Del 1
Innleiing

1 Oversyn

1.1 Område

I denne proposisjonen kjem departementet med framlegg om utgifter og inntekter under programområde 00 Konstitusjonelle institusjonar, programområde 23 Finansadministrasjon, medrekna skatte- og avgiftsadministrasjonen, og programområde 24 Statleg gjeld og krav, renter og avdrag m.m. Ansvaret for løyvingane, medrekna rekneskapsavlegging, under programkategoriane 00.30 Regjeringa og 00.40 Stortinget og underliggjande institusjonar ligg til høvesvis Statsministerens kontor og Stortinget sine eigne institusjonar. Av praktiske grunnar vert desse programkategoriane førte opp i Finansdepartementets proposisjon, og beløpa er tekne med i oversyn over løyvingar på Finansdepartementets område. Framlegg under programkategori 00.40 er i samsvar med framlegget frå stortingsadministrasjonen.

1.2 Hovudoppgåver og organisering

Finansdepartementet med underliggjande etatar har ansvar for m.a. å

• medverke til eit høveleg grunnlag for vedtak i den økonomiske politikken og i budsjettarbeidet

• sikre finansieringa av den offentlege verksemda gjennom skattar og avgifter

• samordne arbeidet med statsbudsjettet og økonomistyringa i staten

• forvalte statleg formue og gjeld

• medverke til eit offisielt statistikk- og datagrunnlag til bruk i offentleg og privat verksemd

• medverke til velfungerande finansmarknader

Politikken på dei ovannemnde områda er omtalt i Meld. St. 1 (2017–2018) Nasjonalbudsjettet 2018, Prop. 1 S (2017–2018) Statsbudsjettet for budsjettåret 2018 og Prop. 1 LS (2017–2018) Skatter, avgifter og toll 2018. Proposisjonen her omfattar i fyrste rekkje forvaltninga og administrasjonen på desse områda.

Nedanfor er eit oversyn over verksemder på Finansdepartementets område.

¹ Ansvarstilhøvet mellom Noregs Bank og statsmaktene i m.a. budsjettsaker og administrative saker er regulert ved lov 24. mai 1985 nr. 28 om Norges Bank og pengevesenet mv.

² Fondet er særskilt rettssubjekt, jf. lov 29. juni 2007 nr. 44 om Folketrygdfondet.

³ Verksemd med eige styre.

1.3 Oversyn over budsjettframlegget for Finansdepartementet

1.3.1 Programområde under departementet

Utgifter

Programområde 00 Konstitusjonelle institusjonar

Programområde 00 Konstitusjonelle institusjonar omfattar regjeringa og Stortinget med underliggjande institusjonar. Framlegg til løyving for 2018 under dette programområdet utgjer 2 871,1 mill. kroner som er ein auke med 195,8 mill. kroner frå saldert budsjett 2017. Under programkategori 00.30 Regjeringa, er det en auke med 2,3 mill. kroner eller 0,6 pst. Overføring av nokre oppgåver frå Regjeringsadvokaten til Utlendingsnemnda speler her ei rolle. Ei ny prosedyreeining i nemnda reduserer Regjeringsadvokatens behov for innleigde advokatar. Under programkategori 00.40 Stortinget og underliggjande institusjonar, gjer ein framlegg om å auke løyvingane med 195,8 mill. kroner. Av auken kjem 106,1 mill. kroner av at ein frå 2018 her òg tek i bruk ny modell for premiebetaling til Statens pensjonskasse. Vidare er det ein auke med 84,5 mill. kroner på kap. 41 Stortinget, post 45 Større utstyrskjøp og vedlikehald, som serleg går til rehabilitering av Stortingets eigedom Prinsens gate 26 mv.

Framlegget under programkategori 00.40 Stortinget og underliggjande institusjonar er i samsvar med framlegget frå stortingsadministrasjonen.

Programområde 23 Finansadministrasjon

Programområde 23 Finansadministrasjon omfattar skatte- og avgiftsadministrasjon, offisiell statistikk, finansadministrasjon og nokre andre føremål. Det samla framlegget til løyving for 2018 under dette programområdet utgjer 42 613,4 mill. kroner. Det er ein auke på 3 684,7 mill. kroner frå saldert budsjett 2017. Av auken gjeld 2 450 mill. kroner auka meirverdiavgiftskompensasjon til kommunesektoren, 217,8 mill. kroner større IT-prosjekt under Skatteetaten, 113 mill. kroner at Skatteetaten tek over Nav Innkrevjing og 83,2 mill. kroner at Direktoratet for økonomistyring tek over løns- og rekneskapstenester frå andre statstinstitusjonar.

