2 Den lokale kyrkjeøkonomien på 1990-talet

2.1 Innleiing

Drifta av Den norske kyrkja blir i hovudsak finansiert frå tre kjelder. Staten har det økonomiske ansvaret for prestetenesta, for administrasjonen av bispedømma (bispedømmeråda, biskopane) og for verksemda i dei sentralkyrkjelege organa (Kyrkjemøtet/Kyrkjerådet), forutan ansvaret for å disponere avkastninga frå Opplysningsvesenets fond. Over statsbudsjettet blir det dessutan løyvd tilskott til dei kyrkjelege fellesråda. Kommunane har etter kyrkjelova eit lovregulert utgiftsansvar for dei lokale kyrkjelege organa og for utgiftene til kyrkjene og kyrkjegardane. Den tredje viktige inntektskjelda for kyrkja er inntekter frå private ved gåver o.a. Dei statlege finansieringsoppgåvene i høve til kyrkja er omtalte i kap. 3. Opplysningsvesenets fond er omtalt i kap. 4.

Dei offentlege løyvingane frå staten og kommunane er i stor grad retta mot den delen av verksemda i kyrkja som har tilknyting til gudstenester og kyrkjelege handlingar, dvs. til prestetenesta og til drifta av kyrkjene og kyrkjegardane. Dei offentlege løyvingane gjeld i mindre grad kyrkjelege aktivitetar og verksemd utover dette, til dømes til kyrkjeleg undervisning, barne- og ungdomsarbeid o.a.

Dei sentrale lovreglane som gjeld økonomien til den lokale kyrkja, finst i kyrkjelova §§ 14 og 15. Etter kyrkjelova § 14 er det no eit kyrkjeleg organ - det kyrkjelege fellesrådet i kommunen - som har ansvaret for forvaltninga av dei kommunale løyvingane. Det økonomiske ansvaret kommunane har, er særskilt regulert i kyrkjelova § 15. Ansvaret er her regulert i høve til særskilde utgiftsområde. Dei viktigaste er drifts- og lønnsutgiftene for bruken av kyrkjene til gudstenester og kyrkjelege handlingar, drifts- og lønnsutgiftene for kyrkjegardane og krematoria, administrative utgifter for kyrkjelege fellesråd og sokneråd forutan visse utgifter til prestetenesta.

Da Stortinget behandla forslaget til ny kyrkjelov, vart forslaget til § 15 endra ved at kommunane fekk ansvaret for å dekkje utgiftene til dagleg leiar for det kyrkjelege fellesrådet. Dette lovfesta ansvaret hadde kommunane ikkje hatt tidlegare. Sjølv om kyrkjelova tok til å gjelde 1. januar 1997, vart reglane om kyrkjeleg fellesråd og kommunane sitt utgiftsansvar for dagleg leiar sette i verk 1. juli 1996. Dei årlege meirutgiftene for kommunane vart rekna til 39 mill. kroner, som vart innarbeidde i det statlege rammetilskottet til kommunane frå hausten 1996.

Under stortingsbehandlinga av statsbudsjettet for 1997 vart det med bakgrunn i den nye kyrkjelova gjort vedtak om å løyve 100 mill. kroner som tilskott til kyrkjeleg verksemd i kommunane. Denne tilskottsordninga til dei kyrkjelege fellesråda er ført vidare i statsbudsjetta etter 1997. Eit særskilt tilskott til det diakonale arbeidet i kyrkjelydane har elles i fleire år vore løyvd over statsbudsjettet. Denne tilskottsordninga femner no i tillegg om tilskott til kyrkjeleg undervisning og kyrkjemusikk. Tilskottsordningane er omtalte i kap. 3.

Den økonomiske situasjonen for kyrkja lokalt er langt på veg ein funksjon av dei kommunale løyvingane til kyrkja. I lys av den nye kyrkjelova er det av interesse å sjå korleis dei kommunale løyvingane til kyrkja har utvikla seg over tid, både før og etter at kyrkjelova tok til å gjelde. Dessutan er det av interesse å sjå korleis dei samla inntektene og utgiftene til dei kyrkjelege fellesråda har utvikla seg i åra 1997-1999, og korleis dei kyrkjelege utgiftene har utvikla seg innanfor dei einskilde utgiftsområda. I dette kapitlet vil det bli gjort greie for utviklingstrekk på desse områda.

Det nye lovverket tok til å gjelde 1. januar 1997. Fram til 1997 var dei kyrkjelege utgiftene for det meste ein del av dei kommunale utgiftene, og førte som del av kommunerekneskapane. Frå 1997 har dei kyrkjelege fellesråda ført særskild rekneskap etter budsjett- og rekneskapsforskrifter fastsette av Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementet, baserte på dei forskriftene som gjeld for kommunane. Det er tala frå desse rekneskapane som i det følgjande er nytta til å vise utviklingstrekk i den lokale kyrkjeøkonomien. Kyrkjelege utgifter som ikkje er førte i desse rekneskapane, til dømes berre i rekneskapane til dei einskilde sokneråda, er ikkje med.

2.2 Dei kommunale utgiftene til kyrkja

2.2.1 Kommunerekneskapane. Utgifter til kyrkja 1991-1999

I tabell 2.1 er vist dei kommunale utgiftene til kyrkja for kvart år i perioden 1991-1999. Forutan utgifter til administrasjon gjeld hovuddelen av desse utgiftene lønn og andre driftsutgifter knytte til drifta og vedlikehaldet av kyrkjene og kyrkjegardane. Fram til 1997 skriv talmaterialet seg frå dei kommunale rekneskapane, slik desse er rapporterte til Statistisk sentralbyrå. Materialet for åra 1997-1999 kjem frå rekneskapane til dei kyrkjelege fellesråda. Endringane i rapporteringsgrunnlaget har si årsak i det nye kyrkjelege lovverket. Dei kyrkjelege fellesråda fekk frå 1997 ansvaret for å forvalte dei kommunale løyvingane til kyrkja, og det vart etablert ein særskild rekneskap for fellesråda, med krav om rapportering til Statistisk sentralbyrå.

Sidan rapporteringsgrunnlaget og -prosedyren for dei kyrkjelege rekneskapane endra seg frå og med 1997, vil det kunne liggje feilkjelder i talsamanlikningane mellom tida før og tida etter 1. januar 1997. Formålet med å samanlikne tal er å vise hovudtendensar og viktige utviklingstrekk over tid. Departementet legg til grunn at tabell 2.1 i det store og heile viser eit riktig bilete av utviklinga i dei kommunale utgiftene til kyrkja.

Etter kyrkjelova § 15 kan kommunane ha oppgåver på vegner av kyrkja, til dømes oppgåver som gjeld rekneskapsføring. Verdien av denne kommunale tenesteytinga er ikkje med i tabell 2.1, sjå pkt. 2.2.2.

Det er dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja som har størst interesse for vurderinga av endringar over tid. Det går fram av tabellen at dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja, eksklusive den kommunale tenesteytinga, auka med 42 mill. kroner frå 1995 til 1996 (3,8 pst.), 89 mill. kroner frå 1996 til 1997 (7,7 pst.), 69 mill. kroner frå 1997 til 1998 (5,5 pst.) og 103 mill. kroner frå 1998 til 1999 (7,8 pst.).

Når tabellen viser at dei kommunale utgiftene og inntektene på kyrkjesektoren gjekk ned frå 1996 til 1997, har det samanheng med at det vesentlege av dei kyrkjelege inntektene, dvs. inntekter frå kyrkjegardane, refusjon av sjukelønn o.a., frå 1997 ikkje er blitt førte som inntekt for kommunane, men som inntekt for dei kyrkjelege fellesråda. Dei kommunale inntektene i åra 1997-1999 er finansielle overføringar frå fellesråda til kommunane, til dømes i tilfelle der kommunen gjer ei teneste for fellesrådet mot betaling.

Kommunane betaler utgiftene til prestebustader, men desse utgiftene blir refunderte frå staten etter nærmare reglar. Utgiftene til dei kommunale prestebustadene er førte på særskilde postar i kommunerekneskapane og er ikkje med i tabellen.

Omtale av investeringar i bygg og anlegg og finansieringstransaksjonar er med under pkt. 2.4.

2.2.2 Den kommunale tenesteytinga til kyrkja 1997-1999

Kommunane har alltid hatt kyrkjerelaterte eller indirekte utgifter til kyrkja utover dei som eksplisitt blir førte i kommunerekneskapane som utgifter til Den norske kyrkja, sjå tabell 2.1. Dette gjeld utgifter i samband med tenester som rekneskapsføring, personalforvaltning, edb-tenester o.a. Dei kyrkjelege fellesråda fekk ansvaret for desse oppgåvene i den nye kyrkjelova, men den kommunale tenesteytinga til kyrkja kunne likevel halde fram i medhald av kyrkjelova § 15. Etter avtale med fellesrådet har mange kommunar framleis oppgåver på vegner av kyrkja, innanfor rekneskapsføring, utbetaling av lønn o.a. Det finst ikkje offisiell statistikk som viser storleiken på dei indirekte utgiftene kommunane hadde før den nye kyrkjelova tok til å gjelde. Med den nye kyrkjelova er det derimot stilt krav om verdisetjing av den kommunale tenesteytinga.

