3 Særskilt om videogram

3.1 Innleiing

For omsetning av videogram gjeld det særskilte reglar i lov om film og videogram gjennom krav om løyve. Ordninga med løyve er først og fremst eit kontrollpolitisk verkemiddel, men har òg kulturpolitiske konsekvensar. Videogramma må vere registrerte og merka for å kunne omsetjast. For å få videogramma registrerte, må også importør eller produsent vere registrert. Det skal betalast eit registreringsgebyr og ei særskilt avgift til Norsk kino- og filmfond.

3.2 Kommunalt løyve

3.2.1 Gjeldande rett

Som hovudregel må dei som sel eller leiger ut videogram ha løyve. Konsesjonen blir gitt av kommunen på den staden omsetninga skal skje. Kommunane kan, i tillegg til dei reglane som er gitt i lov og forskrift, fastsetje eigne vilkår som gjeld for løyvet.

Kommunane kan nekte løyve eller inndra løyvet med heimel i § 2 i lova. Formålet med løyveordninga er todelt: kontroll med at det ikkje blir omsett ulovlege videogram og at kommunane skal ha høve til å leggje kulturpolitiske føringar på denne verksemda.

Når ein videotittel skal registrerast, kan distributøren søkje Statens filmtilsyn om fritak frå løyve. Ei slik fritaksordning vart innført for ikkje å hindre omsetninga av fagvideogram og andre liknande videogram som innhaldsmessig ikkje strir mot norsk lov. Dette gjeld t.d. instruksjons-, hobby-, informasjons-, undervisnings-, dokumentar-, musikk- og sportsvideogram. Fritaket er knytt til den einskilde videogramtittelen, ikkje til forhandlaren.

3.2.2 Høyringsnotatet

I høyringsnotatet gjorde departementet framlegg om å oppretthalde løyveordninga, men med ei avgrensing i kommunane sitt høve til å setje eigne vilkår for omsetninga. Vilkår kan etter framlegget berre gjelde breidd i utvalet, t.d. norskspråklege videogram, film for barn og ungdom, og krav til løyvesøkjaren sin alder. Vidare foreslo departementet at kjøpevideo skal kunne få unntak frå kommunale vilkår, noko som inneber at kommunane ikkje skal kunne stille krav til utvalet - t.d. breidd - ved sal av videogram.

Det vart foreslått eit lovfesta krav om at den som omset videogram i konsesjonspliktig verksemd skal ha fylt 18 år, og at kunden må oppfylle aldersgrensa på videogrammet.

Departementet foreslo vidare at konsesjonane for omsetning berre skulle kunne givast til enkeltpersonar, og at løyvingane ikkje skulle kunne overførast til andre. Dette kravet innebar at det skulle vere ein person som har ansvaret for konsesjonen.

3.2.3 Høyringsfråsegnene

Fleire høyringsinstansar stør departementets framlegg til endring av den kommunale løyveordninga, m.a. Kommunale kinematografers landsforbund (KKL), Forbrukarombodet og Norges husmorforbund. KKL skriv mellom anna:

«Kommunene har ansett adgangen til å stille krav om bredde i repertoaret som et viktig kulturpolitisk krav. Likedan anses innskjerping av aldersbestemmelsene som viktig.

Vi ser imidlertid behov for en standardisering og forenkling av reglene. Vi støtter derfor departementets forslag om en positiv avgrensning av kommunenes rett til å sette egne vilkår for konsesjon. Dette vil gi større rettssikkerhet og mindre mulighet for forskjellsbehandling.»

Mange høyringsinstansar er negative til løyveordninga. Hovudinnvendingane går på at ordninga hindrar omsetning, at ho verkar vilkårleg frå kommune til kommune, og at ho kan verke etableringshindrande. Norsk videogramforening skriv mellom anna:

«Det vises videre til at de foreslåtte vilkår som skal kunne settes åpner for vilkårlig forskjellsbehandling fra kommune til kommune. Adgang til å stille vilkår om krav til bredde i utvalget av videogram, om en viss del av videogram for barn og unge og om en viss del norskspråklig videogram åpner også for en helt uakseptabel mulighet til å stille ulovlige vilkår.»

Konkurransetilsynet uttaler:

«Tilsynet meiner at slike løyveordningar kan verke etableringshindrande og avgrense konkurransen i videomarknaden. Dersom slik løyveordning likevel skal gjennomførast, meiner tilsynet det er viktig at vilkåra for løyve byggjer på objektive kriterium som ikkje verker diskriminerande på løyvesøkjarane.(...) Ved å stille for strenge krav til kva slags videogram ein løyvehavar må tilby, kan løyvevilkåra leie til at etablering ikkje finn stad. Tilsynet ser også ein fare i at ulike kommunar kan tolke ordlyden i vilkåra forskjellig og at etableringsvilkåra dermed kan variere frå kommune til kommune. Etter tilsynets meining bør det ikkje vere høve til å stille denne type vilkår»

Norske kinosjefers forbund uttaler:

«Vi mener at den kommunale konsesjonsordningen må opphøre.(...) Skulle departementet velge å opprettholde forslaget(...), så vil vi i hvert fall be om at det ikke gis muligheter for å lage for mange lokale særvilkår. Mange store videogramkjeder har butikker i flere kommuner, og bør ha ett sett regler å forholde seg til.»

