Boks 4.1 Nordaust-arktisk torsk

Foto: Norges sjømatråd

Fisket

Gjennomsnittleg årsfangst sidan 1946 er 665 000 tonn. Fram til om lag 1980 vart det teke store fangstar, men dei gjekk jamt nedover, med unnatak av periodar då særs sterke årsklassar kom inn i fisket. Fisketrykket var for høgt, og bestanden minka. Etter kvart som det kom på plass strengare reguleringar, og særleg då haustingsregelen vart innført etter tusenårsskiftet, snudde den negative trenden og bestanden byrja å auke igjen, jf. figur 4.7. I periodar var ulovleg, uregulert og urapportert fiske eit stort problem, men etter 2009 har det ikkje vore registrert urapportert overfiske av kvoten. Dette heng spesielt saman med innføringa av NEAFC sitt hamnestatsregime frå 1. mai 2007, aktivt samarbeid mellom landa og auka interesse for problemet både i næringa og på politisk hald.

Norsk fangst har dei siste åra vore om lag 45 prosent av total rapportert internasjonal fangst. Nesten alt utanlandsk fiske på nordaust-arktisk torsk skjer med botntrål, men i det norske fisket er 65–70 prosent av fangsten teken med andre reiskapar.

Status og råd

Bestanden minka fram til tusenårsskiftet, men har sidan auka til eit svært høgt nivå, jf. figur 4.7. Ein viktig grunn til auken etter tusenårsskiftet er truleg betre ungfiskvern gjennom stenging av område med småfisk og bruk av sorteringsrist i trålfiskeria. Dessutan har det vore betre samsvar mellom tilrådde kvotar og fiske dei siste åra. Det har også vore svært gunstige tilhøve for torsken i Barentshavet i seinare år; høgare temperaturar har gjort det mogleg for torsken å breie seg ut over eit mykje større område enn før. Matfatet blir då større, og det har også vore generelt god mattilgang. Rekrutteringa til bestanden har vore jamn og nedgangen i individuell vekst har vore mindre enn ein skulle vente med ein så kraftig auke i bestanden. Takka vere alle desse faktorane har gytebestanden dei siste åra vore på det høgaste nivået vi har hatt i etterkrigstida.

I siste bestandsvurdering klassifiserte ICES gytebestanden til å vere godt over føre-var-nivået og fiskepresset til å vere nær ein historisk låg verdi. ICES tilrådde ein kvote for 2017 på 805 000 tonn i tråd med gjeldande haustingsregel. ICES påpeika òg at utøvinga av torskefisket må ta omsyn til trongen for vern av kysttorsk og trongen for redusert bifangst av vanleg uer. Under møtet i den Norsk-russiske fiskerikommisjonen hausten 2016 valde partane å endre gjeldande haustingsregel. Den nye regelen har ein høgare haustingsrate når gytebestanden er over eit visst nivå. Kvoten for 2017 vart sett til 890 000 tonn i tråd med denne nye haustingsregelen, som ICES har funne å vere i tråd med føre-var tilnærminga.

Det avtalte fangstnivået vil innebere at gytebestanden og totalbestanden held seg på eit relativt høgt nivå, og fiskepresset på bestanden er venta å halde seg på eit nivå som gir langtidsutbytte over gjennomsnittleg nivå.

Fangst i 2015 er prognose.

Boks 4.2 Nordaust-arktisk hyse

Foto: Thomas de Lange Wenneck, Havforskingsinstituttet

Fisket

Gjennomsnittleg årsfangst sidan 1946 er 137 000 tonn, men fangstane har variert mykje; frå 20 000 til 320 000 tonn, jf. figur 4.10. Saman med Russland står Noreg for størstedelen av hysefangsten. Også Færøyane, Storbritannia, Grønland, Tyskland og Frankrike fiskar på bestanden. Dei norske fangstane er i stor grad bifangst i trålfisket etter torsk, men eit direkte fiske med line langs kysten av Finnmark er også viktig. I tillegg går det også føre seg eit norsk fiske med snurrevad og garn. Dei andre landa fiskar hovudsakleg hyse med botntrål.

