Del 3
Grøn omstilling av Noreg

6 Omstilling og grøn konkurransekraft for norske verksemder

6.1 Omstilling av norsk næringsliv

Regjeringa vil

• Setje ned eit ekspertutval som skal følje opp Stortingets oppmoding om å sjå på dei samla rammevilkåra for å fremje klimavenlege investeringar i Noreg.

Dei globale gevinstane ved å gjere klimatiltak i tråd med klimamåla vil meir enn veie opp for kostnaden verda vil få frå klimaendringar viss ein ikkje gjennomfører tiltak. På kort sikt kan likevel kostnaden for den enkelte kjennest stor. Ein pris på klimagassutsleppa i tråd med Parisavtalen er for dei fleste landa ein vesentleg auke. Overgangen til lågutsleppssamfunnet vil krevje omstilling. Den relative lønsemda mellom sektorar og teknologiar kan endre seg. Ein viktig del av omstillinga er å flytte innsatsfaktorane mellom sektorar slik at dei kan nyttast der dei kastar mest av seg. For å lukkast med omstillinga til lågutsleppssamfunnet må vi ha ein høg pris på utsleppa av klimagassar internasjonalt. Det vil påverke alle næringar, ikkje berre dei næringane som tradisjonelt har vore rekna som «grøne».

I Noreg er allereie næringslivet vant med at utslepp av klimagassar har ein kostnad. Vi vedtok CO₂-avgifta allereie i 1991. Utan Noregs aktive klimapolitikk er det anslått at utsleppa våre i 2020 ville vore 21,0–24,8 millionar tonn høgare.1 Norske verksemder som tek eit tidleg ansvar, kan få eit konkurransefortrinn i det grøne skriftet.

Norsk konkurranseevne blir bestemt av evna vår til å halde ved like ein rimeleg balanse i utanriksøkonomien over tid samstundes som vi har full og effektiv bruk av ressursane våre. For ein liten open økonomi som den norske er det viktig å ta i bruk teknologi utvikla av andre for at vi skal halde på konkurranseevna vår.

Den enkelte næringa eller bedrifta er konkurransedyktig om ho kan hevde seg i konkurranse med utanlandske og norske bedrifter på produktmarknadene og med andre utanlandske og norske næringar i marknadene for arbeidskraft og kapital. Ei næring eller ei bedrift som får subsidiar for å korrigere for marknadssvikt, kan betre lønsemda si. Samstundes kan det føre til at dei samla ressursane blir utnytta dårlegare om subsidien er større enn svikten i marknaden som han er meint å korrigere. Ved å bruke sektorovergripande verkemiddel i klimapolitikken, som klimagassavgifter og kvotesystem, tek marknaden hand om kvar utsleppa kan reduserast mest mogleg kostnadseffektivt.

Alle må bidra for at Noreg skal bli eit lågutsleppsamfunn. Evna til omstilling sikrar vi mellom anna med ein godt kvalifisert arbeidsstyrke og gode insentiv til arbeidsinnsats. Effektive nasjonale marknader og ved at vi er opne mot internasjonale marknader, bidreg til gode rammevilkår for næringslivet og til teknologiutvikling og -adopsjon. Ein økonomisk politikk som stabiliserer den økonomiske utviklinga over tid, gjer at næringslivet unngår unødig produksjonstap og store omstillingskostnader knytte til lågkonjunkturar. Gjennom ei skatteomlegging der skatt på inntekt og formue er redusert, samstundes som avgift på miljø- og klimaskadelege utsleppsaktivitet har auka, har regjeringa lagt grunnlag for grøn omstilling og vekst. Å arbeide for at økonomien framleis skal vere omstillingsdyktig, er den beste førebuinga vi kan gjere for å møte det grøne skiftet. Regjeringa har gjennom den økonomiske politikken, klimapolitikken og næringspolitikken lagt forholda godt til rette for eit allereie omstillingsdyktig næringsliv.

EU viser gjennom langtidsbudsjettet sitt for 2021–-2027 og tiltakspakke (Next Generation EU) for å få økonomien i gang igjen etter covid-19-pandemien at dei tek klimaet på alvor. 30 prosent av totalen i langtidsbudsjettet og ein stor del av tiltakspakka skal gå til klimatiltak. Berekraftskriterium skal liggje til grunn for alle tildelingar og kriselåna frå EU. Store satsingar er retta mot digitalisering og stønad til europeisk industri og arbeidstakarar.

Norsk næringsliv og industri peikar i innspel til meldinga (sjå mellom anna kapittel 5) at det er viktig med rammevilkår som ikkje er til hinder for grøn omstilling.

Regjeringa vil setje ned eit ekspertutval som skal sjå på dei samla rammevilkåra for å fremje klimavenlege investeringar i Noreg. Dette skal følje opp oppmodingsvedtak 685 (2019-2020) frå Stortinget om å sjå på dei samla rammevilkår, mellom anna for klimavenlege investeringar. Det er allereie fleire prosessar og utvalsarbeid der rammevilkåra for klimavenlege investeringar også inngår i vurderingane. Prosess21 vil levere sin sluttrapport i starten av 2021, og den nasjonale strategien for sirkulær økonomi vil også leggjast fram våren 2021. NOU-utvalet «Norge mot 2025» skal levere sin endelege rapport i første kvartal 2021, og dette utvalet skal mellom anna sjå på grunnlaget for vårt framtidige næringsliv, inkludert nye digitale forretningsmoglegheiter, grøn omstilling og berekraft i forretningsmodellar. Olje- og energidepartementet skal i 2021 leggje fram ei stortingsmelding om langsiktig verdiskaping frå dei norske energiressursane. Meldinga vil dekke tema som framtidig utvikling av norsk petroleumsnæring, samspelet mellom kraftproduksjonen på land og til havs, samt vindkraft til havs, hydrogen, fangst og lagring av CO₂ og havbotnsmineraler. For meir omtale, sjå kapittel 1.2.7. EUs forordning om klassifiseringssystemet for berekraftig økonomisk aktivitet (taksonomi) vil òg vere relevant å sjå på for ekspertutvalet. Regjeringa vil difor tilpasse ekspertutvalets mandat til andre tilgrensande prosesser og utval, slik at ekspertutvalets arbeid ikkje unødig overlappar andre arbeid på området. Arbeidet skal leggje til rette for størst mogleg verdiskaping innanfor berekraftige rammer.

6.2 Forsking og innovasjon bidreg til å nå klimamåla

Regjeringa vil

• at forsking og innovasjon skal vise vegen til lågutsleppsamfunnet i tråd med Langtidsplanen for forsking og høgare utdanning 2019–2028 (Meld. St. 4 (2018–2019)).

• at verkemiddelapparatet kartleggjer løyvingar og rapporterer samla på ein samanliknbar måte, så langt som mogleg, om korleis løyvingar innan forsking og innovasjon bidreg til lågutsleppssamfunnet. Kartlegginga skal byggje på arbeidet med rapportering som er sett i gang innanfor Grøn plattform.

• satse på Grøn plattform-samarbeidet som eit hovudverktøy for å styrkje omstillinga til lågutsleppssamfunnet.

• auke norsk deltaking i internasjonalt forskings- og innovasjonssamarbeid og satse på klimasamarbeidet med EU som eit av hovudverktya for grøn omstilling.

6.2.1 Byggje vidare på satsingane frå i dag

Forskinga ligg til grunn for klimapolitikken. Det var forskarar som oppdaga at klimaet var i endring. Det var forskarar som dokumenterte samanhengen mellom menneskeleg aktivitet og auka temperatur. Gjennom utdanning, forsking og innovasjon kjem òg løysingane for framtida til å bli utvikla.

For å nå klimamåla er det naudsynt å satse på forsking og innovasjon. Det gjer vi gjennom løyvingar til norsk forsking, deltaking i internasjonale samarbeid og ved å gi næringslivet insentiv til å prioritere forsking og innovasjon.

Denne satsinga vil vere med på å leggje grunnlaget for å skape jobbar og ny næringsverksemd i Noreg, samstundes som vi reduserer klimagassutsleppa.

Auka CO₂-avgifter gir sterke insentiv for næringslivet til å prioritere forsking og innovasjon og vil auke marknadene for lågutsleppsløysingar. Norske bedrifter og forskingsmiljø kan her ta ei leiande rolle internasjonalt for å auke den grøne konkurransekrafta.

Regjeringa har høge ambisjonar for norsk forsking og høgare utdanning. Langtidsplanen for forsking og høgare utdanning 2019–2028 (Meld. St. 4 (2018–2019)), gir dei politiske føringane for regjeringssatsinga på dette området. I langtidsplanen er klima, miljø og miljøvenleg energi ei av dei fem langsiktige prioriteringane. Regjeringa vil difor halde fram med å investere i forsking og innovasjon som bidreg til lågutsleppssamfunnet.

Forsking skal medverke til å sikre eit godt og heilskapleg kunnskapsgrunnlag for grøn omstilling. Kunnskap gjer det mogleg å finne løysingar som både gir reduserte klimagassutslepp og tek vare på naturen. Det er behov for auka kunnskap om klimarisiko og tiltak for å styrkje motstandskrafta og toleevna (resiliensen) til samfunnet. Avgjerder i framtida i offentleg og privat sektor om investeringar, lokalisering og utbygging av næringar, infrastruktur og bygg må ikkje vere i strid med å få til utsleppskutta som er nødvendige på lengre sikt.

Klimapanelet (IPCC) og Naturpanelet (IPBES) bidreg med kunnskap om grøn omstilling, og det er difor viktig å sjå bodskapen frå både Klimapanelet og Naturpanelet i samanheng. Lågutsleppsløysingar og naturbaserte løysingar bør prioriterast. Globale rapportar må supplerast med nasjonal kunnskap, slik at desse kan setjast om til nasjonale tiltak og nasjonal politikk. Ein heilskapleg inngang til problemstillingane er nødvendig slik at ulike interesser blir vurderte mot kvarandre, og slik at ein kan gjere dei rette prioriteringane. Det er behov for kunnskapsoppsummeringar om konfliktfylte tema på tvers av sektorar. Vi treng òg fleire effektstudiar fordi dei bidreg med kunnskap om kva for samfunnsnytte vi faktisk får frå forskinga vår. For tiltaka omtalte i Klimakur 2030, peiker dei særleg på ytterlegare kunnskapsbehov knytt til tiltak i jord- og skogbrukssektoren, i samband med energisektoren og innan fiskeri og havbruk.

Det er vidare nødvendig med forsking og innovasjon knytte til utvikling av lover og reglar, internasjonale avtalar og finansielle verkemiddel. For å sikre aksept for tiltaka og endringane, må vi forstå kvifor vi handlar som vi gjer og kunnskap om verdiar, interesser og motiv. Dette krev forsking innan rettsvitskap, samfunnsvitskap og humaniora i tillegg til meir tverrfagleg forsking.

6.2.2 Statistikk og rapportering om forsking og innovasjon

Norske forskingsmiljø og bedrifter brukte cirka 10 milliardar kroner til FoU (forsking og utvikling) innan klima, miljøvenleg energi, miljøteknologi, areal og sirkulær økonomi i 20172. Det er cirka 14 prosent av alle midlar brukte på FoU i 2017. Tilsvarande tal var 8 milliardar kroner for 2015, som utgjorde 13 prosent av totale FoU-utgifter dette året.

Kjelde: Noregs forskingsråd.

Totalinnsatsen knytte til klima, miljø og miljøvenleg energi i Forskingsrådet var på 3,1 milliardar kroner i 2019. Det er 30,4 prosent av dei totale løyvingane som var 10,2 milliardar kroner. Det er ein auke på 47 prosent sidan 2014. Tyngdepunktet ligg på miljøvenleg energi og lågutsleppsløysingar, bioøkonomi og klimaforsking. Det har dei siste åra vore ein auke i prosjekt retta mot sirkulær økonomi og lågutsleppsløysingar.

For 2021 styrkjer regjeringa forskingsinnsatsen innanfor klima, miljø og miljøvenleg energi over statsbudsjettet ytterlegare.

Det er nødvendig å ha god kunnskap om den samla ressursbruken til forsking og innovasjon for å omstille til lågutslepp. Per i dag er det ikkje ein samla statistikk for slike tildelingar frå Forskingsrådet, Innovasjon Noreg, Siva og Enova. Det bør vi få til sjølv om aktørane har ulike statistikkområde og merkesystem. Den norske omgrepsbruken og statistikken bør i størst mogleg grad vere samanliknbar med internasjonal framstilling og særleg med EU-statistikken.

I både strategien for grøn konkurransekraft (2017)3 og i langtidsplanen for forsking og høgare utdanning frå regjeringa blir det slått fast at klima og miljø skal vektleggjast i den offentleg finansierte forskinga, innovasjonen og teknologiutviklinga der det er relevant.

Det er viktig at næringsretta stønad skal vere i tråd med omstillinga til lågutsleppssamfunnet. Det må vere ei god samordning av midlane, og verkemiddelapparatet bør, så langt som mogleg, rapportere på ein samanliknbar måte om korleis løyvingar bidreg til lågutsleppsamfunnet. EUs nye klassifiseringssystem for berekraftige økonomiske aktivitetar er relevant, sjå nærmare omtale i kapittel 6.4.2.

6.2.3 Grøn plattform-samarbeidet – felles innsats med tydeleg retning

Det er viktig at verkemiddelapparatet bidreg til at Noreg skal bli eit lågutsleppssamfunn. Det blir i dag løyvd betydeleg med stønad til utviklinga av klima- og miljøløysingar gjennom det næringsretta verkemiddelapparatet. Dette skjer både gjennom at berekraft får vekt i generelle ordningar og gjennom verkemiddel som er målretta mot klima- og miljøvenlege løysingar. Noregs forskingsråd, Innovasjon Noreg og Siva har òg ein felles handlingsplan for bioøkonomi som ei oppfølging av bioøkonomistrategien frå regjeringa.

Satsinga PILOT-E i regi av Noregs forskingsråd, Innovasjon Noreg og Enova har vore ein suksess dei siste åra fordi ho gjer vegen frå forsking på nye energiløysingar til bruk raskare.

Grøn plattform er det nye tiltaket regjeringa har for ein koordinert, forsterka og målretta innsats for grøn omstilling. Stortinget løyvde i 2020 333 millionar kroner til satsinga som er ein felles konkurransearena for Innovasjon Noreg, Noregs forskingsråd og Siva. Regjeringa legg opp til å foreslå til saman 1 milliard kroner over tre år (2020–2022). Grøn plattform vil byggje vidare på det allereie etablerte grøn vekst-samarbeidet med Enova og vidareutvikle det til ein modell for samarbeid om målretta satsingar.

6.2.4 EU som drivkraft og ramme for grøn omstilling i forsking og innovasjon

Horisont 2020 (2014–2020) er det største forskings- og innovasjonsprogrammet i verda. Av totalbudsjettet til Horisont 2020 skal minst 35 prosent bidra til klimarelatert forsking og innovasjon. Per juli 2019 hadde dei nådd 29 prosent.

Horisont 2020 har auka kvaliteten i den norske forskinga og i innovasjons- og konkurranseevna. Lærings- og nettverkseffektane er store, syner ein studie 4 som samfunnsøkonomisk analyse har gjort av deltakinga. Norske bedrifter som har delteke aktivt i Horisont 2020-prosjekt, har fått tilgang til forsking, samarbeidspartnarar, finansiering og internasjonale marknader.

Norske aktørar har blitt tildelt 2.6 milliardar kroner av midlane frå Horisont 2020 til programma for klima, miljø og energi. Samla sett utgjer det litt over ein femtedel av dei totale tildelingane til norske aktørar. 37 prosent av dei løyvde midlane har gått til forskingsinstitutt, om lag 34 prosent til næringslivet, 18 prosent til universitets- og høgskolesektoren, 4 prosent til Noregs forskingsråd og 7 prosent til andre.