Norske videohandleres forbund uttaler:

«Fordi våre medlemmer har erfart forskjellsbehandling kan ikke NVHF støtte den delen av bestemmelsen som overlater til det frie skjønnet i den enkelte kommune å gi slike vilkår som er nærmere angitt i § 2, fjerde ledd siste pkt.»

Forslaget om å knytte løyve til ein person har også møtt motstand blant høyringsinstansane. Norsk videogramforening går mot forslaget om at konsesjonane skal være personlege. Dei meiner at dette sterkt vil redusere retten til dei næringsdrivande til å selje si verksemd til andre, overlate ho til sine etterkomarar, eller utvide til fleire utsalssteder.

3.2.4 Regjeringas vurdering

3.2.4.1 Allment om løyveordninga

Hovudgrunnen til at løyveordninga vart innført, er at ho saman med merke- og registreringsordninga har ein kontroll- og sanksjonsfunksjon med formål å hindre omsetning av ulovlege videogram.

Regjeringa legg vekt på at registreringsordninga som heilskap har verka godt, men at løyveordninga i seg sjølv ikkje er nokon garanti når det gjeld kontroll. Uavhengig av løyve, vil det alltid vere nokon som omset ulovlege videogram utanom systemet. Løyveordninga medverka til opprydding blant alle som fekk løyve. Framleis vil ei løyveordning ha den kontrollfunksjonen at brot på reglane kan føre til bortfall av løyve, noko som har ein klår preventiv effekt. Regjeringa meiner difor at løyveordninga fyller ein funksjon når det gjeld å avgrense tilbodet av ulovlege filmar.

Løyveordninga har òg ei kulturpolitisk side. Videogramomsetning er ein del av det samla kulturtilbodet for innbyggjarane i ein kommune. Mange kommunar ser det som viktig å kunne ha høve til å sikre publikum eit godt tilbod av kvalitetsfilm, barnefilm og norskspråkleg film. I mange kommunar finst det ikkje lett tilgjengelege alternativ. Vilkåra skal like fullt vere slik at dei skal kunne oppfyllast, og det skal ikkje takast nærings- eller marknadsmessige omsyn ved tildeling av løyve.

I 1994 gjennomførte Kulturdepartementet to større undersøkingar som tok føre seg kommunane si praktisering med, og syn på, den kommunale løyveordninga for omsetning av videogram. Ei av undersøkingane vart gjort i samarbeid med Kommunale kinematografers landsforbund (KKL) og Norsk kino- og filmfond (NKFF). Funna i desse undersøkingane stadfestar i all hovudsak departementet si oppfatning av løyveordninga. Undersøkingane følgjer som trykt vedlegg nr. 2.

3.2.4.2 Sams reglar for omsetning av videogram

I forslaget til § 2 blir det først gitt generelle reglar om løyve, både for framsyning og omsetning. Dette er i hovudsak ei vidareføring av reglane som gjeld i dag. Dei gir kommunane heimel til å nekte ein søkjar løyve, eller eventuelt trekkje løyvet tilbake dersom søkjaren/løyvehavaren bryt eller har brote reglar i lov om film og videogram, forskrifter til lova eller vilkår som er sette ved tildeling av løyvet. Departementet gjer framlegg om at det same skal gjelde ved brot på straffelova § 211 eller § 382. Nærmare 90 prosent av kommunane har dette vilkåret i dag. Det blir vidare foreslått å lovfeste ein heimel for kommunane til å drive kontroll med verksemda til løyvehavaren. Denne heimelen bør òg gjelde for Statens filmtilsyn, slik at filmtilsynet kan gjennomføre auka kontroll.

Departementet ser det som viktig at kunden må ha nådd den alderen som er fastsett for videogrammet. I dag er det om lag 87 prosent av kommunane som har dette vilkåret. Svært mange kommunar gir uttrykk for at dei ser det som viktig at aldersgrensene blir følgde. Departementet er samd i dette. Signal frå publikum og bransjen tyder likevel på at det ikkje alltid blir tatt omsyn til aldersgrensene ved sal og utleige. Forslaget inneber ei innskjerping av reglane ved at det blir påbode å følgje aldersgrensene.

Departementet foreslo vidare at den som omset film eller videogram må ha fylt 18 år. Undersøkingane synte at om lag 80 prosent av kommunane i dag set slike vilkår. Grunngjevinga er at personalet som leiger ut eller sel eit videogram med t.d. 18-årsgrense, sjølve bør oppfylle aldersgrensa, m.a. med omsyn til å skulle kontrollere alderen til kunden.

