Styrking av den internasjonale solidariteten

Programområdet omfattar den offisielle utviklingshjelpa (ODA) og støtte til Sentral- og Aust-Europa og internasjonale miljøtiltak, jf. oversikt nedafor:

Avvik mellom budsjett og rekneskap, syner eit meirforbruk på 136 mill. kroner.

Tek ein omsyn til refusjonar, andre meirinntekter og endring i overførte løyvingar, vert meirforbruket redusera med om lag 125 mill. kroner, til 11 mill. kroner.

Utviklingshjelpa

I 2002 vart det utbetalt 13 940 mill. kroner i offisiell utviklingshjelp, ein nominell auke frå 2000 til 2002 på 2 780 mill. kroner eller om lag 25 pst. Ubrukte midlar i 2002, overført frå 2002 til 2003, utgjer 150 mill. kroner, tilsvarande om lag 1 pst. av disponibelt budsjett.

Utbetaling av ODA-godkjent utviklingshjelp i 2002 tilsvarar 0,91 pst. av bruttonasjonalinntekta (BNI). Vedteke budsjett for 2002 var basert på ei ramme tilsvarande 0,92 pst. av BNI, jf. Budjett.innst.S.nr.3 (2001-2002). Målt i pst. av BNI har utbetalingane auka frå 2000 til 2002, jf. Oversikt nedafor.

Viktige innsatsområde i 2002 var helse, utdanning, godt styresett og berekraftig utvikling. Gjeldsproblematikken for utviklingslanda var òg eit prioritert område.

Oversikta nedafor syner utbetalingar til offisiell utviklingshjelp (nominelle tal) i perioden 2000 - 2002, i pst. av BNI og ubrukt løyving overført neste budsjettermin:

Anna hjelp (ikkje ODA-godkjent)

Løyvingane til anna hjelp omfattar tiltak i Sentral- og Aust-Europa (unnateke Balkan som inngår i utviklingshjelpa), internasjonale miljøtiltak og internasjonal strafferettargang. I 2002 vart det samla utbetalt 412 mill. kroner, ein auke på 3,5 pst. frå 2001. Av dette var 355. mill. kroner utbetalingar til atomtryggingstiltak, prosjektsamarbeid med Russland/SUS og handlingsplanen for søkjarlanda til EU. Vidare vart det i 2002 utbetalt 6 mill. kroner til fred og demokratitiltak, 31 mill. kroner til internasjonale miljø og klimatiltak og 18 mill. kroner til fredsbevarande operasjonar og internasjonal strafferettargang.

Styrkje innsatsen innafor utdanning og forsking

Grunnskolen og vidaregåande opplæring

For å betre opplæringa i grunnskolen, med spesiell vekt på å styrkje lese- og skrivedugleiken blant elevane, vart timetalet auka med 1 time per veke i norskfaget for småskoletrinnet frå hausten 2002. Som følgje av dette vart rammetilskotet til kommunane auka med 100 mill. kroner i 2002.

Arbeidet med vedlikehald, opprusting og utbygging av skoleanlegg vart styrkt gjennom etablering av ei statleg finansieringsordning der kommunar og fylkeskommunar får kompensert renteutgifter knytt til nybygg, rehabilitering, opprusting og utbetring av skoleanlegg. For 2002 var låneramma 2 mrd. kroner. Løyvinga skjer over Kommunal- og regionaldepartementet sitt budsjett.

Om lag 360 mill. kroner vart løyvd under kap. 226 til kvalitetsutvikling i grunnskolen og vidaregåande opplæring i 2002.

IKT i utdanninga

På kapittel 248 vart det i 2002 løyvd om lag 183 mill. kroner til IKT-tiltak i utdanninga. Departementet gav Noregs Forskingsråd i oppdrag å administrere eit program for breiband til skolane under HØYKOM-ordninga med ei ramme på 48 mill. kroner. Vidaregåande opplæring hadde prioritet, i tråd med målsetjinga i eNoreg 2005.

Arbeidet med digitale læremiddel har halde fram i høve til Plan for digitale læremiddel 2001-2003. Dei prioriterte områda har vore engelsk, matematikk og naturfag.

Ei eiga satsing på etterutdanning for lærarar i pedagogisk bruk av IKT vart initiert i 2001 som ledd i satsinga på kvalitetsutvikling i grunnskolen og vidaregåande opplæring. Hausten 2002 starta vel 15 000 lærarar med slik etterutdanning.

Vaksenopplæring - Realkompetanseprosjektet

Det 3-årige Realkompetanseprosjektet vart avslutta i august 2002. Totalt er det løyvd 64 mill. kroner til prosjektet. I tillegg er det løyvd 2 mill. kroner til evaluering.

I prosjektperioden har 24 000 personar teke del i utprøvinga av ordningar for dokumentasjon og verdsetjing av realkompetanse i arbeidslivet, i tredjesektor og i utdanningssystemet. Dette har gjeve det faglege og administrative grunnlaget for å etablere eit nasjonalt system for dokumentasjon og verdsetjing av realkompetanse.

Vaksenopplæring - Kompetanseutviklingsprogrammet

Kompetanseutviklingsprogrammet for utvikling av marknaden for etter- og vidareutdanning vart til som eit resultat av tarifforhandlingane våren 1999. Til og med 2002 er det disponert 215 mill. kroner, og over 600 prosjekt har fått stønad gjennom programmet.

Høgare utdanning og forsking

I samband med gjennomføringa av kvalitetsreforma i høgare utdanning vart det i 2002 innført nye ordningar for å betre studiefinansieringa. Kostnadsnorma vart auka med 1000 kroner til 8000 kroner per månad frå undervisningsåret 2002-2003, og stipenddelen vart auka frå 30 til 40 pst. frå 1. november 2002. Samtidig vart delar av stipendet gjort avhengig av studiegjennomføring.