Verdien av den kommunale tenesteytinga er som nemnt ikkje rekna med i oversynet over dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja i tabell 2.1, men kjem i tillegg. Det går fram av rekneskapane til fellesråda for 1997 at den kommunale tenesteytinga etter kyrkjelova § 15 var verdsett til 70 mill. kroner dette året. Den kommunale tenesteytinga var verdsett til nær 72 mill. kroner i 1998. I 1999 var ho vel 73 mill. kroner. Sjå elles tabell 2.4.

Det er ikkje mogleg å seie om verdien av den kommunale tenesteytinga etter 1. januar 1997 svarer til dei indirekte kyrkjelege utgiftene som kommunane hadde tidlegare. Som følgje av at dei kyrkjelege fellesråda ved den nye kyrkjelova fekk ansvaret for kyrkjelege forvaltningsoppgåver som kommunene hadde tidlegare, er det sannsynleg at omfanget av dei indirekte kommunale utgiftene til kyrkja er blitt mindre, og at utgiftene for ein del er rekna inn i dei finansielle overføringane til fellesråda.

I somme kommunar er det gjort avtale om at kommunen har ansvaret for forvaltninga av kyrkjegardane. Slik avtale skal godkjennast av departementet i medhald av gravferdslova § 23. Til no har departementet godkjent slik ordning i fire kommunar (Modum, Gjesdal, Vennesla og Sandefjord). I desse kommunane blir utgifter og inntekter som vedkjem kyrkjegardane, førte i kommunerekneskapen på vanleg måte.

I Oslo har kommunen driftsansvaret for kyrkjegardane, men forvaltningsansvaret for kyrkjegardane er likevel ikkje ført over frå fellesrådet til kommunen i medhald av gravferdslova § 23. Dei aktuelle utgiftene og inntektene blir førte i kommunerekneskapen. Ordninga i Oslo er ei form for kommunal tenesteyting etter kyrkjelova § 15, men er likevel ikkje verdsett i rekneskapen til fellesrådet. Ordninga i Oslo blir praktisert i fleire andre kommunar, mellom andre Bærum og Tromsø. Ein verknad av dette er at rekneskapane for fellesråda i desse kommunane, og i dei kommunane som har fått godkjent ei anna forvaltningsordning for kyrkjegardane etter gravferdslova § 23, ikkje alltid inneheld utgiftene og inntektene for kyrkjegardane. Det er korrigert for dette i tabell 2.1 for åra 1997-1999, sjå note til tabellen. Korreksjonen kunne òg ha vore gjord ved oppjustering av verdien av den kommunale tenesteytinga.

Tabell 2.2 viser summen av dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja når verdien av den kommunale tenesteytinga i åra 1997-1999 er rekna med.

Tabell 2.2 viser mellom anna at auken i dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja frå 1996 til 1997 var nær 14 pst. For heile perioden 1991-1999 auka dei kommunale nettoutgiftene frå 966 mill. kroner til 1 487 mill. kroner, dvs. med meir enn 50 pst. Auken må sjåast i samanheng med at dei indirekte utgiftene til kyrkja som kommunane hadde før 1997, ikkje er med i tabellen.

I figur 2.1 er vist utviklinga av dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja i åra 1991-1999, samanlikna med den gjennomsnittlege pris- og lønnsauken i kommunesektoren i same perioden.

Tabell 2.2 og figur 2.1 viser at auken i dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja i perioden 1991-1997 kvart år var høgare enn lønns- og prisauken i kommunesektoren. Auken frå 1996 til 1997 (13,8 pst.) var særleg stor som resultat av den nye kyrkjelova. Frå 1997 til 1998 var det ein særleg stor pris- og lønnsauke i kommunesektoren. Auken i dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja var dette året om lag på nivå med pris- og lønnsauken i kommunesektoren. For 1999 viser tabell 2.2 at auken i dei kommunale utgiftene til kyrkja, 7,6 pst., var høgare enn pris- og lønnsauken i kommunesektoren dette året.

2.2.3 Kommunale utgifter til kyrkja fordelte etter kommunestorleik 1991-1999

Med den nye kyrkjelova fekk kommunane utgiftsansvaret for stillinga som dagleg leiar av kyrkjeleg fellesråd (kyrkjeverje). Meirutgiftene for kommunane vart rekna til 39 mill. kroner, sjå pkt. 2.1. Denne kompensasjonen, som vart medrekna i rammetilskottet til kommunane, var ein kompensasjon til alle kommunane, utan omsyn til om kommunane tidlegare hadde oppretta stilling for dagleg leiar. I fleire kommunar var det i medhald av det tidlegare lovverket alt oppretta kyrkjeleg fellesråd og stilling for kyrkjeverje, men alle kommunane fekk frå 1996/1997 sin del av auken i rammetilskottet.

Tabell 2.3 viser dei prosentvise endringane i dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja i perioden 1991-1999, sjå tabell 2.1, fordelte på fem kommunegrupper eller -intervall etter talet på innbyggjarar 1

. Verdien av den kommunale tenesteytinga er ikkje med i denne tabellen, men i tabell 2.5 og 2.6.

Tabellen viser at auken i dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja i perioden 1991-1999 fordeler seg ujamt i tid mellom kommunegruppene. For dei minste kommunane viser tabellen at dei kommunale utgiftene til kyrkja auka med 6,0 pst. i 1996 og med 10,5 pst. i 1997, medan det frå 1991 til 1996 kvart år var ein lågare auke. Auken frå 1997 til 1998 var 3,3 pst., og 4,4 pst. frå 1998 til 1999. Størst relativ auke i dei kommunale nettoutgiftene i perioden 1991-1999 var i kommunegruppa med 10-20 000 innbyggjarar. Den lågaste relative auken var i kommunar med under 5 000 innbyggjarar.

Verdien av den kommunale tenesteytinga til kyrkja, sjå pkt. 2.2.2, er ikkje med i tabell 2.3. I tabell 2.4 er verdien av den kommunale tenesteytinga i åra 1997-1999 fordelt på dei fem kommunegruppene. I tabell 2.4 er dessutan vist kor mange kommunar som høyrer heime i dei einskilde kommunegruppene.

Tabell 2.4 viser at verdien av den kommunale tenesteytinga auka med vel 3 mill. kroner frå 1997 til 1999 (4,5 pst.). Auken fordelte seg ujamt dei ulike kommunegruppene imellom.

I tabell 2.5 er vist summen av dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja fordelt på kommunegrupper når verdien av den kommunale tenesteytinga i tabell 2.4 er rekna med. Tabell 2.6 viser endringane målte i prosent.

For åra 1997-1999 viser tabell 2.6 at dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja auka relativt mest i kommunegruppa med 10-20 000 innbyggjarar (33,7 pst.). Tabellen viser òg at dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja i denne kommunegruppa hadde ein auke på vel 62 pst. i perioden 1991-1999, medan gjennomsnittet var nær 55 pst. Den lågaste auken i dei kommunale utgiftene til kyrkja i åra 1998 og 1999 var i dei minste kommunane. Denne var 4,0 pst. i 1998 og 4,6 pst. i 1999.

2.3 Dei kyrkjelege fellesråda. Inntekter og utgifter 1997-1999

I tabellar nedanfor er driftsinntektene til dei kyrkjelege fellesråda i åra 1997-1999 fordelte på ulike inntektskjelder, og driftsutgiftene er fordelte på ulike utgiftsformål. For å sjå variasjonar fellesråda imellom er tala òg fordelte på kommuneintervall etter innbyggjartalet i kommunane. Med slike spesifikasjonar vil det vere avgjerande for kvaliteten i tala at det materialet som ligg til grunn, er korrekt, dvs. at rekneskapane er førte i samsvar med dei kontoplanane som gjeld og på same måten av alle fellesråda. Den omlegginga som vart gjennomført i 1997 som følgje av kyrkjelova, gir grunn til å rekne med at det er variasjonar fellesråda imellom med omsyn til korleis inntekter og utgifter blir førte, og at det ved spesifiserte talsamanlikningar mellom fellesråda, og frå det eine året til det neste, vil vere feilkjelder i bakgrunnsmaterialet. Når det derimot gjeld hovudtendensar og utviklingstrekk, som er formålet med å ta spesifikasjonane med, legg departementet til grunn at materialet i det store og heile gir eit riktig bilete.

2.3.1 Driftsinntektene til dei kyrkjelege fellesråda 1997-1999

Driftsinntektene til dei kyrkjelege fellesråda i åra 1997-1999, fordelte på ulike inntektskjelder, er viste i tabell 2.7.

Tabellen viser at inntektene til dei kyrkjelege fellesråda auka med vel 137 mill. kroner frå 1997 til 1998 (8,5 pst.) og med nær 155 mill. kroner frå 1998 til 1999 (8,8 pst.). Nedanfor er dei einskilde inntektskjeldene kommenterte særskilt.

Kommunale bidrag

Summen av dei kommunale bidraga var 1 326 mill. kroner i 1997 og svarte dermed til over 80 pst. av inntektene til fellesråda. I 1999 var bidraga 1 497 mill. kroner, dvs. nær 78 pst. av inntektene. At det samla kommunale bidraget i 1999 var ein mindre del av dei samla inntektene til fellesråda enn i 1997, har samanheng med at inntektene frå andre kjelder auka meir frå 1997 til 1999. Sjå pkt. 2.2 om utviklinga i dei kommunale utgiftene (nominelle og relative tal) til kyrkja for åra 1991-1999.