3.2.4.3 Vilkår om breidd i utvalet av videogram

Regjeringa ønskjer å vidareføre ordninga med at kommunane kan fastsetje nærare vilkår om filmtilbodet hos forhandlarane som leiger ut videogram, slik at desse kan gi eit kulturpolitisk tilbod. Regjeringa meiner difor at kommunane bør kunne krevje at konsesjonæren t.d. skal ha eit tilbod til alle aldersgrupper og breidd i sjangerutvalet.

I tillegg til sjangerbreidd, foreslår regjeringa også at det skal vere høve til å setje krav om ein viss del norskspråklege videogram og videogram rekna for barn og unge.

Vilkår om breidd vil dermed innehalde følgjande element:

• krav om eit mangfald i sjangerutvalet

• ein nærare bestemt del norskspråklege videogram

• ein nærare bestemt del film som passar for barn og unge.

Kommunane kan ikkje setje andre vilkår enn dei som er nemnde ovanfor. Vilkåra om breidd kan formulerast som eit allment krav, som eit krav til eit visst minstetal titlar eller som ein viss prosentdel av tilbodet. Kommunane står fritt til å fastsetje eitt eller fleire av vilkåra, og eventuelt formulere ulike vilkår på dei ulike områda. Vilkåra som blir fastsette må vere rimelege i høve til det som finst på marknaden av slike filmar. Med denne avgrensa fridomen til å fastsetje vilkår, kan ikkje departementet sjå at det kan bli urimelig ulikskap m.o.t. omsetning eller føre til ulovlege vilkår. Ordninga vil ikkje vere i strid med EØS-reglane.

Regjeringa har vurdert om vilkåra kunne gjerast gjeldande både for sal og utleige, og er kome til at vilkår om breidd berre bør gjerast gjeldande for utleige. Sal av videogram skjer i stor grad i dag som tilleggsnæring ved sida av anna omsetning. Eit kommunalt krav om breidd i tilbodet for dei som sel videogram vil såleis kunne fungere som eit hinder for slikt sal, noko som ikkje er meininga med lova. For sal av videogram vil berre dei generelle reglane i lova med forskrifter gjelde. Det vil framleis vere krav om løyve for sal av videogram, dersom desse ikkje er fritekne for løyve etter særskilt søknad.

3.2.4.4 Vurdering av andre vilkår

Departementet gjorde i høyringsnotatet framlegg om at løyvet skulle knytast til enkeltpersonar. Regjeringa er kome til at dette vil kunne verke som ei hindring som kan gjere det vanskelegare å selje eller overdra verksemda. Regjeringa har difor funne det føremålstenleg at løyvet blir knytt til sjølve verksemda.

Mange kommunar har i dag vilkår om alder på konsesjonssøkjaren. Departementets undersøking synte at om lag 57 prosent hadde vilkår om at søkjer måtte vere minst 18 år. Høyringsrunden syner at dette vilkåret ikkje er naudsynt, m.a. fordi anna lovverk i røynda set same krav.

3.3 Registreringsordningane

3.3.1 Gjeldande rett

Etter lova er det berre den som er registrert som importør eller produsent i eit eige register i Statens filmtilsyn som kan få registrert eit videogram for omsetning i næring. Formålet er å lette straffeforfølginga mot dei som omset videogram ulovleg, og å lette inndraginga av ulovlege videogram frå marknaden. Registreringa gir dessutan ansvarleg leiar for eit import- eller produsentfirma ansvaret for innhaldet i videogrammet.

Alle som omset videogram - også dei som ikkje er løyvepliktige - skal vere registrerte i eit forhandlarregister i Statens filmtilsyn, jf. § 9 i lova. Registeret vart innført som eit kontrollmiddel for at forhandlarane berre skulle føre registrerte videogram, og såleis lette kontrollen.

Ifølgje lova § 7 skal alle videogramtitlar som blir omsette i næring registrerast i eit sentralt videogramregister i Statens filmtilsyn. Det er i forskrift gitt reglar om innhaldet i dette registeret, om registerføringa og om tidspunktet for registreringa. Alle videogram som blir omsette i næring skal registrerast og merkast før dei kan omsetjast til forbrukaren. Dersom ikkje Statens filmtilsyn har eit eksemplar av sjølve kassetten når videogrammet skal registrerast, er det krav om å sende inn informasjon om innhaldet i videogrammet i tillegg til kopi av omslaget. Dersom Statens filmtilsyn har mistanke om at innhaldet i videogrammet strir mot norsk lov, vil videogrammet bli kontrollert. Dersom det blir gitt pålegg om slik kontroll, og Statens filmtilsyn finn at videogrammet har ulovleg innhald, blir videogrammet nekta registrering. Av 11 554 registreringar i 1996 var det 239 som fekk pålegg om kontroll. Av desse vart 125 videogram leverte inn for kontroll. I tillegg vart 20 videogram friviljug leverte inn for kontroll. Til saman vart 44 videogram vurderte som forbodne.

