3 Statens pensjonsfond

Lov om Statens pensjonsfond trådde i kraft 1. januar 2006. Frå same dato er Statens pensjonsfond etablert som ein overbygning over det som tidlegare var Statens petroleumsfond og Folketrygdfondet. Fondet består av Statens pensjonsfond – Utland (tidlegare Statens petroleumsfond) og Statens pensjonsfond – Noreg. Verksemda i dei to fonda er ført vidare innanfor den nye overbygninga. Tabell 3.1 viser at samla verdi av dei to fonda var 1 889 769 mill. kroner ved utgangen av 2006. Dei to fonda fører eigne rekneskap, og kapitalen i fonda blir tatt med i kapitalrekneskapen i kontogruppe 61 Spesielle fond og forsikringar. Tala blir gjort greie for til orientering.

3.1 Statens pensjonsfond – Utland

Inntektene og utgiftene til Statens pensjonsfond – Utland i 2006 er definerte i lov 20. desember 2005 nr. 123 om Statens pensjonsfond. Inntektene er summen av staten sin netto kontantstraum frå petroleumsverksemda som blir overført frå statsbudsjettet, og avkastninga av formuen i fondet. Utgiftene til fondet er ei årleg overføring frå fondet etter vedtak i Stortinget 1. Med utgangspunkt i innstillinga frå finanskomiteen ved handsaminga av tidlegare lov om Statens petroleumsfond, var det etablert som praksis at overføringa svarer til det oljekorrigerte underskottet på statsbudsjettet. Ifølgje handlingsregelen for budsjettpolitikken skal det strukturelle, oljekorrigerte underskottet over tid svare til forventa realavkastning av Statens pensjonsfond – Utland, berekna til 4 prosent. Tabellane 3.2 og 3.3 viser balansen og resultatrekneskapen for Statens pensjonsfond – Utland. Tabell 3.4 spesifiserer endringane i fondets balanse.

Rekneskapen for Statens pensjonsfond – Utland blir ført etter dei same retningslinjene som rekneskapen elles i Noregs Bank. Frå 1999 er rekneskapen ført etter prinsippet om marknadsverdi. Denne føringsmåten er ført vidare i 2006 for Statens pensjonsfond – Utland.

I 2006 hadde Statens pensjonsfond – Utland inntekter utan omvurderingar på til saman 411 086 mill. kroner. Kontantstraumen frå petroleumsverksemda til staten utgjorde den største delen av desse inntektene med 355 377 mill. kroner. Dei bokførte renteinntektene og utbytte frå selskapa i porteføljen med vidare utgjorde til saman 55 709 mill. kroner i 2006 etter fråtrekk for forvaltningskostnader. Etter vedtak i nysaldert budsjett 2006 blei det overført 57 372 mill. kroner frå Statens pensjonsfond – Utland til statsbudsjettet i 2006. Overskottet i fondet etter nasjonalrekneskapen sine definisjonar blei dermed 353 714 mill. kroner.

Omvurderingane i rekneskapen for Statens pensjonsfond – Utland i 2006 utgjorde i alt 38 996 mill. kroner. Av dette var 47 482 mill. kroner realiserte verdipapirgevinstar, og 13 592 mill. kroner var urealiserte gevinstar. Resultatet frå handlar i futures-marknaden, frå handlar i opsjonar og frå aksje- og rentebytteavtalar utgjorde 2 154 mill. kroner. Valutakursreguleringar førte til ein reduksjon i verdien av fondet målt i norske kroner svarande til 24 232 mill. kroner, som følgje av ei styrking av kronekursen i 2006.

Kontantstraumen frå petroleumsverksemda, 355,4 mrd. kroner, med frådrag for overføringa til statsbudsjettet, 57,4 mrd. kroner, utgjer netto avsetjing til fondet over statsbudsjettet. Denne netto avsetjinga var 298,0 mrd. kroner i rekneskapen for 2006. Dei kontante overføringane frå statskassa til fondet gjennom året, blir bestemte ut frå ein prognose for netto avsetjing, der ein og tek omsyn til om det året før blei overført for mykje eller for lite.

For 2006 fordelte overføringar på i alt 289,5 mrd. kroner seg slik:

• 31,1 mrd. kroner 31. januar,

• 31,1 mrd. kroner 28. februar,

• 21,4 mrd. kroner 31. mars,

• 21,4 mrd. kroner 30. april,

• 24,2 mrd. kroner 31. mai,

• 23,9 mrd. kroner 30. juni,

• 24,1 mrd. kroner 31. juli,

• 24,0 mrd. kroner 31. august,

• 31,4 mrd. kroner 30. september,

• 30,3 mrd. kroner 31. oktober og

• 26,6 mrd. kroner 30. november.

