2 Regulering av pensjonar m.m. i 2023

2.1 Regler for regulering

Frå og med 2022 vert alderspensjon under utbetaling regulert i tråd med nye reglar for regulering av alderspensjon vedtekne av Stortinget våren 2022, jf. Prop. 41 L (2021–2022) Endringer i folketrygdloven, lov om Statens pensjonskasse og enkelte andre lover (endret regulering av alderspensjon under utbetaling). Alderspensjon under utbetaling skal frå og med 2022 regulerast med gjennomsnittet av lønns- og prisvekst. Grunnbeløpet regulerast i samsvar med lønnsveksten. Alderspensjon under opptening, uføretrygd og andre ytingar som vert regulerte i tråd med endringar i grunnbeløpet, vert dermed også regulerte i samsvar med lønnsveksten. Minste pensjonsnivå og garantipensjon og andre lovfesta pensjonsytingar som har same reguleringsføresegner som folketrygda, eller som viser direkte til reguleringsføresegner i folketrygda vert regulert med gjennomsnitt av lønns- og prisveksten.

Til grunn for den årlege reguleringa ligg den pårekna lønnsveksten i reguleringsåret, justert for eventuelle avvik mellom pårekna og faktisk lønnsvekst dei siste to åra. Den pårekna lønnsveksten i reguleringsåret set ein lik anslaget for gjennomsnittleg årslønnsvekst i revidert nasjonalbudsjett (RNB). Faktisk lønnsvekst dei siste to åra set ein til årslønnsveksten for lønnstakarar under eitt, som går fram av nasjonalrekneskapen som Statistisk sentralbyrå (SSB) publiserer. Veksten i konsumprisane frå revidert nasjonalbudsjett vert lagd til grunn for årets prisvekst, og ein korrigerer for eventuelt avvik i pårekna prisvekst og faktisk prisvekst i det føregåande året. Faktisk prisvekst for året før reguleringsåret vert fastsett av SSB. Departementet viser til forskrift 6. mai 2011 nr. 465 om beregning av lønnsveksten som skal benyttes ved regulering av grunnbeløpet og alderspensjon i folketrygden. Forskrifta følgjer som vedlegg 1.

AFP i privat sektor vert regulert i tråd med dei gamle reglane, altså med lønnsveksten og deretter fratrukket en fast faktor på 0,75 prosent.

2.2 Regulering frå 1. mai 2023

Ved den årlege reguleringa skal ein som nemnt leggje til grunn forventa lønnsvekst i reguleringsåret og justere for eventuelle avvik mellom forventa og faktisk lønnsvekst dei siste to åra. Veksten i konsumprisane frå revidert nasjonalbudsjett vert lagd til grunn for årets prisvekst.

Lønnsveksten i 2023 vart i revidert nasjonalbudsjett anslått til 5,25 prosent. Ved reguleringa i 2022 vart det lagt til grunn ein forventa lønnsvekst i 2022 på 3,7 prosent. Ifølgje førebelse tal frå nasjonalrekneskapen vart årslønnsveksten 4,3 prosent i 2022. Det ligg dermed føre eit avvik eitt år tilbake i tid på 0,6 prosent som det skal takast omsyn til i årets regulering. Lønnsvekst for 2021 er fastsatt til 3,5 prosent, og det ligg ikkje føre avvik to år tilbake i tid. Dette gir ein samla årleg lønnsvekst i 2023 (vekst i gjennomsnittleg grunnbeløp) på 5,88 prosent. Veksten i grunnbeløpet frå 1. mai vert 6,41 prosent.

På bakgrunn av desse anslaga vert det gjennomsnittlege grunnbeløpet auka frå 109 784 kroner i 2022 til 116 239 kroner i 2023. Nytt grunnbeløp frå 1. mai 2023 er 118 620 kroner.

Veksten i konsumprisane i 2023 er anslått til 5,4 prosent i revidert nasjonalbudsjett. Faktisk prisvekst i 2022 er fastsett til 5,8 prosent av Statistisk sentralbyrå. Det er eit avvik i prisveksten for 2022 på 2,4 som skal takast omsyn til i årets regulering.