Programområde 24 Statleg gjeld og krav, renter og avdrag m.m.

Programområdet omfattar utgifter til renter og avdrag på den innanlandske statsgjelda og på statskassa sine krav. Departementet sine renter og avdrag på statsgjeld er budsjetterte til 8 925,5 mill. kroner. Hovudgrunnen til ein reduksjon her på 53 829,9 mill. kroner frå saldert budsjett 2017 er at eit stort obligasjonslån har forfall i 2017, medan det for 2018 ikkje vert rekna med nokon avdrag.

Inntekter

Samla inntekter, utanom skattar og avgifter, utgjer 19 934,7 mill. kroner. Av det er 16 843,8 mill. kroner utbyte og renteinntekter, m.a. 14 500 mill. kroner i overføring frå overføringsfondet i Noregs Bank. Statens renteinntekter av foliokontoen i Noregs Bank og andre krav i 2018 er omtalte i kap. 5605 Renter av kontantar i statskassa og andre fordringar. Det er gjort greie for skattar og avgifter i ein særskild proposisjon – Prop. 1 LS (2017–2018) Skatter, avgifter og toll 2018.

Utgifter fordelt på postgrupper

1.3.2 Betaling av premie til Statens pensjonskasse

Frå 2017 av tok ein i bruk ein forenkla modell for betaling av premie til Statens pensjonskasse for verksemder som ikkje tidlegare hadde betalt premie til pensjonskassa. Nyordninga gav for 2017 ei meirutgift på 19,2 mill. kroner under programkategorien 00.30 Regjeringa, medan meirutgifta på programområde 23 Finansadministrasjon, var 811,6 mill. kroner. Motstykket til desse meirutgiftene er lågare løyvingar på kap. 612 Tilskot til Statens pensjonskasse og kap. 613 Arbeidsgjevaravgift til folketrygda. Frå 2018 kjem programkategori 00.40 Stortinget og underliggjande institusjonar òg inn under ordninga, og dette gjev ei meirutgift på 106,1 mill. kroner.

2 Nokre viktige oppgåver i 2018

Nedanfor er det gjort greie for nokre av dei viktige oppgåvene Finansdepartementet i 2018 skal utføre, i tillegg til å samordne den økonomiske politikken.

2.1 Oppfølging av NOU 2017: 13 Ny sentralbanklov – organisering av Norges Bank og Statens pensjonsfond utland

Regjeringa sette 10. april 2015 ned eit offentleg utval som skulle fremje forslag til ny sentralbanklov. Utvalet vart også bede om å vurdere organiseringa av Noregs Bank og forvaltninga av Statens pensjonsfond utland (SPU). Utvalet, som vart leia av Svein Gjedrem, leverte si utgreiing (NOU 2017: 13) til Finansdepartementet 23. juni 2017. Utgreiinga vart sendt på høyring same dagen med frist 15. oktober 2017.

Utvalet foreslår ei ny sentralbanklov med føresegn om formål for banken, oppgåver og organisering m.m. Om forvaltninga av SPU foreslår utvalet at forvaltninga vert lagd til eit nytt særlovselskap utanfor banken. Utvalet legg også fram to alternative styringsmodeller dersom forvaltninga skal vere i banken.

Sentralbanklova og organiseringa av forvaltninga av SPU er viktig for norsk økonomi. Noregs Bank har forvalta og forvalter fondet på ein god måte. Samstundes har fondet vakse raskt, og forvaltninga har vorte meir kompleks. Utvalet si utgreiing og innspel frå høyringsinstansane vil danne eit godt grunnlag for ei grundig og forsvarlig behandling av ei ny sentralbanklov og spørsmålet om organiseringa av forvaltninga av SPU i framtida.

2.2 Statens pensjonsfond

Stortinget har i lov 21. desember 2005 nr. 123 om Statens pensjonsfond gjeve Finansdepartementet ansvaret for forvaltinga av fondet. Den operasjonelle forvaltinga av Statens pensjonsfond utland (SPU) og Statens pensjonsfond Noreg (SPN) er det høvesvis Noregs Bank og Folketrygdfondet som tek hand om, jf. § 2 i lova. Departementet har fastsett føresegner for forvaltinga i særskilde mandat for Noregs Bank og Folketrygdfondet. Her er det gjort greie for referanseindeksar og rammer for forvaltinga, og ein finn føresegner om risikostyring, rapportering og ansvarleg investeringspraksis. Mandata er i hovudsak prinsippbaserte, og dei føreset at Noregs Bank og Folketrygdfondet fastset meir detaljerte interne reglar.

