Rundskriv M-61/1991 R-363 Før utskrift: Klikk på "Utskriftsvisning" i høyre bildekant

1. mai 1991

Forord
Vedlegg Forslag frå jordskifteoverdomarane til arbeidsrutiner ved anke til jordskifteoverrett
Innholdsfortegnelse

Rettleiing for utføring av jordskiftesaker etter lov om jordskifte o.a. av21.des. 1979

1. Målsettingar for jorskiftearbeidet

Måla og retningslinene for landbrukspolitikken er viktige utgangspunkt for Jordskifteverkets arbeid. Av overordna mål for landbrukspolitikken vil ein her nemne:

A. Bidra til å løyse samfunnsmessige oppgåver som:

• sikring av matforsyninga og virkeforsyninga til treforedlingsindustrien,
• etablering av busetnad i dei næringssvake distrikta,
• effektiv, langsiktig og bærekraftig ressursutnytting.

B. Gi yrkesutøvarane i landbruket trygge økonomiske og sosiale vilkår.

For å kunne fungere ut frå denne føresetnaden må samarbeidet med dei andre landbruksetatane vere godt.

Målsettingane for jordskiftearbeidet kan settast opp slik:

• Rasjonalisering i landbruket
• Tilrettelegging for endra arealbruk
• Klargjering av rettsforhold
• Ordning av sambruk
• Individualisering

Rasjonalisering gjeld først og fremst tiltak som skal auke bruttoinntektene eller minske driftskostnadene eller tiltak som på annan måte kan redusere bruken av innsatsfaktorar i drifta. Dei mest typiske døma her er tradisjonelt jordskifte av teigblanding og jordskifte i samband med avhending av tilleggsjord. Tradisjonelt jordskifte er først og fremst retta mot å redusere kostnadene til arbeid og maskinar, og/eller å auke produktiviteten.

Tilrettelegging for endra arealbruk har ein døme på ved oppdyrking, skogreising og rekreasjons- og turistformål. I samband med endra arealbruk trengst det ofte ulike anlegg og sams tiltak.

Klargjering av rettsforhold kjem klarast til uttrykk i grensegangs- og rettsutgreiingssakene, men det vil og vere eit vesentleg moment i ordinære jordskiftesaker.

Ordning av sambruk der det er sameige og sambruk frå før og i visse andre høve. Målet er å klargjere samarbeid og sambruk for nye formål og bruksmåtar og fremme allsidig utnytting av areal og rettar.

Individualisering kjem til uttrykk når kvar part får sitt, og ein tek bort band mellom eigedomar og mellom hushalda på dei ulike eigedomane.

Det bør og nemnast her at vi har fått ein ny regel i jordskiftelovens § 29, 1. ledd, som seier at det bør takast omsyn til naturmiljøet, landskapsbiletet og livsmiljøet til planter og dyr. Kva som er meint med dette ser vi av Ot.prp. nr. 56 (1987-88), der det heter:

"Forslaget krev at jordskifteretten vurderer natur- og miljøomsyn ved skifteplanlegginga. Såleis må jordskifteretten t.d. skaffe seg oversyn over gjeldande planar på dette området. Eit slikt omsyn blir eit element i skifteplanarbeidet på line med andre element.

Tidlegare har ikkje jordskifteretten hatt noko sjølvstendig plikt til å ta slike omsyn. Etter gjeldande lov skal retten vurdere skifteplanen ut frå kva som er tenleg for partane. Forslaget pålegg retten eit ansvar for å vurdere skifteplanen ut frå meir allmenne ressursomsyn enn før.

Forslaget gir heimel for å sette att skog i visse høve og for å få i stand leplanting m.m. Det er ikkje meininga å overføre forvaltningsstyremakt frå noko forvaltningsorgan til jordskifteretten. § 20 gjeld framleis fullt ut."

2. Krav om jordskifte

2.1. Innhaldet i kravet (§ 12).

I tillegg til det som er nemnt i § 12, må det i sakskravet opplysast om nokon av partane er umyndige, og i tilfelle kven som er verge for den umyndige. Mangelfullt krav blir behandla i samsvar med tvml. § 301, jf. § 166 i same loven. Krav om jordskifte skal vere skriftleg. Blir kravet sett fram muntleg, skal jordskiftekontoret hjelpe til med å sette det opp skriftleg. Det er utarbeidd eit eige skjema for krav om jordskifte (skjema M-140).

2.2. Ugildskap (domst.l. kap. 6).

Dersom jordskifte(over)dommaren før inkaminasjonsmøtet kjem til at han er ugild, kan han avgjere spørsmålet som einedommar, if. domst.l. §§ 112 og 113, sjå og § 11'7, 2.ledd, Er det spørsmål om å utelukke ein meddommar etter domst.l. §§ 106 eller 10'7 før møtet, kan avgjerda likeeins tas av rettens formann etter tvml. § 11'j, 2.ledd, if. tvml. § 114.

Kjennelsesforma er påboden i dei tilfelle domst.l. § 118, 1. punktum nemner. I samsvar med etablert praksis overfører Landbruksdepartementet saker til andre jordskifte(over)dommarar når departementet meiner dei opplysningane som er gitt vil resultere i ugildskap, sjølv om kjennelse ikkje er avsagt.

Elles inneheld administrasjons- og arbeidsinstruksen for jordskifteverket reglar i pkt. 3.2.6 og pkt. 4.2. om kva ein jordskifteoverdommar, ein fylkesjordskiftesjef eller ein jordskiftedommar skal gjere når dei er ugilde.

Sjå og kap. 11.3 lenger ute.

2.3. Melding om saka (§ 12).

Når kravet er i orden og grunngebyret er betalt, skal det straks sendast melding til rekvirenten om at kravet er mottatt og bokført. Det skal og sendast melding vedlagt kopi av kravet til alle oppgitte partar, vedkomande kommune (v/teknisk etat, oppmålingsvesenet) til Fylkeskartkontoret og til landbrukskontoret i kommunen.

3. Saksførebuing

3.1. Generelt (§ 12, if. tvml. §§ 64 og 166).

Saksførebuinga kan delast i rettsleg og teknisk saksførebuing. Den rettslege saksførebuinga utfører jordskiftedommaren som einedommar. Teknisk saksførebuing kan utførast av andre tilsette ved jordskiftekontoret, som har fullmakt til det.

Formålet med saksførebuinga er først og fremst å få klarlagt kva for vanskar partane onskjer å få løyst. Målet er å legge tilhøva til rette slik at dei etterfølgjande rettsmøta går så sikkert, snøgt og greitt som mogleg, og den bør avklare om det er mogleg å få partane forlikte.

3.2. Saksførebuing i jordskifteretten.

Det er jordskiftedommaren som avgjer om det skal vere saksførebuing, og om den skal vere skriftleg eller munnleg.

Skriftleg saksførebuing kan anten gjennomførast samtidig med at melding om kravet blir sendt ut, eller mest vanleg, seinare. Partane får då frist til å uttale seg skriftleg. Desse kan legge fram synspunkta sine; bør saka fremmast, bør det haldast førebuingsmøte, bør jordskiftemeddommarane ha særlege kvalifikasjonar (§ 9, 3. ledd), osv.

Munnleg saksførebuing foregår i rettsmøte med partar og eventuelt prosessfullmektigar til stades. Jordskiftedommaren er einedommar. Det skal førast rettsbok frå møtet. Når jordskiftedommaren tar stilling til om det skal haldast munnleg saksførebuing, bør han særleg legge vekt på om eit slikt møte kan oppfylle dei formåla som er nemnde ovafor.

I tillegg til det som er nemnt ovafor, bør ein ved saksførebuinga også få opplyst:

1. Omtrentleg avgrensing og omfang av saka.
2. Om det er nødvendig eller ønskjeleg med investering i vegar, utflytting, planering, dyrking, kanalisering m.v.
3. Om det ligg føre offentlege planar som kan ha innverknad på saka, slik som generalplan, reguleringsplan, vegplan, plan for utnytting til rekreasjons- og fritidsformål m.v.
4. Om det ligg føre planar eller reglar om freding, jakt, fiske, vassdragsutbygging m.v.

Jordskiftekontoret bør dessutan sørge for å få tak i:

1. Kopi av dei planar og reglar som har interesse for jordskiftefeltet.
2. Tilgjengeleg kartmateriale som kopi av økonomisk kartverk, gamle jordskiftekart, vegkart m.v.
3. Utskrift av gamle jordskifte- og grensegangssaker som vedkjem jordskiftefeltet.
4. Ajourført matrikkeloppgåve. (Om utskrifter frå GAB, sjå "Meldinger" 1983, side 42.)

3.3. Prioritering av sakene (§ 14).

Administrasjons- og arbeidsinstruksen for jordskifteverket har reglar om prioritering av sakene. Ein viser til pkt. 6.1.1, 6.2.3 og 6.2.4, jf. og pkt. 4.1.4 og 4.2. Ved lovendring i 1984 kom det inn reglar i jordsk.l. § 89 som i viss mon avgrensar høvet til å fremme grensegangssaker.

4. Fremme av jordskifte

Når saka er nok førebudd, fastset rettsformannen tida for første rettsmøtet, if. § 13 og domst.l. §§ 191-194.

4.1. Summarisk innkalling (§ 13).

Summarisk innkalling kan berre nyttast når departementet har gitt løyve til det. Slikt løyve gjeld berre for den instansen det er gitt for. Søknaden bør innehalde opplysninger om saksnr., rekvirent, partar, eigedomar, skiftefeltets storleik og eigedomstilhøva, slik at departementet kan sjå om vilkåra etter § 13 er oppfylte.

Sjølv om summarisk innkalling blir nytta, skal dei partane ein kjenner til, få direkte varsel. Dette gjeld og for prosessfullmektigar.

4.2. Fråvær - fremme (§ 14).

For part som har lovleg forfall, gjeld til vanleg dei same reglane som for part som ikkje har fått lovleg varsel når det gjeld fråvær, if. § 14, 1. ledd.

Etter at partane har fått uttale seg. tar jordskifteretten stilling til om dei formelle vilkåra for å fremme saka er til stades, if. kap. 1. Deretter granskar retten om dei materielle vilkåra er oppfylte, om nødvendig ved synfaring. Dersom eit tenleg jordskifte er avhengig av store investeringar i t.d. utflytting, vegbygging eller arena, må det klarleggast om kostnadene kan dekkast før saka blir fremma, if. m.a. §§ 20, 42 og 50.

4.3. Kartlegging m.v. (§§ 16, 17 og 19).

Jordskifteretten avgjer om jordskiftefeltet skal kartleggast. Når kartgrunnlaget er for dårleg, må retten sørge for å få supplert det, eller arbeide ut nytt kart. Om retten samrøystes finn at han ikkje treng kart for å utføre arbeid i ei sak, kan han skifte utan kart. Reglar for oppmåling og kartlegging er gitt i Reglement for jordskifteverkets målinger (1981).

Retten kan pålegge parterre å påvise og signalisere grenser, skaffe handlangarhjelp og bruke målehjelp.

Ved kartlegginga registrerer ein rettsforholda i skiftefeltet. Dersom det er tvistar, skal desse registrerast om ein ikkje når fram til semje. Skiftefeltet skal inndelast i verdsettingsfigurar. Når jordskiftefunksjonærane utfører kartlegging/registrering av rettsforhold, bør dei ved samtaler med partene prøve å få god oversikt over skiftefeltet. Dette kan gjelde skiftegrunnlag, om det er særlege forhold jordskifteretten bør kjenne til osv.

Kartet skal leggast fram som dokument så snart som råd er. Grensene og teigane på kartet skal granskast nøye saman med parterre, om nødvendig med synfaring i marka. Merknader til kartet skal førest inn i rettsboka.

4.4. Avgrensing av jordskiftefeltet (§ 25).

Jordskifteretten bør i samråd med partane prøve å finne ei naturleg avgrensing av skiftefeltet etter terreng- og rettslege forhold. Dette er særleg viktig ved rettsutgreiing og ved jordskifte i samband med offentlege vegar.

4.5. Fristar for krav og opplysningar (§ 15).

Krav og merknader som er sette fram for seint, skal behandlast i samsvar med reglane i tvml. § 335. Sjå kommentarutgåva (1984) notene 1 og 2 til § 15 om nærare bruk av preklusjonsregelen i tvml. § 335•

4.6. Rettsforhold, skiftegrunnlag (§§ 16, 27 og 28).

Rettsforholda - så langt det er nødvendig av omsyn til den saka som ligg føre - bør klarleggast snarast råd.

Oversikt over rettsforholda skal førast inn i rettsboka, og det bør visast til avgjerdsmåte, t. d. "partane er samde om .... , v/dom av ....rett (og dato), o.l.

4.7. Tvistar (§ 17).

Tvistar bør avgjerast snarast råd. Det kan settast frist for skriftleg saksførebuing eller kallast inn til munnleg saksførebuing (§ 12).

Kvar einskild tvist bør behandlast for seg. Der bevismaterialet er det same for fleire tvistar, kan det vere praktisk å behandle desse samtidig. Avgjerder i slike tvistar bør grunngivast kvar for seg, og det må utformast domsslutning for kvar einskild tvist.

4.8. Samanføying (§ 29).

Rettsformannen skal aktivt hjelpe til med å samanføye bruk når tilhøva ligg til rette for det, jf. delingsl. § 4-3. Dette er særleg viktig når fleire bruk er brukt saman i lengre tid, når grensene i marka mellom bruka er borte, og når det elles er vanskeleg eller umogleg å skilje bruka frå kvarandre.

4.9. Eigedomsliste.

Når avgrensinga av jordskiftefeltet er klar, og ein har fått oversikt over dei som har eigedom eller bruksrett innan jordskiftefeltet, skal det takast inn ei liste over eigedomane i rettsboka.

