Boks 4.1 Nordaust-arktisk torsk

Foto: Noregs sjømatråd

Fisket

Gjennomsnittleg årsfangst sidan 1946 er 660 000 tonn. Fram til om lag 1990 vart det teke store fangstar, men dei gjekk jamt nedover, med unnatak av periodar då særs sterke årsklassar kom inn i fisket. Fisketrykket var for høgt, og bestanden minka. Etter kvart som det kom på plass strengare reguleringar, og særleg då haustingsregelen vart innført etter årtusenskiftet, snudde den negative trenden og bestanden byrja å auke igjen, jf. figur 4.7. I periodar var ulovleg, uregulert og urapportert fiske eit stort problem, men etter 2009 har det ikkje vore registrert urapportert overfiske av kvoten. Dette heng spesielt saman med innføringa av NEAFC sitt hamnestatsregime frå 1. mai 2007, aktivt samarbeid landa i mellom og auka interesse for problemet både i næringa og på politisk hald.

Norsk fangst har dei siste åra vore om lag 45 pst. av total rapportert internasjonal fangst. Nesten alt utanlandsk fiske på nordaust-arktisk torsk skjer med botntrål, men i det norske fisket er 65–70 pst. av fangsten teken med andre reiskapar.

Status og råd

Bestanden minka fram til årtusenskiftet, men har sidan auka til eit svært høgt nivå, jf. figur 4.7. Ein viktig grunn til auken etter årtusenskiftet er truleg betre ungfiskvern gjennom stenging av område med småfisk og bruk av sorteringsrist i trålfiskeria. Dessutan har det vore betre samsvar mellom tilrådde kvotar og fiske dei siste åra. Det har også vore svært gunstige tilhøve for torsken i Barentshavet i seinare år; høgre temperaturar har gjort det mogleg for torsken å breie seg ut over eit mykje større område enn før, matfatet blir då større, og det har også vore generelt god mattilgang. Rekrutteringa til bestanden har vore jamn og nedgangen i vekst har vore mindre enn ein skulle vente med ein så kraftig auke i bestanden. Takk vere alle desse faktorane er gytebestanden i dag på det høgaste nivået vi har hatt i etterkrigstida.

I siste bestandsvurdering klassifiserte ICES gytebestanden til å vere godt over føre-var-nivået og fiskepresset til å vere nær ein historisk låg verdi. ICES tilrådde ein kvote for 2015 på 894 000 tonn i tråd med den sameinte haustingsregelen. ICES påpeika òg at utøvinga av torskefisket må ta omsyn til trongen for vern av kysttorsk og trongen for redusert bifangst av vanleg uer. Handlingsregelen har ført til at fiskerikommisjonen i seinare år har avtalt torskekvoten om lag i samsvar med ICES sine råd, jf. tabell 4.1).

Det avtalte fangstnivået vil innebere at gytebestanden og totalbestanden held seg på eit høgt nivå, og fiskepresset på bestanden er venta å halde seg på eit nivå som gjev høgt langtidsutbytte.

Fangst i 2014 er prognose.

Boks 4.2 Nordaust-arktisk hyse

Foto: T. Wenneck

Fisket

Gjennomsnittleg årsfangst sidan 1946 er om lag 130 000 tonn, men fangstane har variert mykje; frå 20 000 til 320 000 tonn, jf. figur 4.10. Saman med Russland står Noreg for mesteparten av hysefangsten. Også Færøyane, Storbritannia, Grønland, Tyskland og Frankrike fiskar på bestanden. Dei norske fangstane er i stor grad bifangst i trålfisket etter torsk, men eit direkte fiske med line langs finnmarkskysten står for nesten halvparten av fangsten. I tillegg føregår det også eit norsk fiske med snurrevad og garn. Dei andre landa fiskar hovudsakleg hyse med botntrål.