Samla prosentvis prisvekst i 2023 er 7,93 prosent. Gjennomsnittet av lønns- og prisvekst er 6,91 prosent. Den prosentvise auken i alderspensjon under utbetaling og satsane for minste pensjonsnivå og garantipensjon er 8,54 prosent frå 1. mai.

Sjå boks 2.1 og boks 2.2.

Boks 2.2 Frå årsvekst til vekst frå 1. mai

Årsvekst

Årsveksten for alderspensjon under utbetaling finn ein med gjennomsnittet av lønns- og prisvekst, som forklart i boks 2.1. Samla prosentvis årslønnsvekst i 2023 på 5,88 prosent og ein samla prosentvis prisvekst i 2023 på 7,93 prosent gjev eit gjennomsnitt av lønns- og prisvekst på 6,91 prosent.

(5,88 + 7,93) : 2 = 6,91 prosent.

Årsveksten i alderspensjon under utbetaling skal altså vere 6,91 prosent.

Vekst frå 1. mai:

Når ein veit kva årsveksten skal vere, kan ein rekne seg bakover for å finne veksten som må gjelde frå 1. mai. Under følgjer departementet sin formel for avleiing av vekst frå 1. mai når ein veit årleg vekst.

• Z1 = nivå på årleg alderspensjon frå 1. januar 2022

• Z2 = nivå på årleg alderspensjon frå 1. mai 2022

• Z3 = nivå på årleg alderspensjon frå 1. mai 2023

• P1 = prosentvis vekst i alderspensjon frå 1. mai 2022

• P2 = prosentvis vekst i alderspensjon frå 1. mai 2023

• Y2 = prosentvis årleg vekst i alderspensjon frå 2022 til 2023

Nivå på årleg alderspensjon i 2022:

4 · Z1 + 8 · Z2 = 4 · Z1 + 8 · (1 + P1) · Z1

Nivå på årleg alderspensjon i 2023:

4 · Z2 + 8 · Z3 = 4 · (1 + P1) · Z1 + 8 · (1 + P1) · (1 + P2) · Z1

Prosentvis årlig vekst er altså:

Og dette må vere lik 1 + Y2, altså:

Kan skrivast:

Kan skrivast:

Deretter kan ein løyse for P2, prosentvis vekst i alderspensjon frå 1. mai 2023, som er det ein er ute etter:

Til slutt kan ein setje inn tala for Y2 og P1, som ein allereie kjenner, noko som gjev P2:

• Y2 = prosentvis årleg vekst i alderspensjon frå 2022 til 2023 = 6,91 prosent

• P1 = prosentvis vekst i alderspensjon frå 1. mai 2022 = 3,53 prosent

Prosentvis vekst i alderspensjon under utbetaling frå 1. mai er 8,54 prosent.

Forskrift 26. mai 2023 nr. 738 om grunnbeløp, reguleringsfaktorer, satser for minste pensjonsnivå og satser for garantipensjon i folketrygden frå 1. mai 2023 og virkningstidspunkt for regulering av kravet til minsteinntekt for rett til ytelser etter folketrygdloven kapitlene 4, 8, 9 og 14 vart fastsett ved kongeleg resolusjon 26. mai 2023. Denne forskrifta følgjer som vedlegg 2.

Boks 2.3 viser utrekning av vekst i minste pensjonsnivå frå 1. mai 2023.

2.3 Drøftingar med organisasjonane om talgrunnlaget

Talgrunnlaget for utrekning av lønnsveksten som vert brukt ved regulering av grunnbeløpet og pensjonar, skal gåast gjennom og drøftast med organisasjonane til pensjonistane, dei funksjonshemma og arbeidstakarane før den samla lønnsveksten vert fastsett. Dette følgjer av forskrift 6. mai 2011 nr. 465 om beregning av lønnsveksten som skal benyttes ved regulering av grunnbeløpet og alderspensjon i folketrygden § 4.

Drøftingsordninga er formalisert i avtale av 20. juni 2022 mellom regjeringen og pensjonistenes, de funksjonshemmedes og arbeidstakernes organisasjoner om regulering av folketrygdens grunnbeløp og pensjoner. Avtalen regulerer formålet med drøftingane, kva organisasjonar som skal vere representerte på møta, talet på møtedeltakarar frå kvar organisasjon og gjennomføringa av møta. Sjå vedlegg 3.