EUs neste forskings- og innovasjonsprogram, Horisont Europa, startar i 2021 og varer fram til 2027. Programmet skal mellom anna bidra til å nå måla i Europa sin grøne giv (European Green Deal), løyse samfunnsutfordringar og styrkje konkurransekrafta til Europa i tråd med målsetjingane i FNs berekraftsmål og Parisavtalen. Det er foreslått at minst 35 prosent av totalbudsjettet til Horisont Europa skal gå til klima, der alle delar av Horisont Europa vil bidra til å nå dette målet.

I Horisont Europa skal sektorane samarbeide på tvers for å finne berekraftige løysingar. Klima, energi og mobilitet blir eit felles forskings- og innovasjonsområde for å styrkje klimaforskinga og for å få på plass ein fornybar energisektor og ein nullutslepp transportsektor innan 2050. Mat, landbruk, miljø og naturressursar på land og i havet blir eit anna område som skal sørgje for ein berekraftig og sirkulær bruk av naturressursane og for mattryggleiken.

Det vil vere svært viktig med norsk deltaking i Horisont Europa for å styrkje den norske forskinga og omstille det norske næringslivet i åra mot lågutsleppssamfunnet i 2050. Noreg deltek i planlegginga av Horisont Europa, og regjeringa har merksemda retta mot å nytte moglegheitene for å gi norsk næringsliv, offentleg sektor og forskarar åtgang til europeiske forskings- og innovasjonsmidlar på klima.

Kjelde: Noregs forskingsråd.

6.2.5 Utdanning og kompetanse for grøn omstilling

Gjennom å satse på kunnskap skal vi ruste oss for framtida. Kompetansebehovsutvalet viser at teknologisk utvikling, klimautfordringar og demografiske endringar vil føre til nye arbeidsoppgåver og nye måtar å jobbe på som vil kunne endre næringsstrukturen, arbeidslivet og kompetansebehova i åra framover.5

Regjeringa har ei klar forventning til universiteta og høgskulane om at dei tilpassar utdanningstilboda sine i tråd med den kompetansen samfunnet har behov for no og framover i tid. Våren 2021 vil regjeringa leggje fram ei stortingsmelding om arbeidslivsrelevans i høgare utdanning for å styrkje samarbeidet mellom universiteta og høgskolane og arbeidslivet om høgare utdanning.

Regjeringa la våren 2020 fram ei melding til Stortinget om kompetansereforma – Lære hele livet, Meld. St. 14 (2019–2020), Innst. 370 S (2019–2020). Kompetansereforma har som mål at ingen skal gå ut på dato på grunn av manglande kompetanse, og å tette gapet mellom kva arbeidslivet treng av kompetanse, og den kompetansen arbeidstakarane faktisk har.

Fag som gir kompetanse om berekraftig forvaltning av naturen og klimaendringar, aukar i popularitet. Til dømes har det ved Noregs miljø- og biovitskaplege universitet (NMBU), Høgskolen Innlandet og Nord universitet vore ein auke i talet på førstevalstudentar til grøne utdanningar. Størst auke i søkjartalet har det vore til landbruksfaga, særleg skogfag og plantevitskap. Desse faga gir mellom anna kunnskap som er naudsynt for omstilling som følgje av endra klimatilhøve.

I 2020 tildelte regjeringa midlar til 90 nye studieplassar innan berekraftøkonomi og grøn teknologi. 100 millionar kroner blei tildelte fleksibel utdanning med grønt skifte som prioritert fagområde.

6.3 Verksemder rapporterer klimagassutslepp

Mange verksemder har i mange år laga rekneskap både for dei totale utsleppa og for utsleppa knytte til produkta. Mange nyttar rammeverket The Greenhouse Gas Protocol (GHG-protokollen), som er ein internasjonal metode for rapportering frå verksemder. Denne metoden omfattar rapportering av dei direkte utsleppa frå eiga verksemd (scope 1), dei indirekte utsleppa frå elektrisitetsproduksjonen (scope 2) og dei indirekte utsleppa eller unngåtte utsleppa frå leverandørar og frå bruken av produkta (scope 3). Dette gjer det mogleg å kunne identifisere åtgjerder i eigen produksjon og under hos leverandørar, og kan vere eit grunnlag for å rapportere til omverda som kundar og finansaktørar.

PwCs klimaindeks som blei publisert i september i 2020 omfatta dei 100 største verksemdene i Noreg. I 2019 har 49 av desse talfesta målsetjingane sine for lågare klimapåverknad. 68 verksemder rapporterer eigen klimarekneskap, og nesten alle nyttar Greenhouse Gas Protocol som rammeverk. 44 av verksemdene inkluderer indirekte (scope 3) klimagassutslepp i rekneskapane sine.

Ein annan type reknesskap er eit produktrekneskap. Det er ofte basert på livsløpsanalyse, som gjer det mogleg å sjå kvar utsleppa skjer gjennom heile verdikjeda til eit produkt, og gjer det òg mogleg å identifisere åtgjerder for dei delane av verdikjeda med høge utslepp. Dei kan òg nytte produktdeklarasjonar som dokumentasjon i dialogen med kundar. I EU blir det no utvikla metodar som «Environmental Footprint», for å gi verksemdene ein felles metodikk og gjere det enklare for kundane å samanlikne produkta frå dei ulike produsentane.

For at investorar skal finansiere grøne løysingar, må selskapa bli meir opne om klimapåverknaden sin. I EU skal store føretak følgje direktiv om ikkje-finansiell rapportering. EU-kommisjonen publiserte i 2019 retningslinjer6 til korleis selskap skal rapportere på klimarelaterte tilhøve. EU-kommisjonen evaluerer no direktivet, mellom anna med mål om å sikre betre og meir samanliknbar rapportering av klimarelatert informasjon, sjå nærmare omtale i kapittel 6.4.

6.4 Finansiering av løysingar for framtida

Regjeringa vil

• følgje EUs regelverksarbeid for betre klima- og miljørapportering tett. Regjeringa vil sjå på behovet for endringar i rekneskapslova slik at investorar og andre aktørar kan få relevant og samanliknbar klima- og miljøinformasjon.

• ha dialog med næringslivet om korleis det kan leggjast til rette for betre avgjerdsrelevant selskapsrapportering om klima- og miljørelaterte tilhøve

6.4.1 Finansnæringa er pådrivar

For å lukkast med den grøne omstillinga må både private og offentlege pengestraumar i større grad vris over til å finansiere grøne løysingar og berekraftige aktivitetar.

Investorar og andre finansaktørar blir stadig meir opptekne av å investere grønt og av å redusere sin eigen finansielle risiko knytt til ein strammare klimapolitikk, teknologiutviklinga og fysiske klimaendringar (klimarisiko). Fleire banker, pensjonsfond, forsikringsselskap og investorar har dei siste åra redusert eksponeringa si mot visse typar fossil energi. Denne negative merksemda har vore retta mot kol, men dette skjer i aukande grad innanfor olje og gass òg.7

Forstørr bilete

Foto: sarayut/iStock

Finansnæringa kan vere ein pådrivar for omstilling i andre delar av privat sektor. Næringa kan mellom anna bidra ved å utvikle finansielle instrument og produkt som gjer det lettare for investorar å identifisere berekraftige investeringar, og ved å tilby finansielle produkt som gir kundane insentiv til utsleppskutt. Norsk finansnæring tilbyr allereie ei rekkje grøne finansielle produkt. EY viser i ei undersøking8 av finansbransjen at det er ein tydeleg auke av grøne produkt, som grøne obligasjonar, grøne lån og grøne fond. Grøne obligasjonar er til dømes ein marknad i sterk vekst internasjonalt. Mangelen på universelt aksepterte prinsipp eller standardar for å klassifisere grøne finansielle produkt kan hemme veksten i marknaden for berekraftige investeringar og gjere det krevjande for kundane å orientere seg. Manglande standardar for grøne finansielle produkt opnar òg for såkalla grønvasking. Standardar for kva som kan reknast som eit grønt finansielt produkt, kan leggje til rette for at slike marknader får vekse. Arbeidet EU gjer for å klassifisere berekraftige økonomiske aktivitetar, kan bli viktig i denne samanhengen. Sjå nærmare omtale under.

6.4.2 EUs arbeid med berekraftig finans

EU-kommisjonen har estimert at det allereie no er behov for investeringar på ytterlegare 260 milliardar euro per år innan 2030 for at EU skal nå klima- og energimåla sine. Når EU no vil auke klimamålsetjingane sine, vil behovet for berekraftige investeringar auke med.

For at ein økonomisk aktivitet skal kunne definerast som berekraftig etter taksonomien til EU, må han bidra vesentleg til å nå minst eitt av seks definerte miljømål, som vist i dei grøne boksane. Aktiviteten kan i tillegg ikkje ha ein betydeleg negativ innverknad på dei andre fem miljømåla, og må oppfylle minstekrava til sosiale og styringsmessige forhold.

Kjelde: EU-kommisjonen med tilpassingar (KLD)

EU gjer eit viktig arbeid med å leggje til rette for at investeringar og finansiering er i tråd med klimamåla. I sin handlingsplan for berekraftig finans har EU-kommisjonen som mål å dreie kapitalen mot meir berekraftige investeringar, handtere finansiell risiko frå klimaendringar, miljø og sosiale problem, og fremje meir open og langsiktig finansiell og økonomisk aktivitet. Regjeringa stiller seg bak måla i handlingsplanen og følgjer oppfølginga EU gjer av planen, tett.

For å bidra til ei felles forståing av kva investeringar som er berekraftig utviklar EU eit klassifiseringssystem for berekraftige økonomiske aktivitetar, ein såkalla taksonomi (sjå figur 6.4). Klassifiseringa utarbeidast i tråd med EUs langsiktige klima- og miljømål. Felleseuropeiske kriterium skal gjere det lettare for investorar å samanlikne investeringsmoglegheiter på tvers av land og sektorar, gi selskapa insentiv til å gjere forretningsmodellane sine meir berekraftige og gjere det enklare for investorar å identifisere berekraftige investeringar9.

Forordninga om klassifiseringssystemet for berekraftig økonomisk aktivitet blei vedteken i EU våren 2020. Forordninga er EØS-relevant. Finanstilsynet har foreslått å gjennomføre forordninga i ein ny lov om opplysninger om berekraft. Finansdepartementet har sendt forslaget på høyring med frist 8. januar 202110. Krava i forordninga rettar seg mot finansmarknadsaktørar og mot selskap som er underlagde krav til å rapportere ikkje-finansiell informasjon etter rekneskapsdirektivet. Det inneber mellom anna krav om at selskap skal rapportere på kor stor andel av dei økonomiske aktivitetane deira som er berekraftig etter kriteria i taksonomien. Krava i forordninga vil òg vere relevant for nasjonale styresmakter.

Basert på tilrådingane frå ei ekspertgruppe11 skal Kommisjonen i delegerte rettsakter fastsetje kriterium for kva som bidreg til å redusere og førebyggje klimagassutslepp og til klimatilpassing. Kriteriesettet har nyleg vore på høyring og Noreg ga innspel til Kommisjonen. Det er venta at desse vil bli fastsatt tidleg i 2021. Desse vil gjelde i EU frå 31. desember 2021. Kommisjonen skal innan utgangen av 2021 fastsetje kriterium for dei andre fire miljømåla (jf. figur 6.4) som vil gjelde i EU frå 31. desember 2022.

Kommisjonen varsla i investeringsplanen «Sustainable Europe Investment Plan», som er del av EUs grøne vekststrategi, European Green Deal, at ein fornya strategi for berekraftig finans kjem til å bli lagt fram tidleg i 2021. Kommisjonen skal i det vidare arbeidet vurdere om klassifiseringssystemet bør bli utvida til å definere aktivitetar som ikkje bidreg vesentleg – eller som bidreg negativt – til miljømåla. Kommisjonen skal òg vurdere om klassifiseringssystemet bør omfatte andre berekraftsmål, til dømes sosiale mål. Kommisjonen vil òg sjå på bruken av taksonomien i offentleg sektor og skal bruke det komande investeringsprogrammet (InvestEU) som ein test for bruken av verktøyet.

6.4.3 Klimarisiko og klimarapportering – nødvendige for å investere berekraftig

Som vist over er det avgjerande at finansstraumane går til investeringar som støttar opp under, og ikkje hindrar, lågutsleppsutviklinga. Avgjerder om investeringar med lang levetid, som kraftutbygging, veg, vatn og bygningar, blir gjort på ulike nivå av ulike aktørar kvar dag. Det er difor viktig å ha ei god vurdering og handtering av korleis lågutsleppsutviklinga vil påverke lønsemda og risikoen til langsiktige investeringar, både i privat og offentleg sektor. Ved å gjere denne typen vurderingar blir risikoen for feilinvesteringar redusert.

Klimarisikoutvalet12 peiker på at det er ulike formar for klimarisiko. Overgangsrisiko er knytt til konsekvensane av klimapolitikken og den teknologiske utviklinga ved overgangen til eit lågutsleppssamfunn. Fysisk klimarisiko er knytt til konsekvensane av fysiske endringar i miljøet, det vil seie kostnader knytte til at vi får meir flaum, tørke, havstigning og andre fysiske konsekvensar.

Rapportering om klimarisiko kan medverke til at næringslivet blir meir medvitne om kva slags klimarelaterte utfordringar og moglegheiter dei står overfor. Eit rammeverk for rapportering av klimarisiko er det som blir kalla TCFD-tilrådingane. Rammeverket TCFD (Task Force on Climate-related Financial Disclosures) blei laga av ei arbeidsgruppe for finanstilsynsmyndigheitene i G20-landa. Tilrådingane skal hjelpe selskap å rapportere relevant klimarelatert informasjon, men òg gjere selskapa medvitne om risikoen klimaendringar, teknologiutvikling og strammare global klimapolitikk kan utgjere for forretningsmodellen deira. Etter TCFD skal selskapa mellom anna rapportere om kor motstandsdyktig forretningsstrategien deira er under ulike klimascenario (stresstestar). Eit scenario bør vere i tråd med målet i Parisavtalen. Slike stresstestar kan ha stor verdi for investorar ettersom selskapa vil måtte vise korleis dei skal tene pengar dersom ambisjonane for klimapolitikken blir oppfylte.

For at investorar skal finansiere berekraftig løysingar, må selskap vere meir opne om klimapåverknaden sin. I EU skal store føretak følgje direktivet om ikkje-finansiell rapportering. Kommisjonen evaluerer no direktivet for ikkje-finansiell rapportering, mellom anna med mål om å sikre betre og meir samanliknbar rapportering av klimarelatert informasjon. Kommisjonen legg TCFD-rammeverket til grunn i endringa av direktivet. Rapportering av klimagassutslepp er viktig for å analysere klimarisiko. EU-kommisjonens oppdatering av direktivet om ikkje-finansiell rapportering vil difor konsentrere seg om korleis verksemdene rapporterer om klimagassutslepp. Kommisjonen vil leggje fram det endra direktivet i starten av 2021. Direktivet er EØS-relevant og vil truleg innebere endringar i krava om rapportering av berekrafts- og klimarelaterte forhold i norsk rett.

Klimarisikoutvaletpeiker òg på finansiell risiko ved investeringsavgjerder knytte til strammare klimapolitikk, teknologiutvikling og klimaendringar. Utvalet tilrår difor både offentlege og private aktørar å synleggjere klimarisikoen betre. Ei sentral tilråding frå utvalet er at norske verksemder bør ta i bruk TCFD-rammeverket (sjå boks 6.1). Utvalet tilrår eit TCFD-inspirert rammeverk for klimarisikorapportering i offentleg sektor og på nasjonalt plan.