Den samla marknadsverdien av Statens pensjonsfond var 8 238 mrd. kroner ved inngangen til andre halvår 2017. Av dette var 8 018 mrd. kroner i SPU og 220 mrd. kroner i SPN. Langsiktig og god forvalting av denne fellesformuen er ei viktig oppgåve.

Målet med investeringane i Statens pensjonsfond er høgast mogleg avkasting innafor akseptabel risiko. Fondet skal vere ein ansvarleg investor innafor den overordna finansielle målsettinga.

Finansdepartementet fastset investeringsstrategien for fondet og følgjer opp forvaltinga.

Arbeidet med Statens pensjonsfond er nærare omtalt i Meld. St. 26 (2016–2017) Forvaltningen av Statens pensjonsfond i 2016 og i Meld. St. 1 (2017–2018) Nasjonalbudsjettet 2018.

2.3 Regelverksarbeid på finansmarknadsområdet

På finansmarknadsområdet har det gjennom mange år vore arbeidd mykje med å utvikle og tilpasse rammevilkåra for finansnæringa gjennom føremålstenelege lover og forskrifter. Regelverket skal medverke til at finansmarknadene og finansinstitusjonane er effektive. Samstundes skal det fremje tryggleik, soliditet og stabilitet i finansmarknaden. Det er lagt stor vekt på at den samla reguleringa skjer på ein konsistent måte for dei ulike typar finansinstitusjonar, med lik regulering av lik type risiko, uavhengig av kva slags finansinstitusjon som tek risikoen. Kundane sine interesser skal òg takast vare på når ein fastset reglar. Regelverksarbeidet på finansmarknadsområdet speglar i stor mon arbeidet med nya reglar i EU/EØS, i tillegg til enkelte nasjonalt initierte prosessar. Rapportering av gjennomførte regelverksoppgåver og gjennomgang av prioriterte regelverksoppgåver er omtalt i del II av proposisjonen under kap. 1600 Finansdepartementet.

Arbeidet med finansiell stabilitet er delt mellom Finansdepartementet, Finanstilsynet og Noregs Bank. Finansdepartementet arbeider særleg med rammevilkåra for finanssektoren. Ein omtale av dette området og av stoda i dei internasjonale finansmarknadene er gjeven i Meld. St. 1 (2017–2018) Nasjonalbudsjettet 2018 og i den årlege finansmarknadsmeldinga som har meir utførleg informasjon om utviklinga i finansmarknadene, utsiktene for finansiell stabilitet og omtale av finansmarknadsreguleringa. Meld. St. 34 (2016–2017) Finansmarkedsmeldingen 2016–2017 vart framlagd i april 2017 og drøfta då Stortinget behandla Innst. 360 S (2016–2017). Arbeidet i internasjonale fora som G 20, Baselkomiteen og EU for å styrkje reguleringa i finansmarknadene etter den internasjonale finanskrisa i 2008–2009, er langt på veg sluttført. Noreg, Island og Liechtenstein samarbeider med EU om å utvikle EØS-avtalen ved å ta inn ei stor mengd nye rettsaktar på finansmarknadsområdet, og som skal gjennomførast i nasjonal rett. Sentrale soliditetskrav og krav til krisebehandling i tråd med internasjonale anbefalingar og vedtekne EU-reglar, er allereie gjennomførte eller foreslått gjennomført. I del II i denne proposisjonen er det under kap. 1600 Finansdepartementet, Rapport, gjeve ei meir detaljert framstilling av arbeidet med EØS-relevante forordningar og direktiv, og om anna regelverksarbeid.

2.4 Skatte- og avgiftsområdet

Regelverk på skatte- og avgiftsområdet vert stadig endra. I del II er det under kap. 1600 Finansdepartementet rapportert om fleire regelrevisjonar som det òg vil verte arbeidd med etter 2017, og om aktivitetar i 2018 og seinare. Dette gjeld mellom anna

• revisjon av Tollova for betre tilpassing til dei oppgåvene Tolletaten no har

• framlegg om lovfesting av reglar mot omgåing av skattereglane

• vidare arbeid med dei utfordringar delingsøkonomi kan gje på skatteområdet

• enklare reglar for utanlandske arbeidstakarar

Ein meir detaljert gjennomgang av pågåande oppgåver er å finne under kap. 1600.