Status og råd

Bestanden av nordaust-arktisk hyse har dei siste åra vore på eit historisk høgt nivå, jf. figur 4.10. Rekrutteringa til bestanden har vore over langtidsgjennomsnittet sidan 2000, og særleg årsklassane 2004–2006 var særs sterke. Dei yngre årsklassane har vore rundt middels nivå, og vi ventar difor at bestanden no vil kome ned på eit meir normalt nivå. Hysa har hatt ei vidare utbreiing i Barentshavet dei siste åra samanlikna med tidlegare, og dette er truleg ein kombinert effekt av at bestanden er stor, og at temperaturauken har gjort det mogleg for hysa å utvide leveområdet sitt mot nord og aust.

Kvoterådet for 2017 er basert på den vedtekne haustingsregelen, og tilseier at kvoten maksimalt bør vere på 233 000 tonn, jf. tabell 4.2.

Boks 4.3 Nordaust-arktisk sei

Foto: Norges sjømatråd

Fisket

Gjennomsnittleg årsfangst i perioden 1960–2015 var på 160 000 tonn, og har variert mellom 90 000 og 260 000 tonn, jf. figur 4.13. Noreg dominerer fisket med over 90 prosent av fangstane dei siste åra. Dei ti siste åra har trålfisket stått for 40 prosent av dei norske landingane, not har stått for 25 prosent, garn 20 prosent, og line, snurrevad og jukse 15 prosent.

Status og råd

Seibestanden nord for 62°N var på eit historisk høgt nivå i 2001–2007, men det er sidan registrert ein bratt nedgang i både umoden bestand og gytebestand, jf. figur 4.13. Årsklassane 2002 og 2007 var gode, og 2005- og 2010-årsklassane over gjennomsnittet for 1960–2014, elles har rekrutteringa i seinare år vore under middels eller svak. Kysttoktet hausten 2016 viste ein oppgang i mengda sei, og det vart målt oppgang i aldersgruppene 3–4 år, noko som gir håp om betre rekruttering til fiskbar bestand i dei næraste åra.

Fiskeri- og kystdepartementet justerte i 2013 utnyttingsgraden i haustingsregelen frå føre-var-nivå til det nivået som vil gje høgast langtidsutbytte. ICES tilrådde, i tråd med denne regelen, ein maksimalkvote for 2017 på 150 000 tonn. Nærings- og Fiskeridepartementet har fastsett kvoten for 2017 til 150 000 tonn, jf. tabell 4.3.

Boks 4.4 Nordaust-arktisk blåkveite

Foto: Havforskingsinstituttet

Fisket

Gjennomsnittleg årsfangst i perioden 1964–2015 var på 24 000 tonn, men har variert mellom 10 000 og 90 000 tonn, jf. figur 4.16. I perioden før 1984 tok Noreg under halvparten av totalfangsten dei fleste åra, men har sidan dominert i dette fisket. Frå og med 2010 er fisket kvoteregulert og fordelt med 51 prosent til Noreg, 45 prosent til Russland og 4 prosent til andre land. Vel 60 prosent av fangsten blir fanga med botntrål, knapt 30 prosent med line og resten med garn eller andre reiskapar. I det norske fisket blir rundt 60 prosent fisket av kystflåten og resterande av havgåande fiskefartøy.

Status og råd

Det er stor uvisse knytt til storleiken på denne bestanden, men fiskbar del av bestanden auka frå 1992 til 2012 og har sidan vore stabil. Haustingsraten har vore relativt stabil sidan 1992. Det er ikkje semje om ein alderslesemetode, og det kan difor heller ikkje køyrast aldersfordelte bestandsmodellar eller fastsetjast biologiske referansepunkt. ICES gir difor råd basert på føre-var-basis, som fram til 2015 var å setje kvotar lik gjennomsnittet for dei åra ein har kunna observere ein relativ auke i bestanden. I 2015 vart det køyrt ein lengdebasert modell, og det vart valt ein haustingsrate tilsvarande gjennomsnittet for dei siste ti åra. Dette svarar til eit råd på maksimalt 19 800 tonn for 2016 og 2017, jf. tabell 4.4.