I 2002 vart det samla løyvd 290 mill. kroner til innføring av Kvalitetsreforma og omstilling, mot totalt 170 mill. kroner til omstilling i 2001. For å stimulere til kvalitet i utdanninga vart det i 2002 innført eit nytt finansieringssystem for statlege universitet og høgskolar. Det nye systemet inneber ei markert dreiing av fokus frå innsatsfaktorar og over mot resultat.

Samla sett vart løyvingane knytt til universiteta og høgskolane auka med 350 mill. kroner i 2002 i høve til 2001. Auken vart nytta til mellom anna. stipendiatstillingar, vitskapleg utstyr og strategisk forsking.

Frå alle departementa auka dei samla løyvingane til forsking med om lag 1 mrd. kroner frå 2001 til 2002. I tillegg vart det etablert ei ordning med skattefrådrag for FoU-investeringar frå verksemdene. Ordninga har i 2002 gjeve verksemdene eit samla skattefrådrag på om lag 900 mill. kroner. Dette er nær 400 mill. kroner meir enn Regjeringa rekna med då budsjettet for 2002 vart lagt fram. Kapitalen i Fondet for forsking og nyskaping vart auka med 3 mrd. kroner til 13 mrd. kroner ved salderinga av statsbudsjettet for 2002. I samband med at Stortinget vedtok å endre fordelinga av tippeoverskotet, vart fondet sin kapital styrkt med ytterlegare 14 mrd. kroner frå 1. juli 2002, slik at kapitalen i fondet per. 31.12.2002 er 27 mrd. kroner utanom kapitaliserte renter.

Auka innsats til kultur

På kulturområdet syner statsbudsjettet for 2002 ein hovudsatsing innafor museumsområdet med større reformer, gjennomføring av byggjeprosjekt i samsvar med investeringsplan for kulturbygg, samt ekstra styrking av kulturinstitusjonar, jazz, dans, ballett og kulturformidling til born og unge.

Målsetjinga om å bidra til å lyfte, fornye og vitalisere norsk kulturliv vart følgd opp i 2002, m.a. ved betring av rammetilhøva for institusjonar og tiltak, moderniserings- og samordningstiltak og oppfølging av St.meld. nr. 22 (1999-2000) – ABM-meldinga. Muséumsreforma representerte ei styrking av meir enn 50 musé fordelt over heile landet. Distrikts- og regionoperaverksemda vart styrkt, som ledd i utviklinga av opera- og ballettformidlinga i Noreg, jf. Innst. S. nr. 213 (1998-99). Det vart óg gjennomført eit større arbeid med førebuing av Nasjonalmuséet for kunst som Stortinget har vedtatt oppretta i 2003. Eigedomen Nasjonalbiblioteket i Oslo vart i 2002 selt til Entra Eiendom AS og det vart inngått avtale om bygging av nytt magasin og rehabilitering av eksisterande bygning, der Nasjonalbiblioteket blir leigetakar. Arbeid med auka lagerkapasitet ved Nasjonalbibliotekets avdeling i Rana heldt fram i 2002.

Besøkstalet på norske filmar gjekk i 2002 noko ned samanlikna med året før. Det samla publikumsbesøket på norske filmar var 830 000. Det var 15 norske filmpremierer i 2002. På presseområdet var talet på dagsaviser som mottok pressestøtte om lag det same som året før. Det samla talet på aviser var om lag uendra samanlikna med 2001.

Auka innsats innan politiet, anna tryggingsarbeid og beredskap

Etter terroråtaka 11. september 2001 vart behovet for å auke innsatsen innafor politiet, anna tryggingsarbeid og beredskap vurdert. Etter dette vart det hausten 2001 gjeve tilleggsløyvingar på til saman 159,3 mill. kroner. Samstundes vart løyvingar på til saman 53 mill. kroner flytt innafor Forsvarsdepartementet og Helsedepartementet sine eksisterande budsjett til same formål.

I justissektoren vart den auka innsatsen i politiet, anna tryggingsarbeid og beredskap ført vidare i 2002 samstundes med at også nye tiltak vart foreslått. Som følgje av dette vart løyvingane til dette formålet auka med 140 mill. kroner. Det vart samstundes varsla at Justisdepartementet ville vurdere det samla behovet for ressursar i politiet og heile den sivile beredskapen i 2002. Vurderingane og løyvingsforslaga vart fremma i St.prp. nr. 54

Til saman er det i 2001 og 2002 gjeve løyvingar på om lag 500 mill. kroner for å auke innsatsen innafor politiet og anna tryggingsarbeid og beredskap i sivil sektor. Dette omfattar også midlar som vart flytt frå Forsvarsdepartementet og Sosial- og helsedepartementet sine eksisterande løyvingar.

Løyvingane i 2002 er mellom anna nytta til beredskapsfagleg opplæring innan naudetatane og dei statlege forsterkningsressursane Sivilforsvaret og Politireserven. Dette har auka innsatspersonellet sin kompetanse til å handtere kriser, også kriser der masseøydeleggingsmiddel vert nytta. Vidare er den kommunale beredskapen styrka gjennom auka bistand frå Direktoratet for sivilt beredskap.

Det er dessutan gjort omfattande investeringar i IKT og kommunikasjonsutstyr, varslingsutstyr, kontroll- og påvisingsutstyr slik at samfunnet har vorte mindre sårbart. Det er i denne samanheng søkt å tryggje dei mest kritiske samfunnsfunksjonane.

Ein stor del av tiltaka som er gjennomførte i 2002 er meint å styrke beredskapen mot masseøydeleggingsmiddel. Dette er tiltak som skal førebyggje samt redusere konsekvensane av ei hending der slike middel vert nytta. Det er sett i verk tiltak i justissektoren, helsesektoren, landbrukssektoren, samferdslesektoren, kraftforsyninga, tollvesenet, m.v.

Målretta innsats innafor næringsutvikling og aktiv distriktspolitikk

Utvikling og etablering av verdiskapande og variert næringsliv med produktive og lønsame arbeidsplassar er det beste grunnlaget for å tryggje busetjinga i distrikta og levedyktige lokalsamfunn i heile landet. Derfor har satsinga innafor næringsutvikling i distrikta vore retta mot framvekst av eit konkurransedyktig regionalt næringsliv med spissa innsats mot kompetanseutvikling og nyskapingsevne.