6.4.4 Bidraget til arbeidet med klimarisiko og berekraftig finans frå regjeringa

Investorar etterspør i stadig større grad informasjon om berekraft og klimarisiko frå selskap. At verksemdene rapporterer relevant og samanliknbar klimarelatert informasjon, er avgjerande for at finanssektoren skal kunne identifisere berekraftige prosjekt og handtere klimarisiko.

Klimarisikoutvalet og Finans Noreg13 tilrår norske verksemder å ta i bruk TCFD-rammeverket i selskapsrapporteringa si. Som omtalt i Finansmarkedsmeldingen 2019 og 2020 støttar regjeringa vurderinga til klimarisikoutvalet og forventar at store norske selskap rapporterer om klimarisiko. Omsynet til samanliknbar rapportering på tvers av selskap, sektorar og land tilseier at selskap bør følgje internasjonale standardar som TCFD-rammeverket. I vente på regelverksendringane i EU har regjeringa ikkje foreslått endringar i nasjonale krav til selskapsrapportering om klimarisiko.

Vegkartet finansnæringa sjølv har laga peiker samstundes på at relevant klimarelatert informasjon er lite tilgjengeleg eller mangelfull. Ei kartlegging Finanstilsynet nyleg har gjennomført, viser òg at børsnoterte føretak si rapportering om berekraft og klimarisiko er mangelfull og ueinsarta.

Auka etterspurnad frå finansmarknadene og komande regelverksendringar gjer at det i dei komande åra vil vere høgare forventningar til rapporteringa frå føretaka om berekraft og klimarisiko. Moglege hinder for betre rapportering frå føretaka kan vere manglande tilgang til klimarelaterte data og avgrensa kunnskap om til dømes bruken av scenarioanalysar, særleg i mindre føretak. Styresmaktene kan spele ei rolle ved å leggje til rette for betre og meir avgjerdsrelevant rapportering gjennom å medverke til betre tilgang til klimarelaterte data og ved å bidra til kompetanseheving i føretaka.

Regjeringa vil difor ha dialog med næringslivet om korleis det kan leggjast til rette for betre avgjerdsrelevant selskapsrapportering om klima- og miljørelaterte tilhøve.

Eit samarbeid mellom styresmaktene, finansnæringa og andre relevante aktørar kan til dømes bidra til kunnskapsutveksling om klimarelaterte data, rapportering og scenarioanalysar på tvers av sektorar. Det kan òg bidra til å identifisere kvar det er behov for meir kunnskap, og korleis styresmaktene kan støtte opp om bruken av dei nye verktøya og rammeverka.

Klimarisikoutvalet la eit godt grunnlag for arbeidet med klimarisiko i Noreg. I den komande Perspektivmeldinga vil regjeringa stressteste offentlege finansar og nasjonalformuen. I samband med dette kjem det til å bli etablert scenario for olje-, gass- og CO₂-prisar, inkludert eit scenario der ambisjonane i Parisavtalen blir nådde. Regjeringa kjem til å vurdere tilrådinga frå utvalet om å etablere eit eigna rammeverk for å rapportere klimarisiko for offentleg sektor og på nasjonalt plan. Klimarisikoutvalet tilrår at staten bør lage ei særskilt temarettleiing om klimarisiko for å styrkje avgjerdssystemet for offentleg sektor. I lys av dette vil regjeringa gjennomgå eksisterande rettleiingsmateriell om samfunnsøkonomiske analysar som gjeld dei mest aktuelle sektorane, for å vurdere om klimarisiko er godt nok teken vare på.

Regjeringa har i Revidert nasjonalbudsjett 2019 og i Finansmarkedsmeldingen 2019 gjort greie for vurderingane sine av tilrådingane frå utvalet. I Perspektivmeldingen, som blir lagd fram våren 2021 kjem regjeringa med ei oversikt over arbeidet med å avdekkje og redusere klimarisiko.

6.5 Satsingar for omstilling, teknologiutvikling og teknologisprang

6.5.1 Teknologiutviklinga – viktig for å nå klimamåla

Utsleppsreduksjonar mot 2030 og på lengre sikt er heilt avhengige av at det blir utvikla nye teknologiar og løysingar. IEA har laga ei samanfatting om teknologiutviklinga i sin årlege status på teknologiutviklinga for rein energi (tracking Clean Energy progress)14. Dei finn at på global basis er det berre nokre få teknologiar som har ei utvikling i tråd med sitt «Sustainable Development Scenario», som skal vere i samsvar med ein temperaturauke under 1,8 °C. Berre 5 av 38 teknologiområde er i rute for å oppfylle dette scenarioet (sjå figur 6.5). Dette er teknologiar knytte til solcelleteknologi, belysning (LED), datasenter og nettverk, tog og elektriske køyretøy. Dei andre teknologiområda treng ytterlegare ressursar og å utviklast vidare.

Kjelde: IEA Tracking Clean Energy Progress 2019 – med tilpassingar (Forskingsrådet).

Regjeringa ønskjer å utvikle norsk næringsliv mellom anna gjennom å satse på klimateknologi og legg til rette for dette gjennom ei rekkje verkemiddel, til dømes forsking, utvikling og stønad til pilotar, demonstrasjonar og marknadsintroduksjon for ny teknologi (sjå kapittel 6.2 om forsking og innovasjon).

Utvikling og implementering av lågutsleppteknologi krev ofte svært lange tidsløp. For å nå klimamåla må forskinga og innovasjonen gjere eksisterande låg- og nullutsleppsløysingar billigare i løpet av dei neste ti til tjue åra. Det kan gi utsleppskutt i Noreg og utvikle nye næringar og eksportmoglegheiter.

Til dømes er petroleumsnæringa er ei tung kunnskaps- og kompetansenæring og har innovasjonsevna til å utvikle nye teknologiar med potensial til å redusere klimagassutsleppa både i eigen og andre sektorar. Denne kompetansen er viktig i utviklinga og implementeringa av mellom anna teknologiar for havvind, fangst og lagring av CO₂ (CCS), havbotnsmineral og hydrogen frå naturgass med CCS. Over tid kan dette bli viktige næringar i tillegg til petroleumsverksemda.

Regjeringa har difor satsa på viktige teknologiløp som skal bidra til å utvikle nye løysingar for både nasjonale og globale klimakutt. I dette kapittelet blir nokre av desse utdjupa.

Boks 6.2 Energieffektiv verdiskaping med låge utslepp

Energieffektive produksjonsprosessar med låge utslepp er heilt sentralt for å få til den naudsynte omstillinga til lågutsleppssamfunnet. Med utgangspunkt i den norske metallurgiske industrien har stønad frå Enova medverka til at det har utvikla seg ein konkurransedyktig norsk solcelleindustri som er heilt i front internasjonalt når det gjeld energieffektivitet. Eit av dei siste prosjekta Enova har medverka til, er det innovative prosjektet for attvinning av silisium frå waferproduksjon som REC, no Elkem, står bak. Dette er aldri er gjort før verken i Noreg eller internasjonalt, og Enova har støtta prosjektet med 110 millionar kroner til bygginga av det første demonstrasjonsanlegget i Kristiansand. Den nye produksjonslinja for monokrystallinsk silisium som solenergiselskapet NorSun har bygd i Årdal, er eit anna døme. Enova har der bidrege med 195 millionar kroner i eit demonstrasjonslån, slik at NorSun har kunna oppgradert og teke i bruk høgst innovativ teknologi, som vil flytte fronten når det kjem til energieffektivitet produksjon av solcellesilisium globalt.

Stønad frå Enova til teknologiutvikling og fullskalaimplementering vil setje verket til Glencore i Kristiansand og verket til Boliden i Odda heilt i første rekkja internasjonalt når det gjeld utsleppsfri produksjon av høvesvis kopar og sink. Glencore fekk i 2014 380 millionar kroner i stønad til bygginga av ein innovativ og energieffektiv elektrolysehall, og Boliden fekk i 2019 340 millionar i stønad for å ta i bruk fleire nye og innovative teknologiar ved verket i Odda.

Kontinuerleg forbetring og bruk av ny teknologi har medverka til at papirfabrikkane til Norske Skog er blant dei mest energieffektive i verda med ein høg del energiattvinning og bruk av fornybar energi. Enova har over mange år støtta Norske Skog i arbeidet med å utvikle kjerneteknologien for å produsere papirmasse på energieffektivt vis og for å vinne att energi både av varmen og avfallsstoffa gjennom biogassproduksjon.

Forstørr bilete

Foto: Enova

6.5.2 Fangst og lagring av CO₂ og Langskip

Rapportane frå FNs klimapanel viser at det vil vere naudsynt med fangst og lagring av CO₂ for å redusere utsleppa frå industri- og kraftproduksjon og bidra til negative utslepp for å redusere globale klimagassutslepp i tråd med klimamåla til lågast mogleg kostnad.

Regjeringa vil bidra til å utvikle teknologien for fangst, transport og lagring av CO₂ og leggje til rette for ei kostnadseffektiv løysing for fullskala CO₂-handtering i Noreg som gir teknologiutvikling i eit internasjonalt perspektiv.

Regjeringa vil gi stønad til å gjennomføre eit norsk demonstrasjonsprosjekt for fullskala CO₂-handtering som omfattar fangst, transport og lagring av CO₂. Prosjektet har fått namnet «Langskip». Regjeringa foreslår å realisere fangst av CO₂ frå Norcems sementfabrikk i Brevik i Porsgrunn kommune som første fangstanlegg og transport av CO₂ med skip til ein mottaksterminal i Øygarden kommune med røyr til ein brønn der CO₂ skal bli injisert i ein lagringsformasjon under havbotnen. Northern Lights, som er eit samarbeid mellom Equinor, Shell og Total, kjem til å transportere og lagre CO₂. Regjeringa vil bidra til å realisere CO₂-fangst ved Fortum Oslo Varmes avfallsforbrenningsanlegg på Klemetsrud i Oslo kommune, med den føresetnaden at Fortum Oslo Varme får tilstrekkeleg eigenfinansiering og finansiering frå EU eller andre kjelder.

Dei direkte nasjonale utsleppsreduksjonane frå prosjektet vil i første omgang vere om lag 400 000 tonn CO₂ per år når Norcems fangstprosjekt blir sett i drift, og så auke til om lag 800 000 tonn CO2 per år dersom Fortum Oslo Varmes prosjekt blir sett i drift. Av dei 400 00 tonna frå Fortum, vil halvparten vere utslepp frå biogene kjelder.

Indirekte vil prosjektet gi klimaeffekt ved at demonstrasjonen av ei heil og fleksibel kjede med fangst og lagring av CO₂ og etableringa av infrastruktur for CO₂-transport og -lager bidreg til reduserte kostnader for prosjekta som kjem etter.

Langskip kan bidra vesentleg til utviklinga av CO₂-handtering som eit effektivt klimatiltak og gi teknologiutvikling i eit internasjonalt perspektiv. Langskip skal demonstrere at CO₂-handtering er trygt og mogleg, det legg til rette for læring og kostnadsreduksjonar for etterfølgjande prosjekt, og det blir etablert infrastruktur som andre kan nytte. Terskelen for å etablere nye CO₂-fangstprosjekt blir dermed lågare. Langskip har dessutan som mål å leggje til rette for næringsutvikling.

Skal verda nå dei globale temperaturmåla, er det behov for internasjonalt samarbeid om teknologiutviklinga og utsleppsreduksjonane. Dette er dessutan viktig for at Langskip skal få ønskt effekt. Prosjektet er eit bidrag i ein internasjonal dugnad for å utvikle eit naudsynt klimatiltak, og prosjektet kan berre lukkast dersom etterfølgjande prosjekt bruker den infrastrukturen og læringa som kjem ut av prosjektet. Prosjektet bør først og fremst vurderast ut frå om det bidreg til å nå måla som er sette for prosjektet og regjeringsarbeidet med CO₂-handtering. På kort sikt kan det vere tiltak som gir større utsleppsreduksjonar for tilsvarande ressursbruk, men kortsiktige nasjonale utsleppsreduksjonar er ikkje hovudformålet med prosjektet. Ei rekkje analysar viser at CO₂-handtering er eit naudsynt og kostnadseffektivt klimatiltak på lengre sikt. Vurderinga regjeringa har gjort, er at Langskip legg til rette for kostnadsreduksjonar som kan bidra til å gjere CO₂-handtering til eit effektivt klimatiltak dersom andre land følgjer opp med konkret politikk. Prosjektet understrekar behovet for, og verdien av, internasjonalt samarbeid om teknologiutviklinga og reduksjonane av utslepp.

Northern Lights’ arbeid med å skape ein marknad for CO₂-handtering i Europa viser at det er fleire prosjekt som vurderer å bruke infrastrukturen i Noreg. Stønadsavtalen til transport- og lagerdelen av prosjektet er utforma slik at han stimulerer til å knyte til seg nye prosjekt. Northern Lights får alle inntektene sine frå lagringa av CO₂ frå volum som kjem frå nye prosjekt. Northern Lights har difor sterke insentiv til å utvikle marknaden for CO₂-lagring. Regjeringa vurderer at det er viktig at kapasiteten i Northern Lights blir nytta av industriaktørar som ikkje blir finansierte direkte av den norske staten. Dersom dette lukkast, er det eit tydeleg prov på at prosjektet har hatt ønskt effekt. Vi er avhengige av at EU og europeiske nasjonar òg bidreg til å utvikle CO₂-fangst og -lagring som klimatiltak. Regjeringa har difor ei klar forventning om at Europa no følgjer etter, og at restkapasiteten i lageret blir nytta av tredjepartar som ikkje den norske stat finansierer direkte.

I tillegg til arbeidet med Langskip inkluderer arbeidet regjeringa gjer med fangst og lagring av CO₂, andre tiltak. Forsking, utvikling og demonstrasjon av teknologi er ein viktig føresetnad for å få realisert større og raskare utbreiing av CO₂-fangst og -lagring. Teknologisenter Mongstad (TMC) har vore i drift sidan 2012. Det er ei lang rekkje teknologileverandørar som har testa og planlegg å teste teknologien sin ved senteret. CLIMIT-programmet har støtta utviklinga av fleire ulike teknologiar og løysingar som kan gjere CO₂-handteringa meir effektiv og sikker. Gjennom CLIMITs deltaking i ACT – Accellerating CCS Technologies – kan norske forskarar søkje stønad til prosjekt med internasjonale partnarar. Dette bidreg til kunnskapsdeling internasjonalt. CLIMIT og TCM vil også bidra til gevinstrealisering av Langskip. Det er dessutan oppretta eit forskingssenter for miljøvenleg energi (FME) dedikert til fangst og lagring av CO₂. Senteret har fleire partnarar frå industri og forskingsmiljø nasjonalt og internasjonalt, som arbeider for å få til ei raskare utvikling og ein raskare demonstrasjon av industridriven innovasjon. Gjennom det internasjonale arbeidet har Noreg bidrege til utvikling av fangst og lagring av CO₂ globalt.

6.5.3 Vindkraft til havs

Vindkraft til havs er ei fornybar energikjelde som kan vere med på å kutte klimagassutsleppa globalt. EU la i november 2020 fram sin strategi for vindkraft til havs, med ambisjon om å realisere 300 GW innan 2050. Europa er lengst framme i utviklinga av havvind, men teknologiutviklinga går raskt, og havvind har eit stort vekstpotensial internasjonalt. Det er mange norske verksemder som ser moglegheiter i denne marknaden.