Statlege overføringar

Dei statlege overføringane, som er om lag 8 pst. av inntektene til fellesråda, gjeld i hovudsak statstilskott til dei kyrkjelege fellesråda som blir løyvde på budsjettet til Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementet. Det generelle tilskottet til kyrkjeleg verksemd i kommunane, sjå statsbudsjettet kap. 294 post 72, var 100 mill. kroner i 1997 og 1998, og 110 mill. kroner i 1999. I tillegg kjem det særskilde tilskottet til diakoni, kyrkjeleg undervisning og kyrkjemusikk, sjå statsbudsjettet kap. 294 post 71, som i 1997 var vel 20 mill. kroner, i 1998 vel 23 mill. kroner og i 1999 nær 25 mill. kroner.

Overføringar frå sokneråd

Overføringar frå sokneråd til fellesråd gjeld mellom anna refusjon for oppgåver eller tenester som fellesråda har ansvaret for på vegner av sokneråda. Fleire kyrkjelege fellesråd har arbeidsgivaroppgåver på vegner av sokneråda, medan det er sokneråda som finansierer lønna for den einskilde arbeidstakaren. Overføringane frå sokneråda auka med vel 20 mill. kroner frå 1997 til 1999. Denne auken er ein indikasjon på at stadig fleire oppgåver, ikkje minst ansvaret for stillingar, blir førte over frå sokneråda til fellesråda, mot utgiftsrefusjon frå sokneråda.

Sals- og leigeinntekter

Sals- og leigeinntekter gjeld for det meste inntekter frå kyrkjegardane (mellom anna avgift for feste av grav), og inntekter ved utleige av kyrkjene (til kyrkjekonsertar o.a.). Sals- og leigeinntektene auka med meir enn 40 pst. frå 1997 til 1999. Denne inntektsauken kan vere ein indikasjon på ei oppregulering av avgifter og leigebeløp.

Refusjon av lønn frå trygdeforvaltninga

Refusjonen av lønn frå trygdeforvaltninga auka med 45 pst. frå 1997 til 1999. For ein del må dette sjåast i samanheng med at fellesråda på vegner av sokneråda har fått arbeidsgivaransvaret for fleire arbeidstakarar i 1998 og 1999 enn dei hadde i 1997.

Gåver og ofringar

Inntektene til kyrkjelydane i form av gåver, ofringar o.a. er i hovudsak inntekter for sokneråda til tiltak innanfor barne- og ungdomsarbeidet, diakonien o.a., sjå pkt. 2.3.2. Når gåveinntektene for dei kyrkjelege fellesråda var så store som tabell 2.7 viser, må det sjåast på bakgrunn av at det i 129 kommunar berre er eitt sokneråd. Desse 129 sokneråda har dei oppgåvene som dei kyrkjelege fellesråda har etter kyrkjelova § 14, og rapporterer sine rekneskapar på same måten som kyrkjelege fellesråd i kommunar med fleire sokn. Ein stor del av gåveinntektene gjeld desse sokneråda, som er i mindre kommunar, sjå tabell 2.8.

Ymse andre inntekter

Under andre inntekter er i tabell 2.7 ført inntekter som ikkje er med under dei andre inntektskjeldene. Det gjeld mellom anna overføringane frå andre enn staten, kommunane, sokneråda og trygdeforvaltninga, og renteinntekter. Etter rekneskapane til fellesråda i 1997 var overføringane frå andre 22,5 mill. kroner, medan renteinntektene var 6,4 mill. kroner. I 1999 var overføringane frå andre 20,5 mill. kroner og renteinntektene nær 26 mill. kroner.

Fordelinga av inntektene på kommunegrupper

I tabell 2.8 er vist korleis inntektene til fellesråda, slik dei er fordelte og summerte i tabell 2.7, varierer mellom fellesråd i kommunar av ulik storleik.

Tabell 2.8 viser at det samla kommunale bidraget i åra 1997-1999 var ein mindre del av dei samla inntektene til fellesråda i dei minste kommunane enn i dei andre. Dette har mellom anna samanheng med at inntektene frå gåver og ofringar er ein større del av dei samla inntektene til fellesråda i dei små kommunane, som følgje av at dei 129 sokneråda som òg har status som fellesråd, for ein stor del er lokaliserte i desse. Dessutan er dei statlege overføringane størst i dei minste kommunane og minst i dei største. Den viktigaste årsaka til dette er tildelingsreglane for det generelle statstilskottet til fellesråda, som er til beste for dei minste kommunane, sjå kap. 3. Tabellen viser elles at auken i overføringane frå sokneråda til fellesråda frå 1997 til 1999 var størst i dei større kommunane.

Som nemnt utgjer inntektene frå gåver og ofringar ein større del av inntektene for fellesråda i dei minste kommunane, sjå kommentaren til tabell 2.7. I dei største kommunane var det i 1997 ført opp 14 mill. kroner som inntekt her, medan det for 1998 og 1999 er ført opp eit mykje lågare tal. Store relative endringar frå 1997 til 1998 og 1999 var det òg i andre kommunegrupper innanfor dette inntektsområdet. Det same gjeld ymse andre inntekter. Dette kan vere ein indikasjon på at store endringar frå eitt år til det neste kan ha samanheng med endringar i rekneskapsføringa.

2.3.2 Inntekter frå private, frå eigedommar o.a.

Forutan løyvingar frå stat og kommune rår dei einskilde kyrkjelydane over inntekter dei får frå private. Dette vil mellom anna gjelde inntekter frå ofringar, givarteneste og testamentariske gåver. I tillegg kjem inntekter frå eventuelle eigedommar, som forsamlingslokale, husvære o.a., eller frå lokale fond. Kyrkjelydane kan elles vere eigarar av barnehagar og av sjuke- og aldersheimar, eller dei kan ha oppretta særskilde stiftelsar for formålet.

Somme kyrkjelydar rår over såkalla kyrkjefond, som er pengekapital som høyrer til kyrkjebygget, til dømes som følgje av sal av delar av kyrkjetomta. Kyrkjefonda er særskilt regulerte i kyrkjelova § 19 og vart elles omtalte i NOU 1989:7 Den lokale kirkes ordning 2

.

Dei inntektene kyrkjelydane får frå private og frå eventuelle eigedommar og fond, er ein del av inntekts- og formuesgrunnlaget til kyrkja. Ofte ligg det føre rettslege bindingar på korleis midlane kan nyttast. Dette kan til dømes vere fastsett i testament, eller givaren kan ha stilt vilkår om at midlane skal nyttast til særskilde formål, til dømes til diakonien eller til barne- og ungdomsarbeidet. Inntekter frå private, frå eigedommar og fond blir i hovudsak nytta til tiltak som stat eller kommune har eit avgrensa økonomisk ansvar for. Desse inntektene er dermed viktige finansieringskjelder for kyrkjeleg verksemd og aktivitetar som ikkje er ein del av gudstenestelivet og dei kyrkjelege handlingane.

Etter opplysningar frå Kyrkjerådet var inntektene frå ofringar under gudstenestene i kyrkjene i 1991 til saman 91,5 mill. kroner. I 1995 var desse inntektene 98,5 mill. kroner, i 1999 var dei 107,9 mill. kroner. I perioden 1991-1999 har auken dermed vore 18 pst. Lønns- og prisauken i kommunesektoren var i denne perioden på meir enn 25 pst. Ofte er ofringane øyremerkte for særskilde formål, og ofte til formål utanfor kyrkjelyden, til dømes til kristelege organisasjonar eller institusjonar med felleskyrkjelege oppgåver. I 1991 gjekk 32 pst. av inntektene frå ofringane til arbeidet i kyrkjelydane. Frå 1995 har denne delen vore stabil på nær 40 pst.

Det økonomiske ansvaret staten og kommunane har for kyrkja, er ikkje regulert etter dei inntektene kyrkja får frå private, frå eigedommar, lokale fond o.a. Departementet ser det ikkje som aktuelt å endre på dette.

I Den norske kyrkja er det i dag meir enn 1 300 sokn. Soknet er etter kyrkjelova den rettslege grunneininga i kyrkja og eit sjølvstendig rettssubjekt. Kyrkjene og kyrkjegardane er soknet si eige, med mindre noko anna går fram av særskilt rettsgrunnlag. Kyrkjeleg fellesråd representerer no soknet som eigar av kyrkjer og kyrkjegardar, mens eigarskapen tidlegare var meir uklar. På somme område var det kommunale organ som rettsleg sett representerte soknet. Eigartilhøva til lokale kyrkjelege fond, kyrkjelege eigedommar o.a. er etter dette ulike kyrkjelydane imellom. Dei rettslege eigartilhøva er ofte kompliserte, og det pågår no - som følgje av det nye kyrkjelege lovverket - eit arbeid i mange kyrkjelydar med å klargjere eigedomstilhøva.

Det er av generell interesse å sjå utviklinga i gåveinntektene til kyrkja i lys av utviklinga i dei kommunale og statlege løyvingane. Dei opplysningane som går fram av tabell 2.7 om dette, er ikkje fullstendige. Auka kunnskap på området vil gi grunnlag for å få fram eit meir fullstendig bilete av den samla økonomien i kyrkja og ha verdi mellom anna i utgreiingssamanheng. Sidan det ikkje tidlegare har vore gitt særskilde reglar om rekneskapane til det einskilde soknet, og det ikkje har vore stilt krav om sentral rapportering frå desse rekneskapane, har statistikken over gåveinntekter, inntekter frå eigedommar, lokale fond og liknande vore svakt utvikla. På denne bakgrunnen har departementet, med heimel i den nye kyrkjelova, fastsett at rekneskapane til den einskilde kyrkjelyden, dvs. rekneskapane for sokneråda, skal førast og rapporterast etter dei same reglane som gjeld for dei kyrkjelege fellesråda. Dette er ei krevjande omlegging, men det skjer no ei tilpassing av desse rekneskapane til dei sentrale reglane som gjeld.