3.3.2 Høyringsnotatet

Departementet foreslo i høyringsnotatet å fjerne kravet om særskild registrering av importørar og produsentar. Departementet foreslo i staden at den ansvarlege distributøren skulle registrerast i tilknyting til registreringa av videogram. Videogramregisteret vil då på ein enkel måte gjere det mogeleg å nå den som har brakt videogrammet ut til forhandlarane. Strafferegelen (§ 12) i forslaget inneber at den som er leiar i eit distributørfirma er strafferettsleg ansvarleg. Det vart også foreslått at alle distributørar frå EØS-området som ønskjer å omsetje videogram i Noreg skal kunne få registrert desse i Statens filmtilsyn. På denne måten ville ein, i tillegg til å forenkle ordninga, også imøtekomme innvendingane frå ESA om at dei norske ordningane strir mot EØS-avtala.

Departementet la i høyringsnotatet til grunn at ordninga med kommunalt løyve og registrering av forhandlarar i stor grad grip inn i kvarandre, i og med at kommunane også har høve til sanksjonar mot forhandlarar som krenkjer lov, forskrift eller kommunalt fastsette vilkår. Departementet foreslo derfor å forenkle systemet ved at kravet om at forhandlarar må vere registrerte i Statens filmtilsyn går ut.

3.3.3 Registrering av videogram - fastsetjing av aldersgrenser

Departementet foreslo å vidareføre gjeldande ordning, men med nokre mindre endringar. I dag er det anbefalte aldersgrenser på videogramma sette av ansvarleg importør/produsent. Statens filmtilsyn har ikkje heimel til å vurdere desse ved registrering. Ein eventuell kontroll av eit videogram som er kalla inn vil i dag berre kunne vurderast i høve til § 211 i straffelova, eller om det kan verke forråande eller er moralsk nedbrytande. Departementet foreslo i høyringsnotatet å gi Statens filmtilsyn heimel til å vurdere aldersgrensene som er sette av distributøren før videogrammet blir registrert og merka. Distributøren skulle framleis fastsetje aldersgrensene, men etter dei same kriteria som Statens filmtilsyn nyttar når dei vurderer aldersgrenser for framsyning i næring. Forslaget ga Statens filmtilsyn heimel til å nekte registrering dersom dei meinte at aldersgrensa ikkje var i samsvar med innhaldet i videogrammet. Dersom Statens filmtilsyn og distributøren ikkje kunne einast om aldersgrensa, foreslo departementet at tilsynet skulle kunne krevje førehandskontroll og deretter fastsetje aldersgrensa.

3.3.4 Høyringsfråsegnene

Dei fleste høyringsinstansane stør departementets framlegg om å fjerne registra for forhandlarar, importørar og produsentar.

Statens filmtilsyn er negative til at tilsynet skal kunne overprøve aldersgrensene som distributøren har gitt, m.a. fordi det er vanskeleg å gjere denne vurderinga utan å sjå videogrammet. Tilsynet meiner ordninga fungerer bra i dag.

Norsk videogramforening ønskjer ikkje at distributørane skal fastsetje aldersgrenser, og meiner dagens ordning med rettleiande aldersgrense fungerer bra.

3.3.5 Regjeringas vurdering

Regjeringa oppretthalder forslaget om å oppheve registra for forhandlarar og importørar/produsentar, og i staden registrere distributørane i tilknyting til registreringa av det einskilde videogrammet.

Etter framlegget vil kravet om å ha ein ansvarleg distributør i Noreg falle bort. Straffesanksjonar i høve til dei som distribuerer ulovlege videogram med registreringsmerke på den norske marknaden frå andre EØS-land, vil i praksis ikkje kunne iverksetjast. Dette inneber ei svekking av kontrollen med omsyn til innhald og avgift som det må takast omsyn til ved den nærmare utforminga av registrerings- og merkeordninga.

Når det gjeld forslaget om at distributørane skal vurdere aldersgrenser etter mogelege skadeverknader, viser departementet til dei nemnde innvendingane og foreslår difor at det ikkje blir gjort endringar.

3.4 Merking av videogram

3.4.1 Gjeldande rett

Det er i dag obligatorisk merking av alle videogram som blir omsette i næring. Eit videogram kan bli merkt på to ulike måtar, anten ved hjelp av klistremerke eller ved trykking av merke direkte på omslaget.

Dei importørane som vel ordninga med å klistre merker, skal klistre eitt merke på kassetten og eitt på omslaget. Merka blir leverte av Statens filmtilsyn når videogrammet blir registrert, og gebyret er i dag kr 1 for eit sett på to merke. Merka skal innehalde opplysningar om registreringsnummer, tittel og ansvarleg importør/produsent.