Status og råd

Bestanden av nordaust-arktisk hyse har dei siste åra vore på eit historisk høgt nivå, jf. figur 4.10. Rekrutteringa til bestanden har vore over langtidsgjennomsnittet sidan 2000, og særleg årsklassane 2004–2006 var særs sterke. Dei yngre årsklassane har vore langt svakare, og vi ventar difor at bestanden no vil koma ned på eit meir normalt nivå. Hysa har hatt ei vidare utbreiing i Barentshavet dei siste åra samanlikna med tidlegare, og dette er truleg ein kombinert effekt av at bestanden er stor, og at temperatuauken har gjort det mogleg for hysa å utvide leveområdet sitt mot nord og aust. Det knyter seg uvisse til det totale uttaket av hyse, sidan ulovleg utkast av fisk har vore og kan framleis vere eit problem. Det knyter seg også uvisse til mengdemåla frå tokta, fordi deler av bestanden truleg har stått utanfor det dekka området. Desse kjeldene til uvisse forplantar seg til grunnlaget for kvoteråda, som difor også er noko usikre.

Kvoterådet for 2015 vart utforma basert på den vedtekne haustingsregelen, og tilseier at kvoten maksimalt bør vere på 165 000 tonn, jf. tabell 4.2.

Fangst i 2014 er prognose.

Boks 4.3 Nordaust-arktisk sei

Foto: Noregs sjømatråd

Fisket

Gjennomsnitleg årsfangst i perioden 1960–2013 var på 162 000 tonn, og har variert mellom 90 og 260 000 tonn, jf. figur 4.13. Noreg dominerer fisket med over 90 pst. av fangstane dei siste åra, og norsk utbytte i 2014 ser ut til å bli på rundt 120 000 tonn. Dei ti siste åra har trålfisket stått for 40 pst. av dei norske landingane, not 25 pst., garn 20 pst. og line, snurrevad og jukse 15 pst.

Status og råd

Seibestanden nord for 62°N var på eit historisk høgt nivå i 2001–2007, men det er sidan registrert ein bratt nedgang i både umoden bestand og gytebestand, jf. figur 4.13. Gytebestanden nærmar seg no føre-var-nivået på 220 000 tonn. Årsklassane 1999 og 2002 var gode, og 2005- og 2007-årsklassane over gjennomsnittet for 1960–2012, elles har rekrutteringa i seinare år vore under middels eller svak. Kysttoktet hausten 2014 viste ein oppgang i mengda sei, men det var ikkje målt oppgang i dei yngste aldersgruppene, og difor ingen teikn på betre rekruttering i dei næraste åra.

Fiskeri- og kystdepartementet justerte i 2013 utnyttingsgraden i haustingsregelen frå føre-var-nivå til det nivået som vil gje høgast langtidsutbytte. ICES tilrådde, i tråd med denne regelen, ein maksimalkvote for 2015 på 122 000 tonn, jf. tabell 4.3.

Fangst i 2014 er prognose.

Boks 4.4 Nordaust-arktisk blåkveite

Foto: Havforskningsinstituttet

Fisket

Gjennomsnittleg årsfangst i perioden 1964–2013 var på 24 000 tonn, men har variert mellom 10 000 og 90 000 tonn, jf. figur 4.16. I perioden før 1984 tok Noreg under halvparten av totalfangsten dei fleste åra, men har sidan dominert i dette fisket. Frå og med 2010 er fisket kvoteregulert og fordelt med 51 pst. til Noreg, 45 pst. til Russland og 4 pst. til andre land. Vel 60 pst. av fangsten blir fanga med botntrål, knapt 30 pst. med line og resten med garn eller andre reiskapar.

Status og råd

Det er stor uvisse knytt til storleiken på denne bestanden. Det er ikkje semje om ein alderslesemetode, og det kan difor heller ikkje køyrast aldersfordelte bestandsmodellar eller fastsetjast biologiske referansepunkt. ICES gjev difor råd basert på føre-var-basis, som er å setje kvotar lik gjennomsnittet for dei åra ein har kunna observere ein relativ auke i bestanden. Dette tilsvarar eit råd på maksimalt 15 000 tonn for 2015, jf. tabell 4.4.

Boks 4.5 Snabeluer i ICES- område I og II

Foto: Havforskningsinstituttet

Fisket

Gjennomsnittleg årsfangst av snabeluer i perioden 1991–2013 var på vel 12 000 tonn jf. figur 4.18, men har vore over 100 000 1970–1980-talet, og heile 300 000 tonn i 1976. Alt fiske etter snabeluer, inkludert som bifangst, føregår med trål. Snabeluer blir dels fiska i Barentshavet, dels på det opne hav i Norskehavet (Smotthavet). Det er hovudsakleg Noreg og Russland som fiskar etter denne arten.