I 2005 blei det overført 7,8 mrd. kroner for mykje frå statskassa til fondet samanlikna med netto avsetjing, jf. mellomrekninga med statskassa per 31.12.2005. Overføringane for 2006 utgjorde 297,3 mrd. kroner medrekna 7,8 mrd. kroner som blei for mykje overført i 2006. Det er 690 mill. kroner mindre enn netto avsetjing til Statens pensjonsfond – Utland etter statsrekneskapen. I kapitalrekneskapen per 31. desember 2006 er denne differansen ført opp som ei mellomrekning mellom fondet og statskassa. I tråd med tidlegare praksis legg ein opp til at det blir korrigert for denne mellomrekninga saman med ei overføring til fondet tidleg i 2007.

Etter å ha korrigert for mellomrekninga med statskassa og trekt frå samla godtgjering til Noregs Bank, viser rekneskapen at den bokførte verdien av fondet ved utgangen av 2006 var på 1 782,8 mrd. kroner. Dette svarte også til marknadsverdien, jf. at fondet blei ført til marknadsverdi i rekneskapen.

Midlane i Pensjonsfondet – Utland blei plasserte i både renteberande verdipapir og eigenkapitalinstrument. Noregs Bank forvaltar Pensjonsfondet – Utland etter oppdrag frå Finansdepartementet. Finansdepartementet har i forskrift og i utfyllande retningslinjer definert nærare retningslinjer for forvaltinga. I forskrifta om forvaltinga av fondet heiter det at Finansdepartementet skal definere ein såkalla referanseportefølje som dannar grunnlaget for risikostyringa. Referanseporteføljen er sett saman slik at han skal representere ein nøytral investeringsstrategi innanfor dei retningslinjene Finansdepartementet har gitt. Vidare har Finansdepartementet fastsett ei ramme for kor mykje dei faktiske investeringane kan avvike frå referanseporteføljen, målt ved risikomålet relativ volatilitet. Relativ volatilitet er definert som det forventa standardavviket til avkastninga av den såkalla differanseporteføljen, som utgjer skilnaden mellom referanseporteføljen og den faktiske porteføljen, jf. nærare omtale i St. meld. nr. 1 (1997 – 98) Nasjonalbudsjettet 1998. Ramma for relativ volatilitet har vore 1,5 prosent sidan målet blei innført i 1998. Referanseporteføljen er sett saman av 60 prosent renteberande instrument og 40 prosent eigenkapitalinstrument.

Den 27. februar 2007 offentleggjorde Noregs Bank årsmeldinga for si forvalting av mellom anna Statens pensjonsfond – Utland 2.

Årsrapporten til Noregs Bank skildrar korleis den særskilde porteføljen av utanlandske verdipapir i Statens pensjonsfond – Utland, som svarer til verdien av innskottet i Noregs Bank, blei forvalta i 2006. Den bokførte verdien av den særskilde porteføljen var 1 782,1 mrd. kroner ved utgangen av 2006 etter fråtrekk av forvaltningskostnader. Avkastninga på dei utanlandske investeringane i fondet blei på 7,9 prosent for heile 2006 når ein måler i utanlandsk valuta i samsvar med valutasamansetjinga til referanseporteføljen. Når ein fordeler avkastninga på aksje- og obligasjonsporteføljane, viser tala at aksjeinvesteringane gav ei avkastning på 17,0 prosent, medan avkastninga på obligasjonsinvesteringane utgjorde 1,9 prosent. Den vekta summen av avkastninga i dei to aktivaklassane svarar ikkje nøyaktig til den samla avkastninga. Årsaka er at avkastningstala for året er bygde opp ved å kjede månadlege avkastningstal for aktivaklassane og for totalen kvar for seg.

Verdien av den norske krona styrka seg mot valutakorga til Pensjonsfondet – Utland i 2006. Dette førte til at verdien av fondet målt i norske kroner blei tilsvarande lågare. For heile året var den samla avkastninga 5,9 prosent målt i norske kroner. Det er likevel avkastninga i utanlandsk valuta som er relevant når ein skal vurdere utviklinga i den internasjonale kjøpekrafta til fondet. Den reelle avkastninga målt i utanlandsk valuta er utrekna til 5,7 prosent 3.