Boks 4.5 Snabeluer i ICES- område I og II

Foto: Havforskingsinstituttet

Fisket

Gjennomsnittleg årsfangst av snabeluer i perioden 1991–2015 var på om lag 15 000 tonn jf. figur 4.18, men har vore over 100 000 tonn på 1970–1980-talet, og heile 300 000 tonn i 1976. Alt fiske etter snabeluer, inkludert bifangst, føregår med trål. Snabeluer blir dels fiska i Barentshavet, dels på det opne hav i Norskehavet (Smotthavet). Det er hovudsakleg Noreg og Russland som fiskar etter denne arten.

Status og råd

Bestanden har vore på eit stabilt nivå dei seinare åra, jf. figur 4.18. Totalbestanden er no rekna til over 1 million tonn og gytebestanden kring 800 000 tonn. Det er ikkje vedteken nokon forvaltningsplan for snabeluer, men ICES tilrådde, basert på føre-var-tilnærming, at den årlege fangsten i 2015–17 ikkje burde overstige 30 000 tonn, jf. tabell 4.5. Bestandsvurderinga og rådgjevinga vil bli oppdatert i 2017 basert mellom anna på mengdemålinga av vaksen fisk i Norskehavet hausten 2016. Førebels tal frå dette toktet viser ein noko lågare bestand enn på tilsvarande tokt i 2013.

Boks 4.6 Lodde i Barentshavet

Foto: Havforskingsinstituttet

Fisket

Gjennomsnittleg årsfangst i perioden 1965–2016 var på 700 000 tonn, men har variert mellom 0 og 3 millionar tonn, jf. figur 4.21. I løpet av dei siste 30 åra har loddefisket vorte stoppa i tre periodar kvar på 5 år, fordi bestanden av naturlege årsaker nærast har kollapsa. Ein fjerde periode med stopp i fisket starta i 2016 og ein reknar med at fisket tidlegast kan opnast igjen i 2019. Loddekvotane blir delte mellom Noreg og Russland i høvet 60/40. Tidlegare vart det fiska både om vinteren før gytinga ved kysten og om hausten i beiteområda, men dei seinare åra har det berre vore opna for fiske før gytinga. På norsk side er loddefisket hovudsakleg eit ringnotfiske, medan Russland fiskar lodde med flytetrål.

Status og råd

Sidan systematiske målingar av bestanden tok til i 1972 har det vore fire bestandssamanbrot. Samanbrota er knyte til sterke årsklassar av norsk vårgytande sild i Barentshavet som beitar på loddelarvane og fører til rekrutteringssvikt hos lodda. Rekrutteringa til loddebestanden, målt om hausten som 1-gruppe, viste for åra 2014–2016 relativt låge verdiar etter ein periode med høge verdiar. Samanbrotet i bestanden vi no opplever var difor venta. Dessutan har torskebestanden vore stor dei seinaste åra og har beita kraftig på lodda. Det norsk-russiske økosystemtoktet hausten 2016 estimerte den modnande delen av loddebestanden til å vere berre 147 000 tonn, og ifølgje forvaltningsplanen for lodde (5 prosent sannsyn for SSB < 200 000 tonn ved gyting) gir ikkje dette rom for loddefiske i 2017.

Boks 4.7 Norsk vårgytande sild

Foto: Havforskingsinstituttet

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av norsk vårgytande sild i perioden 1950–2015 er om lag 714 000 tonn, men det har vore store variasjonar knytt til endringar i storleiken av bestanden, jf. figur 4.27. Når bestanden har vore på topp har det vore teke fangstar på opp mot 2 millionar tonn, medan det vart full stopp i fisket då bestanden braut saman på 1960-talet. Minstemålet på sild er 25 cm, så fisket føregår på vaksen sild, hovudsakleg under gyteinnsiget langs Norskekysten om vinteren, medan ho er på beitevandring i Norskehavet om sommaren og når ho vandrar mot kysten av Nord-Noreg for å overvintre om hausten. Det norske fisket, som for det meste skjer om vinteren når silda har høgast kvalitet, skjer hovudsakleg med ringnot.