Status og råd

Bestanden er inne i ei positiv utvikling etter å ha lege på eit lågt nivå ein lang periode, og rekrutteringa har auka dei seinare åra, jf. figur 4.18. Totalbestanden er no rekna til over 1 million tonn og gytebestanden kring 800 000 tonn. Sidan snabelueren blir kjønnsmoden først i 12-årsalderen, og årsklassane fødde mellom 1996 og 2004 er svake, vil gytebestanden minke litt fram til 2015, men vil så auke monaleg når dei større åsklassane fødde etter 2004 byrjar å rekruttere til gytebestanden. Det er ikkje vedteken nokon forvaltningsplan for snabeluer, men ICES tilrår, basert på føre-var-tilnærming, at den årlege fangsten i 2015-17 ikkje bør overstige 30 000 tonn, jf. tabell 4.5.

Boks 4.6 Lodde i Barentshavet

Foto: Havforskningsinstituttet

Fisket

Gjennomsnittleg årsfangst i perioden 1965–2013 var på 725 000 tonn, men har variert mellom 0 og 3 millionar tonn, jf. figur 4.21. I løpet av dei siste 30 åra har loddefisket vorte stoppa i tre periodar kvar på 5 år, fordi bestanden av naturlege årsaker nærast har kollapsa. Loddekvotane blir delte mellom Noreg og Russland i høvet 60/40. Tidlegare vart det fiska både om vinteren før gytinga ved kysten og om hausten i beiteområda, men dei seinare åra har det berre vore opna for fiske før gytinga. På norsk side er loddefisket hovudsakleg eit ringnotfiske, medan Russland fiskar lodde med flytetrål.

Status og råd

Etter ein oppgang i 2005–2008 har loddebestanden vore relativt stabil og er no i ein svak tilbakegang, men bestanden er framleis stor nok til at det kan fiskast kommersielt.

Sidan systematiske målingar av bestanden tok til i 1972 har det vore tre bestandssamanbrot. Samanbrota er knytte til sterke årsklassar av norsk vårgytande sild i Barentshavet som beitar på loddelarvarane og fører til rekrutteringssvikt hos lodda. Rekrutteringa til loddebestanden, målt om hausten som 0-gruppe og 1-gruppe, viste for 2014 relativt låge verdiar etter fleire år med høge verdiar. Dei komande åra må vi difor vente noko reduksjon i den modnande loddebestanden samanlikna med dei siste åra. Torskebestanden har vore stor dei seinaste åra og har beita kraftig på lodda.

På grunn av istilhøva aust for Svalbard, vart ikkje heile bestanden dekka av loddetoktet i 2014. Norske og russiske forskarar gav råd om ein kvote som var lågare enn 195 000 tonn. ICES ga eit meir konservativt råd på 6 000 tonn. Den store avstanden i råda skriv seg frå at forskarane har nytta ulike metodar for å vurdere den samla storleiken på bestanden.

Målinga i 2014 er vurdert å vere eit underestimat fordi toktet vart hindra av drivis

Boks 4.7 Norsk vårgytande sild

Foto: Havforskningsinstituttet

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av norsk vårgytande sild i perioden 1950–2013 er om lag 625 000 tonn, men det har vore store variasjonar knytt til endringar i storleiken av bestanden, jf. figur 4.27. Når bestanden har vore på topp har det vore teke fangstar på opp mot 2 millionar tonn, medan det vart full stopp i fisket då bestanden braut saman på 1960-talet. Minstemålet på sild er 25 cm, så fisket føregår på vaksen sild, hovudsakleg under gyteinnsiget langs norskekysten om vinteren, medan ho er på beitevandring i Norskehavet om sommaren og når ho vandrar mot kysten av Nord-Noreg for å overvintre om hausten. Det norske fisket, som for det meste skjer om vinteren når silda har høgast kvalitet, skjer for det meste med ringnot.