Lista bør vere 3-delt:

1. Bruk som har eigedomsrett.
2. Bruk som har bruksrett.
3. Nabobruk.

Lists. skal nemne vedkomande bruks gards- og bruksnummer,bruksnamn, namn på eigar og brukar. For bruk med bruksrett skal lista og nemne kva slag rett det er (hogstrett, beiterett o.l.) og kva for eigedom bruksretten kviler på. For nabobruk bør lista nemne om bruket har eigedomsrett eller bruksrett.

Døme:

Bruk med eigedomsrett
gnr./brn. Bruknsnamn 1/1 Solheim ¼ Opheim	Eigar Ola Olsen Petter Olsen	Brukar Hans Olsen Petter Olsen
Bruk med bruksrett 2/2 Vindheim 2/4 Sørheim	Nils Olsen Mons Olsen	Nils Olsen Hans Olsen	Beiterett på gnr./bnr. ¼ 1/1
Nabobruk 2/1 Vestheim 7/5 Norheim	Lars Olsen Jon Olsen	Lars Olsen Hens Olsen	E=Eigedomsrett B=Bruksrett E B

Eigedomsrettar blir på kartet merka med fylte bokstavar, bruksrettar til registrert bruk med opne bokstavar. Eigedomstilhøva før og etter skifte skil ein med små og store bokstavar. Dette vil likevel måtte løysast ut frå kapasiteten på det maskinelle utstyret på kontoret.

4.10. Omfanget av jordskiftet (§ 26).

Eigedoms- og bruksrettstilhøva skal endrast så langt retten meiner det er nødvendig etter kravet. I dette arbeidet kan retten nytte alle dei tiltaka som er nemnde i § 2 pkt. a-h, og dei tiltaka jordskifteloven elles nemner.

Retten bør gjere seg opp ei meining om omfanget av skiftet før verdsettinga.

4.11. Mellombels reglar for bruk, bandlegging, tinglysing (§§ 23 og 24).

Reglar om bruk og bandlegging av bruk kan gjelde utnytting av beite, skog, fiske grustak, atkomst og vedlikehald av vegar, bruer, gjerde m.v.

Handlegging av bruk bør gjerast så kortvarig og gjelde så små område som mogleg, og bør berre nyttast når det er nødvendig. Rettsformannen kan etter søknad gi dispensasjon frå - eller endre reglane.

Dersom det blir gitt reglar som nemnt ovafor, skal rettsformannen tinglyse melding om at jordskifte pågår. Sjå jordsk.l. § 24, 2. ledd og kap. 13.3 lenger ute. Sjå kommentarutgåva (1984) § 23, note 1 og 6 om dispensasjon.

4.12. Utsetting av saka, innkalling til nytt møte (§ 14).

Vedtak om å utsette saka på bestemt eller ubestemt tid skal takast inn i rettsboka. Når alle partar er samde, kan varselfristen settast kortare enn ei veke, men dette bør berre gjerast unntaksvis.

4.13. Kostnader.

For kvart rettsmøte skal det takast inn i rettsboka ei oversikt over kostnadene med møtet. Oversikt over alle innbetalingar frå partane og alle utbetalingar på rettsmøtet kan førast på eige vedlegg til rettsboka (kontokort).

4.14. Samråding (§ 20) og informasjon (§ 22, jf. tvml. §§ 154, 1. ledd, 164, 2. ledd og 165, 2. ledd) jf. og § 29, 1. ledd.

Jordskiftekontoret skal stå i nær kontakt med andre offentlege styremakter som kan ha interesser i skiftefeltet, slik som andre landbruksetatar, kommunale planleggings- og oppmålingsetatar, naturvernorgan og vegstyremakter.

Rettsformannen bør gjere partane og andre interesserte i sake kjende med det arbeidet som pågår. Partane skal få melding om avgjerder i sake, jf. § 22. Rettsformannen skal informere partane om ankereglane, anten i rettsmøte eller skriftleg.

5. Verdsetting

Jordskifteretten verdset det som går i byte av areal, rettar, standskog o.l. Ved vurderinga blir arealet inndelt i figurar. Kvart bruk får att tilsvarande den verdien det gir frå seg. Grunn eller rettar som går til fellesformål, skal og verdsettast.

Verdsettinga skal skje pågrunnlag av arealbruken på skiftetidspunktet, men retten skal ta omsyn til pårekneleg endring i bruken, investeringar dette fører med seg og investeringar som elles er nødvendige for å gjennomføre jordskiftet.

Retten vurderer grunnens produksjonsevne. Ved verdsettinga bygger ein på bruksverdien av arealet ved tenleg bruk. Rettar eller andre verdiar som ikkje kjem med på denne måten, blir verdsette særskilt.

Som grunnlag for verdsettinga kan ein bygge på tabellar og oppgåver av ulikt slag. Retten tek stilling til kva materiale som skal brukast, korleis verdsettinga skal leggast opp, og kva slags forarbeid som må utførast. Framgangsmåten ved verdsettinga og materialet som skal nyttast, blir drøfta med partane i rettsmøte. Verdsettinga må bygge på aktuelle tal for inntekter, kostnader og offentlege tilskott.

Dei merknadene partane har, blir i hovdtrekk ført inn i rettsboka. Partane skal få opplysning om at dei har høve til å vere med i marka ved verdsettinga.

5.1. Føresetnader om arealbruk, driftsform og investeringar.

Før ein kjem så langt at ein kan verdsette kvar einskild figur, er det fleire forhold som må fastleggjast

For det første må ein ta stilling til pårekneleg arealbruk innan skiftefeltet. Ved jordskifte kan jord omdisponerast frå ein slags bruk til ein annan. Omdisponeringa skjer i samsvar med ønskje frå partane, innafor gjeldande lovverk på området og samfunnspolitiske målsettingar elles. Jordskifteretten skal samrå seg med offentlege styremakter dersom omdisponeringa har verknad for tilhøve som ligg under slike organ, og det bør m.a. takast omsyn til naturmiljøet, landskapsbiletet og livsmiljøet til planter og dyr, jf. jordsk.l. § 29, 1. ledd.

For det andre må retten ta stilling til driftsforma på eigedomane. Denne må vurderast ut frå det ein meiner er vanleg i distriktet. Ein må ta omsyn til påreknelege endringar i framtida. Både pårekneleg arealbruk og planane om omdisponering må sikte mot ei bærekraftig utvikling.

For det tredje må retten ta stilling til dei investeringane som pårekneleg arealbruk og driftsform vil medføre. Døme på investeringar er oppdyrking, kanalisering, vegbygging og skogplanting m.v.

5.2. Dyrka mark.

For dyrka mark tar retten utgangspunkt i den bruksverdien ein kan vente seg ved tilhøveleg og normal jordbruksdrift. Bruksverdien finn ein ved å kapitalisere nettoutbyttet av produksjonen. For å kunne rekne ut bruksverdien for kvar einskild figur, må retten ta stilling til den verdiskalaen som skal nyttast og det verdinivået ein vil legge seg på. Som utgangspunkt brukar ein normalverdien.

Normalverdien er bruksverdien av jord med middels produksjonsevne og middels produsjonskostnader. Ein må vidare fastsette verdiskilnaden mellom jord med den høgaste og den lågaste produksjonsevna i feltet.

Kvar einskild figur blir verdsett i forhold til den verdiskalaen som blir laga på denne måten. Ein bør nytte like store intervall mellom kvar klasse i skalaen. Når produksjonsevna for dyrka jord skal finnast, kan ein ta utgangspunkt i avlingsdata for distriktet.

Kjelder for produsjonsopplysningar elles er:

• Handbok i driftsplanlegging.
• Driftsgranskingane i jordbruket.
• Forsøksringar og forsøksgardar.
• Brukarane sjølve.
• Særleg sakkunnige i jord- og plantekultur (fylkesagronomar og jordbrukssjefar)
• Eigne røynsler frå tiglegare jordskifte i området.

Ved vurdering av produksjonsevna tek ein omsyn til jordsmonn (djupne, moldinnhald, leirinnhald, blokk m.v.), fuktighetsforhold, helningsgrad, helningsretning, lokalklima og andre forhold som ein meiner har noko å seie for produksjonen.

Når produksjonskostnadene skal fastsettast, må ein bl.a. ta omsyn til driftstilhøve og transportavstand. Driftstilhøva omfattar form, storleik, stigning, bereevne o.a. som har innverknad på kostnad og tidsforbruk. Transportavstand gjeld både for driftsmiddel, arbeidskraft og ferdige produkt.

Ein viser elles til Handbok i verdsetting av innmark ved jordskifte (Landbruksdepartementet, jordskiftekontoret 198'7).

5.3. Dyrkingsjord.

Areal som høver til oppdyrking, kan og verdsettast etter den verdi dei vil få i oppdyrka stand. Dersom eit udyrka areal blir verdsett på denne måten, må retten ta omsyn til dyrkingskostnadene. Her må offentlege tilskott trekkast ifrå.

Det må og takast omsyn til dyrkingstidspunkt. Bruksverdien må difor diskonterast så mange år som retten meiner det vil gå før marka blir dyrka opp. Bruksverdien av kulturbeite som ikkje blir verdsett som fulldyrka jord eller dyrkingsjord, må vurderast ut frå verdien av normal beitebruk på staden.

5.4. Skog og anna utmark.

Også for skog- og skogsmark tar retten utgangspunkt i bruksverdien. Den blir fastsett på grunnlag av framtidig nettoinntekt ved tenleg bruk. Bruksverdien blir delt i grunnverdi, venteverdi for standskog og realisasjonsverdi.

Grunnverdi er verdien av snau skogsmark når marka skal nyttast til skogproduksjon. Den blir rekna ut på grunnlag av produksjonsevna til dei treslaga som høver på staden.

Venteverdi for standskog er notidsverdien av inntektene som skriv seg frå framtidige tynningar og slutthogst av arealet. Venteverdien blir nytta på ungskog og produksjonsskog fram til og med yngre h.kl. IV.

Realisasjonsverdien blir så brukt i den eldre skogen. Den viser verdien på skogen om han blir avvirka no.

På snau skogsmark vil bruksverdien berre omfatte grunnverdien. I ung skog omfattar den både grunnverdi og venteverdi for standskog, og i eldre skog grunnverdi og realisasjonsverdi. På areal med både gamal og ung skog omfattar bruksverdien grunnverdi, venteverdi og realisasjonsverdi.

Ved utrekning av bruksverdien må det m.a. takast omsyn til driftstilhøve, transportlengde, virkeskvalitet og andre forhold som har innverknad på nettoutbyttet. Offentlege tilskott som reduserer drifts- eller investeringskostnadene skal trekkast ifrå når kostnadene blir fastsette.

Mark som er tenkt nytta til skogproduksjon, blir verdsett som skogsmark. Myr, hei og fjellområde skal verdsettast til den verdi dei har ved sannsynleg og tenleg bruk.

Dersom verdsetting i skog og anna utmark føreset ei endring av noverande arealutnytting, må det takast omsyn til endringstidspunktet. Bruksverdien må difor diskonterast i så mange år som ein reknar med at det vil gå før bruken blir endra og arealet kjem i den produksjon som jordskifteretten har lagt til grunn. Jordskifteretten avgjer om det er nødvendig med ei fordeling av skogavgiftsmidlane. Ved fordelinga tek retten utgangspunkt i det investeringsbehovet kvart einskild bruk kjem til å få dei første åra etter skiftet.

Det er laga fleire boniterings- og verditabellar til hjelp ved verdsettinga. Eksempel er "Retningslinjer og hjelpetabeller for vurdering av skog ved ekspropriasjon " og dei tabellane som Jordskiftekontoret har lags. Vidare må nemnast skoghåndbok for jordskifteverket (1987). Jordskifteretten tek stilling til om slikt materiale skal nyttast, og kva for tabellar ein skal bruke. I Jordskifteverket er det elles utarbeidd eit sett med skjema som kan nyttast ved verdsettinga.

5.5 Supplerande takst og verdsetting.

Det vil ofte vere nødvendig med supplerande takst og verdsetting etter at skifteplanen er fastlagd. Slik takst vil vere aktuell når føresetnadene for verdsettinga blir vesentleg endra. Dei endringane denne verdsettinga fører med seg. kan gjerast opp i pengar, jf. likevel avgrensinga i § 30, siste punktum.

Partane skal gjerast kjende med alle endringar av takstar og verdsetting. Med omsyn til supplerande takst viser ein og til det som står i kap. 8.6, om standskogen.

5.6. Bruksrettar og tomteareal.

Når råderetten over grunnen er delt, skal ein først fastsette totalverdien av grunnen. Deretter fordeler ein denne på dei ulike eigarane eller bruksrettshavarane ut frå verdiforholdet mellom rettane.

Verdien av ein bruksrett skal fastsettast etter den bruksverdien retten har for bruksrettshavaren på jordskiftetida. Dersom ein kan vente ei vesentleg endring i bruksverdien i nær framtid, skal ein ta omsyn til det.

Tomteareal kan t.d. verdsettast etter omsetningsverdien på staden, jf. elles § 31.

(For verdsetjing av leigetomter og andre leigeareal der totalverdien må delast på grunneigar og leigar (festar) har Olav Lid (etter Magne Schødt) På s. 321 i Boka "Tomtefeste" (1961) eit rekneeksempel frå ekspropriasjonsretten som i prinsipp viser framgangsmåten ved fordelinga.)

5.7. Oreigning.

Når eit jordksifte blir halde i samband med oregning til vegar og jernbanar, skal jordskifteretten og halde oreigningsskjonnet som del av jordskiftesaka. Den grunnen.som blir oreigna. skal verdsettast i samsvar med §§ 4 og 5 i "Lov om erstatning ved ekspropriasjon av fast eiendom". Sjå og pkt. 8.3.1. lenger ute.