Status og råd

Bestanden er inne i ein periode med reduksjon etter å ha vore på eit svært høgt nivå, jf. figur 4.27. Dette skuldast dårleg rekruttering i ei rekkje år. Den bestandsvurderinga som er gjort, syner at gytebestanden no er estimert til kring 5 millionar tonn, som er på føre-var-grensa. Det er førebels ikkje teikn til sterke årsklassar på veg inn i bestanden. Tilrådd totalkvote for 2017 er på 646 075 tonn, jf. tabell 4.7.

Boks 4.8 Makrell

Foto: Leif Nøttestad, Havforskingsinstituttet

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av nordaust-atlantisk makrell i perioden 1980–2015 er 717 000 tonn, og uttaket har variert relativt lite samanlikna med mange andre bestandar, jf. figur 4.30. Det knyter seg likevel stor uvisse til om rapportert fangst gir eit godt bilete av dei reelle fangstane, særleg i perioden fram til 2005. Truleg har fangstane vore langt høgare enn desse tala viser. Fisket går hovudsakleg føre seg i direkte fiske med ringnot og trål. I dei sørlege områda tek dei også ein del makrell som bifangst i trål. Det norske fisket går føre seg med ringnot, men ei mindre mengd blir fanga med garn, dorg og trål. Dette fisket går mest føre seg om hausten i den nordlege delen av Nordsjøen, i Norskehavet og i Skagerrak. I seinare år har makrellen vandra langt mot nord, og større deler av fangsten har vore teken utanfor Nord-Noreg. Andre viktige aktørar i makrellfisket er EU, Island og Færøyane.

Status og råd

ICES vurderer at makrellbestanden er i god forfatning og blir hausta berekraftig, jf. figur 4.30. Gytebestanden har auka vesentleg sidan 2002, og er på eit høgt nivå historisk sett. Dette skuldast først og fremst at rekrutteringa har vore god; årsklassane 2002 og 2006 er dei mest talrike som er målt i heile tidsserien. Også årsklassane 2010–2011 er bra, og det ser det ut til at 2014-årsklassen kan vere sterk. ICES sitt råd om fiske i 2017 er å følgje ei MSY-tilnærming, som tilsvara ein fangst på 857 185 tonn, jf. tabell 4.8.

Boks 4.9 Kolmule

Foto: Havforskingsinstituttet

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av nordaust-atlantisk kolmule i perioden 1978–2015 er 966 000 tonn, og uttaket har variert mykje i takt med storleiken på bestanden, jf. figur 4.33. Hovudfisket skjer langs kontinentalskråninga og bankane vest av Dei britiske øyane og ved Færøyane, der kolmula samlar seg for å gyte om våren. Fisket går føre seg med flytetrål. Noreg har historisk sett dominert dette fisket, og tok fram til 2004 om lag 40 prosent av den totale fangsten. Seinare har den norske delen gått tilbake, og Island, EU, Færøyane og Russland tek ein større del av totalfangsten.

Status og råd

Etter ein topp i bestandsstorleiken rundt 2003 minka bestanden kraftig til 2009, jf. figur 4.33. No er denne trenden snudd, og gytebestanden er attende på same nivået som i 2003. Årsklassane fødde mellom 2004 og 2009 var svært svake samanlikna med dei føregåande ti åra, men frå 2009 vart rekrutteringa betre og er no estimert til å vera over gjennomsnittsnivå. Dette har, saman med lågare fiskepress, ført til auken i bestanden.

ICES sitt råd om fiske i 2017 er å følgje ei MSY-tilnærming, som tilsvara ein fangst på 1 342 330 tonn., jf. tabell 4.9.

