1.3.6 Mánáidgárddit,...

1.3.6.1 Mánáidgárddit

Mánáidgárdesuorggis lea eanemusat bargojuvvon kvalitehtaáŋgiruššamiin ja fierpmádagaid ásahemiin sámi mánáidgárddiin miehtá riikka. Leat doallan guokte mánáidgárdekonfereanssa sámi mánáidgárddiid váste, Snoasas ja Guovdageainnus. Juogaduvvui doarjja 48 sámi mánáidgárdái ja/dahje ossodahkii, ruđat eatnigiela oahpahussii 7 mánáidgárddis ja ruđat 23 geahččalan- ja ovddidanprošektii sámi mánáidgárddiin. Eanaš prošeavttaid ulbmilin lea nannet sámegiela mánáid gaskkas, ja ovddidit giellaovddidan vugiid. Leat maiddái juolluduvvon ruđat sámihápmásaš olgostoahkanbirrasa ovddideapmái mánáidgárddiin. Sierra doarjja galgá geavahuvvot daid liigegoluide mat mánáidgárddiin leat sámi giela ja kultuvrra gaskkusteames.

Lea stuorra dárbu oaivadit ja juohkit dieđuid Sámi mánáidgárddiide, erenoamážit pedogogalaš ávdnasiid, vugiid, sámi sisdoalu, sámegiela nannema, sámi kultuvrra gaskkusteami ja prošeavttaid birra. Dasa lassin bohtet ollu jearaldagat mánáidgárddiid eaiggádiin, gielddain ja váhnemiin, geat háliidit dieđuid sámi mánáidgárdeáššiid birra. Sámediggi lea galledan sámi mánáidgárddiid guđa gielddas hálddašanguovllus ja dan olggobealde, ja das leat leamaš čoahkkimat gielddaid ovddasteaddjiiguin sihke politihkalaš ja hálddahuslaš dásis.

1.3.6.2 Oahpahus

Sámi oahpahusa čielggadus olggobealde sámegiela hálddašanguovllu lea vuođđun Sámedikki politihka hábmemii. Sámediggi áigu joatkit bargguin ahte oahpahusláhka rievdaduvvo nu ahte buot sámi mánáide, beroškeahttá ássamis, sihkkarastojuvvo vuoigatvuohta oahpahussii sámegillii.

Ođastusa 94 evalueren sámi joatkkaskuvllain lea maiddái deattuhuvvon 2002:s. Dego čuovvoleapmin áigu Sámediggi loahpalaččat meannudit sámi joatkkaoahpahusa prinsihpaid ja njuolggadusaid, ja sámi joatkkaskuvllaid oktavuohtahámiid.

Sullii 400 joatkkaskuvla oahppi, geat lohket sámegiela ožžot stipeandda Sámedikkis. Ortnega ulbmilin lea movttiidahttit nu ollugiid go vejolaš váldit oahpu lassin vuođđoskuvlii, seammás go ortnet galgá doaibmat váikkuhangaskaoapmin sámegiela ovddideames.

Sámedikkis lei stuorra ovttamielalašvuohta stuorradiggedieđáhusa nr 34 (2001–2002), alit sámi oahpahusa ja dutkama kvalitehtaođastusa birra , meannudeamis. Stuorradiggi ii čuovvolan ollus Sámedikki árvalusaid ja mearkkašumiid go meannudii ášši.

Oahpahus- ja dutkandepartemeanta álggahii ođđa rámmaplánaid ovddidanbarggu dábálašoahpaheaddji-, ovdaskuvlaoahpaheaddji-, fágaoahpaheaddji- ja geavatlaš pedagogalaš oahpu váste. Sámediggi oaččui bargun ráhkadit rámmaplána sámegielas ja duojis. Sámediggi oaivvilda ahte rámmaplánat fertejit deattuhit sámi perspektiivva goziheami iešguđet fágain, ja ahte sámi oahpaheaddjioahppu ja oahpaheaddji oahppu muđui heivehuvvo studeanttaid várás geat bohtet Suomas, Ruoŧas ja Ruoššas.