Noreg har lang røynsle frå og høg kompetanse innan offshore teknologi frå olje- og gassverksemda og frå maritim verksemd. Dette er eit godt utgangspunkt for å bidra til å modne vindkraftteknologien slik at teknologien raskare blir eit konkurransedyktig, fornybart alternativ som kan gi utsleppsreduksjonar globalt. Både Equinor og norsk leverandørindustri er involvert i utbygginga av nokre av dei største havvindkraftverka i Europa og i USA, både innan botnfast og flytande havvind. Flytande vindkraft er ein mindre moden teknologi som er på veg over frå demonstrasjonsstadiet til testing i skala. Det er mykje merksemd om utviklinga av flytande vindkraftteknologi i Noreg, og vi har det største flytande havvindanlegget i verda under utbygging, Hywind Tampen. Den første flytande vindturbinen, Hywind, blei installert på Utsira i 2009 og er i dag del av ein testinfrastruktur utanfor Karmøy. Det er fleire flytande teknologiar som skal testast her i dei komande åra. Mellom anna støttar EU eit internasjonalt konsortium som har planar om å teste ein 10 MW flytande turbin, med 290 millionar kroner. Dette konsortiet er leidd av Iberdrola og har fleire norsk verksemder med på laget.

Havvind har vore eit prioritert område innanfor FoU, og Noregs forskingsråd har tildelt over 500 millionar kroner til forsking på botnfast og flytande havvind. I samband med grøn omstillingspakke blei FoU innan fornybar energi styrkt, mellom anna er det blitt oppretta eit forskingssenter for miljøvenleg energi (FME) innanfor vindkraft. Havvind blir eit viktig forskingsfelt for dette senteret.

Regjeringa har avgjort at områda Utsira Nord og Nordsjø II skal opnast for konsesjonssøknader om fornybar energiproduksjon til havs, slik som vindkraftprosjekt. Områda blir opna frå 1. januar 2021. Utsira Nord er eigna for flytande vindkraft. Nordsjø II er grunt nok til å utvikle botnfast vindkraft, men det er òg mogleg med flytande vindkraft. Samla legg områda til rette for 4500 MW med vindkraft, noko som gir rike moglegheiter for utvikling. (Sjå boks 6.3).

Boks 6.3 Områda opna for havvind i Noreg

Utsira Nord ligg vest av Utsira og Haugalandet og eignar seg for flytande vindkraft, som er den mest spennande teknologien sett med norske auge. Området er stort, 1010 kvadratkilometer, ligg nært land og legg dermed til rette for både demonstrasjonsprosjekt og større prosjekt. Storleiken på Utsira Nord gjer det dessutan mogleg å tilpasse seg andre interesser i konsesjonsprosessen.

Nordsjø II grensar mot dansk økonomisk sone søraust i Nordsjøen, noko som gjer området aktuelt for direkte eksport av kraft. Området er på heile 2591 kvadratkilometer og har djupner som gjer det mogleg å utvikle botnfast vindkraft der, men det er òg mogleg med flytande vindkraft.

Kjelde: NVE

6.5.4 Hydrogen

Hydrogen er ein energiberar som har betydeleg potensial til å redusere utslepp, nasjonalt og globalt, og til å skape verdiar for norsk næringsliv. I dag blir det brukt om lag 70 millionar tonn hydrogen globalt, hovudsakleg i kjemisk industri og i oljeraffinering. Om lag 90 prosent av hydrogenet som blir brukt i Europa, blir i dag produsert frå naturgass, noko som medfører betydelege utslepp.

Hydrogenstrategien frå regjeringa blei lagd fram 3. juni 2020. Strategien legg grunnlaget for det vidare arbeidet regjeringa gjer med hydrogen, og ein må sjå strategien i samanheng med andre relevante dokument regjeringa har lagt fram eller arbeider med.

For at hydrogen skal vere ein låg- eller utsleppsfri energiberar, må han produserast med ingen eller svært låge utslepp. Som vist i Klimakur 2030 er teknologien umoden for bruk i enkelte sektorar. Høge kostnader er ein sentral barriere for å bruke hydrogen i maritim transport og tungtransport og som ein innsatsfaktor i industriverksemd. Eit viktig mål for regjeringa er å auke talet på pilot- og demonstrasjonsprosjekt i Noreg og gjennom dette bidra til teknologiutvikling og kommersialisering. Målet blir støtta av ei brei satsing på nullutsleppsteknologiar og -løysingar gjennom heile verkemiddelapparatet. Noregs forskingsråd, Innovasjon Noreg og Enova medverkar til utviklinga og demonstrasjonar av energi- og kostnadseffektive metodar og ei verdikjede for produksjon, transport, lagring og bruk av rein hydrogen, mellom anna gjennom felles utlysingar i PILOT-E. Noreg har òg slutta seg til det europeisk samarbeidet kalla IPCEI hydrogen, kor IPCEI står for Important Projects of Common European Interest. Ordninga skal støtte opp om innovative prosjekt på utvalde område som krev ein koordinert grenseoverskridande innsats. Stønad skjer med nasjonale middel, men er unnateke vanlege regler for statsstønad og blir notifisert særskild til ESA. Enova får ansvar for å forvalte deltakinga nasjonalt.

Det offentlege kan gjennom innkjøpa sine vere ei viktig drivkraft for innovasjon og omstilling i norsk økonomi. For å stimulere til ny teknologi vil Statens vegvesen krevje låg- og nullutsleppsløysingar når nye anbod for riksvegferjesambanda på Vestfjorden skal lysast ut, sjå kapittel 3.4.4. For dei to hovudferjene på sambandet Bodø-Røst–Værøy – Moskenes vil det bli stilt krav om minst 85 prosent hydrogendrift.

I statsbudsjettet for 2021 har regjeringa styrka satsinga på hydrogen med 100 millionar kroner, med særleg vekt på å støtte utviklinga og etableringa av infrastruktur. Regjeringa er særleg interessert i arbeid med knutepunkt og leverandørkjeder, som legg til rette for bruk av hydrogen. Regjeringa vil difor i løpet av våren 2021 leggje fram ei melding for Stortinget om langsiktig verdiskaping basert på dei norske energi-ressursane som og vil innehalde eit nytt vegkart for hydrogen skal bidra til å systematisere satsinga vidare. Meldinga vil og mellom anna omhandle tema som nordisk samarbeid, bruk av offentlege anskaffingar, eksportmoglegheiter og samspelet mellom energiberarar og ulike typar infrastruktur.

6.5.5 Landbruk

Ny og smart teknologi tilpassa små og store gardsbruk kan vere med på å gi meir ressurseffektiv og berekraftig produksjon av mat. Presisjonslandbruk handlar om å bruke ny teknologi til å tilpasse jordbruk, skogbruk eller beitenæring, inkludert reindrift, etter behov. Ved presisjonslandbruk blir til dømes gjødsel, sprøytemiddel og kalk tilpassa ut frå det stadlege behovet. Dette behovet blir kartlagt ved å setje saman informasjon frå mange kjelder, der ulike sensorar, kamera og globale navigasjonssystem speler ei sentral rolle. Slikt utstyr kan monterast på traktoren, på sjølvgåande robotar eller på ubemanna helikopter eller fly.

I skogbruket blir satellittbaserte posisjoneringstenester nytta gjennom heile verdikjeda. Tenestene blir nytta ved miljøregistreringar i skog og bidreg til å sikre kvaliteten i skogbruket ved å ta omsyn til miljøverdiar og kulturminne. Når dyra beitar i utmark, får dei på seg radiobjøller som ved hjelp av satellittnavigasjon registrerer kvar dyra er, noko som bidreg til auka dyrevelferd gjennom eit meir effektivt tilsyn. Ved sesongslutt gjer dette innsamlinga av dyra frå utmarksbeitet mykje enklare. For å overvake beitegrunnlaget for reindrifta har det i nokon grad blitt nytta jordobservasjon gjennom tolking av satellittbilete.

Nye teknologiløysingar blir brukte i kartleggings- og overvakingsprogram innanfor landbrukssektoren. Tenestene aukar presisjonen og effektiviteten i arbeidet med den nasjonale skogstatistikken (Landsskogtakseringa), skogskadeovervaking, arealrekneskapen for utmark, overvakinga av jordbrukslandskap og kulturminne og feltforsøk i regi av forsøksringar og forskingsinstitutt. Den teknologiske verksemda er viktig for å utvikle landbruket og for å gjennomføre og etterprøve landbrukspolitikken. Verksemda bidreg i tillegg med datagrunnlag til miljøforvaltninga og til å oppfylle dei internasjonale forpliktingane Noreg har til rapportering, mellom anna på klimaområdet.

6.6 Sirkulær økonomi og digitalisering

6.6.1 Sirkulær økonomi er nødvendig for klimaet

Ein sirkulær økonomi vil gi reduserte utslepp både frå utvinning av råvarer, frå produksjonsprosessar og frå bruken av areal. Dette blir mellom anna stadfesta i EUs handlingsplan for sirkulær økonomi (sjå boks 6.4) og frå innspel frå næringslivet og verksemder. Handlingsplanen viser til at halvparten av dei totale utsleppa av klimagassar kjem frå uttak og prosessering av råvarer. Auka ombruk, attvinning og betre ressursutnytting vil minske klimagassutsleppa hos verksemdene og hos leverandørane og kundane deira. Produkt og materiale som kunne blitt brukte om att, blir ofte til avfall etter ein gongs bruk. Det gir store utslepp av klimagassar samanlikna med verdikjeder med meir langvarig bruk, ombruk og materialattvinning, både frå utvinning av råvarer, frå produksjonsprosessar og frå areal. Verksemder peiker mellom anna på nytta av klyngjesamarbeid, der verksemdene samla sett kan nytte energi- og materialressursane betre enn om dei er aleine. Dei peiker òg på at for å leggje til rette for handel med sekundære råvarer i ein større marknad er det nødvendig å utvikle betre system og dokumentasjon av materiale.

EUs nye handlingsplan for sirkulær økonomi kom i mars 2020. Planen inneheld handlingspunkt som skal fremje ein sirkulær økonomi. Tiltaka i handlingsplanen er viktige for å nå måla om eit klimanøytralt, ressurseffektivt og konkurransedyktig EU i 2050.

På oppdrag frå KLD har Deloitte greidd ut om kva bransjar og samarbeid mellom bransjar som har størst potensial i utviklinga av ein sirkulær økonomi i Noreg15. Dei meiner det særleg er bygg, anlegg og eigedom, varehandel, primærnæringane og prosessindustrien som merkjer seg ut. I ein rapport frå EY16, var eit av resultata at det var få føretak som var opptekne av klimaeffekten av produkta sine i bruksfasen eller sirkulære løysingar, trass i at det kan gi moglegheiter for nye tenester eller produkt.

Regjeringa vil leggje fram ein nasjonal strategi om sirkulær økonomi i 2021. Regjeringa vil at Noreg skal vere eit føregangsland i utviklinga av ein grøn, sirkulær økonomi som utnyttar ressursane betre. Strategien skal vise korleis vi kan auke verdiskapinga i bransjar og i samarbeid på tvers av bransjar, og at økonomien samstundes legg mindre press på klima og miljø. Dette kan vi gjere mellom anna med å designe produkt for lengre levetid, gjere det lettare å reparere og å bruke om att både bygningar, gjenstandar og materialar. Vi kan òg leggje til rette for at biprodukt og restråstoff som ikkje blir utnytta i dag, kan nyttast i andre produkt. Regjeringa har eit breitt verkemiddelapparat som kan bidra til å leggje rammer for å utvikle ein sirkulær økonomi – frå produktdesign til materialattvinning. At også forbrukarar i aukande grad etterspør produkt med låge utslepp, vil vere avgjerande for å auke sirkulariteten og redusere utsleppa. Staten som innkjøpar og forbrukar må gjere sin del for å skape slike marknader i dei ulike sektorane (sjå kapittel 3.3.4).

6.6.2 Digitalisering som ein del av grøn omstilling og sirkulær økonomi

Regjeringa vil at Noreg skal vere leiande i å bruke nye digitale moglegheiter i alle sektorar. Digitalisering handlar om å bruke teknologi til å fornye, forenkle og forbetre. Han legg til rette for auka verdiskaping og innovasjon og kan bidra til å auke produktiviteten i næringslivet og offentleg sektor. Granavolden-plattforma gir tydeleg uttrykk for kor viktig det er med digitalisering i alle sektorar for å effektivisere og modernisere samfunnet, og legg til rette for eit digitalt løft. EU-kommisjonen har i handlingsplanen for sirkulær økonomi peikt på at digitalisering er ein viktig føresetnad før sirkulære løysingar og for å nå klimamåla. Dei har lansert den digitale og den grøne omstillinga som to drivarar for å gjennomføre deira grøne giv og ambisjonen om ein ressurseffektiv, sirkulær og klimanøytral økonomi17.

Ein sirkulær økonomi stiller til dømes krav til god oversikt over kva for råstoff som oppstår i ei verdikjede, og kunnskap om korleis desse kan nyttast vidare i andre produksjonar. Utvikling av dataløysingar som gir oversikt over material- og avfallsstraumar, og digitale løysingar som gjer data tilgjengelege på tvers av verdikjeder og næringar, vil vere sentralt for å ta ut potensialet før auka sirkularitet. EU har varsla at dei mellom anna planlegg å utvikle såkalla produktpass – digital merking av produkt som gjer det lett for forbrukarane å sjå informasjon som kva produktet inneheld, kor lenge det er meint å vare, og om det er mogleg å reparere og attvinne.

Digitalisering kan vere med på å redusere klimagassutsleppa på mange område ved at digital kommunikasjon erstattar transport, slik vi særleg har sett døme på under covid-19-pandemien, og ved å betre offentleg transport ved hjelp av god kommunikasjon med kundane om rutetilbod og oppdatert informasjon. Digitaliseringa kan leggje til rette for bildelingsordningar og andre former for delingsøkonomi. Vidare kan digitaliseringa medverke til digital produktmerking og digitale marknader for brukte produkt, som fremjar ombruk og materialattvinning og ei forbetre avfallshandteringa som sikrar sekundære råvarer med høg kvalitet. I kraftmarknaden gjer digitaliseringa det enklare å utnytte forbruksfleksibilitet og gjer drifta av nettet meir effektiv.

Regjeringa skal i starten av 2021 leggje fram ei melding om datadriven økonomi og innovasjon. Å skaffe, bruke og dele data representerer ein viktig ressurs for Noregs framtidige konkurranseevne.

7 Bygg, anlegg og eigedom

7.1 Utslepp av klimagassar frå byggsektoren

Byggsektoren står for om lag 40 prosent av det globale energiforbruket og om lag 30 prosent av dei globale klimagassutsleppa. Byggjevarene utgjer over 80 prosent av utsleppa frå sektoren. FNs klimapanel (IPCC) viser til at ein stor del av bygningsmassen som finst i dag, vil eksistere i 2050 òg, og at å rehabilitere og oppgradere noverande bygningsmasse difor er viktige bidrag for å redusere utsleppa frå sektoren.

Utsleppa frå oppvarming av bygg i Noreg er små. Allereie i 2012 blei det varsla om forbodet mot bruk av fossil olje til oppvarming av bygningar gjeldande frå 1. januar 2020. Frå 1. januar 2022 skal forbodet utvidast til òg å omfatte bruken av fossil olje til mellombels oppvarming og tørking av bygg under oppføring og rehabilitering. Ifølgje gjeldande regelverk i byggteknisk forskrift (TEK17) er det ikkje tillate å installere varmeinstallasjonar for fossilt brensel (både fossil olje og gass) i nye bygg.

SSB anslår dei direkte klimagassutsleppa frå bygg- og anleggsverksemda til å vere om lag 2 millionar tonn CO₂. Desse tala inkluderer utslepp frå mellombels byggvarme og bruk av anleggsmaskinar. Tala inkluderer i tillegg utslepp frå transporten til og frå byggjeplassane i dei tilfella der køyretøy er underlagde sektoren.