5.8 Verdsetting og skiftegrunnlag.

Skifteplanen skal utformast slik at kvart bruk får att tilsvarande den grunnverdien som det gir frå seg. § 30, 3. ledd og § 51 gir likevel høve til å nytte pengevederlag ved skifte av dyrka jord. Retten må ikkje bruke jord som mellomlag dersom jordressursane til nokon av bruka minkar monaleg, eller dei blir varig reduserte som sjølvstendige brukseiningar. At det må gjerast unntak frå dette prinsipp når eigedom som tilhører vegvesenet blir lagt ut til vegareal o.l. er naturleg nok. Det er særleg viktig å vere merksam på dette prinsipp når areal med dyrka jord blir skifta mot udyrka, t. d. ved utflytting.

Ved skifte i skog kan verdien av standskogen dragast inn i skiftegrunnlaget når jordskifteretten finn at det er meir tenleg enn å bruke berre grunnverdien (jf. § 30, 2. ledd og Ot.prp. nr. 56 (1978-79). s. 61-62 og s. 83-84). Føresetnaden er at det framtidige verdiforholdet mellom eigedomane ikkje blir endra på avgjerande måte.

Eit uttrykk for dette verdiforholdet er den langsiktige avkastningsevna til eigedomane. Dene kan m.a. uttrykkast med balansekvantumet. Retten kan sAleis bruke balansekvantumet ved vurderinga av om standskogen kan dragast inn, og i tilfelle i kor stor grad.

Verdien av standskogen kan dragast inn heilt eller delvis. Det kan t.d. vere aktuelt å dra inn areal med ungskog, medan verdien av eldre skog blir gjort opp ved standskogoppgjeret etter skiftet.

5.9. Organisering av arbeidet.

Jordskifteretten avgjer kva datatilfang som trengst, korleis det skal samlast inn og tilretteleggast. Før ein tek til med eigne registreringar, må retten vurdere det materiale som alt ligg føre.

Jorskiftekontoret hjelper til med innsamlinga og tilrettelegginga av bakgrunnsmateriale for verdsettinga. I kvart sokn bør det samlast inn materiale for verdsetting generelt. Dette gjeld geologiske kart, jordkart, øk. kart. produksjonsdata og økonomiske data. Vidare kan nemnast driftsplaner, jordregister og takstar av ulike slag. Registreringsarbeidet bør leggast opp slik at ein får maksimal nytte av materialet både ved sjølve jordskiftet og seinare, t.d. som grunnlag for utarbeiding av driftsplanar. Materialet står fullt ut til disposisjon for partane.

5.10 Føring, verdsetting og grunngiving.

Verdsettingsresultata skal førast slik at dei er lette å finne fram i. Ved verdsettinga og føringa tek ein med dei faktorane som ein har lagt vekt på. Dette bør gjerast så detaljert at det tener som grunngiving for verdsettinga. Til føringa og den vidare areal- og verdiutrekninga har Jordskifteverket laga eigne skjema. Resultata frå verdsettinga skal drøftast med partane i rettsmøte. Eventuelle merknader skal førast inn i rettsboka. Verdiane skal til vanleg fastsettast i pengar. Bruk av forholdstal bør ein helst unngå.

Den samla verdi ein part får etter skiftet skal svare til hans samla verdi før skiftet. Med utgangspunkt i dette skal kvar eigedom leggast ut så tenleg som det let seg gjere. Jordskifteretten må vurdere den nye situasjonen for eigedomane i høve til situasjonen før skiftet. Dette må gjerast både for å sikre seg mot at nokon eigedom lid tap ved skiftet, og for å sikre kvar eigedom ein rimeleg del av den totale skiftegevinsten.

Avgjerdene til jordskifteretten skal grunngivast.

6. Investering (§§ 42-50 og 52).

6.1. Generelt.

Nødvendige investeringar skal takast med i skifteplanen. Tiltak som fører til investeringar må vere så konkret planlagde at dei kan danne grunnlag for m.a. verdsettinga og kostnadsfordelinga.

Hovudvilkåra for å påby ei investering er at nytten er større enn kostnadene, og at ein finn dekning for kostnadene.

Investeringane kan delast i to grupper:

1. felles investeringar
2. investeringar på den einskilde eigedomen

Ved jordskifte kan ein planlegge, gi reglar om gjennomføring og fordele kostander for felles investeringar som er nødvendige av omsyn til jordskiftet.

Kva slags investeringar som er nødvendige, bør til vanleg klarleggjast i samråd med partane og offentlege styremakter, jf. samrådingsplikta etter § 20, 3. ledd. Investeringane kan gjelde slikt som utflytting, vegbygging, gjerde, kanaler, taubanar, opplagsplassar for tømmer, bakkeplanering, parkeringsplassar, båthamner og anna som hører naturleg saman med bruken av området.

Omsynet til framtidig utnytting skal vege tyngst ved vurderinga av kva slags investeringar som skal gjerast. Dt skal arbeidast ut reglar om gjennomføring og vedlikehald av investeringstiltaka når det er nødvendig.

Investeringar som ikkje kan gjennomfærast på jordskiftetida, kan takast med som eit moment i skifteplanen. Ein kan t.d. reservere grunn til nødvendige fellestiltak i framtida. I skogreisingsområde kan det t.d. vere slik at vegar ikkje treng byggast før første hogsten i kulturskogen.

Investeringar kan påverkast indirekte gjennom verdsettinga. Når t.d. eit utmarksstykke blir verdsett som oppdyrka, må statstilskottet vere med i kalkylen. Den verdien statstilskottet representerer, får ikkje vedkomande part utløyst før utmarksstykket er oppdyrka. Den same verknaden av statstilskott gjer seg gjeldande ved andre investeringar.

Investeringsanalysene skal vise kva eit investeringstiltak kostar, kva partane får att for investeringa totalt og totalgevinsten ved investeringa. Analysene skal og vise kva kvar part får att for investeringane.

Når tilhøva ligg til rette for det, bør det utarbeidast alternative analyser. Det kan vere analyser som bygger på ulike investeringsnivå, t.d. to ulike vegalternativ, eller det kan vere analyser som bygger på same investeringsnivå, men bruk av ulike verkemiddel, t.d. veg som alternativ til utflytting.

Det er viktig å vere merksam på at sams investeringar som jordskifteretten pålegg partane, er å rekne for sams tiltak. Slike tiltak blir prioriterte ved tildeling av offentlege tilskott. I nokre høve er og tilskottsatsane høgare for slikt tiltak (t. d. for skogsvegar).

6.2. Tilskott.

Jordskifteretten hjelper til med at det blir søkt om aktuelle tilskott frå kommune, fylke og stat, jf. eigne skjema for dei statlege tilskotta. Ein søker råd hos og samarbeider med vedkomande forvaltningsorgan om dette.

Under jordbruksforhandlingane i 1985 blei partane samde om å overføre utflyttingstilskott ved jordskifte frå statsbudsjettet til Landbrukets utbyggingsfond (LUF). Tilskott til veger blei frå 1.1.1986 samordna med dei ordinære tilskott til jord- og skogbruksvegar.

Utflytting:
Ved rundskriv M-7/86 gjorde Landbruksdepartementet nærare greie for reglane ved overføring av utflyttingstilskottet til LUF. Dei reglane det var vist til i rundskriv M-'7/86 er no avløyste av nye forskrifter. Dei siste er å finne i Norsk Lovtidend, avd. I, nr. 19/1989 Forskrift for tilskott og investerngslån til bruksbygging generelle bestemmelser (Nr. 1012), av 25. august 1989 og Forskrift for tilskott og investeringslån til bygging av driftsbygninger m.m. i landbruket (Nr. 1013), av 25. august 1989.

I pkt. 4.2. under 5. avsnitt i førstnemnde forskrift står det m.a.: "I slike saker skal fylkesjordskiftesjefen vurdere den jordskiftefaglege siden ved søknaden, jf. for øvrig generell forskrift." Denne regelen kan vere uheldig, spesielt når utflyttinga skjer ved endringar som jordskifteoveretten gjer, eller i dei tilfelle at fylkesjordskiftesjefen sjølv administrerer jordskiftesak der utflytting inngår. Jordskiftekontoret i Landbruksdepartementet tek sikte på å endre denne regelen ved neste revisjon av forskriftene. Spørsmålet om ei endring også vil bli nødvendig i pkt. 4.1.6. i Administrasjons- og arbeidsinstruksen for jordskifteverket vil da og bli vurdert.

Departementet viser til dei nemnde forskriftene (Nr. 1012 og 1013).

For søknad om tilskott til utflytting er det laga eige søknadsskjema som bør nyttast.

I søknaden - eventuelt på eige vedlegg - gir ein opplysningar om:

• Nr. og namn på saka, når saka blei kravd og når saka blei inkaminert.
• Gnr., bnr. og namn på eigarane av dei bruka tiltaket vedrører. Ved utflytting skal utflyttaren nemnast serskilt.
• Oversikt over jordskiftefeltet med arealoppgåver for dyrka og dyrkbar jord og skog.
• Kommentar til førebels skifteplan.
• Fordelane med utflytting.
• Oversikt over dei meirkostnadene utflyttinga medfører, og totalkostnadene.
• Ein dekningsplan som syner korleis kostnadene er tenkt dekte.

Følgjande vedlegg skal normalt sendast med søknaden:

• Kopi av jordskiftekartet med grenser og eigedomsforhold før jordskifte og skissert førebels skifteplan som viser utflyttinga.
• Ei spesifisering som viser dei meirkostnadene som utflyttinga fører til.
• Uttale frå landbruksorgan ved større utflyttingssaker.
• Oppgåve frå likningskontoret over formue og inntekt ved siste skattelikning.
• Andre viktige dokument, t.d. tunplan, foto av gamalt tun o.l.

Vegar:
Ved soknad om tilskott til vegbygging bør ein nytte eigne skjema (M-0009 "Søknad om statstiskott til skogsveier" eller M-200 "Søknad om tilskott til bygging av jordbruksveg").

a. Skogsvegar.

Skogavdelinga i Landbruksdepartementet har gitt forskrifter om tilskott til bygging av skogsvegar. Desse forskriftene står i Norsk Lovtidend, avd. I, og er av 30. november 1984 (forskrift nr. 2137). Ein viser til forskriftene. (Nokre av dei viktigaste reglane og definisjonar av vegklasser er og teke inn i Meldingsblad nr. 2/85). Forskrift om investeringslån til skogsvegar er gitt av Landbruksdepartementet den 15. mars 1989. Norsk Lovtidend, avd. I nr. 17/89 (forskrift nr. 813).

Ved rundskriv M-15/86 gjorde Landbruksdepartementet nærare greie for dei retningsliner som skal følgjast i saksbehandlinga vedrørande slike søknader.

b. Jordbruksvegar.

Når det gjeld tilskott til jordbruksvegar, så vil framgangsmåten måtte bli omlag den same som for skogsvegar. Ein viser m. a. til § 4 b i reglar for statstilskott til jordbruksvegar, gitt av Landbruksdepartementet januar 1979. Jordskiftevegar kan i spesielle tilfelle bli likestilt med vegar til bureisingsbruk og større nydyrkingsfelt.

c. Ved kombinerte vegar i landbruket må jordskifte(over)rettane vere merksame på om det blir gitt ulik tilskottsprosent frå dei ulike sektorane (skogbruk/jordbruk). I så fall tilrår departementet å nytte separate kostnadsfordelingsnøklar på kombinerte vegar i landbruket. Dette krev at retten fastset både ei fordeling av kostnadene mellom sektorane og ei fordeling mellom partane i kvar sektor.

I tillegg til opplysningane på desse skjemaene, bør ein i vedlegg nemne noko om nytten ved vegbygginga, og gi kommentarar til ein eventuell førebels skissert skifteplan. Ein kopi av jordskiftekartet, med antyda skiftegrense og vegtrase bør ein normalt leggje ved.

Dersom det gjeld utflytting av fleire bruk/bygging av fleire vegar, skal det presiserast i søknaden kor stor sum ein søker om til kvart einskild bruk/kvar veg.

Når det er gitt tilsagn om utflyttingstilskott, skal det sendast inn supplerande oppgåver og opplysningar så snart saka er slutta. Dersom saka blir anka, skal det sendast melding om dette. Jordskiftedommaren skal og sende melding til landbrukskontoret når saka er rettskraftig.

Søknad om utbetaling av utflyttingstilskott skal sendast gjennom vedkommande jordskiftedommar til landbrukskontoret, jordbruksetaten. Vedlagt søknaden skal følgje ei erklæring om kor stor del av utflyttinga som er utført. Slik erklæring må vere underskriven av jordskiftedommar, ingeniør med fullmakt, lensmann, ordførar eller annan med godkjent fullmakt. Jf. elles pkt. 5 og 6 i forskrift nr. 1012.

I søknaden om utbetaling skal nemnast:

• Personnr., namn og adresse ph vedkommande som skal få pengane utbetalt.
• Om betalinga skal til bankkonto, postgiro el. anna.
• Tilvising til tidlegare korrespondanse i saka, departementets ref. og dato for tilsagn og ev. løyving, ref. og dato for ev. tidlegare utbetalingar.

For veganlegg bør også nemnast kven som er formann for anlegget.

Ved eigarskifte skal det leggast ved erklæring frå gamal og ny eigar. Elles viser ein til reglar i dei aktuelle forskriftene.

6.3. Utflytting (§§ 45-50).

Med utflytting forstfår ein i denne samanheng:

• Flytting til nytt driftsenter av eit eller fleire av husa på tunet, ved nedriving og oppattsetting.
• Nybygging på nytt tun, og nedriving eller omdisponering av gamlehusa.

Nybygging er i dag det mest aktuelle. Det er og denne type utflytting som krev utvida samråding med forvaltningsorgana. Det er i første rekkje slik utflytting ein tenkjer på i det følgjande.