2.3.3 Driftsutgiftene til dei kyrkjelege fellesråda 1997-1999

Fordelinga på utgiftsformål

Dei kyrkjelege utgiftene som kommunane har eit lovregulert ansvar for, fordeler seg i hovudsak mellom utgifter til 1) kyrkjeleg administrasjon, 2) kyrkjene og 3) kyrkjegardane. I kommunerekneskapane og i rekneskapane til fellesråda er utgiftene i første rekkje fordelte på desse tre hovudformåla.

Utgiftene til kyrkjeleg administrasjon gjeld særleg utgifter til administrasjonen for fellesråda med dagleg leiar (kyrkjeverje), men vil òg kunne vere utgifter til kontorhald o.a. for dei einskilde sokneråda.

Utgiftene til kyrkjene gjeld utgifter til vedlikehald og drift av kyrkjebygg. Lønn til organist, klokkar, kyrkjetenar og andre som har ei teneste som i særleg grad gjeld gudstenester og kyrkjelege handlingar, er med under dette utgiftsformålet.

Utgiftene til kyrkjegardane gjeld utgifter til vedlikehald og drift av kyrkjegardane og krematoria, inklusive lønn til tenestemenn med arbeid knytt til drifta og vedlikehaldet av kyrkjegardane og krematoria.

I rekneskapane til fellesråda er det med eit fjerde utgiftsformål. Dette vart teke med frå 1997 i samband med den nye kyrkjelova, og gjeld utgifter som ikkje naturleg høyrer heime under dei andre utgiftsformåla. Dette er mest utgifter til den verksemda eller dei aktivitetane som kyrkjelydane har innanfor barne- og ungdomsarbeidet, diakonien o.a., og som for ein del blir finansierte av gåveinntektene.

For å kunne vurdere kva verknad den nye kyrkjelova har hatt for kyrkjeøkonomien, er det av interesse å sjå korleis utviklinga av dei kyrkjelege utgiftene på dei einskilde utgiftsformåla har vore over tid.

I tabell 2.9 er vist utgiftsfordelinga på formål etter kommunerekneskapane fram til og med 1996 og etter rekneskapane til dei kyrkjelege fellesråda for åra 1997-1999.

Den første delen av tabellen viser bruttoutgiftene slik dei er førte i rekneskapane. Den andre delen viser omfanget av kommunal tenesteyting i åra 1997-1999 under dei einskilde formåla. Tala for den kommunale tenesteytinga i tabellen viser dei nettoutgiftene kommunane har hatt til tenesteytinga. Sjølv om tabellen dermed har med både brutto- og nettotal, legg departementet til grunn at tabellen i hovudsak gir eit riktig bilete av utgiftsfordelinga med grunnlag i rekneskapane. Den kommunale tenesteytinga er ein liten del av dei samla utgiftene, og det vil samla sett vere små inntekter for kommunane på desse områda.

Ved gjennomgangen av kommunerekneskapane og rekneskapane til fellesråda har departementet registrert at fleire kommunar før 1997 og fleire fellesråd etter 1997 berre har nytta eitt eller to av formåla. Fordelinga av utgiftene på formål i samsvar med rekneskapane i tabell 2.9 gir dermed ikkje eit riktig bilete av den faktiske fordelinga. I tabell 2.10 og 2.11 er dei samla utgiftene, slik dei går fram av rekneskapane og er presenterte i tabell 2.9, for åra 1991-1998 fordelte med grunnlag i eit utval av rekneskapane. Dette utvalet, som femner om 353 av i alt 435 kommunar og fellesråd, har nytta alle formåla i heile perioden. I seinare tabellar som viser fordelinga på utgiftsformål (tabellane 2.12, 2.13, 2.14 og 2.15) er det denne utvalsmetoden som ligg til grunn for dei aktuelle åra. Med dette utvalet får ein for dei aktuelle åra fram eit meir korrekt bilete av utviklingstrekk enn dei faktiske tala frå rekneskapane gjer det. Tabellar som er utarbeidde med grunnlag i utvalet, er etter dette baserte på estimat. Estimata vil vere mest usikre for fellesråda i dei største kommunane, dvs. kommunar med over 50 000 innbyggjarar, sidan berre seks av i alt ni kommunar er med i utvalet. For året 1999 er derimot fordelinga på utgiftsformål i dei nemnde tabellane i samsvar med rekneskapane. Etter to år med nye forskrifter for rekneskapsføringa legg departementet til grunn at dei kyrkjelege fellesråda i sine rekneskaper no fordeler utgiftene på formål tilnærma korrekt.

Tabell 2.10 viser fordelinga mellom utgiftsformåla i tabell 2.9 når denne blir korrigert slik som nemnt ovanfor. Tabell 2.11 viser endringane målte i prosent. Det har størst interesse å sjå på endringane i utgiftene til kyrkjeleg administrasjon, kyrkjer og kyrkjegardar, som det finst tal for i heile perioden 1991-1999. Det fjerde utgiftsformålet (andre kyrkjelege formål) er derfor ikkje med i tabell 2.10 og 2.11. Tabell 2.12 viser kor stor del utgiftene til kyrkjeleg administrasjon, kyrkjene og kyrkjegardane har utgjort av dei samla utgiftene til desse tre formåla i perioden 1991-1999.

Tabell 2.11 viser at den samla auken under dei tre formåla var vel 11 pst. frå 1996 til 1997, og nær 9 pst. frå 1997 til 1998. Auken varierte med mellom 3 og 5 pst. i åra før, men verdien av dei indirekte kommunale utgiftene til kyrkja i tida før 1997 er som tidlegare nemnt ikkje med i grunnlaget. Frå 1998 til 1999 var auken vel 6 pst.

Tabell 2.10 og 2.11 viser at utgiftene til kyrkjeleg administrasjon har hatt ein vesentleg vekst dei seinare åra, særleg i 1997 og 1998. Utgiftene til kyrkjegardane har òg hatt ein bra vekst dei siste åra, medan utgiftene til kyrkjene i åra 1997-1999 auka mindre enn gjennomsnittet for tidlegare år.

Tabell 2.12 viser at utgiftene til kyrkjeleg administrasjon i perioden 1991-1999 utgjer ein stadig aukande del, medan utgiftene til kyrkjene og kyrkjegardane utgjer ein minkande del. Skiftet er særleg stort frå 1996 til 1997.

Fordeling av utgiftene til kyrkjeleg administrasjon, kyrkjer og kyrkjegardar i kommunar av ulik storleik

På same måten som det er av interesse å sjå korleis dei kommunale utgiftene til kyrkja fordeler seg etter kommunestorleik, sjå tabellane 2.5 og 2.6, er det av interesse å sjå korleis utgiftene på dei tre utgiftsformåla fordeler seg etter kommunestorleik. Tabell 2.13 viser korleis den kyrkjelege utgiftsutviklinga nominelt har vore i perioden 1991-1999, fordelt etter formål og etter kommunestorleik. Tabell 2.14 viser endringane målte i prosent.

I det følgjande er tabell 2.14 kommentert for kvart utgiftsformål. Som generell bakgrunn for denne gjennomgangen er det grunn til å understreke at dei talverdiar og prosentar som det blir vist til for åra 1991-1998, er estimat, sjå framanfor om bruken av utval.

Kyrkjeleg administrasjon

Tabell 2.14 viser at den relative auken i utgiftene til kyrkjeleg administrasjon frå 1996 til 1997 var størst for fellesråda i dei minste kommunane. Auken var her meir enn 70 pst. I dei andre kommunegruppene varierte auken med mellom 38 og 60 pst., med unntak for fellesråda i dei største kommunane. For fellesråda i dei største kommunane, dvs. i kommunar med meir enn 50 000 innbyggjarar, viser tabellen nedgang i utgiftene til kyrkjeleg administrasjon i 1997, men her var det ein relativt stor auke i 1994 og 1996. Tabellen viser òg at auken i utgiftene til kyrkjeleg administrasjon frå 1997 til 1999 var særleg stor for fellesråda i dei største kommunane. Det kan vere grunn til å sjå auken i desse åra i samanheng med mellom anna nedgangen i utgiftene til kyrkjer i desse kommunane, sjå nedanfor. For perioden 1991-1999 sedd under eitt viser tabellen at utgiftene til kyrkjeleg administrasjon auka relativt mest i kommunar med over 50 000 innbyggjarar.

Kyrkjene

Tabell 2.14 viser nedgang i utgiftene til kyrkjene i to av kommunegruppene frå 1996 til 1997, mellom anna i dei minste kommunane. For dei same kommunegruppene er det auke i utgiftene til kyrkjene frå 1997 til 1998 og frå 1998 til 1999. Liknande variasjonar frå det eine året til det neste var det òg for andre kommunegrupper i åra 1997-1999.