I samband med Revidert nasjonalbudsjett 2002 vart løyvingane til næringshagane auka til 30 mill. kroner som ei særskild satsing på dei regionale verdiskapingsmiljøa. Næringshagane legg til rette for framvekst av nye arbeidsplassar i kunnskapsnæringane i distrikta.

Løyvingane til inkubatorprogrammet vart auka til 34 mill. kroner i Revidert nasjonalbudsjett 2002 for å auke nyskapinga og etableringsverksemda over heile landet i dei regionale verdiskapingsmiljøa. Inkubatorverksemda i regi av SIVA er knytt opp til dei regionale forskingsparkane, og er ei viktig satsing for utvikling av dei regionale verdiskapingsmiljøa.

Utbygginga av eldreomsorga

Ved handsaminga av St.meld. nr. 50 (1996-97) vedtok Stortinget ein fireårig handlingsplan for eldreomsorga for perioden 1998-2001. Handlingsplanen har hatt som mål å setje helse- og sosialtenesta i kommunane i stand til å møte det veksande talet på eldre som treng pleie- og omsorgstenester. Dette krev både auke av kapasiteten og ei betring av kvalitet og standard på tenestetilbodet. Til saman skulle handlingsplanen gje rom for over 12.000 nye årsverk og bygging og utbetring av 24.400 sjukeheimsplassar og omsorgsbustadar.

Resultata så langt syner at kommunane i stor grad har fylgt opp måla med handlingsplanen. Etter fire år var bemanninga i kommunane si pleie- og omsorgsteneste styrkt med over 12.000 nye årsverk. Frå 2002 vart dei øyremerka tilskota lagt inn i kommunane sitt inntektssystem. Kommunane sine frie inntekter vart og styrkt med sikte på ytterlegare personellvekst dei næraste åra. Etter dette er handlingsplanen utvida med ytterlegare 14.000 sjukeheimsplassar og omsorgsbustadar.

Samstundes har Husbanken gjeve tilsegn til bygging/utbetring av sjukeheimsplassar og omsorgsbustader i tråd med tilsegnsramme gjeve av Stortinget. I 2002 godkjende Husbanken 10.723 bueiningar, av desse var 4.934 omsorgsbustader og 6.668 sjukeheimsplassar. Dei siste 3.000 tilsegnene vil bli gjevne av Husbanken i 2003, med sikte på at utbygginga i hovudsak skal vera gjennomført innan utgangen av 2005. Handlingsplan for eldreomsorga er med dette avslutta.

Handlingsplan for eldreomsorg har m.a. ført til ei omfattande fornying og modernisering av sjukeheimane, eineromsreforma vert gjennomført og gamle aldersheimar vert erstatta med omsorgsbustader. Mange kommunar har òg bygd ut omsorgsbustader med fellesareal og tenestetilbod heile døgnet som alternativ til institusjonsomsorg. Samla sett har dekningsgraden for omsorgsbustader og sjukeheimsplassar vorte monaleg høgare i handlingsplanperioden, og personellveksten har vore raskare enn veksten i talet på eldre.

Auka innsats for dei vanskelegast stilte

Regjeringa har i 2002 sett i verk tiltak for dei vanskelegast stilte som eit ledd i gjennomføringa av ein målretta politikk for å redusera førekomsten av fattigdom. Stortinget løyvde i 2002 mellom anna 136 mill. kroner til ein auke i barnetillegget til uføre- og alderspensjonistar med barn under 18 år, 70 mill. kroner til auka barnesatsar i dei rettleiande retningslinene for økonomisk sosialhjelp, 20 mill. kroner til prisjustering av tilskotet til lys og varme i bustønadsordninga og 12 mill. kroner til ein auke i utgiftstaket i bustønadsordninga.

Regjeringa la i samband med budsjettframlegget hausten 2002 fram ein tiltaksplan mot fattigdom, jf. St.meld. nr. 6 (2002-2003). Tiltaksplanen inneheld målretta tiltak for å førebyggje fattigdom og hjelpe personar ut av ein situasjon med langvarige låginntekts- og levekårsproblem. Dei overordna måla med innsatsen er at flest mogleg i yrkesaktiv alder skal klare seg sjølve gjennom eige arbeid.

Innsatsen for dei vanskelegast stilte i 2002 omfatta også ei styrking av behandlingskapasiteten og helsetilbodet til rusmiddelmisbrukarar med 71,5 mill. kroner. Regjeringa la vidare fram ein handlingsplan mot rusmiddelproblem hausten 2002.

Auka innsats til helse og pasientbehandling ved sjukehusa

Somatisk pasientbehandling ved sjukehusa

I St. prp. nr. 1, Tillegg nr. 4 (2001-2002) varsla Regjeringa at ressurssituasjonen til føretaka var usikker. Stortinget løyvde nye 2075 mill. kroner ved handsaminga av St. prp. nr. 59 (2001-2002). Tilleggsløyvinga førde med seg at nivået på pasientbehandlinga i 2002 kunne aukast. Auken i somatisk pasientbehandling i sjukehusa ser ut til å bli på om lag 6 pst. frå 2000 til 2002 (målt som vege gjennomsnitt av heildøgnsopphald og dagopphald).

Plan for investeringar i utstyr ved sjukehus

Stortinget har vedteke ein 5-årig plan for å betre utstyrssituasjonen i norske sjukehus, jf. St. prp. nr. 61 (1997-98) Om nasjonal kreftplan og plan for utstyrsinvesteringar ved norske sjukehus. 2002 er siste år i denne planen. Staten sin del av utstyrsplanen er på om lag 2,9 mrd. kroner. Resterande del på 2,4 mrd. kroner, er eigneluten frå fylkeskommunane/helseføretaka. Planen er med dette sluttført.