Tala for avkastning er bruttotal på den måten at forvaltingskostnadene ikkje er trekte frå. I resultatoppstillinga for fondet i tabell 3.3 er forvaltingskostnadene trekte frå. Dei samla kostnadene til forvaltinga blir dekte av avkastninga til fondet i samsvar med forvaltingsavtalen mellom Finansdepartementet og Noregs Bank. For 2006 utgjorde dei samla kostnadene for Pensjonsfondet – Utland 0,07 prosent av kapitalen. Dette omfattar ikkje avkastningsavhengige honorar til eksterne forvaltarar. Samla utgjorde forvaltingsgodtgjeringa til Noregs Bank 1 531 mill. kroner i 2006. Det er gitt ei nærare omtale i årsmeldinga for fondet. Meldinga er utrykt vedlegg til St.meld. nr. 24 (2006 – 2007) Om forvaltningen av Statens pensjonsfond i 2006.

Noregs Bank si forvalting av Pensjonsfondet – Utland blir revidert av revisjonen til Noregs Bank, men Riksrevisjonen utfører også eigne kontrollhandlingar. Noregs Banks revisjon er underlagt Representantskapen, som er oppnemnt av Stortinget. Alle viktige rapportar som Noregs Bank sender ut om fondet, er stadfesta av revisjonen til Noregs Bank. Den overordna revisjonen av Pensjonsfondet – Utland er lagt til Riksrevisjonen, og Riksrevisjonen byggjer revisjonen sin på det arbeidet som blir utført av revisjonen til Noregs Bank.

3.2 Statens pensjonsfond – Noreg

Folketrygdfondet forvaltar Statens pensjonsfond – Noreg på oppdrag frå Finansdepartementet. Ei ny forskrift for forvaltinga av Statens pensjonsfond – Noreg trådde i kraft 1. januar 2007 og erstatta eit reglement gitt av Stortinget. Det følgjer av forskrift 15. desember 2006 nr. 1419 at midlane i Statens pensjonsfond – Noreg kan plasserast i aksjar, grunnfondsbevis, obligasjonar, sertifikat og som innskott i forretnings- og sparebankar. Innanfor ein ramme på 50 prosent av fondets kapital rekna til kostpris kan midlane bli plasserte i mellom anna aksjar og grunnfondsbevis. I samband med at den nye forskrifta skulle tre i kraft, blei ordninga med at midlane i Statens pensjonsfond – Noreg blei investerte i kontolån til statskassa avvikla, jf. omtala i St.prp. nr. 31 (2006 – 2007) Ny saldering av statsbudsjettet 2006.

Den 23. mars 2007 offentleggjorde Folketrygdfondet årsmeldinga for fondet si forvalting av Statens pensjonsfond – Noreg. Kapitalen i Statens pensjonsfond – Noreg var 106,9 mrd. kroner ved utgangen av 2006. Marknadsverdien av dei samla eigenkapitalplasseringane til fondet var 63,4 mrd. kroner. Fondet hadde ein urealisert kursgevinst på slike verdipapir på 30,2 mrd. kroner. Rekna til kostpris var såleis verdien av eigenkapitalplasseringane 33,2 mrd. kroner, som ved utgangen av 2006 svara til 42,3 prosent av dei samla plasseringane i fondet (målt til kostpris). Marknadsverdien av dei samla renteplasseringane, etter netting av eigendelar og gjeld knytt til utlån av obligasjonar, var 43,5 mrd. kroner pr. 31. desember 2006, jf. tabell 3.5.

I 2006 var inntektene i Statens pensjonsfond – Noreg (medrekna endring i urealiserte gevinstar) på 17 426 mill. kroner. Urealiserte gevinstar utgjorde -216 mill. kroner, og andre inntekter svara til 16 mill. kroner. Dei bokførte renteinntektene utgjorde 6 891 mill. kroner, medan utbytte frå selskapa i porteføljen utgjorde 1 564 mill. kroner. Dei realiserte verdipapirgevinstane var på til saman 9 171 mill. kroner. Samla administrasjons- og forvaltingskostnadar var 41 mill. kroner.

Årsmeldinga til Folketrygdfondet viser korleis porteføljen av verdipapir i Statens pensjonsfond – Noreg blei forvalta i 2006. Avkastninga i fondet i 2006 var 11,1 prosent. Avkastninga på fondet sine plasseringar i renteinstrument (obligasjonar, sertifikat og bankinnskott) var 1,3 prosent, medan avkastninga på norske aksjar og grunnfondsbevis var 32,1 prosent. Avkastning av aksjeplasseringar i Danmark, Finland og Sverige var 24,2 prosent. Meldinga er utrykt vedlegg til St.meld. nr. 24 (2006 – 2007) Om forvaltningen av Statens pensjonsfond i 2006.

Folketrygdfondets forvaltning av Statens pensjonsfond – Noreg er revidert av Riksrevisjonen.