Ved bruksutbygging er det landbruksstyremaktene som planlegg nye driftsbygningar og forvaltar tilskotts- og kredittordningane. Dei representerer og kontinuiteten ved at det er dei som får å gjere med plangjennomføringa og forholdet til partane etter utflyttinga. Det er såleis heilt nødvendig at jordskifteretten alt på det førebuande stadiet tar kontakt med landbrukskontora i kommunen og fylkeslandbrukskontoret for å få avklara visse investerings-, finansierings- og kostnadsspørsmål i samband med utflytting. Dette er og viktig for å kome med under prioriteringa over bruk som skal få finansiert driftsbygninger og/eller våningshus.

Vurdering av alternativ.
Saman med skissemessige driftsplanar for bruka, som retten får planleggar til å utarbeide, skulle dette gje eit brukbart grunnlag for retten til å utarbeide ulike alternativ for utflytting. Det bør og skisserast eit skiftealternativ som ikkje krev utflytting. Utgreiingane må vere såpass detaljerte at dei gir eit realistisk grunnlag for å vurdere val av alternativ. Dei må så diskuterast med partane og landbruksstyremaktene anten som sjølvstendige saker eller som delar av heile skifteplanen. Omfanget av hjelp frå planleggar vil måtte avpassast i høve til kostnadene ved slik hjelp.

Nytte og kostnader.
Utgreiingane m innehalde vurderingar av nytten og kostnadene ved utflyttinga. Nytten ligg i forhold som

• Nye og tenlege driftsbygningar
• Større fridom i skifteplanval
• Betre arrondering
• Betre tunløysingar
• Transportgevinst som følgje av kortare avstand, færre kryssingar og betre påkøyringar til offentleg veg osv.
• Tryggare trafikk langs veg og tun.

Kostnadene ved utflyttinga må spesifiserast i:
1. Kostnader til nybygg (ekskl. grunnlagsinvestering).
2. Kostnader som kjem av jordskiftet.

Kostnadsspørsmåla er viktige både for eigaren og retten si vurdering av om utflyttinga er ønskjeleg og/eller økonomisk gjennomførbar. I praksis vil eigaren si vurdering bli avgjerande for retten, idet ein vanskeleg kan tenke seg ei utflytting med bruksutbygging gjennomført mot eigaren sin vilje.

1. Kostnader til nybygg.
Utgangspunktet er at eigaren sjølv må dekke den verdiauke som bygningane på det nye driftssenteret representerer.

Etter at utflyttingsalternativ er valt, må landbrukskontoret og fylkeslandbrukskontoret i samråd med jordskifteretten utarbeide meir detaljerte investerings- og finaniseringsplanar og fullstendige byggeteikningar med kostnadsoverslag. Her må ein trekke inn dei tilskotts- og kredittordningane som kjem inn under Landbrukets utbyggingsfond og Statens Landbruksbank. Dette vil danne grunnlaget for vurdering av kapitalbehov, likviditetsforhold og totalokønomi ved utflyttinga.

Som grunnlag for tilskott til bygging av driftsbygninger, må det utarbeidast endeleg driftsplan for utflyttingsbruket. Dette gjer planleggar i samråd med jordskifteretten. Driftsplanane må godkjennast av fylkeslandbrukskontoret. For tilskott til bygging av driftsbygningar er det sonevis differensiering av tilskottssatsane, jf. Forskrift for tilskott og investeringslån til bruksutbygging (nr. 1012) og Rundskriv M-115/89.

Søknadene skal sendast gjennom landbrukskontoret for uttale og prioritering, jf. pkt. 4.2 i forskrift nr. 1012. Søknaden om utflyttingstilskott og ordinært tilskott, og lån til bygging av driftsbygning må vere avgjort av Statens Landbruksbank før endeleg avgjerd om utflytting.

2. Kostnader som kjem av jordskiftet - kostnadsfordeling.
Dei kostnadene som kjem av jordskiftet, er slike som kan fordelast på partane etter nytten dei har av akiftet. Dette er først og fremst meirkostnadene ved å flytte ut på jordskiftetidspunktet. Bruka kan likevel ikkje påleggast større utgifter enn fastsett av departementet (jf. reviderte maksimalsatsar gitt av Landbruksdepartementet 1980).

Meirkostnadene omfattar:

1) Tap i bruksverdi av gamlehusa, dvs. den verdi som går tapt med utflyttinga. Dette er differansen mellom husa sin nåverande bruksverdi og den framtidige bruksverdi eller realisasjonsverdi. Den framtidige verdi må basere seg på den bruk av gamlehusa skifteplanen legg opp til (riving, omdisponering). Framføring av veg, vatn, kloakk,

2) straum, telefon o.l. (grunnlagsinnvesteringar). Omstillingstap i samband med flyttinga. Dette kan vere ulike

3) økonomiske ulemper som produksjonstap i byggeperioden, likviditetsproblem i samband med at oppbygginga må skje over kort tid, søknad for husvære i byggeperioden o.l. Ofte vil ein kunne redusere omstillingstapet ved å forlenge utflyttingsperioden. Eventuell rydding av tomta.Opparbeiding av nytt tun, minus den verdiauke eit nytt og funksjonelt tun har for eigaren. Ved vurdering av tap i

4) bruksverdi på dei gamle bygningane og som grunnlag for

5) utflyttingsavgjerda, må retten foreta ein hustakst.

Hustakst.
Her bør jordskifteretten nytte sakkunnig help (byggmeister, fylkesagronom eller den som planlegg nybygga).

Kvart hus skal takserast for seg, og følgjande forhold skal beskrivast:

1) Kva slags hus og bruken av huset.

2) Kor stort huset er, mål og areal. antal etasjar, grunnmur. kjellar, antal rom i kvar etasje, fast innbu, toalett, vaskerom, vaskar, vassleidningar, elektrisk utstyr og installasjonar m.m.

3) Tilstand og standard til huset.

4) Nødvendige reparasjonar om huset ikkje blir flytta.

I dag er det mindre aktuelt å flytte husa. I staden blir dei selde, fråflytte, bortleigde eller nedrevne. Taksten for framtidig bruksverdi skal i utgangspunktet bygge på den økonomisk mest gunstige utnytting. Ved sal kan ein direkte bruke salsverdien, ved utleige ein kapitalisert nettogevinst for den levetida huset kan ha utan store påkostnader.

Ved byte eller overføring av hus eller anlegg skal kvart hus/anlegg takserast for seg. Grunnlaget for taksten skal vere bruksverdien til huset/anlegget.

Mellomlaget med dei avgrensingar §§ 47-48 set, skal normalt reknast ut i pengar, og vedkomande skal påleggast å betale summen innan ein fastsett frist.

6.4. Vegbygging (§ 2, bokstav e, § 4, 4. ledd og § 43).

Når jordskifteretten planlegg vegbygging i eit jordskiftefelt, er det viktig å samrå seg med offentlege styremakter som kan ha interesser i feltet/vegen. Retten bør og samrå seg med og samarbeide med dei tenestemenn som forvaltar offentlege tilskott, t.d. fylkesagronom for jordbruksvegar og fylkesskogmeister for skogsvegar. Vedkomande tenestemann bør tilkallast som sakkunnig ved planlegging av vegen.

Vegane bør planleggast slik at dei dekker flest moglege behov, og samtdig slik at det blir tatt omsyn til natur og miljø, jf. § 29, 1. ledd.

Jordskifteretten kan ikkje vedta at ein veg skal byggast før ein har inhenta løyve til avkøyrsle eller utvida bruk av avkøyrsle frå offentleg veg. Eit anna vilkår for å vedta bygging av veg, er at finansieringa av vegen er i orden.

6.5. Dyrking.

Når jordskiftefeltet inneheld dyrkingsjord og føresetnaden er at jorda skal dyrkast, må jordskifteretten ta stilling til ei rad spørsmål før skifteplanen kan utarbeidast. Ligg dyrkingsjorda i sameige, kan såleis m.a. slike spørsmål måtte svarast på:

• Kven skal få utlagt dyrkingsjord?

Grunneigarane.

Alle bruksrettshavarane.

Berre dei som er interessert i dyrkingsjord.

• Kor mykje dyrkingsjord skal kvar einskild få?

Etter andel i sameiget.

Etter behov.

Etter interesse.

• Skal areala leggast ut til full eigedom eller berre til bruk?
• Skal kvar einskild dyrke sin teig aleine, eller skal dyrkinga gjerast i fellesskap?

Kvart bruk får utlagt sin teig til full eigedom.

Felles oppdyrking - så utlegg til full eigedom.

Felles oppdyrking - så utlegg til bruk

Felles oppdyrking - felles bruk.

Når jordskifteretten vel løysingsmåte, må han legge vekt på naturtilhøve, partsinteresser og personlege forhold mellom partane.

Jordskifteretten må ha eit nært samarbeid med landbrukskontoret i kommunen når han planlegg nydyrking. Det vil og vere naturleg å bruke jordbrukssjefen som sakkunnig i slike saker. Han vil m.a. kunne hjelpe til med å skaffe oversikt over kva for offentlege tilskott ein kan rekne med til dyrkinga.

7. Planlegging

7.1. Generelt.

Før endeleg skifteplan kan utarbeidast, er det mange forhold som må klarleggast:

• Rettsforholda i Skiftefeltet må vere klarlagde.
• Skiftefeltet må vere klart avgrensa.
• Omfanget av skiftet må vere fastlagt. Ein må t.d. ha tatt stilling til om delar av skiftefeltet framleis skal ligge i sameige.
• Skiftegrunnlaget må vere fastlagt, og ein må ha tatt stilling til om verdien av standskogen heilt eller delvis skal dragast inn i skiftegrunnlaget.
• Planar for utnytting til rekreasjons- og fritidsformål må vere godkjende.
• Grunn og rettar som går i byte, må vere verdsette.
• Nødvendige investeringar og offentlege tilskott til slike må vere klarlagde.
• Retten må ha tatt stilling til om han skal ta omsyn til leigesituasjonen i skiftefeltet, og i tilfelle i kor stor grad.
• Område som skal nyttast til anna enn jord- og skogbruk må avgrensast i samråd med vedkomande offentlege styremakt.
• Det må vere fastlagt om ein må ta omsyn til fare for elvebrot, sandfok o.l.
• Anlegg som skiftepanen skal bygge på, som felles hovudvegar, kanalar o.l., skal som regel fastleggast i marka og teiknast inn på jordskiftekartet.
• Andel til grunn og bruksrett til felles anlegg må fastleggast. Når partane ikkje blir samde om fordelinga, må jordskifteretten fastlegge denne ved skjønn.
• Omsyn til naturmiljøet, landskapet og livsmiljøet til planter og dyr skal vurderast, jf. § 29. Det er viktig at det går fram av rettsboka kva slag kontakt (emne og institusjon) som er teke om dette.

Nokre av desse forholda vil vere klarlagde før planlegginga tar til. Dei andre forholda må klarleggast i samband med planlegginga.

Føresetnader for jordskifte er at:

• Eigedomane skal ha same rekneskapsmessige verdi etter, som før skiftet.
• Ingen eigedom skal li tap ved jordskiftet.

Ein må vidare legge vekt på at areala på eigedomane skal vere mest mogleg samla etter skiftet, og at differansen mellom inntektene og kostnadene ved utnyttinga av areala på eigedomane skal optimaliserast. I denne samenhengen må retten og vurdere andre faktorar enn arrondering.

Andre mål jordskifteretten skal ta omsyn til og samordne:

• Oppfylle ønskjemål frå partane.
• Bruka bør ha nokolunde tilsvarande jordressurs etter skiftet som før, t.d. med omsyn til dyrkingsjord, produktivt areal og tomteareal.
• Unngå utenlege differansar i alderssamansetnad og standskogverdi, og helst oppnå betre fordeling enn tidlegare.
• Flest mogleg bruk bør bli sjølvstendige brukseiningaretter skiftet når tilhøva ligg til rette for det.
• Rimeleg fordeling av skiftegevinsten.

7.2. Presentasjon og vedtaksprosedyre.

Presentasjonen av skifteplanen er særs viktig. Då skal partane få best mogleg forståing av kva jordskiftet kan føre til, korleis det er mogleg og kvifor det kan gjerast slik. For kvart steg i arbeidet, som har ført fram til utkast til skifteplan, bør partane ha vore godt informerte. Det kan vere best å ta konsekvensane av at planprosessen byrjar tidleg, slik at ein etter kvart har levert skisser av skiftefeltet som har vist foresetnader for framtidig arealbruk, verdsettingsgrunnlag og -resultat og anleggsinvesteringar. Det bør brukast tid på å få fram gode planløysingar, anten det gjeld sambruksreglar eller inndeling til eineeige. Det kan ofte vere viktig å trekke partane aktivt med i skifteplanarbeidet på eit tidleg tidspunkt.

Skifteplanen bør t.d. presenterast i form av eit skriv med enkle skisser (i t.d. A-4 format), som påein oversiktleg måte viser dei viktigaste elementa i planen (arealbruken, vegnettet, sameige, sambruksområdet og teiginndeling for eineeige). Like eins bør konsekvensane planen får ved økonomiske oppgjer, gjerdehald, vegvedlikehald, standskogoppgjer, oppdyrkingsarbeid o.l. kome klart fram. Foresetnader som vedtak og pålegg frå forvaltningsorgan og andre omsyn retten har lagt til grunn, bør og presenterast.

Jordskifteretten legg fram planane for partane og eventuelt for offentlege styremakter i rettsmøte. Retten orienterer om planane på kartet. Dersom partane ønskjer det, og jordskifteretten finn det tenleg, bør planane påvisast i marka.

Det bør leggast stor vekt på å informere partane om planane. Partane kan krevje ein frist på opptil ei veke for å kome med endelege merknader til planane (§ 20). Merknadene skal førast inn i rettsboka. Jordskifteretten skal drøfte merknadene og eventuelt avgjere kva for eit av utkasta til skifteplan ein skal arbeide vidare med, om utkastet skal omarbeidast og i tilfelle kva som skal endrast.

