1.3.5 Giella, gulahallan...

1.3.5.1 Sámegiella

Sámediggi bargá giellagelbbolašvuođa nannemiin vai sámegiela sáhttá geavahit buot oktavuođain ja juohke sajis sámi servodagas.

Sámedikki giellastivra lea doallan njeallje čoahkkima ja dan bargun lea earret eará gielladieđáhusa ráhkadeapmi, ođđa sániid ja tearpmaid dohkkeheapmi, ja giellastivra lea dohkkehan 11 sátnelisttu. Lea juolluduvvon rámmajuolludus dulkabálvalusaide ja guovttegielalašvuhtii guđa gielddas ja 2 fylkkagielddas, mat gullet sámelága hálddašanguvlui. Dasa lassin leat juolluduvvon ruđat sámegiela viidásetovddideapmái oarjelsámi- ja julevsámi guovllus, Ofuohta ja Lulli-Romssa guovlluin ja iešguđet riddo- ja vuotnaguovlluin. Leat vuoruhan tearpmaprošeavttaid, arenaid gos sohkabuolvvat sáhttet deaivvadit geavahit sámegiela ja gulahallat dainna, alfabetiserenbarggu sámegielagiidda, mánáid- ja nuoraidprošeavttaid sámegielas.

2000:s álggahuvvui 5-jagi giellamovttiidahttinprošeakta mii lea vuođđuduvvon dasa ahte mánáidgárdemánát árrat besset oahppat sámegiela. Prošeakta čuovvu mánáid mánáidgárddi rájes dassážii go leat vázzán muhtun jagi skuvlla. Elgå oahpahusguovddáš Engerdal gielddas čađaha prošeavtta. Dán rádjai leat 5–8 máná ožžon oarjelsámi mánáidgárdefálaldaga. Čakčat 2002 álge golmmas sis geain lea sámegiella vuosttas giellan skuvlii. Dasa lassin leat máŋga máná geain sámegiella lea nubbin giellan skuvllas. Jos geahččalanprošeakta addá buriid bohtosiid, de sáhttá sullasaš prošeavttaid álggahit eará sajiinge.

1.3.5.2 Báikenamat

Sámi nammakonsuleantabálvalus sirdojuvvui Sámediggái 2002:s. Nammakonsuleantabálvalus hálddaša sámi nammaáššiid báikenammalága vuođul, bargá fágalaš áššiiguin mat gullet nammaáššiide, ráđđeaddimii ja diehtojuohkimii sámi báikenamaid birra ja báikenammalága sisdoalu birra. Bearráigeahččá dan ahte sámi nammaáššit meannuduvvojit báikenammalága sámi teakstaoasi mielde ja nammaáššit leat ovddiduvvon dalle go eiseválddit eai leat váldán áššiid meannudeapmái sámi nammaáššin. Nammakonsuleantabálvalus lea veahkehan Stáhta kártadoaimmahusa, Kártadoaimmahusa ja Báikenamaid guovddášregisttara nammafágalaš áššiin mat gusket sámi namaid čállinvuohkái.

1.3.5.3 Diehtojuohkin

2002:s rájes leat Sámedikki dievasčoahkkimat fievrriduvvon njuolga interneahta bokte. Dán geažil lea vejolaš čuovvut Sámedikki dievasčoahkkimiid vaikko vel ii leatge sálas čohkkámin. Sámedikki neahttasiidduid kvalitehta sihkkarastin lea vuoruhuvvon 2002:s vai nu ollugat go vejolaš ožžot vejolašvuođa searvat sámepolitihkalaš doaimmaide.

Raporttat mat leat ráhkaduvvon jienastuslohkoprošeavtta oktavuođas leat vuođđun gulahallanstrategiija ráhkadeapmái sámi jienastuslogui ektui boahtte sámediggeválgga rádjai. Váldogávdnosat iskkadeamis čájehit ahte ovddit áiggiid dáruiduhttinpolitihka váikkuhusat ain dagahit dan ahte ollu sámit eai hálit oktavuođa sámi servodahkii ja sámi kultuvrii. Dáruiduhttinpolitihka váikkuhusain beassan gáibida ollu barggu ollu servodatsurggiin. Diehtojuohkima dáfus leat gávdnosat iskkadeamis stuorra hástalussan.