Opptrappingsplan for psykisk helse

Ved handsaminga av St. prp. nr. 63 (1997-98) Om opptrappingsplan for psykisk helse 1999-2006 vedtok Stortinget ein åtteårig handlingsplan for psykisk helse. Målet for satsinga er å styrkje tilbodet til personar med psykiske lidingar. Utviklinga er positiv, talet på vaksne som ventar på behandling er gått ned 16 pst. frå 2001 til 2002. For born og unge som ventar på behandling er nedgangen 8 pst.. Årsaka til den positive utviklinga innafor psykisk helsevern for vaksne og for born og unge er i nokon grad rydding i ventelistene, men først og fremst at fleire har fått tilbod om behandling.

Kreftplanen

Nasjonal kreftplan er ein 5-årig handlingsplan som er retta mot å fjerne flaskehalsane som hindrar effektiv kreftbehandling. Planperioden er åra 1999-2003. Samla skal det brukast 2 050 mill. kroner til å oppfylle den vedtekne kreftplanen. Av desse midlane er 1,7 mrd. kroner direkte statlege tilskot på statsbudsjettet. Fylkeskommunane hadde som føresetnad å dekkje 350 mill. kroner i planperioden til investeringar og bygg der det skal plasserast strålemaskinar. Dette er frå 2002 handsama i ramma til dei regionale helseføretaka. Strålemaskinar og bunkarane vert framleis dekt med tilskot frå kreftplanen. I 2001 vart det sett i drift 4 nye strålemaskinar og 3 nye i 2002.

Mammografiundersøking skal utvidast til å bli eit landsdekkjande tilbod til alle kvinner i alderen 50-69 år. Ved utgangen av 2002 var 16 fylke i gang med mammografiundersøking. I tillegg har ytterlegare 3 nye fylke starta planlegging med sikte på å starte opp med slik undersøking.

Det skal i 5-årsperioden løyvast 100 mill. kroner til å styrkje det helsefremjande og førebyggjande arbeidet. Innsatsen er særskild retta mot områda kosthald, tobakk og mosjon. Til og med 2002 er det samla sett av 77 mill. kroner til dette tiltaket.

Det er i planperioden sett av 100 mill. kroner til kreftforsking i regi av Noregs Forskingsråd og Senter for medisinsk metodevurdering. Til og med 2002 er det samla løyvd 71,6 mill. kroner.

Avvik mellom budsjett og rekneskap, syner eit meirforbruk på 399 mill. kroner.

Tek ein omsyn til endring i overførte løyvingar på om lag 572 mill. kroner og at 125 mill. kroner av desse ikkje skal nyttast, jf. omtale nedanfor, vert meirforbruket redusera til eit reelt mindreforbruk på om lag 50 mill. kroner.

Den største utgiftsposten under programområdet er refusjonar til legemiddel. Under kap. 2751, post 70 auka utgiftene frå 6,2 mrd. kroner i 2001 til 7,1 mrd. kroner i 2002, dvs ein auke på meir enn 15 pst. Veksten i utgiftene til legemiddel har vart i fleire år. Frå 1. oktober 2002 vart det innført fritak for eigenbetaling for alders- og uførepensjonistar ved kjøp av medisin på blå resept. Dette kan forklare noko av utgiftsveksten mot slutten av året.

Ordninga med fastlege vart innført frå 1. juni 2001, slik at full årleg effekt av reforma kom i 2002. Utgiftene til refusjonar til allmennlegar auka frå 2,1 mrd. kroner i 2001 til 2,5 mrd. kroner i 2002. Denne auken må mellom anna sjåast på bakgrunn av at fastlegereforma førte til at fastlønnstilskotet til allmennlegar og turnuslegar som var 205 mill. kroner i 2000, vart erstatta med trygderefusjonar og at det vart gjeve eit påslag i takstane ved innføring av reforma.

Utgiftene til refusjon av eigendelar for pasientar med frikort auka frå 1,7 mrd. kroner i 2001 til 2,0 mrd. kroner i 2002. Det vart i 2002 utferda 881 000 frikort.

Utgiftene til sjuketransport auka frå 1,4 mrd. kroner i 2001 til 1,5 mrd. kroner i 2002.

Det vart overført 0,6 mrd. kroner i løyving frå 2001 til 2002 knytt til eit prosjekt for pasientbehandling i utlandet. I samband med behandlinga av St.prp. nr 63 for 2001-2002 (jf. Innst. S. nr 255 for 2001-2002) vart det vedtatt å ikkje disponere 125 mill. kroner av overført løyving. Det vart i 2002 bruka om lag 415 mill. kroner til pasientbehandling i utlandet. Kapittel 2790, post 72 syner eit reelt mindreforbruk på 53,6 mill. kroner. Mindreforbruket knytt opp mot prosjektet er rekna til 62,7 mill. kroner. Differansen kjem av ei samtidig overskriding knytt til ei anna ordning under same post (bidrag til behandling i utlandet) på 9,1 mill. kroner.

Betre oppvekstvilkår for barn og unge

Eit godt barnehagetilbod er viktig for borna sine oppvekstvilkår. Regjeringa legg opp til ei brei satsing på barnehagar i perioden 2002- 2005 for å nå målet om full behovsdekking og redusert foreldrebetaling. Innføring av stimuleringstilskot til nye barnehageplassar og auka driftstilskot per barn i barnehage er verkemiddel for å stimulere kommunar og private aktørar til auka utbygging. Satsane for tilskot til ordinære barnehagar og familiebarnehagar auka med 10,5 % frå 1.8.2002. Intensjonen med satsauken var å leggje grunnlag for barnehageeigarar til å redusere foreldrebetalinga.

Målet om auka offentleg finansiering av barnehagane gjer det naudsynt å få betre kunnskap om kostnadsbildet i barnehagesektoren. Frå 2001 leverer alle kommunar rekneskapsrapport via KOSTRA. Standardisert rekneskapsrapportering frå kommunane og eit nytt oppsett for innhenting av rekneskap frå private barnehagar vil gje betre kunnskap som grunnlag for analyse av kostnadsutviklinga i sektoren.