Endeleg skifteplan skal leggjast fram og vedtakast i rettsmøte, jf. § 20.

For andre typer av jordskiftesaker, som t.d. bruksordningssaker, vil framgangsmåten prinsipielt sett bli den same.

7.3. Teknisk arbeid ved skifteplanlegginga.

Jordskiftekontoret arbeider ut skifteplanane. Til dette arbeidet er det laga eigne skjema og/eller dataprogram.

Areala og verdiane skal førast i same rubrikkane etter som før jordskiftet. Kartfigurane skal førast opp i nummerorden. Ved utarbeiding av førebels skifteplanar kan udelte figurar førast i grupper. Ved deling av kartfigur skal arealet av kvar del utreknast. Ein må kontrollere at summen av areala og verdiane stemmer med areal og verdi på heile kartfiguren, og at rett del av delt figur blir ført på rett teig.

Ved skiftelegginga legg ein først ut grunn eller rett til bruk av grunn til fellesanlegg, vegar, opplagsplassar, opne kanalar, sameige som blir oppretthalde, felles beite o.l.

Slik utlagt felles grunn eller rett skal fordelast på kvart einskild bruk etter tidlegare fastlagt andel, til vanleg i eige rekneskap. Det som går med til utlagt fellesskap m.v. skal trekkast frå innehavet til kvart einskild bruk. Slik får ein fram det innehavet som blir grunnlaget for dei vidare skifteutlegg.

Areala skal førast på dei bruka som har grunneigedomsretten. Dersom det t.d. berre er lagt ut bruksrett til felles veg, skal arealet førest på den eigedomen som har grunnen, men utan verdi, eller eventuelt med ein restverdi. Ved planlegginga bør jordskiftekontoret i tillegg til skjønn også bruke teoretiske modellar i arbeidet med å finne fram til optimale skifteplanar. Slike modellar bør brukast når ein vurderer fleire skifteplanar mot kvarandre.

8. Plangjennomføring.

8.1. Grenser (§ 58).

Yttergrensene for jordskiftefeltet skal skrivast i eige avsnitt. Grensebeskrivinga kan inndelast slik at den omfattar eitt eller fleire bruk alt etter kva som er naturleg på staden. Grensepunkta skal nummererast gjennomgåande for heile feltet.

Grensene i jordskiftefeltet skal nummererast fortløpande i samsvar med kartet. Til vanleg får ei grense mellom to eigedomar eige nummer. Men der fleire eigedomar støyter saman på korte strekningar kan grensa få same nummer der det er tenleg og naturleg.

Dersom ei grense - yttergrense eller grense innan skiftefeltet - blir uendra ved jordskiftet, og grensa er tilfredsstillande merka av og nedskriven i tinglyst dokument i samsvar med reglementet, kan det visast til vedkomande dokument. Dette kan vere aktuelt der det tidlegare har vore jordskifte, grensegang, delingsforretningo.l. I slike tilfelle bor det nemnast i rettsboka kva for dokument ein har tatt grensebeskrivinga frå.

Det kan sparast mykje på arbeid og kostnader om avmerking og beskrivelse kan avgrensast til nye grenser og uklare gamle grenser for areal som skifter eigar. Praksis dei seinare åra synest å gå i retning av å gjere slike innsparingar ut frå ei meir rimeleg tolkning av uttrykket "Alle grenser ..." i §58.

Grensebeskrivinga bør førast i rettsboka i samsvar med standard oppsett.

Dersom rettsformannen finn det tenleg, kan grensebeskrivinga givast verbalt.

Bruksrettsgrenser skal nedskrivast på same måten som eigedomsgrenser når dette er nødvendig for å avgrense bruksrettar.

8.2.Tildeling av eigedom og rettar.

Det kan vere tenleg å sette opp ny oversikt over eigarar, bruksrettshavarar og naboar når jordskiftfeltet er stort, når det har blitt utvida med nye bruk, når det har vore eigarskifte o.l. (jf. kap. 4.9.). Det kan og vere tenleg å ta med eit oversyn over det som er gjort i saka med omsyn til rettsgrunnlag, verdsetting, avløysing av bruksrettar, husflytting m.v.

Rettsboka bør som innleiing på dette avsnittet innehalde ei kort beskriving av eigedomsforholda etter jordskiftet. Det ma gå fram om det er skifta til full eigedom, lagt ut bruksrettar osv.

Beskrivinga av eigedomsforholda etter skiftet skal for kvart einskild bruk nemne gnr., gardsnamn, bnr., bruksnamn, eigars og eventuelt brukars namn. Beskrivinga skal samsvare med tidlegare eigedomsoversikt og med kartet. Det skal nemnast kor mange teigar bruket har fått, om det har andel i sameige og om det har fått utlagt bruksrettar. Kvar teig skal nemnast med nummer på tilstøytande grenser og eventuelt andre aktuelle forhold som t.d. namn (Liteigen, Tunteigen o.l.). Det bør nemnast kva for bruksrettar som kviler på teigen dersom dette ikkje er nemnt i innleiinga.

Bruksrettsteigar skal beskrivast særskilt. Det skal nemnast om bruksretten er alltidvarande eller tidsavgrensa og i tilfelle kor lenge den varer. Reglar for bruken kan takast inn her eller i eige avsnitt.

Sameiger skal og beskrivast særskilt. Det skal nemnast kva for bruk som er med i sameiga (gnr./bnr.) og om mogleg forholdstal. Når forholda er enkle, kan ein ta inn reglar om bruken av sameiga i denne delen. Elles skal slike reglar settast opp i eige avsnitt.

Grunnstykke som er lagt ut til felles eigedom, skal beskrivast på same måten. Beskrivinga av utlegg og teigar (med eventuelle nr. og namn) må samsvare med skifterekneskapen.

8.3. Vegar, jernbanar o.l.

Vegar innan jordskiftefeltet skal alltid beskrivast med fortlopande nummer som og skal førast på kartet.

8.3.1. Offentlege vegar.

Offentlege vegar kan i seg sjølv vere grunnlag for jordskiftesak, jf. § 1 a. Slike vegjordskifte er i prinsippet som andre jordskifte og får difor ingen eigen omtale her. Det er likevel grunn til å nemne tidsmomentet i desse sakene. For at Vegvesenet skal få gjort opp med grunneigarane så raskt som mogleg, og grunneigarane på den andre sida skal få overta dei nye eigedommane når vegen er ferdig, er det sers viktig at skifteplanvedtak og skjønn blir halde i god tid for veganlegget blir avslutta.

Retten bør samle så mykje kunnskap om forholda i vegområdet som mogleg før terrenget blir endra ved inngrep. Ein kan t.d. måle inn og koordinatberekne grensemerke som kan bli borte ved inngrepet.

Riksvegar og fylkesvegar skal i tillegg til det som er nemnt ovafor, også nemnast med dei offisielle namna sine (E-6, R-253 osv.) i rettsboka og på kartet.

Offentlege vegar med grenser skal alltid leggast inn på kartet. Når ein teiknar inn veggrenser på jordskiftekartet, kan ein nytte kart frå vegvesenet der det er tenleg.

Når grensene for offentleg veg er omtvista, skal dei fastleggjast, merkast av og beskrivast der det er nødvendig av omsyn til jorskiftet.

Der det er planar om bygging eller flytting av offentleg veg i eit jordskiftefelt, bør jordskifteretten ta kontakt med vedkomande vegstyremakt med sikte på å få fastlagt trasevalet så langt som råd er, eller å få utarbeidd endeleg vegplan. Retten bør ta omsyn til eventuell framtidig vegbygging t.d. ved å skifte minst mogleg i fastlagd eller sannsynleg trase.

Dersom vegstyremakta utvider vegområdet ved ekspropriasjon, skal jordskifteretten halde nødvendig skjønn, if. § 6.

Areala i vegområdet skal verdsettast på same måte som i jordskiftefeltet elles. Ved ekspropriasjon fastset jordskifteretten verdiane i samsvar med lov om erstatning ved ekspropriasjon av fast eigedom. Hus og anlegg som må flyttast eller rivast skal og takserast.

Erstatningar for grunn, ulempe og anlegg skal takast med i jordskiftesaka, og det skal settast fristar for innbetaling m.v.

Etter delingsloven § 3 - 1, 2. ledd kan frådeling av fleire parseller som skal gå inn i ein registerenhet haldast som ein forretning. Sjå delingsloven § 4-1, 3. ledd om vilkåra for å tildele ein registerbetegnelse. I handboka til delingsloven (kommentarutgåve) står det nedst på side 2'7 at dei reglane som er nemnde ovafor er mest praktiske for veg- og jernbanegrunn, fordi bestemmelsen om pantebortfall bare gjeld her.

8.3.2. Nedlegging av offentleg veg.

Rettsformannen skal samarbeide med vegstyremaktene om nedlegging av offentlege vegar som det ikkje blir bruk for. Han bør og sette fram forslag om kven som skal overta grunnen etter nedlagt offentleg veg. Dette er særleg viktig når jordskifte blir slutta før vegen kan leggast ned.

8.3.3. Private vegar.

Private vegar som blir haldne ved lag, skal leggast ut i samband med skifteplanen. Dersom det er lagt ut felles grunn, må grensene for vegen fastleggast, eventuelt også merkast av og beskrivast. Dersom vegen skal utbetrast, skal retten fastsette andeler i utbetringa. Retten må gi reglar om administrasjon dersom det ikkje er stifta vegforening. Det må og settast opp nødvendige reglar om sommar- og eventuelt vintervedlikehald/brøyting.

Nye private vegar skal fastleggast i samband med skifteplanen og i samråd med vedkomande styremakt som måtte ha interesser å ta vare på.

Det bør leggast ut bruksrett til veggrunn i ei bestemt breidde. Dersom det kan bli aktuelt at det offentlege overtar privat veg, bør ein legge ut felles grunn til vegen. Slike vegar må merkast av i marka med varige grensmerke. Bruksrettsvegar kan leggjast ut i gjennomsnittleg breidde alt etter om det er flatt lende, skråning, nødvendig med grøfter osv. Breidda bør vere så stor at ytre grøftekant kjem innafor vegområdet.

Det kan opnast høve til å gå ut over generell breidde for vegområdet når dette er nødvendig av omsyn til terreng eller trafikksikring, slik som ved skjæringar, skråningar, møteplassar, svingar osv.

Bruksrettsgrenser skal leggast inn på kartet, merkast av og beskrivast så langt dette er nødvendig for å kunne fastlegge vegen. Det kan leggast ut bruksrett til veg sjølv om det ikkje er aktuelt å påby at vegen skal byggast ved jordskiftet. Dette er aktuelt når ein kan vente at det blir behov for vegen seinare.

Når det er fare for at grensemerka vil bli borte ved vegbygginga, kan ein merke av grensene førebels med nedsette pålar og avslutte saka partielt. Ein held fram med saka når vegen er bygd, merker grensene med varige merke og beskriv grensene (§ 58).

Andelar m.v.
Jordskifteretten fastset kven som skal kunne bruke vegen, kor mykje grunn kvar skal avstå og kor store andelar kvar einskild skal påleggast av opparbeiding og vedlikehald.

Retten kan lage særskilte reglar for tomteeigarar og andre som bruker vegen sjeldan. Jf. elles jordskifteloven § 43 og vegloven § 54.

Jordskiftekontoret har utarbeidd eksempel som viser korleis ein kan gå fram ved fordeling av vegkostnader (sjå m.a. forelesningsnotat frå kursa om den nye jordskifteloven 1979/80). Det er og utvikla eigne EDB-program for formålet. Det kan vere viktig å gi reglar om kven som eig og kan bruke matjorda m.v. i nye vegtraseer.

Styre m.m.
Jordskifteretten skal gi reglar om administrasjon av vegen, jf. vegloven § 55. Som utgangspunkt for slike reglar kan ein bruke dei mønsterreglane som er utarbeidde for jordbruksvegar og skogsvegar. Ein av eigarane bør få i oppdrag å kalle inn til konstituerande møte.

Bruk av vegen.
Retten bør lage reglar for bruken av vegen t.d. om ansvaret ved uvettig bruk, slepkøyring, køyring i teleløysinga m.v. For skogsvegar kan det t.d. settast forbod mot å legge tømmer, kvist og avfall inn på vegen, og det kan settast reglar for bruk av opplagsplassar langs vegen.

Andre vegrettar.
I tillegg til vegar som skal byggast, bør ein og gi reglar om vegrettar til brønn, fiskeplassar, sjø og andre strandområde, hytter m.v. Dersom terrengforholda tilsier det, bør ein gi løyve til å drive fram tømmer over naboeigedom mot betaling av eventuell skadeerstatning.

8.3.4. Jernbanar.

Reglane for behandling av jernbanar i samband med jordskifte blir omlag som reglane for offentleg veg. For jernbane som blir oppretthalden, skal grensene alltid leggast inn på jordskiftekartet i samsvar med merke i marka eller på kart. Der det er nødvendig av omsyn til jordskiftet, skal grensene fastleggast, merkast av og skrivast ned. For ny jernbane skal ein gå fram omlag som ved bygging av ny offentleg veg.

8.3.5. Taubanar, skitrekk, løypestreng (§ 43).

Ved planlegging av slike anlegg må ein alltid samrå seg med vedkomande styremakt, og ein må innhente dei godkjenningar som er påbodne i lov om taubanar og løypestrenger.

Uttak av grunn til felles bruk eller eigedom, fordeling av kostnadene til vedlikehald og opparbeiding m.v. kan gjerast etter same reglar som for private vegar.

Planlegging av skitrekk vil truleg vere mest aktuelt i samband med plan for fritidsformål og bør i så fall gå inn som ledd i planen.

8.4. Bruk/sambruk, avløysing, jordleige.

Jordskifteloven har reglar om dette i §§ 32-40.