Status og råd

Bestanden er inne i ein periode med reduksjon etter å ha vore på eit svært høgt nivå, jf. figur 4.27. Dette skuldast dårleg rekruttering i ei rekkje år. Den bestandskartlegginga som er gjort, syner at gytebestanden no er kring 3,5 millionar tonn, som er under føre-var-grensa på 5 millionar tonn. Dette fører til reduksjon i utnyttingsgraden som er innebygd i den gjeldande haustingsregelen. Difor er kvotane kraftig redusert dei siste åra og dei er venta å bli ytterlegare reduserte i åra som kjem, sidan det førebels ikkje er teikn til sterke årsklassar på veg inn i bestanden. Tilrådd totalkvote for 2015 er på 283 013 tonn, jf. tabell 4.7.

Boks 4.8 Makrell

Foto: Leif Nøttestad, Havforskningsinstituttet

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av nordaust-atlantisk makrell i perioden 1980–2013 er kring 700 000 tonn, og uttaket har variert relativt lite samanlikna med mange andre bestandar, jf. figur 4.30. Det knyter seg likevel stor uvisse til om rapportert fangst gjev eit godt bilete av dei reelle fangstane, særleg i perioden fram til 2005. Truleg har fangstane vore langt høgare enn desse tala viser. Fisket føregår hovudsakleg i direkte fiske med ringnot og trål. I dei sørlege områda tek dei også ein del makrell som bifangst i trål. Det norske fisket føregår med ringnot, men ei mindre mengd blir fanga med garn, dorg og trål. Dette fisket føregår mest om hausten i den nordlege delen av Nordsjøen, i Norskehavet og i Skagerrak. I seinare år har makrellen vandra langt mot nord, og større deler av fangsten har vore teken utanfor Nord-Noreg. Andre viktige aktørar i makrellfisket er Storbritannia, Nederland, Irland, Russland, Danmark og Spania.

Status og råd

ICES vurderer at makrellbestanden er i god forfatning og blir hausta berekraftig, jf. figur 4.30. Gytebestanden har auka vesentleg sidan 2002, og er på eit høgt historisk nivå. Dette skuldast først og fremst at rekrutteringa har vore god; årsklassane 2005 og 2006 er dei mest talrike som er målt i heile tidsserien. Også årsklassane 2002 og 2007–2008 er over gjennomsnittet, og vurdert ut frå dei siste tokta ser det ut til at også årsklassane 2010–2011 kan vere sterke. ICES sitt råd om fiske i 2015 er å følgje forvaltningsplanen frå 2008, som tilsvarar ein fangst på mellom 831 000 og 906 000 tonn, jf. tabell 4.8.

Boks 4.9 Kolmule

Foto: Havforskningsinstituttet

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av nordaust-atlantisk kolmule i perioden 1978–2013 er ca 950 000 tonn, og uttaket har variert mykje i takt med storleiken på bestanden, jf. figur 4.33. Hovudfisket skjer langs kontinentalskråninga og bankane vest av Dei britiske øyane og ved Færøyane, der kolmulen samlar seg for å gyte om våren. Fisket føregår med flytetrål. Noreg har historisk sett dominert dette fisket, og tok fram til 2004 om lag 40 pst. av den totale fangsten. Seinare har den norske delen gått attende, og Island, EU, Færøyane og Russland tek ein større del av totalfangsten.

Status og råd

Etter ein topp i bestandsstorleiken rundt 2003 minka bestanden kraftig til 2009, jf. figur 4.33. No er denne trenden snudd, og gytebestanden har nær dobla seg. Årsklassane fødde mellom 2004 og 2009 var svært svake samanlikna med dei føregåande ti åra, men frå 2009 vart rekrutteringa betre. Dette har, saman med lågare fiskepress, ført til auken i bestanden.

ICES vurderer forvaltningsplanen som er avtalt mellom Noreg, EU, Færøyane og Island, til å vere i tråd med føre-var-tilnærminga til forvaltning, og gjev difor råd ut frå denne planen. Rådet for totalfangsten i 2015 er då 839 886 tonn, jf. tabell 4.9.