Kontantstøtte

Tal for 2002 syner ingen store endringar i bruk av kontantstøtte samanlikna med tidlegare år. Meirutgiftene på vel 300 mill. kroner til kontantstøtte i 2002 kjem av at det er fleire born med kontantstøtte og av høgare tilskot per barn enn lagt til grunn i budsjettet.

Talet på born med kontantstøtte avheng av talet på eitt- og toåringar og barnehageplassar til denne aldersgruppa. Anslaget for løyvinga til kontantstøtte byggjer derfor på måltal for nye barnehageplassar både i budsjettåret og året før. Tilveksten av nye barnehageplassar i 2001 og 2002 har vore langt lågare enn måltala på 6 000 plassar båe desse åra, om lag 1 900 og 2 350. Meirutgiftene til kontantstøtte i 2002 kjem derfor fyrst og fremst av svikt i barnehageutbygginga.

Barnehagar

Rekneskapstala for 2002 syner at dei samla utbetalingane til driftstilskot var på 5 663,469 mill. kroner. Dette er ei mindreutgift på 146,476 mill. kroner. Mindreutgifta har samanheng med at færre born i kontantstøttealder har brukt barnehage enn det som vart lagt til grunn i budsjetteringa. Mindreutgifta dekkjer inn delar av meirbehov under kap. 844, post 70 (kontantstøtte).

Måltalet for etablering av nye barnehageplassar i 2002 var 10 000 plassar. Under Stortinget si handsaming av Revidert nasjonalbudsjett i 2002, Innst. S. nr.255 (2001- 2002) vart det løyvd 84 mill. kroner på post 61 Stimuleringstilskot til nye barnehageplassar som vart etablert i perioden 1. juli til 31. desember 2002.

Tilskot til einslege mindreårige flyktningar og asylsøkjarar

I nysaldert budsjett for 2002 var løyvinga på kap. 854 Tiltak i barne- og ungdomsvernet, post 64 Tilskot for einslege mindreårige flyktningar og asylsøkjarar, 214 mill. kroner. Løyvinga dekkjer det særskilde tilskotet som vert betalt ut til kommunane når ein einsleg mindreårig asylsøkjar eller flyktning vert busett der. Tilskotet var i 2002 93 000 kroner per barn per år. Tilskotet vert utbetalt til og med det året den einslege mindreårige fyller 20 år. I tillegg omfattar løyvinga statsrefusjon av utgifter til barnevern gjennom fylkeskommunane.

I 2002 vart det ytt tilskot for 1543 einslege mindreårige asylsøkjarar eller flyktningar. I tillegg kjem noko etterslep i stønadsutbetalingar frå 2000 og 2001. I 2002 var talet på einslege mindreårige som vart busett i Noreg 389. I 1999 var talet 561, i 2000 423 og i 2001 444. Dette syner at tala svingar og gjer prognosane usikre. Auken i statsrefusjonen fortel òg at stadig fleire einslege mindreårige må ha tiltak frå barnevernstenesta.

Fødselspengar og adopsjonspengar

Avvik mellom budsjett og rekneskap syner eit mindreforbruk på om lag 96 mill. kroner.

Av dette kjem det meste av at utbetalingar av fødselspengar til yrkesaktive vart lågare enn budsjettert.

Trenden i rekneskapen

I perioden 2000 – 2002 har det vore ein nominell utgiftsvekst på vel 8 pst., frå 7 854 mill. kroner i 2000 til 8 511 mill. kroner i 2002.

Fedrane har auka uttak av fødselspengar i tidsrommet 1999 til 2002. Trass i årleg nedgang i fødselstalet var det nesten 1 900 fleire menn som tok ut fødselspengar i 2002 enn i 1999. I 2002 var det likevel 660 færre menn (33 019) som avslutta fødselspengeperioden sin enn i 2001, hovudsakleg som fylgje av langt færre fødslar i 2002. Utviklinga med auke i uttak for fedrane kjem til dels av innføring av sjølvstendig oppteningsrett til fødselspengar for fedrane frå 1.7.2000. I 2002 tok 85,8 pst. av fedrane med fødselspermisjon ut 20 dagar eller meir. 11 prosent av fedrane tok ut 40 dagar eller meir i 2002. Sidan fedrane som regel har høgare lønn enn mødrene fører auka uttak for fedrane til at gjennomsnittleg beløp per forelder aukar meir enn det elles ville ha gjort.

Svangerskapspengar vert gjeve til kvinner som etter reglar i lov og forskrift må slutte i arbeidet på grunn av fare for å skade fosteret, når det ikkje er mogleg med omplassering til anna høveleg arbeid. Svangerskapspengar vert gjeve fram til 3 veker før fødselen. Det har i dei seinare åra vore ein kraftig auke i bruken av stønadsordninga, etter kvart som den har blitt kjent gjennom målretta informasjon frå trygdeetaten. I 2002 fekk 1293 kvinner utbetalt svangerskapspengar, som er nesten 2 ½ gong så mange som i 1999, trass i årlege reduksjonar i fødselstalet.

Målretta innsats innafor næringsutvikling

Internasjonalt forskingssamarbeid – EU sine rammeprogram for forsking og teknologi

Deltakarlanda, medrekna Noreg, sine innbetalingar til EU sine rammeprogram for forsking og teknologi auka monaleg frå 2001 til 2002. Programmet medverkar til å heve kvaliteten innan norsk forsking og kunnskapsbasert nyskaping i nærings- og samfunnsliv. Norske verksemder synest å hevde seg godt i konkurransen om desse midlane.

Endring av ordningar under SND

Frå 2002 vart SND sine tidlegare ordningar for utviklingstilskot, landsdekkande risikolåneordning, landsdekkjande garantiordning og SND si programverksemd slått saman til ei ny landsdekkjande innovasjonsordning. Målsetjinga med samanslåinga var å gje SND auka fleksibilitet i bruken av løyvinga.