Bruk og sambruk.
Jordskifteretten skal gi reglar for bruken og for administrasjonen av sambruksområde. Dersom det er få partar med i sambruken, kan ein nemne opp ein tillitsmann som har dei same funksjonane som eit styre elles ville ha hatt. Tillitsmannen bør nemnast opp for eit visst tidsrom, og vervet bør gå på omgang.

Dersom det er fleire partar med, bør retten fastsette reglar for val av styre, årsmøte, rekneskap m.v. Det er opp til partane å bestemme korleis dei vil organisere dette, men retten må gi dei reglane som høyrer med.

Avlrpysing.
Både alltidvarande og tidsavgrensa bruksrettar kan avløysast, if. §§ 36-40.

Jordleige.
I jordskiftefelt kan det ligge føre langsiktige leigeavtalar om jord til fellesbeite eller liknande. Det kan og vere både langsiktige og kortsiktige avtalar om jordleige til heil eigedom. Jordskifteretten bør ta omsyn til slike avtalar og ordne forholdet mellom eigar og leigar (§ 32) om det ikkje går ut over eit tenleg jordskifte.

8.5. Planar for rekreasjons- og turistformål (§ 41).

Jf. og § 31. Merk lovendrig av § 41, 1. og 2. ledd ved lov 21.4.89 nr. 1'7: Plan- og bygningsloven.

I område som er tatt ut til rekreasjons- og turistformål, bør jordskifteretten planlegge eller få planlagt til utbygging så langt dette er nødvendig for å kunne gjennomføre eit tenleg jordskifte. Tilhøva bør leggjst til rette for slik utnytting ved utlegg av vegar, utlegg av vasstilførsel, kloakk, båthamnar, båtplassar osv.

I sameiger vil sameigeandelen til vanleg vere grunnlaget for fordelinga av utbyggingsandelane. I andre områder fastset retten utbyggingsandelane etter skjønn på grunnlag av areal, kor godt skikka areala er for utbygging, korleis areala ligg i terrenget, friareal o.a. dersom partane ikkje blir samde om fordelinga av utbyggingsandelane.

Ved punktfeste bør tomteareala nemnast, og det bør fastsettast reglar for skogsdrifta. Retten kan t.d. fastsette at skogen i fritidsområda skal behandlast parkmessig etter visse reglar dersom dette er nødvendig eller tenleg.

Jordskifteretten bør utarbeide nødvendige reglar om sams tiltak og administrasjonen av desse. Det kan overlatast til andelshavarane å gjennomføre nødvendige disposisjonar ved fleirtalsvedtak, if. § 34. Ein av andelshavarane bør få pålegg om å kalle inn til konstituerande møte innan ein bestemt frist. Retten kan gi reglar for årsmøte, styre og rekneskap. Pliktene til styret kan m.a. gå ut ph å:

• Organisere jakt og fiske.
• Stå for, eventuelt kontrollere hogst.
• Vere styre for alle vegar, vassforsyning, utslepp, renovasjon m.v.
• Disponere tomter.
• Fastsette avgifter.

Retten bør gi høve til å endre vedtektene ved fleirtalsvedtak etter andel, ved 2/3 eller 3/4 fleirtal, eller eit anna høvetal som retten finn tenleg. (Sjå elles Meldinger 1989 s. 1-27 om jordkifteloven og turistmessig utnytting i utmark).

8.6. Standskog

Den delen av standskogen som ikkje er teken med i skiftegrunnlaget, må verdsettast særskilt på areal som går i byte ved jordskiftet.

Etter at jordskifteretten har drøfta opplegget for standskogtakseringa med partane, tek retten stilling til korleis taksten skal utførast. Dette gjeld både takseringsmåten og kor nøyaktig taksten skal vere.

For eldre skog er det realisasjonsverdien som skal fastsettast. For ungskog og yngre produksjonsskog er det venteverdien som blir nytta. (Jf. kap. 5.4.).

Verdsettinga skal bygge på aktuelle prisar og kostnader, men retten kan ta omsyn til påreknelege endringar i tilhøve som verkar inn på nettoutbyttet.

Resultatet frå verdsettinga legg retten fram for partane. Det skal gjerast greie for det grunnlag verdsettinga bygger på med omsyn til tømmerprisar og driftskostnader m.v.

Jordskifteretten bør drøfte med partane og skogoppsynet korleis standskogdifferansane skal gjerast opp. Dersom oppgjeret skjer ved uthogst, må det fastsettast fristar for når hogsten skal vere avslutta. Retten må avgjere kven som skal koste nødvendige skogkulturtiltak. Han tek og stilling til ei eventuell fordeling av skogavgiftmidlar. Ein syner til rundskriv M-95/90 - L.

Dersom oppgjeret skjer i pengar, må det settast fristar for innbetalingane. Ved pengeoppgjer korrigerer retten for pårekna inntektsskatt når oppgjeret gjeld hogstmogen skog der slik skattereduksjon synest rimeleg.

Den som har tilgode for standskog, må sikrast når oppgjeret skjer i pengar slik at skyldnaren ikkje kan hogge og selje tømmeret utan å gjere opp for seg. Det bør t.d. stå i rettsboka at denne standskogen korkje kan pantsettast eller takast pant i før oppgjeret er i orden.

Når jordkifteretten set fristar i samband med standskogoppgjeret, bør det m.a. takast omsyn til driftstilhøva på staden og partanes personlege situasjon.

Det er elles gjort greie for standskogsverdsettinga i fleire skriv fra Jordskiftekontoret, som og har utarbeidd eigne skjema for verdsettinga. Sjå og skogshåndbok for jordskifteverket (198'7).

8.7. Gjerde (§ 52).

Jordskifteretten skal ordinært fastsette gjerdeplikta m.v. etter gjeldande lover, jf. lov om grannegjerde og vegloven kap. V. Retten bør i rimeleg grad ta omsyn til tidlegare gjerdefordeling.

Kvar einskild part bør få utlagt sin gjerdestrekning mest mogleg samla og helst for eigen eigedom. Jordskifteretten skal fastsette mellomlaget ved byte av gjerde. Retten skal og sette fristar for borttaking og flytting av eldre gjerde. Retten bør ikkje legge meir gjerdehald på partane enn det som er nødvendig etter den driftsmåten som er aktuell. Det kan t.d. ikkje vere nødvendig med gjerde på innmark med korndrift. Når innmark grensar mot felles beite i utmark og det ikkje er aktuelt med gjerde på innmarka, kan det vere aktuelt med felles utmarksgjerde mot sambruksområde. I slike tilfelle fastset jordskifteretten grensa for sambruksommrådet og gjerdeplikta. Gjerdefordelinga kan gjerast slik at kvar einskild eigar får ein bestemt gjerdestrekning, eller ved at det blir skipa gjerdelag. I tilfelle det blir skipa gjerdelag, må retten fastsette andelar for oppsetting og vedlikehald etter den nytten kvar einskild part har av gjerdet. Ein av partane må få pålegg om å kalle inn til konstituerande møte. Retten bør arbeide ut reglar om styre, årsmøte m.v.

Gjerdespørsmål kan jordskifteretten og ta opp som eigen sak om dei går inn under sams tiltak (§ 2 e).

8.8. Vatn, tørrlegging, kloakk (§ 44).

Drikkevatn.
Retten må utarbeide reglar om eksisterande brønnar, vassinntak, vassleidningar m.v. som eigar har over annan eigars eigedom. Dette er særleg viktig ved endring av eigedosforholda. Dersom ein må flytte brønn, vassleidning m.v., må ein følgje reglane i vassdragsloven § 23. Jordskifteretten held nødvendig skjønn.

Når det gjeld framtidig skade på jord på grunn av defekt vassleidning m.v., viser ein til vassdragslovens §§ 24 og 104. Brønnar skal sikrast i samsvar med reglane i lov om sikring av brønnar av 31. mai 1957 nr. 1.

Jordskifteretten bør sette i verk nødvendige tiltak for å halde vassinntak og brønnar reine, t.d. inngjerding, forbod mot gjødsling o.a. Dette er særleg viktig på innmark og kulturbeite. Retten bør arbeide ut reglar for adkomst ved ettersyn og vedlikehald, for graving og for erstatning ved skade. Dette siste er særleg viktig for innmark.

Vassdragsloven kap. 2 har reglar om rett til drikkevatn m.v. Jordskifteretten kan fråvike desse reglane for partar innan jordskiftefeltet når det gjeld innbyrdes erstatningar. Retten kan planlegge drikkevatnanlegg i samarbeid med den offentlege styremakta som forvaltar tilskott til slike anlegg. Retten må innhente godkjenning av drikkevatnskjelda. Ved fellesanlegg må det fastsettast andelar i anlegg og vedlikehald og utarbeidast nødvendige reglar om administrasjon. Ein av andelshavarane bør få pålegg om å kalle inn til konstituerande møte.

Tørrlegging.
Jf. vassdragsloven kap. 3. For eksisterande kanalar og grøfter fastset retten andelar av vedlikehaldet. Dette er særleg viktig når jordskiftet har endra grunnlaget for tidlegare vedlikehaldsreglar. Nye fellesanlegg bør planleggast i samarbeid med vedkomande styremakt som forvaltar offentlege tilskott. Jordskifteretten må fastsette andelar i opparbeiding og vedlikehald og gi reglar for administrasjon etter dei same retningslinene som for private vegar.

Kloakk.
Jf. vassdragsloven kap. 4. Retten må gi nødvendige reglar om eksisterande anlegg. Nye anlegg bør planleggast i samarbeid med vedkomande offentlege styremakt. Det må alltid innhentast utsleppsløyve.

8.9. Torvtak (§ 56).

Jordskifteretten står fritt i å velje utjamningsmåte i pengar, torvteig, grunn m.v. Bruk som leverer torv kan ikkje påleggast å gi frå seg meir enn det får att om skilnaden har noko avgjerande å seie for bruket.

Når det blir lagt ut torvteig på aktuell dyrkingsjord, bør uttaket av torv avgrensast for kortare eller lengre tid, alt etter tilhøva. Men ein bør helst unngå slike utlegg.

Lov om vern mot jordøydelegging fastset minstemål for attverande torvlag. Jordskifteretten kan gå ut over desse minstemåla, men han bør vere varsam med å gjere det.

8.10. Jakt og fiske (§ 35).

Jakt, fangst og viltstell.
I jordskiftefelt som omfattar utmark, må jorskifteretten klarlegge kven som har jaktretten. Når jaktretten er felles. kan den oppretthaldast heilt eller delvis felles, jf. lov om viltet av 29. mai 1981 nr. 38, § 28. Jordskifteretten kan fastsette reglar om utoving av jakt, fangst og viltstell. Retten bør samarbeide med vedkomande offentlege styremakt om dette.

Fiske.
Når det er tenleg og nødvendig, skal jordskifteretten klarlegge rettsforholda med omsyn til fiske i jordskiftefeltet. Dersom det blir bytt eigedom som grenser mot vatn eller vassdrag ved jordskifte, er dette sæers viktig. Dersom ein grunneigar har fiskerett på fleire strekningar, kan strekningane samlast om dette er tenleg for utøvinga av fisket.

Jordskifteretten kan gi reglar for utøvinga av fisket særleg der fisket ligg i sameige. Retten bør gi reglar for administrasjon og sørge for adkomst til strand m.v. Retten bør samarbeide med vedkomande offentlege styremakt i slike spørsmål. Det kan skipast felles styre for jakt og fiske når det er tenleg. Jf. elles lov om laksefiske og innlandsfiske av 6. mars 1964.

8.11. Naturskade, freding, kulturminne.

Elvebrot, utvaskingt forbygging (§ 54).
Så langt det er mogleg for å få til eit tenleg jordskifte skal retten i skifteplanen ta omsyn til elvebrot og utvasking. Dette kan gjerast t.d. ved at utsett strandstrekning ikkje skifter eigar. Jordskifteretten bør planlegge forbygging av utsett strandstrekning i samarbeid med den offentlege styremakta som forvaltar offentlege tilskott. Dersom kostnadene med arbeidet ikkje blir dekte av offentlege tilskott, skal retten fastsette andelar i byggekostnad og vedlikehald. Dersom det gjeld fellesanlegg, bør retten gi reglar om administrasjon m.v.

Dersom det tar tid for forbyggingstiltaket kan settast i verk, kan eigedom som må overta utsett strandstrekning få utlagt større innehav. Retten kan og gi reglar om utjamning av skade, jf. § 54.

Skred, sandfok.
Skredområde skal retten behandle på same måten som elvebrot m.v. Dersom skreda er årvisse, kan retten ta omsyn til skredfaren ved verdsettinga. Sandfokområde og sandfokfare bør ein om mogleg ta omsyn til ved verdsetting og skifteplanlegging.

Vernskog, leplanting.
I enkelte område kan snauhogst føre til klimaendring ved at det blir meir vind, eller der blir frostlendt. I slike tilfelle skal jordskifteretten gi reglar for bruken av skogen og ein kan sette forbod mot snauhogst, beiting m.v. (jf. lov om skogbruk og skogvern av 21. mai 1965 §§ 32-33). Sjå og jordskifteloven § 93.

Der skogen er borte, kan det vere nødvendig å gi påbod om leplanting. Dersom det gjeld større leplantingsprosjekt, bør retten samarbeide med statskonsulenten i leplanting. Ved større endring i bruken av skogen bør samarbeid og skje med vedkomande skogstyremakt.

Naturfreding.
Dersom det er eller blir freda eit område innan jordskiftefeltet, skal retten innhente og ta omsyn til fredingsreglane. Området som er freda må vere klart og tydeleg avgrensa, og det må avmerkast og beskrivast om dette ikkje er gjort før.

Dersom eit område blir freda medan jordskifte pågår, bør jordskifteretten arbeide for å få grensene rundt det freda området så tenlege som mogleg både for det freda området og for eigedomane som grenser til dette.