For å få trykkje merke direkte på omslaget, er det ein føresetnad at importøren/produsenten nyttar «EAN-varekode» (European Article Numbering). Importøren må få godkjenning frå EAN-Noreg om å nytte EAN før han kan søkje Statens filmtilsyn om løyve til å trykkje merket.

3.4.2 Høyringsnotatet

Departementet nemnde i 1995 opp ei arbeidsgruppe som vurderte merkeordninga. Arbeidsgruppa foreslo i si innstilling ei vidareføring av gjeldande ordning med høve for distributørane til å trykkje merker. I høyringsnotatet viste departementet til at dette ikkje ga den naudsynte kontroll, og la ikkje fram arbeidsgruppa sitt framlegg.

Departementet foreslo i høyringsnotatet å oppretthalde ordninga med merking av videogram, men at distributørane ikkje lenger skulle ha høve til å trykkje merke. Dette ville innebere at alle videogram skulle merkast med eit klistremerke utgjeve av Statens filmtilsyn.

Det var tre grunnar til forslaget. For det første har det synt seg at det har vore omsett videogram med trykte merke utan at videogrammet er registrert hos Statens filmtilsyn. Dette synar at ordninga opnar for spreiing av videogram med ulovleg valdeleg og pornografisk innhald. For det andre har det vore problem knytta til innkrevjing av merkegebyret der merka blir trykte direkte på omslaget. Den tredje grunnen til at forslaget vart fremja, er at når ein må opne for at distributørar frå andre land kan levere videogram direkte til norske handlarar, må ein sikre same kontroll av videogram frå desse som frå norske distributørar. Ein må òg vere viss på at avgift og gebyr til NKFF og Statens filmtilsyn blir betalt. I høve til utanlandske distributørar veg omsynet til kontrollen når det gjeld valdsinnhald og pornografi svært tungt.

3.4.3 Høyringsfråsegnene

Videobransjen går mot forslaget til omlegging av merkeordninga. Norske videohandleres forbund går også mot ei ordning berre med klistremerke. Dei meiner at dette er tidkrevjande, upraktisk og fordyrande.

Norsk videogramforening går også sterkt mot at det ikkje skal vere høve til å trykkje merke. Foreninga viser m.a. til praktiske og økonomiske problem med den ordninga departementet gjorde framlegg om. Videogramforeninga meiner at kostnadene for bransjen vil vere om lag 25 mill. kroner.

3.4.4 Regjeringas vurdering

Regjeringa har på grunnlag av merknadene frå høyringsinstansane vurdert om det vil vere mogleg å oppretthalde ei ordning med trykking av merke og samstundes ha kontroll med at ordninga ikkje blir misbrukt.

Slik regjeringa ser det, er kontrollen avhengig av at det er mogleg å gjere distributøren ansvarleg for misbruk. Dersom ein skulle gje distributørar i utlandet rett til å trykkje merke, ville ein ikkje kunne kontrollere desse slik ein kan kontrollere norske distributørar. Distributørar i utlandet er heller ikkje under norsk jurisdiksjon, noko som inneber at dei ikkje kan straffast for brot på norsk lov.

Det er berre ei ordning med klistremerke som kan oppretthalde den naudsynte kontrollen, samstundes som ei slik ordning ikkje vil diskriminere mellom norske og utanlandske distributørar. Dette er eit krav etter EØS-avtala.

Dersom ein tillet ei ordning med trykking også i utlandet kombinert med registrering, kunne ein trekkje tilbake høve til trykking dersom ein oppdaga misbruk. Dette ville likevel opne for distribusjon av ulovlege videogram, og ein ville i praksis ikkje kunne hindre at slike distributørar skifta namn på selskapet og heldt fram med ulovleg verksemd. Kontrollen hos forhandlaren skjer ut frå merkinga.

Regjeringa gjer på denne bakgrunnen framlegg om at det ikkje lenger skal vere høve til å trykkje merke, og at videogramma såleis må merkast med klistremerke. Regjeringa ser at ei slik ordning kan vere noko dyrare for einskilde distributørar enn den noverande ordninga er, men dette må vurderast opp mot dei store problema ein ville få både med omsyn til kontroll av innhaldet i videogram og med omsyn til innbetaling av gebyr m.v.

Regjeringa reknar òg med at særleg dei store distributørane vil innføre maskinell merking, noko som vil lette dei praktiske problema og redusere meirutgiftene. Regjeringa legg også til grunn at det bør innførast ei refusjonsordning, slik at dersom ein distributør har tinga og kjøpt fleire merke enn han treng, skal han kunne levere desse attende til Statens filmtilsyn og få refundert gebyr.

Regjeringa legg til grunn at gebyret for kvart merke må fastsetjast slik at den samla provenyen dekkjer dei samla utgiftene ved ordninga, auka kostnader til kontroll og omlegging, og auka utbygging av tilsynsapparatet.