19 108 dokumeantta, mat leat mannan juogo olggos dahje boahtán sisa, leat journálii fievrriduvvon, ja arkiivavuogádagas leat ásahuvvon 3 661 ášši. Go juohká dáid jahkedoaimmaide (103), de šaddet guđege bargi nammii 186 dokumeantta ja 36 ášši. Dasa lassin bohtet ollu jearaldagat eaŋkilolbmuin, servviin, gielddain, fylkkagielddain, stáhtalaš ja ii-stáhtalaš ásahusain, mat háliidit veahki ja dieđuid iešguđet fágasurggiid birra.

1.3.5.4 Sámi arkiiva

Almmolaš ja priváhta doaimmaid sámi arkiivaávdnasat leat hádjánan miehtá iešguđet ásahusaid, main gelbbolašvuohta ja resurssat leat iešguđet dásis. Sámediggi háliida ásahit ja jos vejolaš ovddidit Sámi arkiivva Guovdageainnus sámi arkiivan mas lea našuvnnalaš ovddasvástádus buot sámi ja sámegiel arkiivaávdnasiin Norggas. Oassin dán barggus álggahii Riikaarkiiva Sámedikki ávžžuhusain čakčat 2002 čielggadusa movt hukset ja organiseret arkiivabálvalusaid sámi álbmoga váste boahtteáiggis.

1.3.5.5 Sámi bibliotehkabálvalusat

Sámi sierrabibliotehka galgá veahkehit ja láhčit dilálašvuođaid sámi bibliotehkabálvalusaid positiivvalaš ovdáneapmái. Romssa fylkkagielddain dahkkojuvvon ovttasbargošiehtadusas lea bibliotehkasuorgi ovttasbargosuorgin.

Ođđa bibliotehkavuogádaga plánejuvvon geavahišgoahtin maŋiduvvui 2002:s jahkái 2003. Sivvan dasa lei dat go vuogádat maid Sámediggi álggos háliidii oastit, ii nagodan háhkat čovdosa mas sámegiel bustávat livčče doaibman. Sámi bustávvaid váilun dihtorprográmmagálvvuin hehtte dál eanemusat bálvalusaid buvttadeami neahtas sámi álbmogii. Boares vuogádagas ii leat dohkálaččat heivehuvvon interneahtta ja ná eai leat buot bálvalusat interneahtas. Bibliotehkavuogádagaide ferte gáibádussan leat sámi čálamearkkaid doaibman buot dohkkehuvvon prográmmagálvvuin.

Sámi girjebussiid doaibmadoarjja sirdojuvvui Sámediggái 2002 rájes, muhto doarjja fysálaš investeremiidda gal ii sirdojuvvon. Doaibmadoarjja juolluduvvui čieža girjebussii.

1.3.5.6 eSápmi – prošeakta

Ráđđehus lea Gielda- ja guovludepartemeantta ja Ealáhus- ja gávpedepartemeantta bušeahtain 2002:s várren 740 000 ruvnno eSápmi pilohttaprošeavtta čađaheapmái. Prošeakta lea vuosttas jagi gidden fuomášumi čuovvovaš fáttáide: Gáibádussii oažžut sámegiel bustávvaid doaibmat dihtoris, Sámi bustávvat mobiltelefovnnain, Korrektuvrareaidu sámegielas elektrovnnalaš teakstameannudeami geavaheamis mas lassidoaibman govahallojuvvon jietna ja Sámi gielladiehtovuođu čielggadus.

Dássážii ii leat dihtorindustriija váldán ovddasvástádusa sámegiela čálamearkkaid meroštallamis ja sámegielas iežas operatiivavuogádagain. Oktasaš čálamearkačovdosis sámegiela váste iešguđet operatiivavuogádagaid gaskka lea stuorra mearkkašupmi sámi čálagiela geavaheapmái ja ovddideapmái.

Eurohpalaš telekomstandardiserema (ETSI) gáibádus ásahit sierra standárdda sámegiela váste mobiltelefovnnain, ii leat dán rádjai ovdánan gosage. Lea álggahuvvon čielggadusbargu gávnnahit man ollu máksá ovddidit korrektuvrareaiddu sámegielas elektrovnnalaš teakstameannudeami váste main leat doaimmat nugo stávendárkkisteapmi, stávvaljuohku, synonymasátnegirji ja grammatihkkadárkkisteapmi. Lassireaidun korrektuvrareidui lea jurddašuvvon govahallojuvvon jietna sámegillii mii addá sámegielagiidda, geain eai leat čálagovat iežaset eatnigielas, buoret vuođu válljet daid árvalusaid gaskkas maid korrektuvrareaidu evttoha.