Byggsektoren bidreg òg til utslepp gjennom byggjematerialar, transport og arealbruk. Desse utsleppa blir i hovudsak rekneskapsførte under andre sektorar. Utsleppa frå transport og produksjon av byggjematerialar må ein i Noreg betale avgifter for, eller så er dei omfatta av kvotesystemet og andre reguleringar. Sektoren kan bidra til lagring av karbon i byggjematerialane. Å bruke meir trematerialar frå norsk tømmer vil ha ein positiv effekt på klimagassrekneskapen ved at dette blir bokført som eit opptak i skog- og arealsektoren.

Med andre ord, er også byggjenæringa ein viktig del av løysinga. Næringa har vist seg å være svært løysingsorienterte og tilpassingsdyktig til krav og endringar i TEK som har kome før. Næringa sjølv teke til orde for tydelege krav og føreseielege rammevilkår som rammer likt for heile næringa. Tidlegare endingar har ført til stor innovasjon, og teknisk utvikling.

Forstørr bilete

Foto: Moelven

Som varsla i Granavolden vil regjeringa, i samarbeid med bransjen, leggje til rette for at bygg- og anleggsplassar skal vere fossilfrie innan 2025. Det offentlege har eit særleg ansvar for at byggjeplassar i offentleg regi går opp vegen. I samband med dette legg regjeringa fram ein handlingsplan for fossilfrie anleggsplassar i transportsektoren, sjå kapittel 3.4.

Ved offentlege innkjøp kan kommunane stille klimakrav i sine eigne bygg- og anleggsoppdrag, noko mange av kommunane allereie gjer i dag.

Aukande velstand og forbruk gjer at bruken av ressursar i verda ikkje er berekraftig. Det er difor nødvendig å utnytte ressursane på ein betre måte enn det som blir gjort i dag. Dette er hovudgrunnlaget for EUs handlingsplan for sirkulære økonomi der bygg og anlegg er peikt på som eitt av sju prioriterte område. Noreg har som eitt av miljømåla sine at auken i mengda avfall skal vere vesentleg lågare enn den økonomiske veksten, og ressursane i avfallet skal utnyttast best mogleg gjennom materialattvinning og energiutnytting.

EUs rammedirektiv om avfall er ein del av EØS-avtalen og set krav til at 70 prosent av ikkje-farleg bygg- og anleggsavfall skal gå til ombruk og attvinning i 2020. Dette kravet greier vi ikkje i dag, og i 2018 gjekk i underkant av 43 prosent av totalt byggavfall til materialattvinning. Skal vi nå målet, må materialane ha ein kvalitet som gjer dei eigna for ombruk og materialattvinning. Ei framtidig regulering må difor leggje til rette for dette og samtidig hjelpe til med å redusere framtidige avfallsmengder samanlikna med nivået i dag.

I samband med innspel til arbeidet med strategien for sirkulær økonomi har Klima- og miljødepartementet fått utarbeidd eit kunnskapsgrunnlag av Deloitte.18 I grunnlaget blir det peikt på at bygg- og anleggssektoren er ein av sektorane med størst potensial for auka sirkularitet, mellom anna på grunn av det høge avfallsvolumet.

Overgangen frå ein lineær til ein sirkulær økonomi er ein del av løysinga for at byggjenæringa skal bli meir berekraftig. Å halde fram med bruken av eit bygg, innovativ ombruk av eksisterande bygningar og materialattvinning, bidreg til å minske råvarebruken, avfallsmengda, utsleppa og energiforbruket. Dette er tiltak som verkar godt og gir reduserte klimagassutslepp her og no – ikkje berre ein berekna gevinst fleire tiår inn i framtida. Meir ombruk av bygg vil òg kunne gi mindre utslepp frå arealbruksendringar.

Eit kartleggingsprosjekt gjort av SINTEF (2020) jamfører analysar av livsløpet for over 120 norske byggjeprosjekt.19 Ved å berekne klimagassutsleppa viser undersøkinga at rehabilitering av bygg er betre for klimaet enn nybygging. Frå eit livsløpsperspektiv vil det som oftast vere klima- og miljøvenleg å ta vare på, bruke og vidareutvikle eksisterande bygningsmasse. Difor bør det søkjast å ta vare på eksisterande bygningsmasse framfor å rive og byggje nytt.

Kombinasjonen av miljøvenlege materialval, gjennomføring av energieffektiviseringstiltak og å bruke fornybar energi er dei viktigaste tiltaka som bør vurderast i rehabiliteringa av eksisterande bygningar, ifølgje kartleggingsprosjektet. Samtidig er det viktig at ein ved energieffektivisering av eksisterande bygg gjer dei riktige tiltaka. Tiltaka må ikkje vere så omfattande at dei bundne utsleppa som følgjer av nye tiltak, aukar meir enn innsparinga på fortløpande utslepp (til dømes utslepp knytte til oppvarming) (SINTEF 2020). Slike tiltak vil òg kunne gjennomførast utan at dei kulturhistoriske verdiane blir svekte i vesentleg grad.

Ambisjonen til regjeringa er at Noreg skal bidra i omstillinga til ein meir sirkulær økonomi, regjeringa vil i tråd med ambisjonen leggje fram ein strategi i 2021 (sjå kapittel 6.6).

7.2 Klimakrav i bygg

Skal vi nå dei nasjonale og internasjonale klimamåla, må vi redusere klimagassutsleppa frå bygg og byggjenæringa. I Noreg står byggsektoren for om lag 40 prosent av energibruken og ein stor del av ressursbruken og avfallsmengda. I Europa er den største kjelda til klimagassutslepp frå bygg bruken av fossilt brensel i driftsfasen, mellom anna til oppvarming. I Noreg, derimot, er dei største attståande utsleppa knytte til sjølve byggjeaktiviteten, som produksjonen av materialar og transport.

Dette blir understreka i mellom anna ein rapport frå Bygg2120 og ein rapport frå Asplan Viak 21 om klimagassutsleppa i byggje- og anleggssektoren. Rapporten frå Asplan Viak vurderer at om lag 15 prosent av dei samla utsleppa i Noreg er knytte til aktivitet frå bygg- og anleggssektoren. Det største bidraget til utsleppa kjem frå andre sektorar, til dømes utslepp frå produksjonen av materialar og transporten av råvarer, avfall og byggjematerialar. Dei nasjonale utsleppa frå andre sektorar som følgje av bygg- og anleggsverksemda i Noreg er anslått å vere om lag 4,2 millionar tonn CO₂-ekvivalentar (Asplan Viak 2019). Mykje av råvarene og byggjematerialane som blir nytta i Noreg, blir importerte. Ifølgje rapporten frå Asplan Viak bidreg dei importerte byggjevarene med eit estimert utslepp på 5,8 millionar tonn CO₂-ekvivalentar. Dette er utslepp som blir førte i andre land.

Energikrava i byggteknisk forskrift (TEK) har fram til i dag hovudsakleg handla om energieffektivisering og bruk av fornybar energi ved å regulere ein energieffektiv bygningskropp og fornybar energiforsyning. Det er viktig å redusere energibruken så langt det er mogleg og økonomisk forsvarleg. Frigjord energi i byggsektoren kan nyttast i andre sektorar for å erstatte fossil energi og kan hjelpe til med å avgrense både behovet for ny kraftproduksjon og inngrepa i urørt natur.

Som varsla i Granavolden-plattforma vil regjeringa utvikle energikrava til bygg i tråd med klimaforliket. Som ei oppfølging av klimaforliket i 2012 (Innst. S 390 (2011–2012)) blei energikrava i byggteknisk forskrift skjerpa til passivhusnivå i 2015, og regjeringa arbeider no med energikrav som svarer til nesten nullenerginivå.

Vi har nådd eit punkt der det er nødvendig å vurdere ytterlegare energieffektivisering mot auka bruk av materialar både med omsyn til miljøbelastning og kostnader. Materialar må sjåast i samanheng med energibruken i bygg, som til saman gir det samla utsleppet. Meir fleksible krav, og teknologi- og materialnøytrale krav til CO₂ per m² kan skape stor innovasjon. Dette kravet er relativt enkelt å måle. Samtidig hindrar det at det blir mange ulike måleparameter som opnar for lite formålsteneleg påplussing av fordyrande tiltak som ikkje har reell verdi og tek vekk insentiva for grønvasking utan reelle kutt. For å oppnå godt samarbeid om metodikk, for å gi næringa tid til naudsynt tilpassing og for å fremje god innovasjon, må desse krava varslast med ein viss tidshorisont før implementering.

Ein analyse gjennomført av Byggjevareindustriens forening viser at utslepp frå norskproduserte byggjevarer er lågare enn frå importerte varer. Dette gjeld utslepp frå produksjonen av byggjevarer der norske leverandørar er langt framme i utviklinga. Når utsleppa frå transporten av byggjevarer blir inkluderte, blir dette biletet enda tydelegare. Innføring av klimakrav i TEK vil difor styrkje grøn verdiskaping og konkurransekraft i Noreg.

For at dette skal verke etter hensikta, må ein vite kva ein måler, og korleis. Det betyr at eit betydeleg bidrag til dette arbeidet er eit felles system for standardar og krav til spesifikasjonar. Digitalisering, opne data og dokumentasjon som kan lesast av maskiner speler her ei nøkkelrolle.

Dette vil krevje endringar i både TEK og dokumentasjonsforskrifta, det vil dessutan krevje eit tett samarbeid mellom myndigheiter og byggjebransjen. Regjeringa er godt i gang med dette arbeidet.

Byggjenæringa er ein viktig og stor bestillar. Krav eller insentiv til auka bruk av klima- og miljøvenlege materialar kan hjelpe til slik at bestillingane i byggjenæringa utløyser innovative klimavenlege løysingar og produkt. Meir merksemd om klima- og miljøavtrykket til ulike materialar i TEK kan hjelpe til med å skape ein framtidig marknad og at bedrifter investerer i og føretrekkjer låg- og nullutsleppsløysingar.

7.3 Staten som byggeigar, leigetakar og byggherre – felles miljøambisjonar

Regjeringa har utarbeidd felles klima- og miljøambisjonar for statlege bygg og eigedommar i sivil sektor. Ambisjonane skal gjelde for staten både som byggherre, eigedomsforvaltar og leigetakar:

• Staten skal utnytte noverande bygningsmasse og sikre gjenbruk av fråflytta eigedom.

• Staten skal bruke tidlegare bygningsmaterialar om att og leggje til rette for at også andre kan bruke materialar frå statlege bygningar om att.

• Staten skal samarbeide med bransjen for å fremje klimavenlege materialar.

• Staten skal etablere felles metodikk for å måle den samla klima- og miljøpåverknaden frå bygg og eigedom i statleg sivil sektor, med sikte på framtidig forbetring og å etablere felles mål.

• Statlege etatar skal leggje stor vekt på miljøgevinstane ved gjenbruk av allereie utbygde areal og noverande bygningar, og lokalisering nær sentruma av byar, tettstader og kollektivknutepunkt i tråd med statlege planretningslinjer for samordna bustad-, areal- og transportplanlegging. Dette skal gjelde når etatane byggjer, kjøper eller leiger lokale.

Klima- og miljøpåverknaden frå lokala staten bruker, og statlege byggjeprosjekt må ned. Staten skal gå føre for å leggje til rette for grøn omstilling. Som ein stor utbyggjar, leigetakar og eigedomsforvaltar har staten eit stort ansvar for å fremje effektiv bruk av ressursane til samfunnet på ein ansvarleg måte. Staten hadde ifølgje tal frå statenslokaler.no i 2019 ein eige- og leigeportefølje på om lag 2500 lokale, tilsvarande 7,6 millionar m² i sivil sektor. Det er difor eit stort potensial for at all statleg verksemd kan bidra til reduserte utslepp. Statleg bygg- og eigedomsverksemd dreier seg i stor grad om innkjøp, særleg i byggjeprosjekt, men kvar statlege verksemder med mange tilsette eller gjester blir lokaliserte, vil òg påverke transportbehova og høvet for å reise kollektivt, sykle og gå. Staten er såleis ein stor aktør som kan påverke og utvikle bygg- og eigedomssektoren. Tydelegare krav til klima og miljø vil hjelpe til med å skape ein større marknad for grøne, innovative løysingar. Dette skaper føreseielege rammer og påskundar den grøne omstillinga i bygg- og eigedomssektoren.

Staten har ikkje tidlegare etablert felles ambisjonar på bygg- og eigedomsområdet. Det inneber at ulike delar av staten kan ha ulike ambisjonsnivå. Regjeringa meiner at det ligg eit betydeleg potensial i å samordne klima- og miljøpolitikken for statlege bygg og eigedomar. Såleis blir det no for første gongen fremja felles klima- og miljøambisjonar for statlege bygg og eigedomar i sivil sektor. Regjeringa jobbar òg med ein heilskapleg strategi for området, denne er planlagd lansert i 2021.

Ved å nytte eksisterande lokale framfor å byggje nytt kan staten vere med på å dempe presset på ubygde område og redusere klimagassutsleppa frå arealbruksendringar. Av alle tiltak som kan redusere miljøbelastninga til bygg- og eigedomsnæringa, er det nett det å utnytte noverande eigedom i staden for å dekkje behova gjennom å byggje nye bygningar som gir den største miljøeffekten. Årsaka er det store utsleppsreduserande potensialet som ligg i å redusere nybyggaktiviteten, som i sin tur reduserer behovet for nye materialar. Gjennom å ta vare på verdiane den noverande eigedomen representerer, tek vi òg vare på eksisterande byrom, arkitektur og bygningar.

Ved arealeffektiviseringa i staten oppstår det underutnytta lokale. Desse bør vere eit naturleg førsteval når ei statleg verksemd har behov for lokale i det aktuelle området. Når staten skal leige lokale, er det tilsvarande viktig å søkje etter eksisterande lokale som tilfredsstiller behova.

Også av omsyn til kulturmiljø ønskjer regjeringa å fremje bruk, ombruk, gjenbruk og transformasjon av historiske bygningar og bygningsmiljø gjennom koordinert verkemiddelbruk, jf. Meld. St. 16 Nye mål i kulturmiljøpolitikken – Engasjement, bærekraft og mangfold. Staten er ein stor og viktig forvaltar av kulturhistoriske eigedomar. Det har mykje å seie at staten går føre som eit godt døme når det gjeld bruk, ombruk og gjenbruk av historiske bygningar.

Byggjematerialane representerer ein stor ressurs. Byggjematerialane gir store utslepp når dei blir produserte. Det er følgjeleg eit stort potensial i å bruke materialar om att framfor å produsere nye.

Ved systematisk å bruke byggjematerialar om att vil byggjevarene som blir produserte, få lengre levetid. Dei vil hjelpe positivt i økonomien i lengre tid før dei ikkje lenger kan fylle funksjonen sin og må resirkulerast. Det betyr vidare at staten i mindre grad kan innrette ressursbruken sin etter nye bygningsmaterialar og i større grad må planleggje korleis materialane kan takast ut av eksisterande bygg på ein skånsam måte, og demontere på eit vis som sikrar materialane vidare levetid. Staten blir dermed å rekne som ein byggjevareprodusent etter gjeldande regelverk og må sikre at kvaliteten på materialane som blir tilbodne til vidare bruk, er varetekne og dokumenterte. Vidare bruk av materialane – i andre statlege bygg eller i private bygg i Noreg eller i utlandet – vil skape verdiar der materialane får den nye plasseringa si. Klimafotavtrykket til bygga der brukte materialar inngår, vil vere redusert samanlikna med fotavtrykket til bygg av nytilverka materialar sidan å produsere nye, tilsvarande materialar gir større utslepp.