3.5 Avgifta til Norsk kino- og filmfond

3.5.1 Gjeldande rett

Etter gjeldande lov skal det betalast ei avgift til Norsk kino- og filmfond (NKFF) på 2,5 prosent av brutto omsetning ved framsyning, utleige og sal av film og videogram. Årlege inntekter er om lag 25 mill. kroner. Tala for 1996 viser 27,5 mill. kroner. Av desse kjem 11,9 mill. kroner frå kinoane og 15,6 mill. kroner frå videobransjen. Fondet blir administrert av Kommunale kinematografers landsforbund (KKL). I forskrift til lova er det gitt reglar om bruken av midlane. Desse skal i all hovudsak gå til ulike filmkulturelle formål, mellom anna ulike filmstøtteordningar, Bygdekinoen, rikslanseringar av film og videogram, filmfestivalar, skolering av film- og videobransjen, støtte til ombygging/restaurering av kinoar, m.v. Det er i dag ingen heimel for unntak for betaling av avgifta. Då ordninga vart vedteken av Stortinget, var ho utrykk for ei arbeidsdeling mellom staten og KKL, slik at staten tok på seg ansvaret for produksjon av film, medan KKL tok på seg ansvaret for distribusjon. Dette gjeld enno.

3.5.2 Høyringsnotatet

I høyringsnotatet foreslo departementet at avgifta for framsyning av film og videogram skal vidareførast slik ho er i dag. Det vil medføre at det framleis skal betalast 2,5 prosent avgift til NKFF av brutto omsetning. Kinobransjen er ein oversiktleg bransje med få aktørar sett i høve til videobransjen. Det er ikkje noko problem å krevje inn avgifter for framsyning av kinofilm.

I videobransjen er det svært mange aktørar. NKFF reknar med at det finst omlag 2700 videogramforhandlarar. Eit stort administrativt apparat er knytt til innkrevjinga av avgifta til NKFF, og det blir nytta mykje ressursar på å følgje opp manglande innbetalingar og rapporteringar. Departementet foreslo i høyringsnotatet å knyte avgifta til NKFF til sal av merke i Statens filmtilsyn. I dag blir storleiken på merkegebyret avgjort av Stortinget og gebyret er på kr 1 per merke. Gebyret skal gå til å dekkje dei faktiske kostnadene Statens filmtilsyn har i samband med registrering og merking. Avgifta til NKFF ville etter forslaget bli betalt inn saman med dette gebyret, men bli øyremerkt NKFF.

Ei slik ordning vil medføre at avgifta blir flytta over på distributørleddet. Dette vil i praksis fjerne alle innkrevjingsproblem knytte til omsetninga. Når eit videogram er registrert og merka, er allereie avgifta til NKFF betalt. Oppfølging andsynes distributørane vil derfor bli redusert til eit minimum. Ordninga sikrar også avgiftsinnbetaling frå distributørar i utlandet der inndriving i etterhand vil vere vanskeleg.

3.5.3 Høyringsfråsegnene

Norsk videogramforening er svært negative til framlegget. Dei meiner at fondet burde få inntekta si over statsbudsjettet, og seier vidare:

«Subsidiært bør ihvertfall ordningen være slik at distributøren betaler en prosentsats av omsetningen kvartalsvis etterskuddsvis direkte til NKFF. Ordningen vil dermed bli basert på tilsvarende prinsipper som de som idag benyttes overfor forhandlerne. Fordelen for NKFF er imidlertid at istedenfor flere tusen innkrevingspunkter som er situasjonen idag, vil NKFF kun få noen hundre aktører å forholde seg til. 90 % av inntektene vil forøvrig bli innkrevet fra Norsk videogramforenings medlemmer.»

Norsk kino- og filmfond er i hovudsak positive til omlegginga, men legg vekt på at det må innførast overgangsordningar og sikre overføringsrutinar.

Konkurransetilsynet meiner omlegginga vil føre til konkurransevridande effekter mellom dei som sel video, og dei som leiger ut video. Tilsynet vil likevel ikkje frarå departementet å gjennomføre ordninga, og viser til avgifta per videogram er låg.

Norske videohandleres forbund kan akseptere omlegginga, men er av prinsipielle grunnar mot heile ordninga.

3.5.4 Regjeringas vurdering

Innkrevjing av avgifta som ei prosentvis avgift på omsetninga hos distributøren ville etter regjeringas oppfatning til ein viss grad kunne vidareføre dei problema som er knytt til gjeldande ordning, sjølv om reduksjonen i talet på avgiftspliktige ville gjere innkrevjinga enklare og meir oversiktleg. Ved å leggje avgifta på distributørane si omsetning vil ein kunne få problem i høve til avgiftspliktige utanlandske distributørar; ei ordning med prosentvis avgift på omsetninga i etterskott vil vanskeleg kunne kontrollerast i høve til desse. Sjølv om det i dag er slik at norske distributørar står for 90 prosent av omsetninga til leigemarknaden, er det ikkje gitt at dette held fram - og særleg ikkje dersom ein innfører ordningar som gjer det lettare å omgå reglane om ein opererar frå utlandet. Det er grunn til å tru at nettopp dei som ønskjer å opptre ulovleg, eller spreie ulovleg materiale, då vil velje å utnytte veikskapen i ordningane og operere frå utlandet. Postordreverksemd frå grannelanda våre kan gi grunnlag for å rekne med slik utvikling.