Stimulering av næringslivet sin forskingsinnsats

01.01.02 vart tilskotsordninga FUNN erstatta med ei ny ordning med skattefritak for bedriftene. Skattefritak vert gjeve etter at prosjektet på førehand er godkjent av Noregs forskingsråd. Ordninga gav i 2002 skattefritak på inntil 20 pst. av utgiftene til forsking og utvikling for små- og mellomstore verksemder (inntil 100 tilsette). Noregs forskingsråd godkjende i 2002 om lag 2 600 søknader, med eit totalt prosjektvolum på omlag 4,5 mrd. kroner.

Tilskot til høgfartskommunikasjon(HØYKOM)

NHD si løyving til HØYKOM i 2002 vart forvalta av Noregs forskingsråd. Av løyvinga på 53,5 mill. kroner er det meininga at 7,5 mill. kroner er innretta mot Finnmark.

Om lag halvparten av HØYKOM-prosjekta som er støtta i 2002, omfattar samarbeid mellom offentlege verksemder ut over eigne organisasjons- eller etatsgrenser. 75 av i alt 171 prosjekt har som siktemål å skape nytt eller kvalitativt betre tilbod av tenester til publikum og/eller næringsliv. 20 prosjekt har som hovudfokus å spreie informasjon om oppnådde røynsler på HØYKOM-feltet. 52 prosjekt er innretta mot skole, læring og vidareutdanning. Ein fylkesoversikt over samla tildelingar er synt i tabellen under.

Etter måla i eNoreg 2005 og HØYKOM sin programplan er helse- og omsorgstenester, skole og utdanning, opplæring og kommunal forvaltning blitt prioritert.

Ny refusjonsordning for ferjereiarlag

Regjeringa foreslo for 2002 å opprette ei særskild ordning for ferjereiarlag registrert i NOR som går i utanriksfart. Målsetjinga med ordninga var å gje desse reiarlaga jamgode rammevilkår med reiarlag i dei andre nordiske landa gjennom ei ordning med tilskot til sysselsetjing av sjøfolk.

Ordninga opnar for at reiarlaga kan få refundert inntektsskatt, trygdeavgift og arbeidsgjevaravgift. Dei får refusjon både til maritimt mannskap og passasjerbetening. Ordninga omfattar sjømenn som er busette i Noreg, uavhengig av bustad, og som har krav på sjømannsfrådrag. Nettolønsordninga vart sett i kraft 1. juli 2002 og er vedteke vidareført i statsbudsjettet for 2003.

NHD si forvaltning av statleg eigarskap

Nærings- og handelsdepartementet er eit kompetansesenter for statleg eigarskap. Departementet forvaltar eigarskap i selskap som ikkje er ein del av sektorpolitikken. Departementet si portefølje omfattar 23 selskap. Porteføljen gjeld sju selskap der staten eig alle aksjar (Kings Bay AS, A/S Bjørnøen, Grødegaard AS, SND Invest AS, Entra Eiendom AS, Electronic Chart Centre AS og Bane Tele AS), sju majoritetseigde selskap (Cermaq ASA, Kongsberg Gruppen ASA, NOAH Holding AS, A/S Olivin, Raufoss ASA, Store Norske Spitsbergen Kulkompani A/S og Telenor ASA), seks minoritetspostar (Arcus-Gruppen ASA (tidlegare Arcus ASA), Norsk Hydro ASA, SAS AB, Eksportfinans ASA, Moxy Trucks AS og Nammo AS), eitt fond (Statens Bankinvesteringsfond) og to statsføretak (SIVA SF og Statkraft SF).

Aksjane i seks av selskapa: Norsk Hydro ASA, Telenor ASA, DnB Holding ASA (vert forvalta av Statens Bankinvesteringsfond), SAS AB, Kongsberg Gruppen ASA og Raufoss ASA, er børsnoterte.

Departementet har i 2002 fått overført aksjar i ei rekkje selskap frå andre departement, for å medverke til å auke fokus på profesjonell eigarutøving og redusere moglege rollekonfliktar i statleg forvaltning.

Auke innsats for kollektivtransport

I byområda er det i første rekkje viktig å finne gode alternativ til bruk av privatbil for å redusere trafikken og dei ulempene biltrafikken har for miljø, helse og arealbruk. Kollektivtransport skal medverke til å realisere Regjeringa sine mål i transportpolitikken knytt til framkomst, tryggleik og miljø. Slik transport er viktigast i byområda der det er marknadsmessig grunnlag for buss og bane, samstundes som kapasitetsproblema på vegnettet tilseier alternativ til bruk av privatbil. Eit godt kollektivtilbod i byområda gjev eit betre bymiljø og vil gjere det lettare for næringstransporten å kome fram.

Regjeringa la våren 2002 fram St.meld. nr. 26 (2001-2002) Betre kollektivtransport. Meldinga foreslår tiltak som gjev grunnlag for betre kapasitet, auka frekvens, meir effektiv organisering og prisreduksjonar i kollektivtransporten. Regjeringa satsa i budsjettet for 2002 på kollektivtrafikk med m.a. midlar til oppgradering av linenettet på T-banen i Oslo. Regjeringa ønskjer å skape gode reisevanar hjå dei unge. Det vart derfor hausten 2002 etablert ei ordning med ungdomskort retta mot all ungdom i alderen 16-19 år. Samstundes vart det innført ei ordning med 40 pst. skole- og studentrabatt for studentar og elevar under 30 år. Det er m.a. satt i verk forsøk med alternativ organisering av forvaltninga av transportsektoren i større byområde og det er etablert ”Forum for kollektivtransport” med deltaking frå m.a. transportetatane, representant for samferdslesjefane i fylka og AS Oslo Sporveier.