Ved å ha felles mål og ein felles metodikk for klima og miljø i statleg sivil sektor vil staten kunne få større gjennomføringskraft og -evne til å harmonisere klima- og miljøomsyn på tvers av ulike sektorar. Felles mål og metodikk vil gjere det mogleg å samanlikne kva resultat og effektar klima- og miljøtiltaka har. Eit felles mål kan vere å til dømes redusere klimagassutsleppa ved å innføre ein felles minimum klimaambisjon som overgår gjeldande krav i byggteknisk forskrift, i statlege byggjeprosjekt. Det er viktig å sjå på heile levetida til ein bygning, det vil seie inkludert bruksfasen og kva som skjer med bygningen seinare – ikkje berre byggjeprosessen til bygget. Livssyklusanalysar ser på klimagassutslepp over heile livsløpet til bygningen – frå utvinninga av råvarer og produksjonen av byggjematerialar til bygningen eventuelt blir riven eller avhenda. Slike analysar vil dermed gi oss eit meir heilskapleg bilete av korleis riving og nybygging påverkar både miljøet og samfunnet, jamført med rehabilitering og gjenbruk. Ein fullstendig klimarekneskap over levetida til bygningen vil gjere det lettare å avgjere kva for nokre bygningar som kan og bør oppgraderast, kva som bør gjerast, og korleis det påverkar totalutsleppet frå bygningen. På denne måten vil staten vere med på å drive fram klima- og energivenlege løysingar og leggje til rette for klimavenleg bruk av bygga.

Sjølv om vi skulle lukkast i å få til ombruk av byggjematerialar i stor skala, vil det alltid vere behov for nye materialar. Nokre materialar held seg lenge, mens andre materialar ikkje kan brukast på nytt direkte, men kan bli vunne att til nye produkt.

Staten er ein viktig aktør i arbeidet med at klimavenlege materialar vinn fram. Sidan staten kjøper inn bygg og byggjevarer for milliardar av kroner årleg, kan staten hjelpe til på innovasjonssida ved å premiere låge utslepp. Dette må gjerast på ein måte som stiller krav til utsleppa til materialane etter eit prinsipp om teknologinøytralitet. Miljødeklarasjonar er eit godt reiskap for å gjennomføre dette fordi dei gir kunnskap om utsleppsnivået til det enkelte produktet. Ved å bruke denne kunnskapen systematisk, som ein del av klimagassberekningar for bygningen, kan materialane med høge utslepp veljast bort, slik at det er dei med låge utslepp som blir valde. I byggjeprosjekt er det private entreprenørar som kjøper inn byggjevarer på vegner av staten. At det blir stilt krav i dei offentlege innkjøpa som styrer materialvala til entreprenørane, er dermed essensielt for å oppnå denne effekten.

8 Fornybar energi gjer det mogleg med grøn endring

8.1 Tilgang på energi

Noreg har god tilgang på fornybare energiressursar, hovudsakleg gjennom regulerbar vasskraft. Norsk kraftproduksjon er om lag 98 prosent fornybar. Vi har òg ei marknadsorganisering og eit kraftnett som sørgjer for effektiv utnytting av kraftsystemet. Til saman gir dette gode føresetnader for auka bruk av elektrisk kraft også på område som i dag bruker fossil energi.

Noreg har allereie ein høg grad av elektrifisering. For å nå klimamåla våre og greie omstillinga til lågutsleppsamfunnet vil ytterlegare elektrifisering vere naudsynt, ikkje minst i transportsektoren. Eit fleksibelt energisystem kan medverke til raskare elektrifisering og lågare kostnader for forbrukarar og næringsliv.

Effektiv regulering og riktig prising er hovudelementa i å oppnå dette, men er ikkje alltid tilstrekkeleg for å drive fram den nødvendige teknologi- og marknadsutviklinga. Enova kan spele ei rolle i å finne løysingar som tek omsyn til behovet for eit effektivt energisystem i ei tid med store endringar. Til dømes betre samspel mellom termisk energi og kraftsystemet og utvikling av nye teknologiar og løysingar knytt til energilagring og forbrukarfleksibilitet.

Energieffektivisering er framleis viktig i alle sektorar og løner seg ofte for den enkelte. Smarte straummålarar gir betre informasjon om forbruk og er et viktig verktøy for å leggje til rette for andre teknologiske løysingar, som til dømes smart lading av elbil.

Noreg har i dag eit overskot på fornybar kraft i eit år med normale vêrtilhøve. Det ligg òg an til eit kraftoverskot i både Noreg og Norden dei komande åra, sjølv med ein venta auke i forbruk frå hushald, transport, industri og petroleumsverksemda.

Politikken til regjeringa er at fornybar kraftproduksjon skal vere lønsam. Med lønsemd meiner ein da både samfunnsøkonomisk lønsemd, jf. energilova, og bedriftsøkonomisk lønsemd. Utbygginga av ny fornybar kraft må skje i eit tempo og omfang som ikkje gir uakseptable verknader for lokalsamfunna og viktige miljø- og samfunnsinteresser. Ut frå omsynet til nasjonale og vesentlege regionale miljøverdiar vil ei rekkje område ikkje vere eigna for utbygging av fornybar energiproduksjon. I område der utbygging blir tillaten, må vi ta vare på viktige landskaps- og miljøverdiar. Utbygginga av ny fornybar kraftproduksjon skal vere basert på at ein grundig har vekta fordelane og ulempene for samfunnet. I stortingsmeldinga Vindkraft på land (Meld. St. 28 (2019–2020)) føreslo regjeringa at verknader for landskap og miljø, samfunn og naboar skal vektleggjast sterkare i konsesjonsbehandlinga av vindkraft framover.

Som elles i Norden er det vindkraft som i dag utgjer det største potensialet for ny fornybar kraftproduksjon i Noreg, både på land og til havs. Regjeringa har mellom anna avgjort at områda Utsira Nord og Sørlige Nordsjø II skal opnast for konsesjonssøknader om fornybar energiproduksjon til havs, slik som vindkraftprosjekt. Områda blir opna frå 1. januar 2021. Utsira Nord er eigna for flytande vindkraft. Sørlige Nordsjø II er grunt nok til å utvikle botnfast vindkraft, men det er mogleg med flytande vindkraft òg.

Det er framleis mogleg å byggje ut noko ny vasskraft i vassdrag som ikkje er verna. Det er òg mogleg å auke produksjonen frå eksisterande vasskraftanlegg ved å ruste opp og utvide dei. Politikken til regjeringa er at vassdragsvernet i hovudsak skal liggje fast, jf. energimeldinga (Meld. St. 25 (2015–2016) Kraft til endring – energipolitikken mot 2030).

Anten det er nye prosjekt innan vasskraft, vindkraft eller opprusting og utviding, er det aktørane som sjølve må vurdere lønsemda og søkje konsesjon. Lønsemda vil i hovudsak avhenge av kraftpris, som igjen avheng av marknadsforholda i Noreg og i nabolanda våre. Viktige drivarar for kraftprisen er til dømes utviklinga i kraftforbruket, ny kraftproduksjon og kvoteprisen i det europeiske kvotesystemet EU ETS.

Noreg og Norden blir gjennom nye kraftkablar frå fleire nordiske land tettare integrerte med dei europeiske landa fram mot 2030. I dag har Noreg ein utvekslingskapasitet på 6200 MW. I løpet av 2020 og 2021 aukar Noreg kapasiteten for kraftutveksling gjennom nye kablar til høvesvis Tyskland og Storbritannia. Da blir samla utvekslingskapasitet 9000 MW, og dette gjer det mogleg for Noreg å nytte forskjellane i dei ulike kraftsystema. På denne måten å sikrar vi ei trygg kraftforsyning.

Det er ikkje mogleg å unngå at bygging av fornybar energiproduksjon og nett har nokre negative konsekvensar for miljøet eller andre interesser. Noreg har verdifull og variert natur, landskap og andre miljøverdiar som det er viktig å ta vare på. Difor vektast desse omsyna opp mot samfunnsnytta i alle utbyggingssaker.

Konsekvensane for natur og miljø varierer frå prosjekt til prosjekt. Både vass- og vindkraft påverkar dyreliv, natur- og landskapsområde, kulturmiljø og friluftsliv og -opplevingar. Vasskraft påverkar til dømes fisk og fiske og naturtypar og område knytt til vassdrag. Vindkraft er ofte meir arealkrevjande og kan redusere samanhengande naturområde som forstyrrar og fragmenterer leveområda for pattedyr, fugl og anna dyreliv. Fuglar er til dømes særleg utsett for kollisjonar med vindmøllene. I likskap med andre arealinngrep påverkar òg kraftmaster og kraftlinjer landskapet, friluftslivet og naturmangfaldet. Fugl er også den artsgruppa som er mest utsett for påverknad frå kraftlinjer.

Noreg har òg betydelege biomasseressursar i skog og jordbruk som inneber eit stort teknisk potensial for produksjon av bioenergi. Potensialet er størst for auka utnytting av hogstavfall, frå avverking av tømmer, og sidestrøymar frå treforedlings- og treindustri. Hogstavfall bidreg til utslepp over tid om det rotnar i skogen. Bruk av dette vil føre til utslepp i arealbrukssektoren, men samstundes bidra til utsleppsreduksjonar i andre sektorar om det erstattar fossil energi. Det er viktig å la minimum 30 prosent av hogstavfallet liggje igjen for å bevare næringsstoffa i jorda og la stubbar, skadde og døde trær og stor lauv- og edellauvtrær liggje som ressurs for naturmangfald. Regjeringa har sett mål om auka bruk av avansert biodrivstoff. Ei etablering av norsk produksjon vil bidra til grøn verdiskaping i Noreg basert på eigne ressursar.

Saman med kollektive løysingar som fjernvarme og bruk av spillvarme kan stasjonære varmeløysingar som nytter biomasse, gi auka fleksibilitet og bidra til å avlaste straumnettet i situasjonar med høgt forbruk, når varmebehovet er størst.

8.2 Kraftutviklinga mot 2030

Etter ein periode med lite utbygging av ny kraftproduksjon har Noreg hatt ein betydeleg auke i utbygginga dei siste åra. Ved inngangen til fjerde kvartal 2020, var den norske evna til kraftproduksjon 151 TWh, i år med normale vêrtilhøve. Sidan 2015 har kraftproduksjonen auka med om lag 12,6 TWh, fordelte på 4 TWh vasskraft og 8,8 TWh vindkraft og ein liten reduksjon i termisk kraft. I den same perioden har kraftforbruket stege med 4,3 TWh og var i 2019 134,7 TWh. Med normale vêrtilhøve har Noreg i dag eit overskot av kraft.

Dei neste åra er det venta at produksjonen av straum vil auke, hovudsakleg som følgje av meir vindkraft som allereie er under bygging. Dei fleste anlegga som blir planlagde og bygde i dag, vil stå ferdige i 2022. Det blir òg bygd store mengder ny kraftproduksjon i nabolanda våre. Det er difor venta ein auke i det norske og det nordiske kraftoverskotet dei neste åra, sjølv om behovet for elektrisitet aukar samtidig.

Fram mot 2030 er bruken av elektrisitet venta å stige i fleire sektorar og på nye område. Særleg er det venta meir straumbruk i industrien og petroleumsverksemda. Auken som følgje av elektrifiseringa av transportsektoren kjem i tillegg, men mengda er relativt låg samanlikna med andre sektorar.

Det er uvisst korleis forbruket vil utvikle seg lenger ut i perioden. Elektrifisering av transportsektoren kan til dømes gå raskare enn anslått og gi eit høgare straumforbruk. Hydrogen kan òg bli ei viktig energivare i overgangen til lågutsleppssamfunnet. Dette gjeld spesielt for tunge transportmiddel som skal gå langt, til dømes trekkvogner på veg og skip. Hydrogen kan òg vere aktuelt i andre sektorar, som til bruk i industrielle prosessar. Hydrogen som blir laga ved elektrolyse, krev mykje straum.

Med utsikter om kraftoverskot og styrkt utvekslingskapasitet har Noreg eit godt utgangspunkt for å ta i bruk meir elektrisitet mot 2030.

8.3 Kraftnettet

Eit velfungerande kraftnett er ein føresetnad for elektrifisering. Fleire stader i landet blir det no gjort store investeringar i kraftnettet på alle nettnivå. Fram til 2030 må mange av transformatorane og kraftleidningane som er i distribusjonsnettet i dag, skiftast ut på grunn av alder. Nettselskapa kan da ta høgd for ein forventa auke i effektbehovet som følgje av forbruksutviklinga når dei investerer i nye anlegg. Slik kjem nettet dei neste åra til å bli enda betre rusta til å handtere meir elektrifisering. Statnett og dei lokale nettselskapa har ei heilskapleg vurdering av korleis nettet bør dimensjonerast og utviklast for å dekkje effektbehovet. Målet er å ikkje byggje ut meir nett enn nødvendig, og å byggje til lågast mogleg kostnad for brukarane.

Elektrifiseringa av industri, bilar, bussar og ferjer har gitt eit behov for å auke kapasiteten i distribusjonsnettet. Kapasiteten i regionalnettet har stort sett vore god nok til å handtere det auka forbruket. Statnett har sett på kva konsekvensar auka elektrifisering har for kraftnettet. Analysane deira viser at høgare kraftforbruk frå transportsektoren i liten grad aukar behovet for tiltak i transmisjonsnettet, men kan påskunde mange investeringar. Det finst døme på at elektrifisering av enkelte ferjesamband blir vanskeleg på grunn av avgrensa kapasitet i transmisjonsnettet, men dette høyrer til unntaka.

Nettselskapa har ei plikt til å knyte til forbruk på alle nettnivå, såkalla tilknytingsplikt. Nettselskapa pliktar å greie ut, planleggje, omsøkje og investere i kraftnettet utan grunnlaust opphald slik at det så snart som mogleg blir driftsmessig forsvarleg å knyte til forbruket. Nødvendige nettinvesteringar kan vere tidkrevjande, og det kan ta lenger tid å få på plass enn det nye forbruket. Forpliktande avtalar mellom det aktuelle nettselskapet og aktøren som skal knytast til, kan bidra til god koordinering og redusert risiko for unødige utgreiingar og feilinvesteringar hos begge partar.

Det blir gjort store investeringar i kraftnettet på alle nettnivå fleire stader i landet som mellom anna legg til rette for realisering av klimamål og styrkt nasjonal konkurransekraft. Ifølgje Noregs vassdrags- og energidirektorat (NVE) blir det forventa nettinvesteringar for totalt 135 milliardar kroner i tiårsperioden 2018–2027. Til dømes ventar Statnett eit årleg investeringsnivå på over 4 milliardar kroner fram mot 2030 som følgje av planar om å forsterke og fornye transmisjonsnettet over heile landet.

Gitt det høge investeringsnivået er det særleg viktig å sørgje for at kostnadene ikkje blir større enn nødvendig, og at det er dei riktige investeringane som blir gjort. I tillegg skal kostnadene fordelast mellom nettkundane på ein rimeleg måte. Dersom ein nettkunde ber om tilknyting til nettet, auka kapasitet eller kvalitet, og bestillinga frå kunden utløyser behov for nettinvesteringar, skal nettselskapet krevje at kunden betaler heile eller delar av investeringskostnaden gjennom eit anleggsbidrag. Anleggsbidraget skal medverke til at aktørane får meir effektive prissignal om lokalisering, dimensjonering og etablering.

Anleggsbidraget synleggjer kostnadene når nokon ber om tilknyting eller auka kapasitet, til dømes for å etablere hurtigladestasjonar til elbil eller landstraumanlegg. Den som har bede om tilknytinga, kan dermed vurdere tilknytinga mot andre løysingar, mellom anna ladeløysingar med lågare effektbehov og smartare styringssystem, bruk av ekstra batteri og andre tiltak for å redusere energi- og effektbehovet. Anleggsbidraget kan i nokre tilfelle òg blir redusert ved å etablere ladeanlegget ein stad med god plass i nettet. Slike tiltak kan bidra til at dei samla investeringane ikkje blir større enn nødvendig. Investeringar i kraftnettet som ikkje blir dekte av anleggsbidrag, må betalast av dei andre kundane i nettselskapet gjennom ei høgare nettleige.