Utgiftene til kyrkjene hadde samla sett ein auke på 3 pst. i 1996, 1,5 pst. i 1997, ein nedgang på 0,4 pst i 1998 og ein auke på 4,2 pst i 1999. Nedgang eller svak auke i utgiftene til kyrkjene kan vere ein indikasjon på reell utgiftsreduksjon, eventuelt omdisponering av midlar til andre formål, eller endringar i rekneskapsføringa. For å få større innsikt i bakgrunnen for utgiftsutviklinga for kyrkjene er utgiftene til kyrkjene i tabell 2.15 fordelte på lønn og andre driftsutgifter for åra 1995-1999. Av tabellen går det fram at det var ein nedgang i dei samla utgiftene til kyrkjene frå 1996 til 1997 på nær 10 mill. kroner (1,2 pst.). Tabellen viser at nedgangen i 1997 for ein stor del har bakgrunn i nedgangen i utgiftene til lønn, ein nedgang på 14,5 mill. kroner. Drifts- og vedlikehaldsutgiftene hadde det same året ein samla auke på vel 5 mill. kroner, dvs. ein auke på 1,8 pst. Det er ikkje grunn til å tru at nedgangen i lønnsutgiftene er reell, men at nedgangen for ein stor del må komme av endringar i rekneskapsføringa, dvs. at utgifter til lønn som i kommunerekneskapane fram til 1997 var førte under dette utgiftsformålet, frå 1997 er førte under andre utgiftsformål, til dømes under kyrkjeleg administrasjon eller under andre kyrkjelege formål, sjå nedanfor.

Tabellen viser elles at utgiftene til vedlikehald av kyrkjene hadde ein nedgang frå 1995 til 1996, men ein auke i åra etter.

Tabellen viser nedgang i andre driftsutgifter kvart år i åra 1997-1999. Desse utgiftene femner mellom anna om utgifter til oppvarming og lys. Nedgangen i desse utgiftene kan vere ein indikasjon på at fellesråda ved forvaltninga av kyrkjene har sett grunnar for å setje i verk utgiftsreduserande tiltak.

Kyrkjegardane

Tabell 2.14 viser auke i utgiftene til kyrkjegardane i alle kommunegruppene i 1997, 1998 og 1999. Den største auken i desse utgiftene i åra 1997-1998 var i dei minste kommunane, med nær 20 pst. i 1997 og 14 pst. i 1998. Den lågaste auken under dette utgiftsformålet i 1997 var i kommunar med over 50 000 innbyggjarar, men auken var her nær 10 pst. i 1998. Sett over tid, dvs. for heile perioden 1991-1999, viser tabell 2.14 relativt store endringar frå det eine året til det neste når det gjeld utgiftene til kyrkjegardane. Det er derfor grunn til å vere varsam med å lese generelle tendensar ut av utgiftsutviklinga for kyrkjegardane frå det eine året til det neste.

Andre kyrkjelege formål

Dette utgiftsformålet vart innført i 1997, og femner om utgifter som ikkje naturleg høyrer heime under dei andre utgiftsformåla, sjå innleiinga til pkt. 2.3.3. I tabell 2.16 er vist korleis utgiftene under dette formålet i åra 1997-1999 fordeler seg mellom fellesråd i kommunar av ulik storleik.

Tabellen viser at utgiftene under dette formålet auka med 94 pst. frå 1997 til 1998. Den relative auken var størst i dei største kommunane, medan auken var mellom 60 og nær 100 pst. i dei andre kommunegruppene. Den største nominelle auken frå 1997 til 1998 var i kommunar med mindre enn 5 000 innbyggjarar, der auken var nær 17 mill. kroner. Det er lite sannsynleg at den store auken frå 1997 til 1998 under dette utgiftsformålet er reell, men for ein stor del har bakgrunn i ei endra fordeling av utgiftene mellom utgiftsformåla, til dømes til kyrkjene, etter at dette fjerde formålet kom i 1997.

For 1999 viser tabellen at det var ein nedgang i utgiftene til andre kyrkjelege formål for fellesråda i dei minste kommunane, medan det i dei andre kommunegruppene var ein auke i utgiftene.

2.3.4 Dei samla inntektene og utgiftene til dei kyrkjelege fellesråda 1997-1999

I avsnitta ovanfor er mellom anna vist utviklinga i dei kommunale utgiftene til kyrkja, og utviklingstrekk for inntektene og utgiftene til dei kyrkjelege fellesråda i åra 1997-1999. I det følgjande er inntektene og utgiftene for fellesråda i åra 1997-1999 sedde under eitt, sjå tabell 2.17 som viser driftsinntektene og driftsutgiftene til fellesråda i åra 1997-1999 fordelte på kommunegrupper.

Dei kommunale bidraga til kyrkja i 1997 var 1 326 mill. kroner, sjå tabell 2.7. Utgiftene til fellesråda var 1 544 mill. kroner, sjå tabell 2.17. Utgiftene var dermed 218 mill. kroner høgare enn bidraga frå kommunane i 1997. Differansen vart dekt av overføringar frå staten, mellom anna statstilskottet på 100 mill. kroner til fellesråda, som kom i 1997, og statstilskottet til kyrkjeleg undervisning, diakoni og kyrkjemusikk, og andre inntekter. Blant desse andre inntektene er ein liten del tilskott frå Opplysningsvesenets fond til felleskyrkjelege tiltak, jf. statsbudsjettet kap. 299 post 79.

I 1998 var dei kommunale bidraga 1 398 mill. kroner, medan utgiftene til fellesråda var 1 725 mill. kroner. Utgiftene til fellesråda i 1998 var dermed 327 mill. kroner høgare enn bidraga frå kommunane. Dei kommunale bidraga til fellesråda auka med 72 mill. kroner frå 1997 til 1998, medan dei samla inntektene til fellesråda auka med 138 mill. kroner. Auken i inntektene til fellesråda i 1998, utover auken i dei kommunale bidraga, var dermed 66 mill. kroner, som fordeler seg på mange inntektskjelder, sjå tabell 2.7.

I 1999 var dei kommunale bidraga 1 497 mill. kroner, medan utgiftene til fellesråda var 1 846 mill. kroner. Utgiftene var dermed 349 mill. kroner høgare enn bidraga frå kommunane. Dei kommunale bidraga auka med 99 mill. kroner frå 1998 til 1999, medan inntektene til fellesråda auka med 155 mill. kroner. Auken i inntektene til fellesråda i 1999, utover auken i dei kommunale bidraga, var dermed 56 mill. kroner. Ein del av denne auken har bakgrunn i at det generelle statstilskottet til dei kyrkjelege fellesråda, auka frå 100 til 110 mill. kroner i 1999 som følgje av at utgifter til kontorhaldet for prestane ikkje lenger skulle dekkjast direkte av staten, sjå St.prp. nr. 1 (1998-1999).

Tabell 2.17 viser at inntektene til fellesråda i 1997 var 1 628 mill. kroner, medan det i 1997 vart utgiftsført 1 544 mill. kroner. Inntektene til fellesråda var dette året 84 mill. kroner høgare enn utgiftene. I 1998 var inntektene til fellesråda 1 766 mill. kroner, medan utgiftene var 1 725 mill. kroner. Inntektene var dette året 41 mill. kroner høgare enn utgiftene, dvs. under halvparten av differansen i 1997. Det er sannsynleg at resultatet i 1997 for ein del har bakgrunn i at det generelle statstilskottet på 100 mill. kroner til fellesråda i 1997 kom så seint at dei kyrkjelege fellesråda ikkje nytta tilskottet fullt ut i 1997, men overførte delar av det til 1998. I 1999 var differansen mellom inntektene og utgiftene til fellesråda nær 75 mill. kroner.

Det går fram av tabellen at utgiftene til fellesråda korresponderte meir med inntektene i 1998 enn i 1997 i alle kommunegruppene, med unntak for fellesråda i kommunar med mellom 5 000 og 10 000 innbyggjarar, der den positive differansen mellom inntekter og utgifter var høgare i 1998 enn i 1997. I 1999 var differansen mellom inntektene og utgiftene til fellesråda høgare enn i 1998 i alle kommunegruppene. Dette resultatet gjorde seg sterkast gjeldande i kommunegruppa med mellom 20 000 og 50 000 innbyggjarar. I dei minste kommunane var differansen mellom utgifter og inntekter i 1999 nær den same som i 1998.

2.3.5 Utgiftene til lønn

Utgiftene til lønn er ein stor del av dei samla utgiftene til dei kyrkjelege fellesråda. Av rekneskapane til fellesråda i 1997 går det fram at utgiftene til lønn var 880 mill. kroner. Talet var 1 015 mill. i 1998 og 1 086 mill. i 1999. Auken frå 1997 til 1998 var vel 15 pst., medan auken frå 1998 til 1999 var 7 pst. Utgiftene til lønn var i 1999 vel 60 pst. av dei samla utgiftene til fellesråda.

Det er grunn til å rekne med at den store auken i utgiftene til lønn frå 1997 til 1998 særleg har samanheng med at det tok ei viss tid å tilsetje dagleg leiar for dei kyrkjelege fellesråda i samband med den nye kyrkjelova og å byggje opp ein administrasjon her, med det resultat at lønnsutgiftene til nye stillingar ikkje hadde full verknad før 1998.

Etter den nye kyrkjelova er det fellesråda som opprettar stillingar og fastset lønna for dei tilsette. Fellesråda er medlemmer av Kirkens Arbeidsgiverorganisasjon, som på vegner av fellesråda fører sentrale lønnsforhandlingar med tenestemannsorganisasjonane. Dei kyrkjelege fellesråda (og sokneråda) er i medhald av kyrkjelova § 35 andre leddet forplikta på dei sentrale tariffavtalane. Det er ikkje formelle bindingar på dei forhandlingane som Kirkens Arbeidsgiverorganisasjon fører på vegner av medlemmene.