Det følgjer av avtalen at formålet med drøftingane er å sikre, så langt det er mogleg, ei felles forståing mellom partane om føresetnadene som skal leggjast til grunn for reguleringa. Partane skal også vurdere om det ligg føre særlege tilhøve som har påverka lønnsutviklinga for einskildgrupper, og om effekten av dette skal haldast utanfor ved fastsetjinga av lønnsveksten.

Etter at talgrunnlaget er drøfta med organisasjonane, fastset Kongen, med heimel i folketrygdloven § 1-4, 4-4, 19-14 og 20-18, reguleringsfaktorar og satsar for minste pensjonsnivå.

Pensjonistforbundet (SAKO-samarbeidet1), Seniorsaken, Forsvarets seniorforbund, Landsforbundet for offentlige pensjonister, Funksjonshemmedes Fellesorganisasjon, Samarbeidsforumet av funksjonshemmedes organisasjoner, Landsorganisasjonen i Norge (LO), Unio, Yrkesorganisasjonens Sentralforbund (YS) og Akademikerne deltek i drøftingsmøta. Finansdepartementet er også representert. Arbeids- og inkluderingsministeren leier møta.

I forkant av sjølve drøftingsmøta vart det 31. mars 2023 halde eit møte mellom organisasjonane og Arbeids- og inkluderingsdepartementet der rapporten «Grunnlaget for inntektsoppgjørene 2023» frå det tekniske utrekningsutvalet for inntektsoppgjera vart gjennomgått. Protokollen frå møtet følgjer som vedlegg 4.

Drøftingsmøta vart gjennomførte 15. og 23. mai 2023. Det vart slått fast at anslaget for lønnsveksten i 2023 i revidert nasjonalbudsjett er 5,25 prosent. Det vart også slått fast at faktisk lønnsvekst for 2022 er utrekna til 4,3 prosent. Det ligg dermed føre eit positivt avvik på 0,6 prosent eit år tilbake i tid som det skal takast omsyn til. Lønnsvekst i 2021 vert fastslått til 3,5 prosent. Det ligg ikkje føre avvik to år tilbake i tid. Det låg ikkje føre «særlege tilhøve» som skulle takast omsyn til ved berekninga av lønnsveksten. Veksten i konsumprisane er anslått til 5,4 prosent i revidert nasjonalbudsjett. Faktisk prisvekst i 2022 er fastslått til 5,8 prosent. Prisveksten vert i 2022 anslått til 3,4 prosent og det ligg føre et avvik på 2,4 prosent for 2022 det skal korrigerast for.

Det var semje om talgrunnlaget.

Organisasjonene uttalte at de er nøgde med resultatet for 2023, og at tallgrunnlaget er i samsvar med reguleringsreglane.

Pensjonistforbundet (SAKO) og SAFO meiner pensjonistane berre får kompensert halvparten av avviket frå 2021, noe som gir ei innsparing på 2,2 milliardar kroner. Organisasjonane krev desse pengane etterbetalt i år, og foreslår at dei blir øyremerkte eit løft av dei lågaste pensjonane. Alle som har ein pensjon under fattigdomsgrensa (EU60) må givast eit løft. Organisasjonane er skuffa over at regjeringa strammar inn reglane for regulering slik at minstepensjonistane ikkje lenger har ei noko gunstigare regulering enn andre alderspensjonistar. Organisasjonane krev at også kulla fødd i 1954 og seinare, blir skjerma mot levealdersjusteringa ved overgangen frå uføretrygd til alderspensjon. Organisasjonane hadde ein protokolltilførsel.

Unio, FFO, LO, Akademikerne, YS, Forsvarets seniorforbund, Senior Norge og LOP legg til grunn at resultatet er i samsvar med reguleringsreglene, og krev at det i trygdedrøftingane for 2023 skal takast omsyn til eit negativt avvik i lønnsveksten på 0,6 pst og eit negativt avvik i prisveksten på 2,4 pst.

Protokollen frå møta følgjer som vedlegg 5.