Olje- og energidepartementet hadde hausten 2020 på høyring eit forslag til forskriftsendring som opnar opp for at nettselskap og ein uttakskunde kan inngå avtale om tilknyting til nett med vilkår om at kunden kan koplast ut eller få redusert forsyning i gitte situasjonar. Forslaget vil leggje til rette for at nye tilknytingar av forbruk eller forbruksauke kan gjennomførast utan at det er nødvendig å investere i nettanlegg, til fordel for både nettselskap og kunde. I mange tilfelle vil nettselskapet kunne gi raskare tilknyting.

8.4 Effekt og nettkostnader

For at vi skal lukkast med elektrifiseringa, må vi nytte kapasiteten i nettet best mogleg. Dersom vi ikkje utnyttar nettet effektivt, risikerer vi å byggje ut meir nett ein det vi treng. Det kan føre til unødige naturinngrep og til at nettleiga til hushald og næringsliv blir høgare enn nødvendig.

Dei siste åra har effektuttaket i Noreg auka meir enn energibruken. Belastninga på kraftnettet blir difor større i enkelttimar, samstundes med at det blir færre kilowattimar å dele kostnadene på. Prisinga av effektbelastninga hos kundane kan bidra til at kundane blir meir medvitne om effektbruken og korleis han verkar på kostnadene i nettet, og det kan gi insentiv til endra åtferd. Samla sett kan dette gi ei lågare nettleige på sikt.

Prising av effektbelastninga hos kundane kan vere ein effektiv og relevant måte å fordele kostnadene i nettet på. NVE ved Reguleringsmyndigheita for energi (RME) har hatt på høyring forslag til endring i nettleigestrukturen. Forslaget legg opp til ein nettleigestruktur med meir effektbaserte tariffar. RMEs siste forslag ligg no til vurdering i Olje- og energidepartementet.

9 Vurdering av klimaplanen og faste, nye klimameldingar framover

9.1 Innleiing

Regjeringa vil:

• i dei årlege klimalovrapporteringane gjere greie for gjennomføringa av klimaplanen og framdrift mot klimamålet 2030

• ta sikte på å leggje fram klimameldingar jamleg, neste gong i 2024

Med denne meldinga har regjeringa lagt ein plan for klimapolitikken dei neste ti åra og staka ut kursen mot lågutsleppssamfunnet. Vi vil ta i bruk dei naudsynte verkemidla for å nå klimamåla. Men norsk klimapolitikk er ikkje ferdig utforma. No startar jobben med å gjennomføre og følgje opp måla. For å sikre at klimamåla blir nådd, må vi jamleg vurdere framgangen. Dette kapittelet tek for seg korleis regjeringa vil følgje opp planen, vurdere verkemiddelbruk og sjå det i samanheng med Noregs klimarapportering.

Effekten av verkemidla avheng av mange faktorar som er usikre. Teknologiutviklinga kan gå både tregare og raskare enn analysane viser.

Regjeringa vil følgje opp klimaplanen over tid, og vil i dei årlege klimalovrapporteringane gjere greie for gjennomføring av planen og framdrift mot klimamålet for 2030. Dei årlege klimalovrapporteringane vil gi eit bilde av om det er behov for å justere kursen.

Regjeringa tek òg sikte på å leggje fram klimameldingar med jamlege mellomrom, neste gong i 2024. I den vil regjeringa vurdere framdrifta og status for utsleppsreduksjonar, og vurdere om det er behov for justering av kursen.

Tidspunkt for når klimameldingar etter 2024 skal leggjast fram avheng av fleire faktorar, mellom anna om dei norske forpliktingane i klimaavtala med EU blir endra. EU har forsterka sitt klimamål for 2030, og vil som følgje av det forsterka målet, gjere endringar i klimaregelverka. Desse regelverka vil kunne få betydning for Noregs klimapolitikk gjennom klimaavtalen med EU. Det kan då vere fornuftig å vurdere ei ny klimamelding i lys av endringar i klimaregelverket som vil bli relevante for Noreg.

9.2 Rapportering og revisjon bidreg til openheit og transparens

9.2.1 Noreg rapporterer både til Stortinget, ESA og FN

Rapportering er eit viktig verktøy for å gjere opp status og gi allmenta informasjon. Den gir informasjon om korleis klimapolitikken verkar, og om vi er på rett veg til å nå klimamåla og omstille Noreg til eit lågutsleppssamfunn.

Noreg har fleire rapporteringsforpliktingar på klimaområdet, det skal rapporterast både til FN under Klimakonvensjonen og Parisavtalen, til ESA i klimaavtalen med EU og til Stortinget etter klimalova.

9.2.2 Rapportering til Stortinget – klimalova

Noregs klimalov forpliktar regjeringa til kvart år å gi Stortinget ei utgreiing om status og framdrift i arbeidet med Noregs klimamål. Rapporteringa skal innehalde informasjon om utviklinga i klimagassutsleppa og opptaket, utsleppsframskrivingar, gjennomføring av dei lovfesta klimamåla, sektorvise utsleppsbanar for ikkje-kvotepliktig sektor, status for Noregs utsleppsbudsjett og Noregs arbeid med klimatilpassing. Regjeringa vil i dei årlege klimalovrapporteringane gjere greie for gjennomføring av planen og framdrift mot klimamålet for 2030.

9.2.3 Rapportering til FN – Klimakonvensjonen og Parisavtalen

I fleire år har Noreg rapportert i tråd med forpliktingane våre under FNs klimakonvensjon. Kvart år rapporterer vi utsleppsrekneskap (National Inventory Report), annakvart år gjer vi opp status for effekten klimapolitikken vår har, mellom anna ved å berekne effekten frå verkemidla eller grupper av verkemiddel for å redusere klimagassutsleppa. Rapporten inneheld òg informasjon om Noregs klimafinansiering. Kvart fjerde år leverer vi ein omfattande rapport (nasjonal kommunikasjon) som tek for seg klimapolitikken breitt. Denne rapporten inneheld dessutan informasjon om klimaforsking, klima i skolen og utdanning og klimatilpassing. Eit revisjonsteam går gjennom alle rapportane som Noreg leverer til FNs klimakonvensjon.

Under Parisavtalen vil Noreg halde fram med å rapportere utsleppsrekneskap (National Inventory Report) årleg. I tillegg vil vi rapportere på korleis vi ligg an til å nå klimamålet vårt under Parisavtalen (nasjonalt fastsette bidrag). Vi må òg informere om mellom anna klimatilpassing og Noregs klimafinansiering, teknologioverføring og kapasitetsbygging i utviklingsland. Det vil vi gjere annakvart år frå 2024.

9.2.4 Rapportering til ESA – Klimaavtalen med EU

Til EFTAs overvakingsorgan ESA skal vi frå 2021 regelmessig rapportere korleis vi ligg an til å nå forpliktingane i avtalen. Noregs rapportering er grunnlaget når ESA skal vurdere om Noreg oppfyller forpliktingane i avtalen. Noreg skal kvart år levere ein utsleppsrekneskap (15. mars), og annakvart år (15. mars) skal vi rapportere statusen for klimapolitikken, verkemiddel (eller grupper av verkemiddel) og dei mest oppdaterte utsleppsframskrivingane. Rapportane skal i tillegg fortelje, der det lar seg gjere, kva effekt klimapolitikken og verkemidla har.

9.2.5 Omfattande revisjonar av utsleppsbudsjettet

I samsvar med klimaavtalen med EU, skal ESA gjennomføre omfattande revisjonar av utsleppsrekneskapen i 2027 og 2032. Revisjonane skal sikre at dei norske utsleppa er i takt med utsleppsbudsjettet som er fastsett under innsatsfordelingsforordninga og forpliktinga i skog- og arealbruksregelverket. Første revisjonen i 2027 dekkjer utsleppa og opptaket i åra 2021–2025. Andre revisjonen 2032 dekkjer utsleppa og opptaket i åra 2026–2030. Viss revisjonen viser at vi ikkje når forpliktingane, blir sanksjonsmekanismane i regelverket tekne i bruk.

10 Økonomiske og administrative konsekvensar av klimaplanen for 2021–2030

10.1 Overordna

Å nå klimamåla for 2030 vil innebere kostnader. Samstundes vil kostnadene ved å ikkje redusere utsleppa globalt vere svært store. Kostnadene om norsk økonomi ikkje er godt nok førebudd på ei verd som når klimamåla sine, vil òg vere høge. Verkemidla regjeringa legg fram i denne planen, vil påverke nær sagt alle i det norske samfunnet på ulike vis. Det er òg andre positive verknader av mange av dei utsleppsreduksjonane som ligg i klimaplanen, sjå meir om det i sektorkapitla. Auken i avgifter styrker insentiva til å omstille seg slik at ein ikkje treng å bruke fossil energi.

Å setje ein pris på utslepp er i tråd med prinsippet om at den som forureinar skal betale. Sektorovergripande verkemiddel bidreg òg til at utslepp blir prisa likt. Styresmaktene bidreg til omstillinga både gjennom stønad til konkrete tiltak og støtte til teknologiutvikling, til dømes gjennom Enova, som gjer omstillinga enklare og billegare for bedrifter og hushald. Det blir gitt betydelege løyvingar til klimaformål. I 2021 blir det mellom anna løyva om lag 3,3 milliardar kroner til Enova. Uvissa om teknologiutviklinga og effekten av ulike verkemiddel både på utslepp og for kostnader er stor. Difor må ein òg vurdere konsekvensane og innrettinga av politikken undervegs. Teknisk berekningsutval for klima gir råd om betre metodar for å vurdere effekten av ulike verkemiddel, og legg fram årlege rapportar.

Regjeringa vil gradvis trappe opp CO₂-avgifta til 2 000 2020-kroner, noko som er venta å utløyse store utsleppsreduksjonar. Regjeringa har som politikk at det samla skatte- og avgiftsnivået ikkje skal auke. Dette inneber at ein avgiftsauke skal motsvarast av tilsvarande skatte- eller avgiftslette, primært for dei gruppene som er omfatta av auka avgifter.

Analysen til SSB av konsekvensane av ei halvering av utsleppa gjord i samband med Klimakur 2030 antydar at ein må auke prisen på utslepp til om lag 4 000 kroner per tonn dersom norske ikkje-kvotepliktige utslepp skal halverast i 2030 gjennom å auke avgifta. Hushalda og næringslivet blir påførte direkte kostnader av avgiftsauken gjennom at dei vil endre åtferda si og velje dyrare teknologiar med mindre utslepp. Analysen viser at den totale velferda blir redusert. Nyttetapet kan sjåast som eit mål på dei samfunnsøkonomiske kostnadene. Analysen syner òg at det er viktig korleis ein bruker auka inntekter frå avgifter. Om ein bruker inntekta til å redusere skatten på arbeid, aukar både BNP og konsum, og nyttetapet blir mindre. Sjå meir omtale av avgift og analysane i kapittel 3.1 og 3.3.

Den samla auken og det konkrete nivået for avgifta kvart år vil ein måtte ta stilling til i dei vanlege budsjettprosessane og vurdere i lys av teknologiutviklinga slik at vi oppnår tilstrekkelege reduksjonar. I effektvurderinga i meldinga har regjeringa lagt til grunn at utsleppseffekten av avgifta kjem lineært. Ved å trappe opp meir tidleg, vil den forventa klimaeffekten kunne bli større. Ved å trappe opp avgifta mindre tidleg, kan den forventa klimaeffekten bli mindre. Om den teknologiske utviklinga er raskare enn vi har lagt til grunn og kostnaden på låg- og nullutsleppsløysingar fell raskare enn vi trur, kan vi oppnå same utsleppsreduksjonen med ei lågare avgift. På den andre sida kan det bli behov for raskare opptrapping av avgifta dersom ein ser at det ikkje blir oppnådd tilstrekkelege reduksjonar i ikkje-kvotepliktige utslepp.

Høgare CO₂-avgift påverkar utsleppa primært gjennom å auke prisen for utslepp og styrkje insentiva til å velje nullutsleppsteknologi og/eller til dømes gjennomføre reiser meir effektivt. Slike tilpassingar vil kunne medføre auka kostnader både for næringslivet og privatpersonar. For dei bedriftene som held fram med å bruke fossile løysingar, vil ei CO₂-avgift på 2 000 kroner kunne medføre høgare driftskostnader. Både bedrifter og hushald vil få senka andre skattar og avgifter gjennom at regjeringa vil kompensere for avgiftsauken.

10.2 Konsekvensar for transport

Tilpassingsmoglegheitene, til dømes med nullutsleppsløysingar, blir stadig fleire og betre, og ein gradvis avgiftsauke inneber at overgangen ikkje blir så stor år for år. Ser ein på forventa utvikling i bilsalet, blir det no lagt til grunn at omkring halvparten av personbilane på norske vegar vil vere nullutslepp innan 2030 og dermed ikkje påverka av avgiftsauken. Ein stor del av bilane med forbrenningsmotor er venta å vere hybridar, med lågt drivstoffbruk. Betre elbilar og høgare CO₂-avgift gir sterke insentiv til å velje elbilar for dei som køyrer mykje, til dømes drosjer. For tungtransporten er utviklinga meir uviss, sjølv om ein her òg reknar med at overgangen til nullutslepp vil kunne skje raskt når teknologien blir tilgjengeleg. Auka avgift gir òg auka insentiv for logistikktiltak som kan gi meir effektiv transport og lågare utslepp og driftskostnader.

For å nå måla for transportsektoren nyttar regjeringa ein samansett verkemiddelbruk. Verkemiddel utover avgift, som stønader, reguleringar og samordna transport- og arealplanlegging, kan lette omstillinga for dei som i dag bruker fossile køyretøy.

Høgare CO₂-avgift vil gi sterkare insentiv til å redusere utsleppa frå transport, gjennom overgang til nullutsleppsteknologi og lågare drivstoffbruk, til dømes ved at fleire reiser kollektivt. For hushald og føretak som held fram med å bruke fossile bilar vil høgare CO₂-avgift isolert sett medføre høgare utgifter viss ein reiser som før.

Innan sjøfart, fiske og havbruk blir det lagt til grunn at aktørane vil rette seg inn etter eit prissignal, og at ein varsla avgiftsauke i kombinasjon med meir spesifikke verkemiddel innan fartøysegmenta vil bidra til raskare grøn omstilling. Regjeringa vurderer å lempe på vilkåra for lågutsleppssoner, slik at desse òg kan opprettast med klimagrunngiving. Regjeringa vil òg sjå nærmare på å bruke heimelen i vegtrafikklova § 7 til å opprette nullutsleppssoner av omsyn til klimaet, i første omgang i form av eit pilotprosjekt i eit mindre tal på byar, der hovudvegnettet/riksvegar ikkje blir omfatta. Dette vil kunne gi kommunane fleire verktøy. Oppretting av ei eventuell nullutsleppssone vil innebere auka kostnader for dei privatpersonane og verksemdene som vil ha behov for å køyre i det aktuelle området, med mindre dei har gått over til nullutsleppskøyretøy. For kommunane vil det gi administrative kostnader til mellom anna utgreiing, etablering, kommunikasjon, handheving og sanksjonering av sonene. Samstundes vil låg- og nullutsleppssoner kunne gi gevinst både for lokal luftkvalitet og støy frå næringstransporten i bysentruma. Storleiken på gevinstane vil avhenge av korleis aktørane tilpassar seg, av kor varig utsleppssona er og den geografiske utstrekninga.