Kulturminne.
Jf. kulturminneloven av 9. juni 19'78 nr. 50.

Planlegging av tiltak som kan ha verknad for kulturminne skal meldast til Mijøverndepartementet. Gravfelt og andre freda kulturminne bør leggast ut uendra ved jordskifte når det er mogleg. Slike område bør ikkje delast på fleire eigedomar enn tidlegare. Når jordskifteretten planlegg flytting av hus eller tun som kan ha kulturhistorisk verdi, skal det sendast melding til Riksantikvaren med gjenpart til fylkeskonservatoren. Dersom hus eller tun er eller blir freda, kan ikkje jordskifteretten vedta å flytte dei. Dersom Riksantikvaren gir løyve til å flytte verneverdige hus, må jordskifteretten og partane rette seg etter dei avgjerdene han tar.

For seteranlegg bør ein teikne inn på jordskiftekartet både husa og tomtene etter kjende hus. Det bør og settast opp ei skildring av forholda før jordskiftet, og denne bør leggast ved saka.

8.12. Fristar, avslutting, forkynning m.v.

I tillegg til det som er nemnt ovafor, skal jordskiftet innehalde reglar for alle forhold av betydning ved jordskiftet. Dette kan t.d. gjelde kraftleidningsgater, stolpefeste, jord- og luftkablar, grustak, sandtak, steinbrot, strandrettar osv. Det skal og bestemmast kven som skal ta vare på felles kartkopi, tinglyst utskrift og skifterekneskap.

Erstatningar og kostnader.
Alle erstatningar skal nemnast i rettsboka. Det skal gå klårt fram kven som skal betale, kor mykje som skal betalast, og kven det skal betalast til. Jordskiftekostnadene skal summerast og fordelast, jf. jordskifteloven kap. 8.

Fristar, tvangsgrunnlag.
Jordskifteretten må fastsette fristar for:

a. Overtaking av nye teigar (ikraftsetting av skiftet).

b. Fullføring av gjerdeplikt.

c. Gjennomføring av pålagt arbeid med vegar, kanalar, vassleidningar m.v.

d. Gjennomføring av husflytting, byte av hus, overføring av hus og anlegg.

e. Betaling av erstatning og kostnader.

Det kan vere tenleg å fastsette ein bestemt framgangsmåte for tvangsfullføring dersom fristane for opparbeiding av fellestiltak som vegar, kanalar o.a. ikkje blir haldne.

Elles avgjer namsretten kva slags tvangsmiddel som skal nyttast, jf. jordskifteloven § 91 og lov om tvangsfullbyrdelse av 13. august 1915.

Avslutting og forkynnin,g.
Om partiell avslutting av jordskiftesak; sjå §§ 21-22.

Etter at rettsboka er opplesen og eventuelle merknader til den er nedskrivne, skal rettsformannen orientere partane om forkynning og om reglane om anke og tvangsfullføring, jf. kap. 7 og § 91.

Ein skal ta utskrift av rettsboka så snart som mogleg. Jordskiftesak skal forkynnast på same måten som dommar. Advokat kan motta forkynning for partane sine. Reglar om anke bør alltid leggast ved forkynninga. Dette er særleg viktig når saka blir avslutta utan at partane er til stades. Når rekommandert brev blir nytta som forkynningsmåte, skal ankefristen fastsettast i forhold til datoen på poststemplet slik det er fastsett i forskrift om postforkynning av 11. oktober 1985 (Nr. 1810) gitt i medhald av lov av 13. august 1915 nr. 5 om domstolene § 163 a. jf. Rundskriv G-165/85 av 25.10.85 frå Justisdepartementet om overgang til postforkynning.

9. Minneleg jordskifte

Ved lovendring 17. juni 1988 nr. 59 blei det bestemt at uttrykket "minneleg jordskifte" i jordskifteloven skulle reserverast for avtaler mellom partane når jordskifteretten gir attest om at avtala fyller krava til eit offentleg jordskifte (§ 83). Eit minneleg jordskifte (godkjent avtale) har same verknaden som eit offentleg jordskifte.

Oppgåva for jordskifteretten blir i slike saker:

• Oppnemne jordskiftemeddommarar i medhald av § 9, 3. ledd, om mogleg, personar som tidlegare har vore med på offentleg jordskifte (dersom § 9, 5. ledd ikkje blir brukt.)
• Granske avtala mellom partane og gi attest – eventuelt etter at mangler er retta ved rettens hjelp, eller nekte attest.
• Blir attest gitt, skal den førast inn i rettsboka og påførast skiftedokumentet (avtala). Begge skal tinglysast.
• Blir attest nekta - og avgjerda ikkje blir anka på staden - men offentleg jordskifte blir krevd på staden, så kan retten straks ta fatt på dette om alle partar er gjort kjende med at offentleg skifte kan fremmast (§ 84).

Når eit minneleg jordskifte skal fylle krava til eit offentleg jordskifte, og ha same verknaden som dette, så følgjer det av desse vilkåra at eit minneleg jordskifte må vere tufta på dei mest vanlege jordskifteprinsipp, såleis m.a.:

• At vilkåra for å fremme eit jordskifte er oppfyllte og at det ikkje er avgjerande feil ved skiftegrunnlaget (t.d. feil som kan dekke over kjøp og salg).
• At jordskiftet held seg innafor dei rammer og bestemmelsar for offentlege jordskifte som er dregne opp i jordskiftelovens kap. 6, herunder at grensemerkinga fyller krava etter ei rimeleg tolking av § 58.

I det heile må partane sjølve ha gjort eit så ansvarsfullt og godt arbeid at jordskifteretten ikkje har anna arbeid med saka enn å granske det som er gjort, rettleie om moglege endringar i avtala og gi attest. Noko markarbeid ut over dette skal ikkje jordskifteretten drive med. Er slikt nødvendig, så er det partane si sak. Og blir det ikkje tilfredsstillande utført, så skal attest nektast.

Eit minneleg jordskifte som er gitt attest skal stå seg over tid på same måten som eit offentleg jordskifte (§ 4).

Reglane i kap. 8 om kostnadene gjeld tilsvarande.

Om tinglysing, sjå kap. 13.2 lenger ute.

10. Grensegang og eigedomsdeling

10.1. Grensegang, (§§ 88-89).

For grensegang gjeld reglane for jordskifte så langt dei høver, jf. §§ 88-89 og kap. 2, 3, 4, 8.1. og 8.12 her, og Ot.prp. nr. 56 (19'78-'79) s. 93.

Eire eigar kan krevje grensegang både for eigedomsgrenser og for bruksrettsgrenser, og ein bruksrettshavar for bruksrettsgrenser. Departementet kan krevje grensegang etter same framgangsmåte som det kan krevje jordskiftesak.

Grensegangssak kan og krevjast av eigar av ikkje særskilt matrikulert bruk, slik som allmenningar, sameiger, og deler av eiegedom i samband med jordlovsak.

Grensene skal først klarleggast og bør deretter regulerast om retten finn det tenleg og det ikkje lykkast å få til eit minneleg makeskifte.

Grenser i vatn og vassdrag, jf. vassdragsloven §§ 2. 3 og 4, bør koordinatfestast og avmerkast (eventuelt på indirekte måte) når det kan gjerast utan særleg meirarbeid.

Når det er kravd kartforretning etter delingsloven § 2-1, og partane ikkje blir samde om kvar grensa går, kan den som har kravd kartforretninga, krevje grensegang etter jordskifteloven for å få fastlagt grensa. I slike høve kan jordskifteretten fastsette grenser for festa grunnareal når festetida er over 10 år. Slik sak kan krevjast av:

• den som har grunnboksheimel til eigedomen,
• den som har festa vedkomande grunnareal,
• kommunestyret eller den det gir fullmakt,
• fylkesmannen.

Ved grensegang i by og tettstad skal bygningsrådet høyrast før ein kan regulere grensene (§§ 3 bokstav b og 89).

Det er utarbeidd skjema for sakskrav - same skjema som nyttast ved krav om jordskifte (Skjema M-140).

10.2. Eigedomsdeling. (§ 2 bokstav g og §§ 86-87).

Eigedomsdeling etter § 2 g pkt. 1 og 2 er jordskifte og går fullt ut etter reglane i jordskifteloven.

Eigedomsdeling etter kap. 10 er ordinær eigedomsdeling, men skal utførast av jordskifteretten etter reglane i jordskifteloven, (jf. delingsl. § 1-2, 1. ledd), men reglane i delingsloven gjeld så langt dei høver, (jf. jordskifteloven § 87). Reglane i delingsloven § 1-6 om klage gjeld ikkje i slike saker, men reglane om anke i jordskifteloven gjeld.

På bruk som ligg under offentleg jordskifte, kan ingen andre enn jordskifteretten halde eigedomsdeling utan samtykke frå retten. Dei delingsforretningane offentleg jordskifte fører med seg skal jordskifteretten alltid halde. Det er ikkje nødvendig med samtykke frå fylkeslandbruksstyret til slike delingar, jf. jordloven § 55, 4. ledd. Men jordskifteretten bør samrå seg med landbruksnemnd eller fylkeslandbruksstyre når delinga har driftsøkonomiske- eller samfunnsmessige konsekvensar. Jordskifteretten kan ikkje utføre eigedomsdeling i andre høve.

Det er såleis ikkje høve til å gjennomføre eigedomsdeling i samband med ordinær grensegangssak. Kjem det fram ønskje om deling ved grensegang, må partane gå den ordinære vegen i samsvar med delingsloven.

For føring av rettsbok og tinglysing gjeld reglane i §§ 22 og 24. Kostnadene og fordelinga av dei følgjer reglane i jordskifteloven.

11. Rettsboka (§22).

Rettsboka skal førast på staden og vere ein kort og konsis katalog over rettsforhandlingane.

Dommar må utformast slik at dei lett kan lesast av partar, ankeinstans og andre utan at dei treng å bla attende i rettsboka for å finne fram til samanhengen.

11.1. Reglar for føring av rettsboka m.v.

Rettsboka skal førast på lausblad. Det skal førast eige rettsbok for kvar einskild sak. Rettsboka skal paginerast gjennomgåande for kvar sak.

1. Rettsboka kan vere maskin- eller handskriven.
2. Protokollasjonen i rettsboka skal vere i samsvar med kap. 11 i domstolsloven, ein viser særleg til §§ 125 og 126. Det er ikkje tillate med raderingar. Dersom det er nødvendig rette, skal dette gjerast ved randmerknader som er daterte og underskrivne av rettsformannen.
3. Den originale rettsboka skal heftast inn i omslaget saman med saksdokumenta.
4. Det skal utarbeidast eit utdrag av rettsboka for innsending til tinglysing, jf. § 24, 2. ledd og kap. 12 her.
5. Ein kopi av det tinglyste utdraget skal settast inn i ein eigen utskriftsprotokoll og lagrast ved kontoret. Utskriftsprotokollen skal vere ein eigen type ringperm som bestemt av departmentet. Kvar protokoll skal ha eit register som viser kva for saker den inneheld. Papirkvaliteten i dei trykte rettsbokskjema og i utdraget som nemnt i pkt. 6 ovafor er no 90 g papir av normal god kvalitet. 8. Ordninga med rettsboka på lausblad blei sett i verk frå 1. juli 19'76 og gjeld for saker som er inkaminerte etter denne datoen.

11.2. Lovnad (§11).

Første gongen nokon gjer teneste som jordskiftemeddommar, skal slik lovnad takast inn i rettsboka og underskrivast av vedkomande meddommar:

Nynorsk: "Eg forsikrar at eg i denne saka og i alle framtidige jordskiftesaker vil gjere pliktene mine som jordskiftemeddommar ærleg og med truskap."

Bokmål: "Jeg forsikrer at jeg i denne saka og i alle framtidige jordskiftesaker med troskap og redelighet vil oppfylle de plikter som påhviler meg som jordskiftemeddommer."

11.3. Ugildskap (når retten er samla).

Det skal gå fram av rettsboka at reglane i domstolsloven §§ 106-108. jf. § 32 er gjort kjend for partane.

• Når retten er samla blir spørsmål om ugildskap løyste slik:
• Når rettsformannen er ugild, skal saka utsettast. Når nokon av jordskiftemeddommarane er ugilde, går ein fram som nemnd i jordskifteloven § 9, 4. ledd.
• Om ein part når retten er samla, krev at ein av medlemene i jordskifteretten skal vike sete, skal spørsmålet avgjerast ved kjennelse av ein samla rett, men ingen dommar må vere med å avgjere om han sjølv er ugild, dersom retten likevel er domfør, jf. domstolsloven § 116. Når jordskiftedommaren er ugild, kan heller ikkje avdelingsingeniøren styre saka. Men han kan utføre teknisk arbeid i saka. Sjå og kap. 2.2 lenger framme.

11.4. Framlegging av dokument (§ 15).

Alle framlagde dokument skal nummererast og få ein tekst slik at dei kan identifiserast. Når rettsfomannen finn det nødvendig for saka, skal dokumenta lesast opp. Avtalar av varig verdi som partane har inngått utanomrettsleg, bør takast inn i rettsboka.

11.5. Avslutting av møte (§ 22).

Alle rettsmøte skal sluttast med at rettsboka blir lesen opp eller lagd fram for partane. Rettsformannen spør så partane om dei har merknader til forhandlingane eller til føringa av rettsboka. Eventuell retting skal gjerast ved tilføying eller randmerknad, jf. tvistemølsloven § 133.

Rettsboka skal underskrivast av alle medlemene i jordskifteretten. Partane har krav på å få granske rettsbok og dokument i saka, jf. tvistemålsloven § 135. Dei har og krav på å få utskrift eller kopi av det som vedkjem deira interesse.

11.6. Utlån av dokument.

Når ein part legg fram originaldokument som prov, skal jordskiftekontoret ta kopi av dokumentet og legge den i saksmappa. Deretter skal originaldokumentet returnerast til parten. Ein må ikkje låne ut originaldokument. Reglane for vanleg rettargang bør brukast tilsvarande, jf. tvistemålsloven § 124.