Kirkens Arbeidsgiverorganisasjon har opplyst at årslønnsveksten innanfor tariffområdet til organisasjonen var 6,71 pst. frå 1. oktober 1997 til 1. oktober 1998. Tariffområdet femner om 3 750 årsverk. I dei 6,71 pst. er rekna med ei lønnsgliding på 1,01 pst. Årslønnsveksten i tariffområdet for Kommunenes Sentralforbund (KS) var til samanlikning i den same perioden 5,92 pst., inklusive lønnsgliding med 0,3 pst. Kirkens Arbeidsgiverorganisasjon har opplyst at den relativt høge lønnsglidinga innanfor det kyrkjelege tariffområdet frå 1997 til 1998 delvis har bakgrunn i strukturelle endringar som følgje av den nye kyrkjelova, mellom anna oppretting av nye stillingar for kyrkjeverjer med høgare lønn enn tidlegare og endringar i arbeidsoppgåvene for tilsette under fellesråda. Frå 1. oktober 1998 til 1. oktober 1999 var årslønnsveksten innanfor kyrkjeleg sektor 4,59 pst., inklusive ei lønnsgliding på 0,33 pst. Årslønnsveksten i KS-området var i den same perioden 4,96 pst., med ei lønnsgliding på 0,37 pst.

2.4 Investeringar, finansieringstransaksjonar, gjeld og eigenkapital

Det er utviklinga av dei kyrkjelege driftsutgiftene og driftsinntektene som no har størst interesse for vurderinga av korleis det nye kyrkjelege lovverket har verka inn på den økonomiske situasjonen for kyrkja. Verknadene for investeringane i kyrkjelege bygg og anlegg, og utviklinga i gjelda og eigenkapitalen til fellesråda kan først målast over ein lengre periode.

Investeringar i bygg og anlegg

I dei budsjett- og rekneskapsforskriftene for fellesråda som departementet har fastsett, er det ikkje stilt krav om at fellesråda skal føre kapitalrekneskap, slik som kommunane. Investeringar i fast eigedom (bygg og anlegg) skal derimot førast på ein særskild post i rekneskapen.

Det går fram av rekneskapane til fellesråda for 1997 at det dette året var ført 60 mill. kroner som utgifter til investeringar i bygg og anlegg, medan dei kommunale løyvingane til investeringar var 69 mill. kroner. Verdien av den kommunale tenesteytinga på dette området, som kjem i tillegg, var i 1997 rekna til 33 mill. kroner.

I 1998 var det i rekneskapane til fellesråda ført 125 mill. kroner som utgift til investeringar i bygg og anlegg. Dei kommunale løyvingane var dette året 98 mill. kroner. Verdien av den kommunale tenesteytinga på området var i 1998 rekna til vel 11 mill. kroner. Dei samla inntektene til fellesråda i 1998 som er knytte til investeringar i bygg og anlegg, inklusive dei kommunale bidraga i 1998 på nær 110 mill. kroner, var 120 mill. kroner,

I 1999 var det i rekneskapane til fellesråda ført 154 mill. kroner som utgift til investeringar. Dei kommunale løyvingane i 1999 til investeringar var nær 113 mill. kroner, medrekna verdien av den kommunale tenesteytinga på nær 14 mill. kroner. Dei samla inntektene til fellesråda i 1999 i samband med investeringar i bygg og anlegg, inklusive dei kommunale bidraga i 1999 på 113 mill. kroner, var 136 mill. kroner.

Finansieringstransaksjonar

Av rekneskapane til fellesråda går det fram at driftsinntektene til fellesråda, med tillegg av inntekter knytte til investeringar i bygg og eigedom, i 1998 var 1 886 mill. kroner, sjå tabell 2.17 og omtalen ovanfor om inntekter i samband med investeringar. Dei samla utgiftene for fellesråda til drift og investeringar i 1998 var 1 850 mill. kroner. For dei fellesråda som hadde høgare utgifter enn inntekter når investeringane blir rekna med, viser rekneskapane eit samla negativt resultat på 92 mill. kroner. Av dette vart 16 mill. kroner dekte ved låneopptak og 76 mill. kroner ved bruk av tidlegare avsetningar. For dei fellesråda som hadde eit positivt resultat når investeringane blir rekna med, var differansen mellom inntekter og utgifter 128 mill. kroner. Av dette resultatet vart 4 mill. kroner nytta til nedbetaling av gjeld og 124 mill. kroner sette av til seinare år.

I 1999 var driftsinntektene til fellesråda, med tillegg av inntekter knytte til investeringar, 2 056 mill. kroner. Dei samla utgiftene til drift og investeringar var 2 000 mill. kroner. For dei fellesråda som i 1999 hadde høgare utgifter enn inntekter når investeringane blir rekna med, viser rekneskapane eit samla negativt resultat på 143 mill. kroner. Av dette vart 31 mill. kroner dekte ved låneopptak og 112 mill. kroner ved bruk av tidlegare avsetningar. For dei fellesråda som i 1999 hadde eit positivt resultat når investeringane blir rekna med, var differansen mellom inntekter og utgifter 199 mill. kroner. Av dette resultatet vart 8 mill. kroner nytta til nedbetaling av gjeld og 191 mill. kroner sette av til seinare år.

Gjeld og eigenkapital

Dei data som ligg føre om balanserekneskapane til dei kyrkjelege fellesråda for 1997-1999, er ikkje fullstendige. Dette kjem mellom anna av at verdisetjinga av eigedelane til fellesråda, ikkje minst fast eigedom, er eit komplisert felt. Dette har delvis bakgrunn i at dei rettslege spørsmåla om eigartilhøva til fast eigedom ofte er uklare, sjå pkt. 2.3.2. I tillegg har det til no ikkje vore etablert nokon einsarta praksis for verdisetjing av kyrkjer og kyrkjegardar. Det er i denne samanhengen grunn til å understreke at kyrkjene ikkje kan avhendast eller pantsetjast, sjå kyrkjelova § 18. Kyrkjelova har dessutan strenge grenser for forvaltninga av kyrkjegardane.

Dei opplysningane som ligg føre om gjelda til fellesråda i 1997-1999, er lite eigna som grunnlag for generell vurdering av dei gjeldspliktene som fellesråda har. Dette har samanheng med at det etter kyrkjelova § 15 nest siste leddet ofte vil variere om det er kommunen eller fellesrådet som i det einskilde tilfellet står som låntakar. Dersom fellesrådet er låntakar, vil dessutan kommunen ofte ha garantert for lånet.

Etter kyrkjelova § 16 er det fastsett at låneopptak av dei kyrkjelege fellesråda skal godkjennast av bispedømmeråda. Etter § 16 har bispedømmeråda særskilde fullmakter dersom fellesråda kjem i økonomiske vanskar og det er nødvendig å gå til betalingsinnstilling. Departementet har elles i forskrift fastsett at revisormerknader til rekneskapane til fellesråda og sokneråda skal meldast til bispedømmerådet, og at bispedømmerådet skal setje ned eit desisjonsutval dersom ein revisormerknad er av alvorleg karakter.

Frå bispedømmeråda har departementet henta inn opplysningar om dei sakene bispedømmeråda har hatt til behandling etter kyrkjelova § 16. Av rapportane går det fram at bispedømmeråda fram til oktober 2000 hadde behandla om lag 80 søknader om låneopptak etter at kyrkjelova tok til å gjelde. Dei fleste av desse søknadene er blitt stetta. I regelen garanterte kommunen for lånet. Det er ikkje rapportert at fellesråd har hatt slike økonomiske vanskar at det har vore nødvendig å gå til betalingsinnstilling.

2.5 Samandrag og generelle kommentarar

2.5.1 Samandrag

Den nye kyrkjelova stilte krav om organisatoriske og budsjettmessige tilpassingar mellom den einskilde kommunen og kyrkjelege organ. Viktige endringar var lovfestinga av kyrkjeleg fellesråd og etableringa av ein administrasjon for fellesrådet, med dagleg leiar. Meirutgiftene til dagleg leiar vart kompenserte i rammetilskottet til kommunane med 39 mill. kroner. For å lette overgangen og gjennomføringa av det nye lovverket har det vore løyvd eit statstilskott til dei kyrkjelege fellesråda. Tilskottet var 100 mill. kroner i 1997. Med bakgrunn i det talmaterialet som er presentert ovanfor, kan viktige utviklingstrekk for den lokale kyrkjeøkonomien på 1990-talet summerast opp slik:

Samanlikningar over tid, med grunnlag i data frå kommunerekneskapane og rekneskapane til fellesråda, viser at dei kommunale utgiftene til kyrkja hadde ein stor auke da den nye kyrkjelova tok til å gjelde. Delar av denne auken kan ha samanheng med at tidlegare kommunale utgifter til kyrkja, som ikkje eksplisitt var førte som kyrkjelege utgifter (indirekte utgifter), frå 1997 delvis er med i dei finansielle overføringane frå kommunane til fellesråda. I perioden 1991-1997 var dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja kvart år høgare enn den gjennomsnittlege lønns- og prisauken i kommunesektoren. I 1998 var auken i dei kommunale bidraga til kyrkja om lag den same som den gjennomsnittlege pris- og lønnsauken innanfor kommunesektoren. I 1999 var auken i dei kommunale bidraga høgare enn pris- og lønnsauken i kommunesektoren.

Det generelle statstilskottet til dei kyrkjelege fellesråda, som vart innført i 1997 med ei løyving på 100 mill., har vore ført vidare med 100 mill. kroner i 1998. Løyvinga auka til 110 mill. kroner i 1999 som følgje av at utgifter til kontorhald for prestane ikkje lenger skulle dekkjast direkte av staten.