Strengare krav i anbod vil kunne medføre høgare innkjøpskostnader for kommunar og fylkeskommunar dei nærmaste åra, men over tid vil lågare driftskostnader gjere det lønsamt med til dømes elferjer og elbussar. Regjeringa tek sikte på å innføre krav om nullutslepp eller bruke biogass i nye bussanbod frå 2025. I Klimakur 2030 blir det vurdert at elektriske bussar kan gi reduserte investerings- og driftskostnader knytte til bussdrift i kommunane frå omkring 2025. Kostnader for etablering av ladeinfrastruktur er inkludert i berekningane i Klimakur 2030. Regjeringa tek vidare sikte på å innføre krav til nullutslepp i offentlege kjøp av personbilar og lette varebilar frå 2022.

Regjeringa vil innføre låg- og nullutsleppskriterium i nye anbod for ferjesamband og hurtigbåtar der det ligg til rette for det høvesvis i løpet av 2023 og 2025. Berekningar frå DNV GL tyder på at fylkeskommunane på dei fleste samband vil ha meirkostnadar knytte til låg- og nullutsleppsløysingar for ferjer og hurtigbåtar, men det er store variasjonar frå samband til samband22. Fylkeskommunane vil bli kompensert for eventuelle meirutgifter som følgjer av krav til låg- og nullutsleppsløysingar for ferjer og hurtigbåtar. Regjeringa kjem tilbake med konkrete forslag til kompensasjon i dei årlege budsjetta. Staten støttar opp om teknologiutvikling gjennom mellom anna Klimasats og Enova, som kan bidra både med midlar til ombygging av fartøy og til utbygging av infrastruktur som land- og ladestraum.

Endringar i omsetningskravet for biodrivstoff til vegtrafikk og innføring av eit omsetningskrav for anleggsdiesel (jf. kapittel 3.4.2.3.) inneber administrative kostnader for styresmaktene. For brukarar av drivstoff vil omsetningskrav føre til auka pumpepris på grunn av at biodrivstoff er dyrare enn fossilt drivstoff, og det er venta at prisen vil auke fram mot 2030 på grunn av stigande global etterspurnad.

Meir bruk av biodrivstoff vil få konsekvensar for kommunane gjennom auka driftskostnader, men kor mykje avheng mellom anna av utviklinga i pris på fossilt drivstoff og biodrivstoff.

Regjeringa tek sikte på å innføre krav om låg- og nullutsleppsløysingar for servicefartøy i havbruksnæringa med ei trinnvis innfasing frå 2024, der forholda ligg til rette for det. Kravet vil rette seg inn mot næringsaktørar. Meir bruk av låg- og nullutsleppsløysingar som følgje av eit krav kan gjere det nødvendig med utbygging av infrastruktur på land.

Klimaplanen frå regjeringa vil bidra til sterkare omstilling av transportsektoren med ein auke i andelen nullutsleppskøyretøy og auka bruk av biodrivstoff.

I byområda skal klimagassutslepp, kø, luftforureining og støy bli reduserte gjennom effektiv arealbruk, og ved at veksten i persontransporten skjer med kollektivtransport, sykling og gonge. Vi vil ha byar der ein kjem seg lett fram, og der dei negative konsekvensane av vegtrafikken ikkje blir høgare enn nødvendig. Mykje av politikken som er bra for klimaet, handlar først og fremst om gode bumiljø, betre vilkår for næringslivet og auka mobilitet for alle.

10.3 Konsekvensar for jordbrukssektoren

I klimaavtalen mellom regjeringa og organisasjonane i jordbruket er det sett eit mål om å redusere utsleppa og auke opptaket av klimagassar tilsvarande 5 millionar tonn CO₂-ekvivalentar for perioden 2021–2030. Avtalen krediterer, i tillegg til reduksjonar i jordbruket, reduksjonar i utslepp som blir gjorde i andre sektorar enn jordbruket. Regjeringa legg difor i denne planen til grunn ein reduksjon bokført i jordbrukssektoren på 4 millionar CO₂-ekvivalentar over perioden. Ei vurdering av tiltak og verkemiddel for å følgje opp klimaarbeidet i jordbruket inngår som ein naturleg del av dei årlege jordbruksforhandlingane.

Fleire av klimatiltaka i jordbruket kan i tillegg bidra til andre samfunnsmål som betre vassmiljø, større biologiske mangfald og reduserte utslepp til luft. Dei vil difor kunne ha ei høgare samfunnsnytte enn det som kjem fram i analysane av klimaeffekt. Fleire av desse tiltaka gir dessutan god agronomi. Andre klimatiltak vil kunne ha negative konsekvensar på andre samfunnsmål, som busetnad og kulturlandskap.

Klimakur 2030-utgreiinga har berekna at forbruksendringar som indirekte kan medføre reduksjonar i klimagassutslepp frå jordbrukssektoren er samfunnsøkonomisk lønsame. Dette gjeld kosthaldsendringar i tråd med kostråda frå Helsedirektoratet og redusert matsvinn i tråd med bransjeavtalen. Desse analysane har ikkje talfesta konsekvensar av endra verkemiddelbruk overfor jordbruket eller endringar i dei kollektive goda jordbruket gir oss. Det er samstundes krevjande å peike på samanhengen mellom verkemidla og konkret effekt på kosthaldet og med det endringar i jordbruksproduksjonen og klimagassutsleppa.

Kommunar og fylkeskommunar vil i mindre grad bli påverka av tiltaka som omhandlar utsleppsreduksjonane i jordbruket i denne planen, utover endringane som kjem i dei årlege jordbruksavtalene.

10.4 Konsekvensar for andre sektorar med ikkje-kvotepliktige utslepp

Aktørar i næringslivet som bruker fossile brensel, vil få auka utgifter knytte til auken i klimaavgiftene. For mange av desse aktørane, vil det vere mogleg å unngå avgifta ved å leggje om til straum, biobrensel, varmepumper eller andre energiberarar baserte på fornybar energi. Slik omlegging har òg kostnader. Meir bruk av straum kan òg ha konsekvensar for kraftsystemet i enkelte område, sjå kapittel 8. Andre delar av næringslivet, mellom anna bedrifter som leverer desse energiløysingane, kan få auka lønsemd som følgje av verkemidla. Det vil òg bli meir lønsamt å levere brukt HFK og PFK til destruksjon i tråd med reglane.

Hushald som nyttar gass til oppvarming, vil få auka utgifter knytte til auken i CO₂-avgifta. Moglegheita for å leggje om til andre energiløysingar vil vere tilsvarande som omtalt ovanfor for næringslivet.

Kommunale etatar vil få større kostnader som konsekvens av auken i CO₂-avgifta viss dei nyttar fossile brensel til dømes til oppvarming, på same måten som næringslivet og hushalda. Nokre kommunar eig forbrenningsanlegg for avfall og driv desse på delvis kommersiell basis. Dei kan merke redusert lønsemd for anlegga som følgje av avgifta på forbrenning av avfall.

10.5 Konsekvensar for skog og arealbruk

Klimatiltaka i skog skil seg frå tiltak i andre sektorar ved at den generelle auken i tilvekst vil ha auka verdiskaping i skognæringa som ein positiv tilleggseffekt. Dette vil gjelde både primærproduksjonen og industrileddet. Samstundes inneberer dei fleste av dei skisserte skogtiltaka meir intensive produksjonsformer og har potensial for å påverke både naturmangfaldet og andre miljøverdiar. Regjeringa meiner at tiltaka kan innrettast slik at miljøkonsekvensane blir akseptable.

Redusert nedbygging av skog, myr, jordbruksareal og andre karbonrike areal er bra for klima, naturmangfald, skogbruk, jordbruk og mattryggleik, men vil innebere ei avgrensing på bruk av areal. Fortetting og ombruk av allereie utbygde areal gir òg synergiar med redusert transportbehov og dermed reduserte utslepp frå transport.

Endringar av forskrift om berekraftig skogbruk med skjerpa krav til minste alder for hogst, (jf. kapittel 4.4.3) kan medføre nokre fleire oppgåver knytte til skogforvaltninga i kommunane. Statistikk viser at dette utgjer 3–4 prosent av arealet. Jamt fordelt svarer det til mellom éin og to søknader per kommune i året.

Eit eventuelt forbod mot å opne nye torvuttak vil innebere at uttaket av torv blir avgrensa til eksisterande felt. Med nivået vi har i dag på uttaka, kan produsentane drive i 20 år til. Regjeringa vil arbeide vidare med å fremje overgangen frå torvbaserte produkt til torvfrie produkt. Om ein lukkast med det, vil ein redusere faren for karbonlekkasje frå import.

Planen for å redusere nedbygging av grøne areal inneber i liten grad nye forpliktingar for kommunane. Regjeringa vil arbeide for at kommunar og fylkeskommunar skal få god rettleiing og gode verktøy slik at dei kan ta omsyn til karbonrike areal i arealplanlegginga. Eit eventuelt forbod mot å opne nye torvuttak vil gripe inn i den fridomen kommunane har over arealplanlegginga etter plan- og bygningslova. Regjeringa skal lage ein konkret strategi for å hindre nedbygging av myr. Det er for tidleg å seie kva for konsekvensar den strategien vil ha for kommunane.

10.6 Om bruken av fleksibilitet

Regjeringa planlegg for å nå forpliktinga for dei ikkje-kvotepliktige utsleppa gjennom nasjonale kutt. Om det blir nødvendig, vil regjeringa vurdere andre verkemiddel. Regjeringa vil om det er strengt nødvendig bruke fleksible mekanismar i EUs rammeverk for å sikre tilstrekkelege utsleppsreduksjonar.

Om det er eit underskot eller eit overskot på utsleppseiningar, kan vi låne frå eller spare til budsjettet det neste året. Om Noreg av ulike årsaker ikkje innfrir forpliktingane overfor EU med nasjonale tiltak, vil vi måtte ta i bruk fleksible mekanismar for å kome i mål. Det vil seie betale for ytterlegare utsleppskutt eller opptak i andre EU/EØS-land. Innsatsfordelinga gjer landa ansvarlege og sikrar at dei totale utsleppa i Europa går ned. EUs opning for bruk av fleksible mekanismar skal bidra til meir effektiv gjennomføring av utsleppskutta på tvers av EU. Det er òg ein tryggleiksventil som sikrar at vi når forpliktinga vår.

Regjeringa har lagt ein plan for å auke CO₂-opptaket i skog og redusere utsleppa frå arealbruk og arealbruksendringar. Med den informasjonen vi har i dag, er det etter bokføringsreglane til EU sannsynleg at Noreg vil få eit betydeleg utslepp frå skog og arealbrukssektoren. Forpliktinga om netto-null-utslepp kan da bli nådd gjennom nasjonale kutt utover forpliktinga i ikkje-kvotepliktige utslepp, som i transport og jordbruk. Alternativt kan ein nytte konverterte kvotar frå EU ETS eller utsleppseiningar frå andre europeiske land, anten tilgjengelege einingar frå deira ikkje-kvotepliktige sektor eller frå skog- og arealbrukssektoren. Uvissa om utsleppa frå skog- og arealsektoren er stor. Sjå kapittel 4.8 for nærmare omtale av dette.

Nyttar ein den fleksibiliteten ein har til å konvertere ETS- kvotar vil kostnadene avhenge av prisane i marknaden for slike kvotar i siste halvdelen av perioden 2021–203023. Om Noreg inngår avtalar med andre land om samarbeid innanfor innsatsfordelingsforordninga vil prisen avhenge av kva ein blir einige om i slike avtalar. Kostnadene ved å bruke slik fleksibilitet er uviss, og dei vil mellom anna avhenge av kva det kostar for andre land å redusere utsleppa sine, og om andre land i EU vil ønskje å kjøpe slike kvotar.

10.7 Konsekvensar for sektorar med kvotepliktige utslepp

Regjeringa vil auke CO₂-avgifta på innanriks kvotepliktig luftfart og CO₂-avgifta på kvotepliktige utslepp frå olje- og gassutvinninga i takt med auken i avgifta på ikkje-kvotepliktige utslepp. Den samla karbonprisen (avgift pluss kvotepris) i 2030 skal aukast til om lag 2 000 kroner per tonn CO₂, målt i faste 2020-kroner. Den totale karbonprisen skal ikkje overstige 2 000 kroner i perioden 2021–2030.

Norsk kvotepliktig fastlandsindustri vil ikkje bli omfatta av CO₂-avgifta, men vil møte den same kvoteprisen som industrien i andre land i Europa. I Noreg er ein større del av dei kvotepliktige utsleppa knytt til utslepp frå prosessar enn dei er i andre land. Å kutte store delar av prosessutsleppa vil krevje ny teknologi og nye løysingar. Utviklinga av ny teknologi tek tid og vil ofte medføre høge utviklingskostnader. Desse utviklingsløpa er i seg sjølv usikre.

Store delar av norsk industri eksporterer mykje av produksjonen sin, og hevdar seg godt i internasjonal konkurranse. Ein høgare pris på utslepp i Noreg samanlikna med i andre land kan isolert sett svekkje konkurranseevna til norske verksemder, og føre til karbonlekkasjar ved at konkurranseutsett produksjon blir flytta ut av landet til land med ein lempelegare klimapolitikk.

Regjeringa vil bidra til å motverke karbonlekkasje, det vil seie redusert risiko for at kvotekostnadene til bedriftene kan føre til at produksjonen flyttar til land med mindre strengt klimaregelverk, gjennom CO₂-kompensasjonsordninga for kraftkrevjande industri. I tillegg vil støtte til utvikling av lågutsleppsteknologiar i industrien bidra til å redusere risiko i samband med høgare kvoteprisar i framtida. Omstilling av industrien må skje utan unødig tap av næringar som elles er konkurransedyktige, slik at vi også i framtida har eit næringsliv som kan hevde seg internasjonalt og gi eksportinntekter til Noreg.

Olje- og gassverksemda vil med høgare CO₂-avgift betale meir for utsleppa sine. Prisen på olje og gass blir fastsett i verdsmarknaden, og petroleum frå Noreg konkurrerer med olje og gass frå andre land. Auka kostnader, mellom anna utsleppskostnader, kan ha påverknad på investeringar og aktiviteten i næringa. Samstundes gir ein høgare pris på klimagassutslepp insentiv til å ta i bruk og investere i lågutsleppsløysingar for å redusere utsleppa.

Innanriks luftfart vil fram mot 2030 få høgare CO₂-avgift. Dette vil saman med ei rekkje andre verkemiddel retta mot teknologiutvikling, gi luftfartsindustrien insentiv til å ta i bruk låg- og nullutsleppsteknologi. Auka avgifter kan på kort sikt føre til høgare billettprisar, så lenge flyselskapa held fram å forureine. Om null- og lågutsleppsløysingar blir fasa inn, vil flyselskapa betale mindre CO₂-avgift. Tilretteleggjing av luftrom og infrastruktur kan innebere auka kostnader for Avinor og Luftfartstilsynet, og samarbeidet mellom Luftfartstilsynet og EASA kan innebere auka kostnader for Luftfartstilsynet.

Enova, Grøn plattform-samarbeidet og forskingssamarbeid nasjonalt og deltaking internasjonalt vil gi insentiv til utsleppskutt og grøn omstilling i norsk næringsliv. Tilgang på risikokapital for grøne løysingar, til dømes gjennom Nysnø vil òg støtte omstillinga. Saman med auka kostnader for utslepp av klimagassar (avgifter og kvotepris) skal dette gi insentiv for utsleppskutt og omstilling av norske næringar og verksemder.

Industri som lukkast med utsleppskutt, vil ha ein konkurransefordel i marknader som etterspør produkt med låge utslepp. Europas «grøne giv» er venta å utvikle marknader der lågutsleppsprodukt blir etterspurde.