Regjeringa held såleis fast ved forslaget i høyringsnotatet om at ein ikkje gjer nokon endring med omsyn til avgifta til NKFF for framsyning av film og videogram, ho skal framleis vere 2,5 prosent av brutto omsetning.

For omsetning av videogram held regjeringa fast ved framlegget om at avgifta til NKFF skal betalast som ein fast kronesum gjennom merke på kvart videogram. Ved å knyte avgifta til merket, må avgifta betalast før videogrammet kan omsetjast. Dette vil løyse problema knytte til inndriving av avgifta. Ifølgje ein rapport som vart utarbeid for KKL hausten 1995, var den totale brutto omsetninga av videogram i 1994 rekna til omlag 750 mill. kroner eks. mva. Dette ville gitt ei inntekt til NKFF på 18,6 mill. kroner. NKFF fekk i 1994 inn om lag 13,1 mill. kroner frå vidobransjen. Ifølgje rapporten var det altså 5,5 mill. kroner som aldri vart betalt inn til fondet. Omsetninga når det gjeld utleige har dei seinare åra gått noko ned. I 1996 var totalomsetninga for sal- og utleigevideo hos forhandlarane vurdert til omlag 700 mill. ekskl. meirverdi, noko som skulle gitt eit inntekt på omlag 17,5 mill. kroner til NKFF. Inntekta i 96 var som nemnt 15,6 mill. kroner. Hovedgrunnen til auken i inntekta samanlikna med omsetninga, er ifølgje NKFF betre innkjrevingsrutinar dei seinare år.

Omlegginga vil også innebere administrative forenklingar i NKFF. På same måten som for gebyret for registrering, vil avgifta bli refundert for ubrukte merke som blir levert attende til Statens filmtilsyn. Dei nærare reglane om dette vil bli fastsette i forskrift.

Storleiken på merkeavgifta til NKFF bør fastsetjast av Stortinget i samband med budsjettbehandlinga, der òg registreringsgebyret blir fastsett. Når storleiken på avgifta skal fastsetjast, må det takast utgangspunkt i kva dei noverande inntektene hadde vore, om all avgift hadde vore innbetalt.

Regjeringa har vurdert ei ordning der ein har ulike avgifter på sals- og utleigekassettar, men har kome til at avgifta av fleire grunnar bør vere lik. Ulike satsar ville føre til at det måtte trykkast ulike merke for sals- og utleigevideogram. I tillegg til auka administrasjon ville ei slik ordning vere meir eigna for mistyding og misbruk. Ein sats for alle merke vil såleis vere eit enkelt system.

Det vart omsett rundt 3,8 mill. videogram i 1996 frå distributør til forhandlar. Regjeringa legg til grunn at inntekta til fondet til no har vore mindre enn omsetninga skulle tilseie, men vil samtidig peike på at det er knytt uvisse til den totale omsetnaden av videogram. Med omlag same omsetning som i 1996 vil ei avgift på om lag 4 kroner gi fondet ei inntekt på omlag 15 mill. kroner frå videobransjen. Regjeringa gjer framlegg om ein generell heimel for Kongen til å fastsetje overgangsreglar slik at det m.a. kan takast omsyn til at fondet ikkje skal ha noko vesentleg inntektstap i samband med omlegginga.

3.6 Obligatorisk førehandskontroll av videogram for omsetning

3.6.1 Gjeldande rett

Kinolovutvalet gjekk i NOU 1983:9 inn for at det skulle vere obligatorisk førehandskontroll for filmar og videogram som skal synast fram eller omsetjast til personar under 18 år.

I lov om film og videogram vart ordninga med obligatorisk førehandskontroll for alle filmar og videogram som skal synast fram i næring vidareført, men det blir ikkje innført førehandskontroll av videogram for sal eller utleige. I Ot prp nr 20 (1986-87) s. 17 er dette grunngjeve slik:

«Departementet finn det ikkje tenleg å skipe ei kontrollordning som femner om heile videomarknaden. For det første er det berre eit fåtal videogram som inneheld ulovlege scener. For det andre vil registreringsordninga, saman med den kommunale løyveordninga, ha ein allmennpreventiv funksjon som inneber at importørar og produsentar blir meir varsame med det dei slepper ut på marknaden. Ein altfemnande førehandskontroll er dessutan eit dyrt og arbeidskrevjande verkemiddel.