Sámediggi geavaha ollu áiggi oaivadit ja doarjut oahpaheaddjiid geat addet oahpahusa sámi oahppiide vuođđoskuvllain ja joatkkaskuvllain. Dát guoská oahppiide ja oahpaheaddjiide eará Norgga skuvllain, ja veahkki lea addojuvvon dárbbu mielde. Sámi oahpponeahtta lea ásahuvvon neahttaportálan sámi oahpahusa váste ja diehtojuohkingáldun ja resurssan skuvllaide, mánáidgárddiide ja vánhemiidda.

Sámedikkis leat máŋga ovttasbargoprošeavtta eará eiseválddiiguin oahpahusa siskkobealde. Sámi skuvlakonfereanssas Guovdageainnus meannuduvvui fáddá Guovttegielalašvuohta – mihttomearri vai gaskaoapmi? Oahpahusdoaibmabijut leat oassin maiddái Romssa fylkkagieldda ovttasbargošiehtadusas. Hui unnán vánhemat váldet oktavuođa vuođđoskuvlla vánhenlávdegottiin (FUG). Danne váillahage Sámediggi sámi ovddastusa dán lávdegottis. Sámedikkis leat jahkásaš ovttasbargočoahkkimat Sámeskuvlastivrrain Ruoŧa bealde ja Sámedikki skvulaáššiid čállingottiin Suoma bealde. Sámediggi attii fágalaš veahki Rávisolbmuidoahpahusinstituhttii dihtoroahpahus-CD ja Dill@ almmuheamis. CD almmuhuvvui Oslos, Bergenis ja Guovdageainnus.

Erenoamášpedagogalaš fágasuorggis leat dál ollu iešguđet oasálaččat. Sámedikkis lea ovddasvástádus oahpponeavvoovddideames ja das lea mieldeovddasvástádus gelbbolašvuođa ovddideames. Danne leatge ásahuvvon buorit ovttasbargolinját iešguđet oasálaččaid gaskka mat barget suorggis. Sámedikkis lea leamaš ovddastus lahttun Davvi-Norgga ráđđeaddi orgánas, mii lea oassi riikkaviidosaš stáhtalaš erenoamášpedagogalaš doarjjavuogádagas. Guovddážis lea leamaš gelbbolašvuođa ovddideapmi sámi geavaheaddjiide.

17 studeantta leat ožžon oahppostipeandda váldit lassioahpu erenoamášpedagogihkas. Dasa lassin lea addojuvvon doarjja 4 sierra geahččalan- ja ovddidanprošektii, main leat deattuhuvvon sámegiel mánáid čállinváttisvuođat, sámegiel mánáid giellaovdáneapmi, máŋggagielat mánáid giella- ja gulahallanváttisvuođat, sámi mánáid ja nuoraid sosiálalaš ja emošuvnnalaš váttisvuođat sámi oktavuođas dahje máŋggakultuvrralaš oktavuođas.

1.3.6.3 Oahpponeavvoovddideapmi

Lea juolluduvvon ruhta dábálaš, GDT ja sierra láhččojuvvon oahpponeavvuid ovddideapmái sámegillii. Oktiibuot leat gárvvistuvvon 43 oahpponeavvu, 26 dain davvisámegillii, 9 julevsámegillii ja 8 oarjelsámegillii. Sámi oahpponeavvoguovddážis leat oktiibuot 8 000 girjetihttala ja 418 videoprográmma. 2600 gearddi leat dat luoikkahuvvon 2002:s. Sámediggi lea álggahan barggu doaibmabijuid ovddidemiin, ahte beavttálmahttit buvttadusa ja buoredit girječálliid rekrutterema. 10 studeantta ožžo stipeandda váldit lassi oahpu oahpponeavvopedagogihkas Sámi allaskuvllas. Dasto lea Sámediggi doallan logaldallamiid sámi oahpponeavvobuvttadusa iešguđet beliid birra studeanttaide geat váldet oahpponeavvopedagogihka Sámi allaskuvllas.