Boks 4.10 Nordsjøsild

Foto: Havforskningsinstituttet

Fisket

Den gjennosnittlege årlege totalfangsten av nordsjøsild i perioden 1960–2013 er kring 490 000 tonn, og uttaket har variert i takt med storleiken på bestanden, frå nesten 0 på slutten av 1970-talet til toppar på 0,6, 0,8 og 1,2 millionar tonn før og etter, jf. figur 4.39. Sildefisket i Norsjøen føregår i eit direkte fiske med ringnotfartøy og trålarar, og som bifangst i industritrålfisket. Det norske fisket skjer hovudskleg med ringnot. Danmark, Noreg og Nederland tek brorparten av fangstane. Det norske fisket har variert mellom 0 og 605 000 tonn, i gjennomsnitt 114 000 tonn.

Status og råd

Bestanden har full reproduksjonsevne og blir hausta berekraftig, jf. figur 4.39. ICES vurderer bestanden til å vere i ein fase med låg produksjon, og rekrutteringa har vore dårleg i lang tid. Men fiskepresset er redusert og gytebestanden har sidan midt på 1990-talet vore over føre-var-grensa. ICES gir råd basert på ein forvaltningsplan som EU og Noreg er samde om, og dette medfører eit maksimalt uttak på 445 329 tonn i 2015, jf. tabell 4.10.

Boks 4.11 Sei i Nordsjøen, Skagerrak og vest av Skottland

Foto: Havforskningsinstituttet

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av nordsjøsei i perioden 1967–2013 er kring 150 000 tonn. Uttaket har variert i takt med storleiken på bestanden, og det var langt høgare fram til midten av 1980-talet, jf. figur 4.42. Seien blir hovudsakleg fiska med trål, både av EU og Noreg. For Noregs del blir om lag 85 pst. av seifangstane tekne med trål og litt over 5 pst. med not på kysten av Vestlandet.

Status og råd

Det er uklåre bestandsgrenser, og difor blir seien i Nordsøen og Skagerrak slått saman med seien vest av Skottland i bestandsvurderinga og kvoterådgjevinga. Gytebestanden har gått jamt nedover sidan 2005 og er no litt under føre-var-nivået, jf. figur 4.42. Rekrutteringa i seinare år har vore svært dårleg. Tilrådd kvote for 2015 er i samsvar med ein forvaltningsplan vedteken av Noreg og EU, og er på 72 534 tonn fangst i Nordsjøen/Skagerrak og 7 525 tonn i området vest av Skottland. Før 2015 vart rådgjevinga rekna om til landingar på grunn av utkastet av fisk i EU-sona, men frå og med 2015 blir rådet gjeve som fangst, jf. tabell 4.11.

Boks 4.12 Torsk i Nordsjøen, Skagerrak og den austlege engelske kanalen

Foto: Noregs sjømatråd

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av nordsjøtorsk i perioden 1963–2013 er kring 180 000 tonn, men med ein kraftig reduksjon av fangsten, i takt med reduksjon i bestanden, gjennom perioden, jf. figur 4.45. Fram til 1980-talet var fangsten på eit nivå rundt 250-300 000 tonn, men vart så gradvis redusert til rundt 50 000 tonn, og har lege på dette nivået dei siste 10 åra. Torsk blir for det meste fanga i eit blandingsfiskeri med trål saman med hyse, kviting, sjøkreps, raudspette og tunge. I det norske fisket blir litt over halvparten teke med garn, ei firedel med line og ein femdel med trål. Alle land som grensar til Nordsjøen fiskar torsk, men Danmark, Storbritannia og Noreg er dei viktigaste aktørane.

Status og råd

Det er vanskeleg å skilje dei ulike torskestammane i Nordsjøen, Skagerrak og den austlege engelske kanalen, og torsken i dette området blir difor handsama som ein bestand i forvaltningssamanheng. ICES vurderer gytebestanden til å ha auka litt frå det kritisk låge nivået i 2006, men er framleis vel under føre-var-nivået, jf. figur 4.45. Ein ny forvaltningsplan vart innførd av Noreg og EU i 2013. I følgje denne burde totalfangsten i 2015 ikkje overstige 35 486 tonn, jf. tabell 4.12.