Boks 4.10 Nordsjøsild

Foto: Havforskingsinstituttet

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av nordsjøsild i perioden 1960–2015 er kring 519 000 tonn, og uttaket har variert i takt med storleiken på bestanden, frå nesten 0 på slutten av 1970-talet til toppar på 0,6, 0,8 og 1,2 millionar tonn før og etter, jf. figur 4.39. Sildefisket i Nordsjøen går føre seg i eit direkte fiske med ringnotfartøy og trålarar, og som bifangst i industritrålfisket. Danmark, Noreg og Nederland tek brorparten av fangstane. Det norske fisket har variert mellom 0 og 605 000 tonn, i gjennomsnitt 115 000 tonn.

Status og råd

Bestanden har full reproduksjonsevne og blir hausta berekraftig, jf. figur 4.39. ICES vurderer bestanden til å vere i ein fase med låg produksjon, og rekrutteringa har vore dårleg i lang tid. Men fiskepresset er redusert og gytebestanden har sidan midt på 1990-talet vore over føre-var-grensa. ICES gir råd basert på ein forvaltningsplan som EU og Noreg er einige om, og dette medfører eit maksimalt uttak på 426 259 tonn i direktefisket i 2017, jf. tabell 4.10.

Boks 4.11 Sei i Nordsjøen, Skagerrak og vest av Skottland

Foto: Havforskingsinstituttet

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av nordsjøsei i perioden 1967–2015 er kring 170 000 tonn. Uttaket har variert i takt med storleiken på bestanden, og det var langt høgare fram til midten av 1980-talet, jf. figur 4.42. Seien blir hovudsakleg fiska med trål, både av EU og Noreg. For Noregs del blir om lag 85 prosent av seifangstane tekne med trål og litt over 5 prosent med not på kysten av Vestlandet.

Status og råd

Det er uklåre bestandsgrenser, og difor blir seien i Nordsjøen og Skagerrak slått saman med seien vest av Skottland i bestandsvurderinga og kvoterådgjevinga. Gytebestanden har fluktuert utan klåre trendar, og har vore over føre-var grensa sidan 1997. Rekrutteringa i seinare år har vore svært dårleg. Tilrådd kvote for 2017 er basert på maksimalt langtidsutbyte, sidan bestandsvurderinga har endra seg etter ein metoderevisjon i 2016, og forvaltningsplanen vedteken av Noreg og EU må vurderast på nytt før ICES gir råd etter denne. Rådet for 2017 er ein totalfangst på 140 653 tonn; 127 432 tonn i Nordsjøen/Skagerrak og 13 221 tonn vest av Skottland.

Boks 4.12 Torsk i Nordsjøen, Skagerrak og den austlege engelske kanalen

Foto: Norges sjømatråd

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av nordsjøtorsk i perioden 1963–2015 er kring 180 000 tonn, men med ein kraftig reduksjon av fangsten, i takt med reduksjon i bestanden, gjennom perioden, jf. figur 4.45. Fram til 1980-talet var fangsten på eit nivå rundt 250–300 000 tonn, men vart så gradvis redusert til rundt 50 000 tonn, og har lege på dette nivået dei siste 10 åra. Torsk blir for det meste fanga i eit blandingsfiskeri med trål saman med hyse, kviting, sjøkreps, raudspette og tunge. I det norske fisket blir litt over halvparten teke med garn, ein firedel med line og ein femdel med trål. Alle land som grensar til Nordsjøen fiskar torsk, men Danmark, Storbritannia og Noreg er dei viktigaste aktørane.

Status og råd

Det er vanskeleg å skilje dei ulike torskestammane i Nordsjøen, Skagerrak og den austlege engelske kanalen, og torsken i dette området blir difor handsama som ein bestand i forvaltningssamanheng. ICES vurderer gytebestanden til å ha auka noko frå det kritisk låge nivået i 2006 til over grensenivået, og han er no akkurat på føre-var/tiltaks-nivået. Tilrådd kvote for 2017 er maksimalt 47 359 tonn, og er basert på MSY-tilnærminga, jf. tabell 4.12.