Ein part har rett til å få kopi av alle dokument som kan ha verdi for han i saka eller i samband med anke. Til advokat kan ein låne ut saksmappa med alle vedlagde dokument. Rettsbok og originaldokument kan ikkje lånast ut.

12. Anke, gjennomsyn, oppattaking, framhald av sak

12.1. Anke (Rundskriv M-31/80 av 25. februar 1980) ajourført no ved endring i pkt. 6, 11, 13, 14 og 15 og eit nytt 2. avsnitt i pkt. 12.

"Generelt.

1. Over jordskifte og dei einskilde avgjerdene som er tatt i samband med jordskifte, kan det ankast, jf. jordskifteloven § 61. Ankefristen er to månader rekna frå forkynninga av den aktuelle avgjerda, jf. jordskifteloven § 63.
2. Blir det anka anten ved prosesskrift eller munnleg, jf. tvml. § 364, må jordskiftedommaren først kontrollere at anka er komen inn i rett tid. Ankefristen går også i rettsferien. Ved munnleg anke jf. og tvml. §§ 119, 120, 123 og 365. På ankefråsegna skriv ein når anka er komen inn. Konvolutten som anka er sendt i, bør følgje saka slik at ein i alle høve kan kontrollere poststemplet. Blir anka levert på jordskiftekontoret, mø innleveringsdatoen førast på prosesskriftet.
3. Rettens formann skal gi den parten som har anka, "bevitnelse" om at anke er levert, jfr. tvml. § 370.
4. Så snart anka har kome inn til jordskifteretten, eventuelt etter at det er gitt høve til retting i samsvar med tvml. §§ 87 og 97, skal alle interesserte partar gjerast kjende med at saka er påanka, jf. jordskifteloven § 63, 2. ledd. Meldinga bør også opplyse om kva anka gjeld, og kva for ankedomstol den er retta til. Ved oversending til ankeinstansen skal jordskiftedommaren gi opplysing om på kva måte og til kven melding om anke er gitt.
5. Jordskiftedommaren skal granske den innkomne anka i samsvar med tvml. § 369. Han skal gi parten rettleiing i samsvar med tvml. § 87 og i tilfelle sette frist til å rette feil i samsvar med tvml. § 9'7. Forkynning av anka for motpartane skjer når retting er gjort eller fristen for retting er ute. Prosessfullmakt hjemler til vanleg ikkje at anke m.v. blir forkynt for prosessfullmektigen i 1. instans. (tvistemålsloven § 47 og domstolsloven § 193)
6. Når ankefristen er ute og eventuelle fristar for retting og innbetaling av gebyr er ute, skal ankesaka sendast vedkomande ankeinstans. For anke til lagmannsrett sjå pkt. 10-18. Jordskiftedommaren skal altså ikkje avgjere om anka er lovleg eller ei. Han må sende saka til ankedomstolen jamvel om han er viss på at anka vil kome til å bli avvist.Men sjå her unntak under pkt. 12, 2. ledd. '
7. Dersom anka kjem inn etter at ankefristen er ute, må det søkjast om oppreising. Reglane om dette står i domstolslova §§ 153-158. Sjå om rettleiingsplikta i tvml. § 87. Blir det søkt om oppreising, må jordskifteretten, ev. jordskiftedommaren. jfr. tvml. § 166, først avgjere oppreisingsspørsmålet Den vidare behandling av anka, vil kunne bli noko ulik alt etter kva ankedomstol anka er retta til og om oppreising blir gitt eller avslått. Sjå derfor nærare om dette under punkt 10-18 og 18-22.
8. Blir ankefråsegna tatt tilbake før ankefristen er ute, skal partane ha melding om dette. Meldinga bør givast på same måte som melding om anke blei gitt, jfr. pkt. 4.
9. Når saka skal sendast til ankedomstolen, skal alle originaldokument i saka leggast ved. Jordskiftedommaren skal sørge for at det er eit saksomslag, skjema M-85 og på dette må dokumenta vere ført i kronologisk orden. For dokument i saka som ikkje skal sendast til ankedomstolen. må ein nytte eit eige omslag. Ei oversikt over dei dokument som er sendt ankedomstolen, skal vere å finne på jordskiftekontoret.

Anke til lagmannsrett.

1. Dei formelle krava til ankefråsegn er regulerte i tvistemålsloven, if. tvml. §§ 364 og 365. I § 365 nr. 1-5 er det rekna opp kva anka må nemne og i nr. 6-9 er det rekna opp moment som anka bør nemne. Det kan ikkje stillast krav til retting om momenta i nr. 6-9 ikkje er med i anka. Ein kan gjere parten merksam på reglane,men ikkje meir.
2. Jordskiftedommaren må kreve inn forskott til dekning av gebyr. Om desse kostnadene, sjå rettsgebyrloven med forskrifter. Sjå elles tvml. §§ 169 og 170.
3. Sjølv om anka ikkje blir retta slik som nemnt i pkt. 4, må jordskiftedommaren behandle saka i samsvar med reglane i tvml. §§ 370-372. Dersom forskott til dekning av gebyr ikkje er betalt innan den frist som er sett, er hovudregelen at ein skal sjå på ankefråsegna som ikkje innkomen (tvml. § 170, 2. ledd, 2. punktum). 3. ledd i same paragrafen inneheld unntaksregelen.
4. Så snart anka har kome inn til jordskifteretten, eventuelt etter at det er gitt høve til retting i samsvar med tvml. §§ 87 og 97, skal ankefråsegna forkynnast for motparten (motpartane). (Sjå siste punktum under pkt. 5.) I samband med dette gir jordskiftedommaren motparten (motpartane) pålegg om å kome med tilsvar. Dommaren skal gjere merksam på kva innhald tilsvaret skal ha etter reglane i tvml. § 371. Vidare skal han sette frist for tilsvaret som vanlegvis ikkje bør vere over 3 veker, jf. tvml. § 370, 2. ledd. Dette kan gjerast ved å legge ved prosesskjema nr. 13 der innhaldet i tvml. § 371 er med i den trykte teksten.
5. Straks tilsvaret er kome inn, skal sake sendast til lagmannsretten saman med det gebyr som er betalt inn. Til svaret skal og "meddeles" den ankande part, jf. tvml. § 372, 3. ledd. Sjølv om anketilsvaret ikkje kjem inn til jordskifteretten innafor den fastsette fristen, skal saka likevel sendast til lagmannsretten straks fristen er ute.
6. Dersom ankemotparten i tilsvaret skulle kome med ei motanke, jf. tvml. § 362, må han sende med gebyr for den. Motanken skal forkynnast for den ankande parten med frist for han til å gi tilsvar. Når tilsvaret har kome inn, skal saka sendast til lagmannsretten.
7. Er det søkt om oppreising for oversitting av ankefrist, skal oversendinga av saka vente til det ligg føre rettskraftig avgjerd om at oppreising er gitt. Sjå elles pkt. 7.
8. Ved oversending av anka til lagmannsrett, skal saka sendast slik som nemnt i pkt. 9. Originalen av jordskiftekartet skal ikkje sendast til lagmannsretten. Dersom ein meiner det er trong for det eller lagmannsretten krev det, kan ein sende med ein kopi av kartet.
9. Blir eit overjordskifte påanka til lagmannsrett, if. § 71, er det jordskifteoverretten som har å utflre dei gjeremål som er nemnde.

Anke til jordskifteoverrett.

1. Overjordskifte kan ikkje fremmast så lenge anka til lagmannsrett ikkje er endeleg avgjort, jf. jordskifteloven § 64. Om ny frist for anke til jordskifteoverrett etter ei anke til lagmannsrett, eventuelt Høgsterett, sjå jordskifteloven § 63, 1. ledd.
2. Ved anke til jordskifteoverrett bør ankepostane gå fram av sjølve ankefråsegna, jf. jordsk.l. § 67.
3. Saksdokumenta skal sendast jordskifteoverretten slik som nemnd i pkt. 9. Originalen og 1 kopi av jordskiftekartet skal sendast med.

Er det søkt om oppreising mot oversitting av ankefrist, skal oversending av saka vente til det ligg føre rettskraftig avgjerd om at oppreising er gitt. Sjå elles pkt. 7.

12.2. Gjennomsyn.

Jf. Jordskifteloven § 72.

Det er jordskifteoverdommaren som skal sørge for at gjennomsynet blir gjort. Jordskifteoverdommaren kan nytte sakkunnig hjelp ved gjennomsynet, jf. § 94.

Dersom gjennomsynet fører til at ein finn feil som jorskifteoverdommaren meiner har hatt merkbar innverknad på skiftet, skal han gi jordskifteretten pålegg om å rette feilen og gjere om skiftet så langt rettinga gjer det nødvendig.

Retting av tekniske feil under overjordskifte kan føre til at partar som dette går ut over får rett til å anke (§ 73, 5. ledd).

12.3. Oppattaking (§ 73).

Krav om oppattaking skal settast fram for den retten som har tatt den avgjerda ein vil ha tatt opp att. For den vidare saksbehandling sjå tvml. kap. 27. Jordskifteretten skal så snart som mogleg gjere dei rettingar i jordskiftesaka som oppattakinga måtte føre med seg. Ved slik retting må jordskifteretten ta omsyn til kostnadene ved val av rettingsmåte.

12.4. Framhald av sak (§ 65).

Etter at anka er endeleg avgjort, skal jordskifteretten om nødvendig halde fram med saka så snart som mogleg. Dette gjeld og om jordskiftesaka er slutta. I sistnemnde tilfelle skal innkallingsfristen vere 3 veker.

13. Tinglysing (§ 24)

13.1. Tidspunktet for tinglysing.

Så snart råd er etter at saka er rettskraftig, skal rettsformannen ta eit rettkjend utdrag av rettsboka og få dette tinglyst. Det er tidspunktet for rettskraft som utløyser krav om tinglysing.

Blir det i ei jordskiftesak gitt reglar om bruk, bandlegging eller tiltak innan skiftefeltet i medhald av §§ 23, 60 eller 62, 3. ledd, skal rettsformannen tinglyse på dei einskilde eigedomane ei melding om dette.

Dette er uavhengig av tidspunktet for rettskraft for heile jordskiftesaka (sjå og kap. 4.11.). § 23 regulerer bruk og bandlegging i skiftefeltet for den tida jordskiftet varer. § 60 gjeld tilsvarande pålegg i tida frå jordskiftet blir slutta og til det er sett i verk. § 62, 3. ledd gjeld tiltak som blir sett til førehands påanke.

13.2. Kva som kan tinglysast.

Alt av varig verdi skal takast med i det utdraget som skal tinglysast. Det skal innehalde ei skildring av grensene til kvart einskild bruk (jfr. eigne skjema for grensebeskrivelse) gnr./bnr., kommune, eventuelt bruket sitt namn, rettar og hefte m.v. § 12 i tinglysningsloven set bestemte generelle krav til kva ein kan få avmerka i grunnboka.

Ved eit minneleg jordskifte (§§ 82 og 83) skal attesten påførast skiftedokumentet og tinglysast saman med dette.

13.3. Kven som sørger for tinglysinga.

Rettsformannen sender eit utdrag av rettsboka til tingslysing så snart råd er etter at saka er rettskraftig. Ved anke til jordskifteoverrett er det jordskifteoverdommaren som har saka og som skal sørge for sending til tinglysing.

Jordskiftedommaren sender då utdraget til jordskifteoverdommaren som sidan samordnar båe utdraga og får dokumentet tinglyst. Ved anke til lagmannsrett eller Høgsterett er det den jordskifterett som sist hadde saka, som skal sørge for tinglysing etter at skiftet er rettskraftig.

Når eit avslutta jordskifte ikkje trår i kraft på grunn av anke, skal rettsformannen snarast råd tinglyse ei melding på dei eigedomane saka gjeld om at jordskifte pågår. Dersom slik melding er sendt tidlegare (jfr. melding under kap. 12.1.), eller ein reknar med at saka vert slutta i næraste framtid, skal ikkje slik melding sendast. Sjå og kap. 4.11. lenger framme.

Før utdraget blir sendt til tinglysingsdommaren, må rettsformannen innhente dei offisielle eigedomsnummera frå oppmålingsstyremakta.

Det er vidare rettens plikt å sørge for at alle partar i saka blir gjort kjende med dei avgjerder som blir tinglyste. Såleis skal ein av partane få utdraget saman med ein kopi av jordskiftekartet. Dette skal vere til bruk for dei alle.

13.4. Gebyr.

Gjeldande gebyrsatsar finn ein i jordskifteloven § 74 for saker som er behandla av jorskifte(over)rettane.

Ved anke til jordskifteoverretten har det vore noko uklårt korleis gebyret skal bereknast. Departementet har her teke det standpunkt at gebyrberekninga bør følgje reglane for dei vanlege domstolane slik at kvar part som ankar til vanleg skal betale fullt ankegebyr med mindre partane har dekning for prosessfellesskap i tvml. §§ 68 og 98.

Gebyra for saker for lagmannsretten fins i Lov om rettsgebyr 17. des. 1982 Nr. 86 med seinare endringar - og i Forskrifter fastsette av Justisdepartementet 15. februar 1983 med seinare endringar. Jf. Justisdepartmentets rundskriv G-138/88 og 6205/88.

Ved lov 29. juni 1990 nr. 47 er det gjort endring i jordskifteloven § 74, slik at avgjerd om gebyr kan påkjærast til lagmannsretten etter reglane i kap. 26 3 tvistemålsloven. Endringar er sett i kraft frå 1. juli 1990.

Ønsker du å bestille, send oss en mail eller fax.
Du kan også bestille pr. telefon.
E-post: postmottak@lmd.dep.no
Telf: 22 24 91 61
Faxnr: 22 24 95 55