Boks 4.13 Hyse i Nordsjøen, Skagerrak og vest av Skottland

Foto: T. Wenneck

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av hyse i Nordsjøen, Skagerrak og vest av Skottland i perioden 1963–2013 er kring 210 000 tonn, men med ein reduksjon av fangsten gjennom mesteparten av denne perioden, i takt med ein minkande bestand, jf. figur 4.48. Dei siste åra har fangsten lege på rundt eller litt under 50 000 tonn. Hyse blir hovudsakleg fanga med botntrål og i mindre grad også med snurrevad. Hyse er målart for deler av flåten, men blir også fanga i blandingsfiskeri saman med mellom anna torsk, kviting og kreps.

Status og råd

Frå 2014 er også hysa vest av Skottland rekna saman med hysa i Nordsjøen og Skagerrak i bestandsvurdering og kvoterådgjeving. ICES vurderer bestanden til å vere i god forfatning og blir hausta berekraftig. Rekrutteringa har sporadisk vore sterk, og har gjeve dominerande årsklasssar i fiskeriet, men bortsett frå 2005- og 2009-årsklassen som var middels store, har rekrutteringa dei siste åra vore under langtidsgjennomsnittet, jf. figur 4.48. Det er førebels ikkje utarbeidd nokon forvaltningsplan for heile området. Basert på langtidsutbytte, meiner ICES at den totale fangsten ikke bør overstige 68 690 tonn i 2015, jf. tabell 4.13.

Boks 4.14 Kviting i Nordsjøen, Skagerrak og den austlege engelske kanalen

Foto: Jan de Lange, Havforskningsinstituttet

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av kviting i Nordsjøen i perioden 1960–2013 er kring 70 000 tonn, men har dei siste åra lege mellom 20 000 og 30 000 tonn, jf. figur 4.51. Kviting blir fanga i blanda fiskeri der målartane enten er torsk og hyse, flatfisk eller kreps, og som bifangst i industritrålfisket. Bifangsten i industritrålfisket har minka i seinare år på grunn av at meir selektive reiskapar har vore tekne i bruk. Storbritannia, Frankrike og Nederland har vore dei viktigaste aktørane, men i seinare år har også den norske delen auka noko.

Status og råd

ICES har ikkje nok kunnskap til å vurdere gytebestand og verknad av fisket i høve til føre-var-nivå. Gytebestanden har vore låg sidan 2003 og er truleg nær ei kritisk grense, jf. figur 4.51. Fisketrykket har vorte redusert i seinare år, men det var ein liten auke att i 2013. Rekrutteringa har vore langt under gjennomsnittet sidan 2003. EU og Noreg har avtalt ein forvaltningsplan for kviting, og i følgje denne bør det ikkje fiskast meir enn 17 100 tonn i 2015. Dette representerer ein nedgang på 15 pst. frå i 2014, jf. tabell 4.14.

Boks 4.15 Raudspette i Nordsjøen og Skagerrak

Foto: Ingunn Bakketeig, Havforskningsinstituttet

Fisket

Den gjennosnittlege årlege totalfangsten av raudspette i Nordsjøen i perioden 1957–2013 er kring 160 000 tonn, og har variert ein del i takt med utviklinga i bestanden, jf. figur 4.54. Raudspette blir mest fiska med bomtrål i sentrale deler av Nordsjøen og i eit blandingsfiskeri med botntrål, der målarten er tunge, i dei sørlege delane av Nordsjøen. Omfattande utkast av undermåls raudspette går føre seg i blandingsfisket. I Skagerrak blir raudspetta fiska i eit direkte fiskeri med garn og snurrevad, men også i eit blandingsfiskeri saman med torsk og kreps. Utkastet er likevel avgrensa sidan reiskapen har stor maskevidd og fiskar selektivt. Nederland, Danmark og Storbrittannia dominerer i dette fisket. Noreg disponerer kring 7 pst. av totalkvoten i Nordsjøen og om lag 2 pst. av den i Skagerrak.

Status og råd

ICES vurderer bestanden til å vere i god forfatning og berekraftig hausta. Bestanden har auka dei siste åra til eit rekordhøgt nivå i 2014, jf. figur 4.54. Rekrutteringa har vore om lag som langtids-gjennomsnittet, men fiskepresset har minka. ICES tilrår, basert på ein forvaltningsregel vedteken av EU, at fangsten i 2015 ikkje bør overstige 179 301 tonn, jf. tabell 4.15.