Boks 4.13 Hyse i Nordsjøen, Skagerrak og vest av Skottland

Foto: Thomas de Lange Wenneck, Havforskingsinstituttet

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av hyse i Nordsjøen, Skagerrak og vest av Skottland i perioden 1972–2015 er vel 70 000 tonn, men med ein reduksjon av fangsten gjennom mesteparten av denne perioden, i takt med ein minkande bestand, jf. figur 4.48. Dei siste åra har fangsten lege på rundt eller litt under 50 000 tonn. Hyse blir hovudsakleg fanga med botntrål og i mindre grad med snurrevad. Hyse er målart for delar av flåten, men blir også fanga i blandingsfiskeri saman med mellom anna torsk, kviting og sjøkreps.

Status og råd

ICES vurderer bestanden til å vere i dårleg stand og ikkje berekraftig hausta. Rekrutteringa har sporadisk vore sterk, men bortsett frå 2005- og 2009-årsklassen som var middels store, har rekrutteringa dei siste åra vore langt under langtidsgjennomsnittet. Det er førebels ikkje utarbeidd nokon forvaltningsplan for heile området. Basert på langtidsutbytte (MSY-tilnærming), meiner ICES at den totale fangsten ikkje bør overstige 39 461 tonn i 2017, jf. tabell 4.13.

Boks 4.14 Kviting i Nordsjøen, Skagerrak og den austlege engelske kanalen

Foto: Jan de Lange, Havforskingsinstituttet

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av kviting i Nordsjøen i perioden 1960–2015 er kring 70 000 tonn, men har dei siste åra lege mellom 20 000 og 30 000 tonn, jf. figur 4.51. Kviting blir fanga i blanda fiskeri der målartane enten er torsk og hyse, flatfisk eller sjøkreps, og som bifangst i industritrålfisket. Bifangsten i industritrålfisket har minka i seinare år på grunn av at meir selektive reiskapar har vore tekne i bruk. Storbritannia, Frankrike og Nederland har vore dei viktigaste aktørane, men i seinare år har også den norske fangsten auka noko.

Status og råd

Gytebestanden og fisketrykket har vore relativt stabile sidan 2003, og gytebestanden er no like over føre-var-nivået. Rekrutteringa har vore låg sidan 2003, men var i 2016 over snittet for dei siste åra. Basert på langtidsutbyte (MSY-tilnærming) meiner ICES at totalfangsten ikkje bør overstige 23 527 tonn i 2017.

Boks 4.15 Raudspette i Nordsjøen og Skagerrak

Foto: Ingunn Bakketeig, Havforskingsinstituttet

Fisket

Den gjennomsnittlege årlege totalfangsten av raudspette i Nordsjøen i perioden 1960–2015 er kring 170 000 tonn, og har variert ein del i takt med utviklinga i bestanden, jf. figur 4.54. Raudspette blir mest fiska med bomtrål i sørlege og sentrale delar av Nordsjøen og i eit blandingsfiskeri med botntrål, i dei sørlege delane av Nordsjøen. Målarten er tunge, og det føregår eit omfattande utkast av undermåls raudspette i blandingsfisket. I Skagerrak blir raudspetta fiska i eit direkte fiskeri med garn og snurrevad, men også i eit blandingsfiske saman med torsk og sjøkreps. Utkastet er likevel avgrensa sidan reiskapen har stor maskevidde og fiskar selektivt. Nederland, Danmark og Storbritannia dominerer fisket. Noreg disponerer 7 prosent av totalkvoten i Nordsjøen og 2 prosent i Skagerrak.

Status og råd

ICES vurderer bestanden til å vere i god stand og berekraftig hausta. Bestanden har auka dei siste åra til eit rekordhøgt nivå i 2014, jf. figur 4.54. Rekrutteringa har vore om lag som langtidsgjennomsnittet, men fiskepresset har minka til nivået for høgt langtidsutbytte. ICES tilrår, basert på maksimalt langtidsutbyte, at fangsten i 2017 ikkje bør overstige 158 201 tonn, jf. tabell 4.15.