3.15 Dásseárvu sohkebeliid...

3.15 Dásseárvu sohkebeliid gaskka

Mánáid- ja bearašdepartementa lea duhtavaš Sámedikkibargguin ovddidit dásseárvvu sohkebeliid gaskka, ja dán čilgemiin jahkedieđáhusas, muhto seammás hálidit cuiget ahte sáhttá leat munni buoridit. Sámediggi lea almmolaš orgána ja dasto lea Sámediggi dásseárvolága § 1a mielde geatnegahtton aktiivvalaččat ovddidit dásseárvvu, sihke dan dihte go lea bargoaddi (siskkáldasat) ja go lea politihkalaš ja hálddahuslaš orgána (olggosguvlui). Departementa hálida lagabuidda ságastallat Sámedikkiin movt sáhtášii dárkileappot buktit ovdan vuogas vugiin movt ovddidit dásseárvvu sohkebeliid gaskka, juogo lassin dahje oassin dan dieđáhusas mii juohke jagi addojuvvo Gielda- ja guovlodepartementii.

Ođđa Dásseárvo- ja vealahanáittardeaddji ásaheami oktavuođas oaivvildii Sámediggi ahte berre juolludit ruđa sámi birrasii, man ovddasteaddji lea Senter for urfolks rettigheter (Guovddáš álgoálbmogiid vuoigatvuođaid várás), vai sámi birrasis maid fuolahuvvošedje seammalágan funkšuvnnat. Mánáid- ja bearašdepartementa ii leat ovttaoaivilis dasa, dan áigumuša ja duogášbarggu vuođul mii dahkkui lágain, ja mas gildojuvvo vealahit čearddalašvuođa, oskku jna. dihte (vealahanláhka), Od.prp.nr 33 (2004–2005) ja ođđa lágain Dásseárvo- ja vealahanáittardeaddji birra (Od.prp. nr. 34 (2004–2005).

Vealahanlága dáfus boahtá čielgasit ovdan lága ovdabarggus ahte dát fátmmasta álgoálbmogiid. Proposišuvnna 88:át siiddus daddjo ahte doahpagiid našovnnalaš unnitlogut ja álgoálbmogat, ii dárbbaš lágas namuhit sierra sániiguin, dasgo dát leat mielde čearddalašvuođa-doahpagis, ja 205:át siiddus nannejuvvo ahte «čearddalašvuohta» galgá ipmirduvvot seammaládje go doaba «čearddalaš nálli», earret eará leat našovnnalaš unnitlogut ja álgoálbmogat váldojuvvon mielde dás.

Dat ođđa Dásseárvo- ja vealahanáittardeaddji galgá earret eará hálddašit dán lága ja dásseárvolága. Lágas boahtá ovdan ahte ođđa áittardeaddji galgá sihke bearráigeahččat ja váikkuhit vai dát lágat čađahuvvojit, gč. láhkaevttohusa 9.siiddu: ”Dát doaibma galgá dasto čađahit dásseárvolága, vealahanlága, bargobiraslága ovttaárvosaš-gieđahallankapihtala ja viessolága vealahangildosa, nu maiddái fuolahit gelbbolašvuođa- ja láidestandoaimmaid jna, mat veahkkin ovddidit stuorát dásseárvvu ja ovttaárvosašgieđahallama». Departementa maid seamma siiddus deattuha ahte Dásseárvo- ja vealahanáittardeaddji fálaldat galgá doaibmat riikaviidosaččat, ja galgá bargojuvvot fálaldaga oažžut olamuddui báikkálaččat. Loahpas daddjo 7.kapihtalis ahte gelbbolašvuođa-/láidestanrolla galgá leat sakka vuoruhuvvon áittardeaddji doaimmas.

Dán vuođul oaivvilda mánáid ja bearašdepartementa ođđa áittardeaddjis leat vuođu nu ahte sáhttá fuolahit maiddái sámi beroštumiid, iige leat áigeguovdil luvvet sámeáššiid eret áittardeaddji eará doaimmain.

Muhto seammás mii guorrasit dasa ahte ođđa áittardeaddji dárbbaša hukset ovttasbarggu áššedovdiiguin ja diehtobirrasiiguin, nu maiddái sámi birrasiiguin. Namuhuvvon lea Od.prp. nr. 34, 7. kapihtalis, ahte dehálaš ovttasbargi lea Gelbbolašvuođaguovddáš álgoálbmogiid vuoigatvuođaid várás sámi vuoigatvuođaid áššiin (siidu 55, nubbi spálta).