Førehandskontrollen bør avgrensast til dei videogramma der det kan vere rimeleg tvil om innhaldet er lovleg i høve til straffelova § 211 og § 382. Importøren eller produsenten får såleis plikt til å leggje videogrammet fram for Statens filmkontroll til vurdering om han er i tvil.»

Gjeldande lov krev at alle videogram som skal omsetjast først må registrerast i Statens filmtilsyn. Om Statens filmtilsyn har mistanke om at eit videogram inneheld ulovlege scener, vil videogrammet bli kontrollert på førehand. Statens filmtilsyn kan krevje førehandskontroll også etter registrering, dersom det er mistanke om at innhaldet er i strid med straffelova eller lov om film og videogram. Distributøren plikter å sende inn m.a. omslaget på videogrammet og den foreslåtte aldersgrensa. På grunnlag av denne informasjonen vurderer Statens filmtilsyn om videogrammet skal kontrollerast, og krev kontroll dersom det er tvil om innhaldet. Tabell 3.1 syner filmtilsynets statistikk for åra 1994-1996.

3.6.2 Forholda i dei andre nordiske landa

I Danmark er det førehandskontroll av alle filmar som er tillatne for dei under 16 år. Videogram som ikkje har vore inne til førehandskontroll skal merkast som ueigna for nokon under 16 år. Det er nyleg vedteke å erstatte Statens filmcensur med Medierådet for børn og unge, samt å endre aldersgrensene m.a. slik at barn frå 7 år kan sjå alle filmar på kino i følgje med vaksne.

I Finland er hovudregelen obligatorisk førehandskontroll av videogram som skal omsetjast i næring, men det blir gjort svært mange unntak. Videogram som høyrer inn under bestemte kategoriar som til dømes undervisning, yrkesopplæring, vitskapeleg forsking, reklame, nyheitsreportasjar, musikk og idrettsarrangement blir fritekne for obligatorisk kontroll.

I Sverige er det ingen obligatorisk førehandskontroll. Dersom distributøren er usikker på om innhaldet i videogrammet er i strid med straffelova, kan vedkommande sende inn videogrammet til vurdering hos Statens biografbyrå. Dette er ein frivillig førehandskontroll. Desse kan krevje å få nødvendige opplysningar og dokumentasjon for verksemda til distributørar og detaljistar. Dersom dei trur at eit videogram er i strid med straffelova, kan det krevjast førehandskontroll av videogrammet.

I Island er det obligatorisk førehandskontroll av film og videogram som skal synast fram eller omsetjast.

3.6.3 Høyringa, regjeringas vurdering

I høyringsnotatet foreslo departementet ikkje obligatorisk førehandskontroll av videogram. Departementet la likevel til grunn at kontrollen Statens filmtilsyn driv, måtte aukast.

Det er allmenn støtte blant høyringsinstansane om at det ikkje bør innførast obligatorisk førehandskontroll for omsetning av videogram. Berre ein høyringsinstans - Norske videohandleres forbund - meiner at obligatorisk førehandskontroll vil vere best.

Regjeringa gjer ikkje framlegg om å innføre obligatorisk førehandskontroll av videogram.

For det første fungerer den noverande ordninga bra. Ordninga blir i all hovudsak vidareført, og ho blir skjerpa, m.a. med omsyn til merking. I samband med registreringa kan Statens filmtilsyn kontrollere videogramma med omsyn til ulovleg innhald. Såleis er det grunn til å rekne med at dei fleste videogramma som er registrerte og merkte i Statens filmtilsyn ikkje inneheld ulovlege skildringar.

For det andre vil obligatorisk førehandskontroll vere svært arbeidskrevjande og dyrt. I 1996 registrerte Statens filmtilsyn 11 554 videogram, av desse var 4 663 nye titlar. Ein del videogram blir registrerte fleire gonger, fordi forskjellige distributørar registrerer den same filmen. Dersom det skulle vere obligatorisk førehandskontroll, ville Statens filmtilsyn måtte sjå alle videogramma som blir leverte til registrering. Statens filmtilsyn har rekna ut at dersom ein tilsett skulle sjå 3 videogram dagleg, trengst det om lag 30 nye stillingar for å kunne gjennomføre full førehandskontroll av alle videogram for omsetning. Ei slik ordning vil såleis vere svært dyr og arbeidskrevjande i høve til kva ein kan oppnå, jf. at den noverande ordninga fungerer godt.

Regjeringa legg likevel til grunn at Statens filmtilsyn skal drive auka kontroll i videomarknaden. Regjeringa føreset at filmtilsynet for det første aukar stikkprøvekontrollen. Vidare føreset vi at Statens filmtilsyn aukar kontrollen i marknaden, m.a. ved å kontrollere at videogram er merkte, og at innhaldet er i samsvar med omslaget. Utgifter i samband med slik kontroll vil bli dekt inn av gebyret for registrering og merking.