2.5 Fornye, forenkle og forbetre

Skatte- og avgiftsområdet

Skatteetaten har dei seinaste åra gjennomført fleire store omstillingsprosessar der målet er ei betre og meir effektiv skatte- og avgiftsforvalting. Statens innkrevjingssentral vart innlemma i Skatteetaten i 2015. Ansvaret for særavgifter og meirverdiavgift ved innførsel vart overført frå Tolletaten til Skatteetaten i 2016 og 2017.

Skatteetaten har i 2017 starta arbeidet med å innføre ein ny kontorstruktur i etaten med færre kontor og større fagmiljø. Den nye strukturen med 57 kontoreiningar vert innført gradvis og innan 31. desember 2019. Den nye kontorstrukturen skal leggje til rette for at etaten kan møte langsiktige utfordringar i samband med økonomisk kriminalitet, arbeidsmarknadskriminalitet, identitetsforvalting og ein global økonomi på ein effektiv måte. Som eit ledd i arbeidet med ei betre og meir effektiv skatte- og avgiftsforvalting fekk Skattedirektoratet i 2016 i oppdrag å vurdere om den overordna organiseringa av Skatteetaten er føremålstenleg og gjere framlegg om endringar. Etaten har i 2017 arbeidd med å detaljere eit framlegg til ny organisasjonsmodell. Skatteetaten har i 2017 fortsatt arbeidet med modernisering av Folkeregisteret og utvikling av eit nytt IT-system for særavgiftsforvaltinga (SAFIR). Båe prosjekta vil vere i gang i 2018 og gje store gevinstar for samfunnet.

Regjeringa gjer framlegg om å utvikle ei ny digital skattemelding for næringsdrivande, lønstakarar og pensjonistar. Tiltaket vil gje monalege forenklingar og forbetringar i prosessane for fastsetjing av skatt. Tiltaket vil òg vere eit viktig bidrag i regjeringas arbeid for å forenkle, fornye og forbetre offentleg sektor gjennom digitalisering og nettbasert kommunikasjon med innbyggjarar og næringsliv. Ny digital skattemelding vil verte utvikla i perioden 2018–2021.

Skatteetaten og Brønnøysundregistra samarbeider med Finans Noreg om digitale tiltak som kan forenkle og effektivisere samhandling mellom næringslivet og det offentlege. Eit av desse tiltaka er samtykkebasert lånesøknad som vart lansert i juni 2017. Lånesøkjarar kan godkjenne i Altinn at ein bank får tilgang på informasjon om inntekt og formue frå Skatteetaten og slepp å sende banken kopi av lønsslippar og skattemelding. I tillegg til at låneprosessen vert enklare for lånesøkjarane, kan bankane behandle lånesøknadar raskare og med betre datagrunnlag.

Ny skatteforvaltingslov vart sett i kraft 1. januar 2017. Forvaltingsreglane har fram til no vore spreidd over fleire lover, og reglane har vore kompliserte. I den nye lova er regelverket samla og forenkla. Skatteforvaltingslova gjeld for alle skatte- og avgiftsartar som høyrer til Skatteetaten og om lag 60 forskrifter er erstatta av ei ny samleforskrift. Den nye lova med forskrift gjev styrkt rettstryggleik og legg til rette for ei meir effektiv forvalting.

Regjeringa har gjennomført fleire endringar i skatte- og avgiftsreglane som gir forenklingar. Døme på dette er betre reglar for skattlegging av fordel av privat bruk av yrkesbil frå 2016 og moglegheit for forholdsmessig betaling av eingongsavgift på utanlandske leige- og leasingbilar frå 2017.

Fleire av tiltaka er òg omtalte under kap. 1618 Skatteetaten.

Tolletaten

Tolletaten arbeider med ei rekkje tiltak som skal gjere etaten meir effektiv og klar for utvikling. På store aktivitetsområde som vareførsle, kontroll og administrasjon er det identifisert gevinstpotensial og fleire tiltak er sette i verk. Tolletatens etterretningssenter er etablert. Det vil mellom anna leggje til rette for meir effektiv bruk av kontrollressursane. Vidare har etaten starta eit arbeid med å utvikle betre systemstøtte på kontrollområdet, og den planlegg eit forsøksprosjekt med ekspressfortolling for godstrafikk på landeveg ved Ørje tollstad i 2018. Etaten er dessutan i gang med ein teknologisk moglegheitsstudie med vurdering av korleis bruk av ny teknologi kan forbetre etaten si oppgåveløysing. Den arbeider òg med ei utgreiing om ny organisering av Tolletaten.