Sikre eit betre miljø, reinare energi, og trygg mat

Artsdatabanken vil bli oppretta i 2003. I 2002 har ein arbeidd med å tilretteleggje og leggje inn stadfesta informasjon om artar i databasar som vil bli knytt til artsdatabanken. I tillegg fekk fleire kommunar tilskot for å kartleggje sitt eige biologiske mangfald.

Regjeringa Stoltenberg gjorde framlegg om å opprette ei ny tilskotsordning under kap. 1429 Riksantikvaren post 70 Tilskotsordning for samfinansiering av kulturminneprosjekt mellom offentleg og privat sektor innafor kulturminnefeltet. Ordninga skulle vere mellombels for å undersøkje kor mykje frivillige midlar ei slik ordning kunne utløyse i eit samarbeid mellom offentleg sektor og privat næringsliv. Regjeringa Bondevik II gjekk inn for å erstatte tilskotsordninga med eit fond utan å redusere dei samla løyvingane til kulturminneformål.

Løyvinga til undersøkjingar og gjennomføring av oppryddingstiltak i gamle avfallsdeponi, forureina grunn og forureina sediment og for å hindre forureiningar frå gamle skipsvrak under kap. 1441 post 39 vart styrka for å kunne opp-prioritere arbeidet med forureina sediment. I 2002 vart midlane på dette feltet i hovudsak brukt til å dekke utgifter til undersøkjingar og oppryddingstiltak knytt til pilotprosjekt og kartleggingsarbeid.

Av løyvinga på 12 mill. kroner under kap. 1441 Statens forureiningstilsyn post 77 Tilskot til innsamling av isolerglasruter som inneheld PCB er 3 mill. kroner nytta til ein mellombels kampanje i regi av Norsk Renholdsverksforening. Vidare inngjekk Miljøverndepartementet 30. april 2002 ei avtale med bransjen der bransjen tek på seg ansvaret for å opprette eit varig retursystem for PCB-haldige isolerglasruter. Bransjen fekk 9 mill. kroner i tilskot til å etablere og starte drifta av dette retursystemet.

Det vart bestemt i 2002 at det statlege ansvaret for beredskapen mot akutt forureining skulle overførast frå Statens forureiningstilsyn til Kystverket frå 1. januar 2003. Dette inneber at ansvaret for førebyggjande tiltak mot ulykker på sjøen og aksjonar og opprydding etter forureiningsulykker er samla i Kystverket.

I 2002 vart det gjennomført ei rekkje tiltak for å styrke beredskapen. Øvingsaktiviteten vart auka med spesielt fokus i Nord-Noreg, og utplassering av ytterlegare oljevernutstyr på mellomdepot i samarbeid med kommunane Honningsvåg, Sortland, Skjervøy og Båtsfjord vart sett i gang. I tillegg vart nytt utstyr kjøpt inn til eksisterande depot i Tromsø, og depotet på Svalbard vart styrka. Det vart også investert i meir utstyr for oljeopptaking.

For å følgje opp Stortinget sitt vedtak om å dekkje behovet for elektroniske sjøkart langs norskekysten innan år 2006 er det sett i gang eit forseringsprosjekt. Det er også etablert tenestekjøp for produksjon av digitale kart. Sjøkartverket rapporterar at alle viktige skipsleier vil vere dekt med elektroniske sjøkart i 2006, og området frå svenskegrensa til og med Trøndelag vil vere dekt i 2003. Prognosen er at det vil gjenstå nokre nymålingar for grunne område etter 2006, og for lite trafikkerte område. Dei elektroniske karta vil bli oppdatert etter kvart som det føreligg nye målingar, men dei karta som vil bli utgjevne fram til 2006 vil ha naudsynt kvalitet for sikker ferdsel.

Regjeringa fremma i St.prp. nr. 84 (2000-2001) forslag om ei norsk løyving til modernisering av nikkelverket i Petsjenga på inntil 270 mill. kr, som òg skulle dekkje kostnadene ved forvaltning av midlane i Den nordisk investeringsbanken ( NIB). Moderniseringsprosjektet er tredelt. Det går ut på å byggje eit briketteringsanlegg i Zapoljarny og ein ny smelteomn og ny svovelsyrefabrikk i Nikel. Miljøverndepartementet legg til grunn at utslepp av svoveldioksid, støv og tungmetall vil bli redusert med minst 90 % undervegs i år 2006. Dette vil venteleg gje merkbar betring av helse og miljø lokalt og for miljøet i Finnmark. Prosjektet er nokre månader forseinka fordi det tok noko lengre tid enn føresett å avklare dei tekniske sidene av tilskotsavtala mellom NIB og den russiske part. Ein reknar med å ta forseinkinga igjen i den vidare framdrifta av prosjektet.

Redusert nivå på skattar og avgifter

Ein sentral del av Regjeringa sin økonomiske politikk er å redusere nivået på skattar og avgifter. I Sem-erklæringa har Regjeringa lova å redusere dei samla skattane og avgiftene med 31 mrd. kroner i løpet av stortingsperioden 2001-2005. Allereie i 2002 vart det vedteke ei rekkje viktige endringar:

• Innslagspunktet i toppskatten i klasse 1 vart auka med over 10 pst. til 320 000 kroner.

• Satsen for berekning av minstefrådrag vart auka frå 22 til 23 pst. og den øvre grensa for frådraget vart auka til 43 000 kroner.

• Innslagspunktet for fordelsskatten av eigen bustad vart auka med over 50 pst. til 80 000 kroner.

• Skatten på utbetalt utbytte vart fjerna frå 1. januar 2002.

• Arbeidsgjevaravgifta for alle på 62 år og eldre vart redusert.

• Fleire avskrivingssatsar vart auka frå 1. januar 2002 slik at dei betre skal avspegle faktisk, økonomisk verdifall på driftsmidlane.

• Det vart innført eit frådrag i skatt for selskapa sine utgifter til FoU.

• Avgifta på investeringar vart fjerna frå 1. oktober 2002.

• Avgifta på flyging av passasjerar vart fjerna frå 1. april 2002.

