15, 19 ja 20 mielde jus leat olahan daid eavttuid.
1.2 Evttohus mii ii fievrreduvvo viidáseappot dán proposišuvnnas
Láhkarievdadeami álgobarggus árvvoštalle ja ovddidedje oaivila das ahte galggašii go kvena kulturmuittuide seamma ráfáiduhttinsuodjalus go sámi kulturmuittuide.
Sámedikki dievasčoahkkin mearridii juovlamánu 7.b. 2016 ahte fásta ráfáiduhttinrádji maid berrešii gustot kvena kulturmuittuide kulturmuitolága § 4 nuppi lađđasa mielde. Sámediggi deattuhii ahte dievasčoahkkinmearrádus galggai ipmirduvvot ávžžuhussan Dálkkádat- ja birasdepartementii čielggadit ášši viidáseappot. Norgga kvenalihtu lihttostivra sáddii reivve Dálkkádat- ja birasdepartementii ođđajagimánu 9. beaivvi 2017 ahte lihttostivra ovttajienalaččat dáhttu ahte kulturmuitoláhka § 4 nubbi lađas galgá maid gustot kvena kulturmuittuide.
Dálkkádat- ja birasdepartemeanta lea árvvoštallan ja gávnnahan ahte kulturmuitoláhka § 4 nubbi lađas ii galgga rievdaduvvot dainna lágiin ahte kvena kulturmuittut ožžot seamma láhkanannejuvvon ráfáiduhttinsuodjaleami go sámi kulturmuittut. Departemeanta čujuha dasa ahte ulbmil dáinna láhkarievdademiin lea buoridit dušše ovtta dain ráfáiduhttineavttuin mat leat lágas. Dan oktavuođas ii leat áigeguovdil váldit ovdan gažaldagaid makkár kulturmuitokategoriijain galgá leat ráfáiduhttinsuodjalus. Kvena kulturmuittuid suodjaleapmi lea juo mielde dábálaš ráfáiduhttinbarggus. Riikaantikvára strategiijas Fredningsstrategi mot 2020 for kulturminneforvaltningen leat kvena kulturmuittut okta dain logi fáttáin mat galget vuoruhuvvot ráfáiduhttimis. Suohkanat sáhttet geavahit plána- ja vistelága ja lassin sihkkarastit kulturmuittuid main lea regionála dahje báikkálaš árvu.