Verdien av den kommunale tenesteytinga i 1997 var vel 70 mill. kroner. Verdien var noko høgare i 1998 (nær 72 mill. kroner). I 1999 hadde verdien av denne tenesteytinga auka til 73 mill. kroner.

I perioden 1991-1999 er det variasjonar i korleis auken i dei kommunale utgiftene til kyrkja fordeler seg i kommunar av ulik storleik. Det er naturleg å sjå dette på bakgrunn av mellom anna at den lokale kyrkjeforvaltninga var ulikt organisert i kommunane da kyrkjelova tok til å gjelde, dvs. at utgiftene til den kyrkjeforvaltninga som kyrkjelova etablerte, vart finansierte til ulik tid av kommunane. Frå 1996 til 1997 var det i alle kommunegrupper ein stor auke i dei kommunale nettoutgiftene til kyrkja når verdien av den kommunale tenesteytinga blir gjord synleg og rekna med.

Dei kyrkjelege fellesråda hadde i 1997 driftsinntekter som var 84 mill. kroner høgare enn utgiftene, medan differansen var 41 mill. kroner i 1998. I 1999 var inntektene 75 mill. kroner høgare enn utgiftene.

Den prosentvise auken i dei kommunale bidraga til kyrkja frå 1998 til 1999 var lågast i dei minste kommunane, dvs. i kommunar med under 5 000 innbyggjarar. Auken var her 4,6 pst., medan den gjennomsnittlege auken var 7,6 pst.

I 1997 representerte dei kommunale bidraga vel 80 pst. av dei samla inntektene til fellesråda, medan prosenten var under 80 i 1998 og 1999. Når denne delen gjekk ned i 1998 og 1999, har det samanheng med at andre inntekter auka meir. Dei statlege overføringane representerte om lag 8 pst. av inntektene til fellesråda i 1997-1999. For fellesråda i dei minste kommunane representerer dei statlege overføringane ein større del av inntektsgrunnlaget enn for fellesråda i dei andre kommunane. Medan dei statlege overføringane til fellesråda i dei minste kommunane var om lag 50 mill. kroner i 1999, som i gjennomsnitt svarte til vel 11 pst. av alle inntektene, var dei statlege overføringane til fellesråda i dei største kommunane nær 20 mill. kroner i 1999, noko som svarte til under 5 pst. av dei samla inntektene.

Overføringane frå sokneråda til fellesråda har auka frå nær 5 mill. kroner i 1997 til nær 25 mill. kroner i 1999. Dette er ein indikasjon på at fellesråda i aukande grad har oppgåver på vegner av sokneråda.

Dei kyrkjelege driftsutgiftene til administrasjon viser stor auke etter at den nye kyrkjelova tok til å gjelde. Den relative fordelinga av utgiftene mellom dei tre utgiftsformåla kyrkjeleg administrasjon, kyrkjer og kyrkjegardar viser at utgiftene til kyrkjeleg administrasjon hadde ein prosentdel på 14 i 1991, medan prosentdelen var vel 24 i 1997 og vel 29 i 1999.

Driftstgiftene til kyrkjene hadde ein svak auke frå 1996 til 1997 (1,5 pst.) og ein svak nedgang frå 1997 til 1998 (0,4 pst.). For 1999 viser tala ein auke (4,2 pst.). Det er sannsynleg at nedgangen i 1998 for ein del hadde bakgrunn i at utgiftene til kyrkjene frå 1997 blir førte under andre utgiftsformål enn i tidlegare år.

Driftsutgiftene til kyrkjegardane har samla sett vist ein auke i åra 1997-1999 som er høgare enn lønns- og prisauken i kommunesektoren for den same perioden.

Driftsutgiftene til andre kyrkjelege formål har hatt stor auke frå 1997 til 1999, frå 55 mill. kroner i 1997 til 128 mill. kroner i 1999. Det er sannsynleg at mesteparten av denne auken har samanheng med endringar i rekneskapsføringa.

Lønnsutgiftene til dei kyrkjelege fellesråda auka med meir enn 15 pst. frå 1997 til 1998. Det er grunn til å sjå denne auken mest i samanheng med endringar i stillingsstruktur og lønnsnivå som følgje av den nye kyrkjelova.

2.5.2 Generelle kommentarar

Av det materialet som er presentert ovanfor, går det fram at dei økonomisk-administrative konsekvensane av kyrkjelova har vore store. Utgiftene til kyrkjeleg administrasjon har hatt ein vesentleg auke, særleg i 1997, men òg i 1998, som følgje av lovfestinga av kyrkjeleg fellesråd i alle kommunar og overføringa av forvaltningsoppgåver frå kommunane til fellesråda. I stor grad er utgiftsauken blitt finansiert ved auke i løyvingane frå kommunane og ved tilskott frå staten. Departementet meiner at den lokale kyrkjeadministrasjonen har fått eit omfang og ein standard som representerer ei endring av stor rekkjevidd, ikkje berre for den lokale kyrkjeforvaltninga isolert sett, men for kyrkja i det heile.

Etableringa av ein lokal kyrkjeadministrasjon var eit sentralt mål med den nye kyrkjelova. Det er departementet si generelle vurdering at dei organisatoriske endringane som er gjennomførte, har vore gode. Dei har vore viktige for gjennomføringa av intensjonane i kyrkjelova, og dei dannar eit godt grunnlag for den vidare utviklinga av ei moderne og profesjonell kyrkjeforvaltning.

Det talmaterialet som ligg føre, viser generelle utviklingstrekk. Det er grunn til å understreke dei lokale variasjonane som finst. Tal for bidraga frå kommunane til kyrkja viser til dømes variasjonar frå under 100 kroner per innbyggjar til meir enn 800 kroner per innbyggjar. Ei samanlikning mellom til dømes Bergen og Trondheim viser på same måten stor skilnad i det kommunale bidraget per innbyggjar. Medan bidraget i Bergen i 1999 svarte til 335 kroner per innbyggjar, var det 201 kroner i Trondheim.

Den økonomiske situasjonen for den lokale kyrkja, og variasjonar mellom kyrkjelydane, følgjer av mange faktorar. Variasjonar i løyvingane er i første rekkje resultat av talet og storleiken på kyrkjebygg og kyrkjegardar i den einskilde kommunen, og av vedlikehaldsbehovet til kyrkjene og kyrkjegardane. I tillegg kjem dei skilnader som følgjer av den nære samanhengen mellom kommuneøkonomien og kyrkjeøkonomien. Den økonomiske situasjonen i kommunesektoren og i den einskilde kommunen vil naturleg bli reflektert i overføringane til kyrkja, likeins korleis kommunane etter eige skjønn prioriterer den kyrkjelege verksemda i det heile. Departementet har mellom anna av denne grunn vurdert spørsmålet om å presisere utgiftspliktene til kommunane i ei forskrift. Dette er særskilt drøfta under pkt. 2.5.3.

Departementet vil elles peike på at det nye kyrkjelege lovverket har gitt kyrkjelege organ eit sjølvstendig ansvar for eigen økonomi. Det er dei kyrkjelege fellesråda som forvaltar dei offentlege midlane som blir stilte til rådvelde, og dei har ansvaret for å prioritere når det gjeld utgiftene til dei ulike formåla, og for at løyvingane blir nytta på forsvarleg og kostnadseffektiv måte. Sjølv om variasjonar i utgiftsbehovet delvis har strukturelle årsaker, som saman med den kommunaløkonomiske situasjonen har stor verknad for den lokale kyrkjeøkonomien, vil den økonomiske situasjonen for kyrkja lokalt òg henge saman med korleis dei einskilde fellesråda løyser oppgåvene sine, korleis dei bruker budsjetta og styrer utgiftene. Sidan lønnsutgiftene er 60 pst. av dei samla utgiftene til dei kyrkjelege fellesråda, vil utviklinga av desse utgiftene ha mykje å seie for utgiftsutviklinga i det heile. Korleis fellesråda forvaltar det sjølvstendige økonomiansvaret dei har, vil slik vere med på å styre den økonomiske situasjonen for kyrkja i tida framover.

Frå kyrkjeleg hald har det vore understreka at dei offentlege overføringane til fellesråda burde ha vore høgare på bakgrunn av dei oppgåver og det ansvar dei har etter kyrkjelova. Frå kyrkjeleg hald har ein auke i dei offentlege overføringane til kyrkja òg vore grunngitt med dei mange utfordringar og utgiftsbehov kyrkja har innanfor diakonien, den kyrkjelege undervisninga, barne- og ungdomsarbeidet o.a. Det er dessutan vist til at den frivillige innsatsen og den frivillige medarbeidarskapen i kyrkja er i fare for å stagnere eller gå tilbake. Mellom anna er det vanskeleg å rekruttere til verv i sokneråd og andre råd og utval.

Når det gjeld den frivillige medarbeidarskapen i kyrkja, meiner departementet det må vere eit mål for den offentlege ressursinnsatsen at han er ein stimulans til auka frivillig innsats blant kyrkjemedlemmene. Ut frå realøkonomiske omsyn, men òg ut frå kyrkja sitt trudomsgrunnlag, er det uheldig både for kyrkja og for samfunnet i det heile dersom den frivillige innsatsen over tid stagnerer eller går tilbake. Med dei utfordringar som ligg føre når det gjeld ressursbehovet i kyrkja og utviklinga av den frivillige medarbeidarskapen, meiner departementet det er viktig å klargjere kva for kyrkjelege oppgåver staten skal ha finansieringsansvaret for, og kva for oppgåver som skal vere eit lokalt finansieringsansvar. Dette er nærmare drøfta i kap. 3, der departementet mellom anna går inn for at kyrkjelege oppgåver som staten gir tilskott til, er oppgåver som bør bli sedde i samanheng med dei kommunale oppgåvene og løyvingane, dvs. i ein lokal heilskap, og vurderte ut frå lokale tilhøve.