Meir effektiv ressursbruk i staten

Direktoratet for økonomistyring (DFØ) legg til rette for effektiv ressursbruk i staten gjennom å levere standardiserte og effektive tenester til verksemdene. Gjentatte, regelbaserte oppgåver med store volum gjer verksemda godt eigna for digitalisering og automatisering. Direktoratet bidrar òg til at staten får lågare investerings- og driftskostnader ved å kjøpe løysingar som mange kundar kan nytte.

DFØ skal no prøve ut robotisert prosessautomatisering på utvalde løns- og rekneskapsprosessar. Nye plattformer og teknologiske løysingar for å ta i bruk kunstig intelligens i kundesentra, vert òg vurderte. Det er venta at dette kan gje auka kvalitet, større likebehandling av kundar og sikrare lagring av dokumentasjon. Seinare vil direktoratet òg vurdere bruk av robotteknologi i arbeidet med statsrekneskapen.

Vidare arbeider DFØ for å tilby kundane meir og betre funksjonar i elektroniske skjema (e-skjema) på lønsområdet, òg heilt nye e-skjema på rekneskapsområdet. Vidareutvikling av DFØs løysing for e-skjema er eit viktig tiltak for å auke gevinstane av tidlegare investeringar.

DFØs mobil-app på lønsområdet har vorte ein suksess sidan lanseringa i 2015, og DFØ utviklar stadig ny funksjonalitet i appen. Direktoratet arbeider òg med å utvikle ein app for fakturabehandling hos rekneskapskundane. Effekten av appane ligg hos sluttbrukarane som får enklare tilgang til tenestene, og som kan redusere tida dei må bruke på administrative oppgåver.

Frå 2018 vil DFØ tilby kundane ei heilelektronisk løysing for å gjennomføre konkurransar og administrere kontraktar. Løysinga vil bidra til betre, enklare og sikrare innkjøp for DFØs rekneskapskundar.

Finansområdet

I Prop. 160 L (2016–2017) la regjeringa fram endringar i rekneskapslova og i aksjeselskapslovene. Serleg for små foretak vil desse endringane gjere årsrapporteringa enklare og dermed òg gje lågare kostnader.

Finanstilsynet vil fortsetje arbeidet med å effektivisere verksemda si. Redusert sakshandsamingstid gjennom systematisk forbetring av interne arbeidsprosessar, samstundes som eksterne og interne kvalitetskrav skal møtast, er sentralt. Utnytting av IT skal bidra til eit effektivt tilsyn gjennom å utvikle effektive rapporterings- og analyseløysingar og etablere moderne informasjons- og samhandlingskanalar internt og mot tilsynseiningar og publikum.

Finanstilsynet har gjennomført ei rekkje tiltak som har auka kvaliteten på data og effektivisert og forenkla verksemda. Utan desse tiltaka ville auka tilsynskrav og -volum dei seinaste åra ha vore vanskelegare å handsama. Tiltak som har hatt, og vil ha god effekt, er til dømes bruk av Altinn ved innrapporteringar og konsesjonssøknader.

3 Oppfølging av oppmodingsvedtak

Omtalen av oppmodingsvedtak er fordelt mellom fleire av dokumenta frå Finansdepartementet i samband med statsbudsjettforslaget for 2018 ut frå kor dei ut frå samanhengen passar best. I kolonna «Omtale i dokument» nedanfor viser «Prop. 1 LS» til Prop. 1 LS (2017–2018) Skatter, avgifter og toll 2018, «Prop. 1 S Gul bok» til Prop. 1 S med det samla forslag til vedtak om statsbudsjettet for 2018, medan «Prop. 1 S» viser til dokumentet her.

4 Oversynstabellar for budsjettet

Utgifter fordelte på kapittel

Inntekter fordelte på kapittel

4.1 Bruk av stikkordet «kan overførast»

4.2 Talet på tilsette

I omtala av kvar verksemd under Finansdepartementet er det gjeve tal for tilsette, målt i årsverk. Alle tal er henta frå verksemdene sine årsrapportar. I noko utstrekning er det skilnader mellom reknemetodane som er brukte for dette, og ein kan difor ikkje jamstille tala direkte. Difor vil det òg vere avvik mellom tala frå verksemdene og dei berekningar Statistisk sentralbyrå gjer av årsverk i offentleg sektor.