• Avgifta på elektrisk kraft vart redusert med 2 øre pr. kWh frå 1. januar 2002.

• Avgifta på brennevin vart redusert med 15 pst. og avgifta på andre alkoholhaldige og alkoholfrie drikkevarer vart redusert med 5 pst. frå 1. januar 2002.

Samla vart det vedteke ei skatte- og avgiftslette som i pålaupte tal var om lag 13,4 mrd. kroner i 2002. Dette inkluderer òg ei vidareføring av regelendringar som vart vedteke i 2001.

Regjeringa oppnemnde i januar 2002 eit ekspertutval som vart bedne om å vurdere endringar i skattlegginga av inntekt og formue. Omsyna til effektiv ressursbruk, fordeling og enkle reglar skulle vektleggjast. Utvalet leverte si utgreiing i februar 2003, og Regjeringa vil presentere utgreiinga i ei eiga melding til Stortinget.

Regjeringa oppnemnte også i januar 2002 eit utval som skulle vurdere regelverket i meirverdiavgifta med sikte på at regelverket skal virke nøytralt for kommunane sine avgjerder om å kjøpe tenester frå private eller produsere dei sjølve. Utvalet la fram sin rapport i desember 2002. Regjeringa tek sikte på følgje opp arbeidet ved å fremje eit forslag for Stortinget hausten 2003.

Auka satsing på Forsvaret

Den viktigaste oppgåva for Forsvaret i 2002 var å følgje opp den omfattande og naudsynte omlegginga av Forsvaret, som vart fastsett av Stortinget ved handsaming av Innst. S. nr. 342 (2000–2001), jf. St.prp. nr. 45 (2000–2001), og seinare justeringar som vart vedteke ved handsaming av Innst. S. nr. 232 (2001–2002), jf. St.prp. nr. 55 (2001–2002).

Målet med omlegginga av Forsvaret er å etablere eit moderne forsvar med ei tydeleg forbetra operativ evne. I tillegg skal Forsvaret kunne løyse fleire ulike oppgåver, oftast saman med allierte styrkar, raskare og meir effektivt enn i dag. Etter den kalde krigen har utviklinga i tryggingspolitikken gjort sitt til at det er større samanfall mellom nasjonale og internasjonale tryggingsutfordringar. Dette gjeld også med omsyn til kva slags styrkar ein treng. Omlegginga vil også generelt gje eit bidrag til å styrkje Forsvaret si evne til å kjempe mot terror.

Ein føresetnad for å få dette til er å gjennomføre strukturtiltak som skal redusere nivået på dei årlege driftsutgiftene til Forsvaret med minimum 2 mrd. kroner, samanlikna med eit alternativ utan omlegging (nivå per 1. september 2000).

År 2002 er det første i omleggingsperioden 2002-2005. Omlegginga av Forsvaret følgjer den oppsette planen og er i rute med omsyn til strukturtiltak - oppstartar og nedleggingar – og andre tiltak for å spare driftskostnadar.

Styrka internasjonal solidaritet

Norsk militær deltaking i internasjonale operasjonar

I kjølvatnet av åtaka på USA 11. september 2001 sette NATO i verk ei rekkje tiltak for å verne USA og gjere alliansen mindre sårbar for nye åtak. NATO vedtok å styrkje etterretningssamarbeidet innafor alliansen, og sette i tidsrommet september 2001 – mai 2002 i verk operasjonen Eagle Assist, kor amerikansk luftrom vart overvaka av AWACS-fly frå NATO. Fleire nordmenn gjekk inn i desse flya sine fleirnasjonale mannskap. Samstundes forsterka alliansen sitt nærvære i Middelhavet, med operasjonen Active Endeavour. Noreg har teke del med tre fregattar og to undervassbåtar som har avløyst kvarandre. Noreg har òg teke del i operasjonane Active Endeavour og ISAF i Afghanistan i heile 2002. Norske militære bidrag på landsida har inkludert spesialstyrkar, ei transportkontrolleining, mine- og eksplosivryddarar, og eit element for sivil-militært samarbeid. På luftsida har Noreg, innafor ramma av eit samarbeid med Danmark og Nederland, delteke med eit C-130 transportfly og seks F-16 kampfly.

I 2002 har Noreg halde fram med verksemda innan NATO sine operasjonar på Balkan. Vi har hatt ei bataljonstridsgruppe i Kosovo, eit lite antal stabspersonell i Makedonia og etterretningspersonell i Bosnia-Hercegovina. NATO sine militære bidrag er slik utforma at dei støttar sivile organisasjonar sitt arbeid for å leggje til rette for varig fred og utvikling i dette området.

Noreg er positiv til at EU tek ei meir sentral rolle i arbeidet for europeisk tryggleik, og ser at unionen kan spele ei fin støtterolle til NATO i dette arbeidet. Noreg har derfor meldt Forsvarets innsatsstyrke (FIST) som ein styrkebrønn på inntil 3 500 soldatar for å styrkje EUs evne til krisehandtering.

Noreg støtta i 2002 FN sine fredsoperasjonar med personell i Kongo, Etiopia og Eritrea, Aust-Timor og Kroatia, og på Golan-høgda. Vi stilte óg militært personell på tosidig basis i Sudan og innan MFO-operasjonen i Sinai-ørkenen.

Det er ei sentral målsetjing for Noreg å knyte Russland nærast råd opp til resten av Europa. Derfor støtta Noreg opprettinga av NATO-Russlandsrådet (NRC). Rådet vil vere særs nyttig for Noreg, ved at fleire saker som vi no handsamar direkte med Russland, kan løftast inn i ei fleirnasjonal ramme. Dette gjeld særleg hjelp til omlegging av den russiske forsvarssektoren, og samarbeid om leite- og redningsteneste til havs. Noreg har òg gjort framlegg om at NRC skal omfatte sikring av kjernefysisk materiale. Frå norsk side er det ei generell målsetjing å gje så mange bidrag til NRC som mogleg, for slik å støtte den vidare utviklinga av samarbeidet.