Departementet vil elles understreke at den økonomiske situasjonen for kyrkja ikkje bør bli målt eller vurdert berre ut frå omfanget av dei offentlege løyvingane til kyrkja, kva utgiftsformål dei blir nytta til, og korleis endringane her er frå det eine året til det neste. Det er òg viktig at ressursane blir sedde i lys av korleis kyrkja møter den einskilde kyrkjemedlemmen gjennom dei tenester og aktivitetar som er resultatet av dei midlane kyrkja rår over. Mellom anna vil kvaliteten i og omfanget av kyrkjelege oppgåver, aktivitetar og tenester, og korleis desse varierer mellom kyrkjelydane og mellom ulike delar av landet, vere viktige indikatorar i ei totalvurdering av den lokale kyrkjeøkonomien. Spørsmålet om å setje i gang arbeid med å samordne og stille saman økonomiske data med andre kyrkjedata, mellom anna tenestedata, vart omtalt i kommuneøkonomiproposisjonen for 2000, sjå St.prp. nr. 69 (1998-99). Det blir no arbeidd med å avklare om dette kan skje innanfor ramma av KOSTRA-prosjektet. Målet er å relatere økonomiske data til andre kyrkjedata, slik at kyrkja og det offentlege på ein betre måte enn i dag kan sjå bruken av dei samla ressursane i samanheng med det kyrkjelege tenestetilbodet og den kyrkjelege verksemda i det heile.

2.5.3 Forskrift om kommunane sine plikter etter kyrkjelova § 15

Departementet skal til slutt i dette kapitlet særskilt drøfte spørsmålet om det i forskrift bør fastsetjast reglar som nærmare presiserer dei utgiftspliktene kommunane har etter kyrkjelova. Av kyrkjelova § 15 femte leddet går det fram at Kongen kan gi forskrift om pliktene til kommunane etter reglane i paragrafen. I merknaden til § 15 vart det i Ot.prp. nr. 64 (1994-95) vist til at regelen ville gi Kongen høve til å presisere omfanget av det ansvaret kommunane har, slik dette følgjer av § 15, og at røynslene med kyrkjelova ville vere eit viktig moment i vurderinga av spørsmålet om slik forskrift ville bli gitt.

Etter at kyrkjelova tok til å gjelde, har det frå kyrkjeleg og kommunalt hald vore reist spørsmål om forståinga av dei utgiftsplikter kommunane har etter kyrkjelova § 15, til dømes om kommunane i sine overføringar til dei kyrkjelege fellesråda har plikt til å kompensere fullt ut dei økonomiske verknadene av dei årlege lønnsoppgjera. På denne bakgrunnen vart det frå Kyrkje-, utdannings- og forskingsdepartementet og Kommunal- og regionaldepartementet våren 1999 sendt ut eit felles rundskriv om forståinga av kyrkjelova § 15. I rundskrivet heiter det mellom anna:

«Kirkeloven stadfester prinsippet om at kommunen har det økonomiske ansvaret for den lokale kirke, slik ordningen har vært i vårt land siden kommunenes opprinnelse. I respekt for det kommunale selvstyret og i tillit til at den enkelte kommune også i dag ser verdien av å gi gode rammevilkår for kirkens liv og virke, er det ikke gitt mer detaljerte regler om kommunens økonomiske plikter i forhold til Den norske kirke enn det som framgår av selve loven.

Drift og vedlikehold av kirker og kirkegårder, og lønn til nødvendige, lovbestemte stillinger i kirken, er blant de utgiftsområder som kommunene fra tidligere har hatt ansvar for. Den nye kirkeloven har ikke endret dette. Forståelsen av kommunenes økonomiske ansvar etter kirkeloven § 15 må derfor bygge på den forutsetning at de kommunale bevilgninger til kirken fortsatt gir grunnlag for tilfredsstillende drift og vedlikehold av våre kirker og kirkegårder og for utgiftsdekningen i kirkelige stillinger. Budsjettrammen til disse formål vil imidlertid være gjenstand for ordinære kommunale prioriteringer innenfor lovens rammer.

Fra 1997 har det over Kirke-, utdannings- og forskningsdepartementets budsjett vært gitt et særskilt statstilskudd til de kirkelige fellesrådene. Da det både fra kirkelig og kommunalt hold har vært reist spørsmål om dette statstilskuddet har konsekvenser for kommunenes budsjettmessige forpliktelser etter kirkeloven § 15, kan det være grunn til å minne om Kommunaldepartementets rundskriv H-3/97 av 10. januar 1997 til kommunene, hvor det ble presisert at nevnte statstilskudd til de kirkelig fellesrådene ikke skulle kompensere for kommunenes utgiftsforpliktelser etter kirkeloven § 15. Det følger av dette at kommunene ikke kan avpasse sine budsjettmessige forpliktelser etter § 15 mot de tilskudd de kirkelige fellesrådene mottar fra Kirke-, utdannings- og forskningsdepartementet.

Den kirkelige lovgivningen bygger på en forutsetning om dialog og samspill mellom kommune og kirke. Ved at det er lovfestet et kirkelig fellesråd i alle kommuner med mer enn ett sokn, har nå alle kommuner et kirkelig organ å forholde seg til i arbeidet med kirkebudsjettet. Loven forutsetter at fellesrådets budsjettforslag danner grunnlaget for budsjettbehandlingen i kommunene. Dette nødvendiggjør nærmere drøftinger mellom fellesrådet og kommunen på et tidlig stadium i budsjettprosessen. Det er et felles ansvar for kommune og fellesråd å sørge for at det etableres og utvikles tjenlige arenaer for slike drøftinger.»

I rundskrivet er det mellom anna understreka at kyrkjelova byggjer på nært samvirke mellom kommune og kyrkje. Innanfor kyrkjesektoren har kommunane og fellesråda kvar for seg ansvar og oppgåver som må løysast i samarbeid. Drøftingar mellom kommune og kyrkje i budsjettspørsmål er dermed ei viktig side ved kyrkjelova. Kyrkjelova §§ 14 og 15 dannar ramma og grunnlaget for desse drøftingane. Innanfor denne ramma må den konkrete, budsjettmessige tilpassinga skje, på bakgrunn av den lokale situasjonen og dei lokale tilhøva. Denne ordninga, som byggjer på lokal tilpassing innanfor eit generelt regel- eller rammeverk, må mellom anna sjåast i samanheng med at det er lokale variasjonar i utgiftsbehovet til kyrkja, og at styringa på kyrkjesektoren - som på andre sektorar - bør vere målorientert og i mindre grad regelorientert. Spørsmålet om å fastsetje i forskrift eit meir detaljert regelverk om utgiftspliktene til kommunane må etter departementet si meining vurderast på bakgrunn av desse omsyna. Generelt meiner departementet at det må liggje føre tungtvegande grunnar dersom det skal fastsetjast ei forskrift på området. Etter ei samla vurdering kan departementet ikkje sjå at det no ligg føre slike tungtvegande grunnar, men vil ikkje avvise at det i framtida kan bli aktuelt å ta spørsmålet opp til vurdering. Korleis tilhøvet mellom kommunane og kyrkja utviklar seg i tida framover, og kva kyrkjelege organ meiner om spørsmålet, vil vere sentralt i denne samanhengen. Departementet meiner det viktige no er å klargjere - på prinsipielt grunnlag - kva for kyrkjelege oppgåver som skal vere staten sitt finansielle ansvar, og kva for oppgåver som skal vere eit lokalt finansieringsansvar, sjå drøftingane under pkt. 3 der departementet går inn for at staten skal ha ansvaret for prestetenesta og for verksemda ved dei regionale og sentralkyrkjelege organa, medan andre kyrkjelege oppgåver, mellom anna diakonien, skal vere eit lokalt finansieringsansvar. Det særskilte statstilskottet til diakoni, undervisning og kyrkjemusikk, og det generelle statstilskottet til fellesråda, blir derfor foreslått innlemma i rammetilskottet til kommunane, sjå pkt. 3.4.

Elles vil departementet vise til at fylkesmannsembeta har til oppgåve å vurdere om dei kommunale budsjettvedtaka er lovlege. Fylkesmannsembeta skal dermed på sjølvstendig grunnlag kunne vurdere om kommunane oppfyller sine plikter etter kyrkjelova § 15.

Departementet vil til slutt peike på at dersom kyrkjelova skal verke etter intensjonane, er det ein føresetnad at kommunane og kyrkja har ei felles forståing av lova. Frå sentralt hald er det derfor viktig å gi råd og informasjon om dette. Behandlinga av einskildsaker med spørsmål om forståinga av reglane i kyrkjelova er ein del av departementet sitt allmenne saksarbeid. Eit eksempel på generell informasjon og rådgiving er det rundskrivet om forståinga av visse sider ved kyrkjelova som er nemnt ovanfor. Elles går det føre seg regelmessig rådgiving i regi av mellom andre Kirkens Arbeidsgiverorganisasjon, Kyrkjerådet og bispedømmeråda, der målgruppene er både kyrkjelege og kommunale instansar.