3 Regjeringas klimaplan mot 2030

3.1 Ein plan for nasjonale utsleppsreduksjonar

Klimapolitikken fram mot 2030 har mange hovudgrep det er brei politisk semje om. For å lykkast med omstillinga av Noreg og 2030-målet må vi tilpasse og vidareutvikle politikken for å sikre utsleppskutt og omstilling i møte med endringar i rammevilkåra. Eit viktig prinsipp i politikkutforminga er kostnadseffektivitet. Klimaplanen regjeringa har for 2030, set den vidare retninga for klimapolitikken, men gjev ikkje alle svara.

Innleiingsvis i dette kapittelet presenterer vi dei overordna grepa som er utgangspunktet for den forsterka klimapolitikken til regjeringa. Desse grepa gjer at vi kuttar utslepp på ein effektiv måte i tråd med måla vi har sett for klimapolitikken, samstundes som vi legg til rette for at vi dreg fordelar av lågutsleppsutviklinga i form av nye grøne arbeidsplassar og aktive livskraftige lokalsamfunn i heile landet. I kapittel 3.2 blir det gjort greie for korleis politikken verkar i ulike sektorar.

Utsleppsframskrivingane syner konsekvensen av allereie vedteken politikk, og i Nasjonalbudsjettet 2023 (Meld. St. 1 (2022–2023)) blir oppdaterte framskrivingar av norske klimagassutslepp presenterte. Utsleppa av klimagassar blir berekna til å avta med om lag 10,5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar frå 2021 til 2030 og ytterlegare nesten 5 mill. tonn frå 2030 til 2035. Litt over halvparten av utsleppsreduksjonane blir berekna til å komme i ikkje-kvotepliktig sektor. For meir omtale av dei nye framskrivingane, sjå delkapittel 4.3.3.

Regjeringa legg til grunn i sitt arbeid med budsjett at forslaga skal bidra til at Noreg oppfyller det gjeldande utsleppsbudsjettet sitt for ikkje-kvotepliktig sektor i 2023 og i kommande år. Dei effektberekna klimaverkemidla i forslaget til statsbudsjett frå regjeringa vil saman med politikk og verkemiddel regjeringa arbeide med, redusere utsleppsgapet under EU-avtalen vi har no. For meir informasjon, sjå kapittel 5 om klimaeffekt av framlagt budsjett.

Dei effektberekna klimaverkemidla i forslaget til 2023-budsjett frå regjeringa, saman med ei vidare opptrapping av klimagassavgifta for ikkje-kvotepliktige utslepp til 2 000 2020-kroner i 2030, har over perioden 2022–2030 eit potensial for å redusere utsleppa mot 2030 med 9,3 til 9,9 mill. tonn CO₂-ekvivalentar utover framskrivingane. Regjeringa arbeider med ei rekkje verkemiddel i tillegg til dette. I sum har desse saman med klimagassavgifta og dei effektberekna klimaverkemidla i regjeringa sitt forslag til 2023-budsjett eit reduksjonspotensial på litt over 20 mill. tonn CO₂-ekvivalentar over perioden 2022 til 2030 for dei ikkje-kvotepliktige utsleppa. For meir informasjon, sjå kapittel 4.4.1.

Regjeringa ønskjer å føre vidare klimasamarbeidet med EU og arbeider ut frå at det forsterka målet under Parisavtalen òg skal oppfyllast i samarbeid med EU. Regjeringa vil i det vidare arbeidet ta høyde for forventa innstramming i utslippsbudsjettet framover (50 pst.). Etter at EU har vedteke det forsterka klimaregelverket sitt, vil Noreg ha ein formell dialog med EU om, og eventuelt på kva vilkår, dei ulike delane av regelverket skal gjerast gjeldande for Noreg.

3.1.1 Høg pris på klimagassutslepp kuttar utslepp

I Hurdalsplattforma står det at regjeringa vil sørgje for at avgiftssystemet bidreg til ei klimaomstilling som både er effektiv og sosialt og geografisk rettferdig. Hovudverkemidla i norsk klimapolitikk er sektorovergripande verkemiddel i form av klimaavgifter og omsetjelege kvotar. Avgifter og omsetjelege kvotar set begge ein pris på utslepp av klimagassar.

I Prop. 1 S Tillegg 1 (2021–2022) vart det varsla at regjeringa vil trappe opp avgiftene på ikkje-kvotepliktige utslepp av klimagassar til om lag 2 000 2020-kroner i 2030. For å følgje opp dette foreslår regjeringa å auke avgiftene på ikkje-kvotepliktige utslepp med 21 pst. utover prisstiginga til 952 kr/tonn frå 1. januar 2023. Det er konsistent med ei jamn opptrapping mot om lag 2 000 2020-kroner i 2030. I statsbudsjettet for 2023 foreslår regjeringa også å auke satsane for avfallsforbrenning og å innføre ei ny avgift på utslepp av SF₆. Klimaavgiftene er nærmare omtalte i Prop. 1 LS (2022–2023).

Ved å varsle opptrapping av avgiftene får hushalda og næringslivet tid til å tilpasse seg avgiftsauken gjennom investeringar i ny teknologi eller prosessforbetringar. Ved å følgje opp planen med årlege aukar reduserer ein også uvissa om framtidige utsleppsprisar. Dette skaper ytterlegare økonomiske insentiv for å gjere slike investeringar.

For å følgje opp oppmodingsvedtak 35 nr. 40 har regjeringa utgreidd ein modell for omfordelande kompensasjon for auka miljøavgifter. Utgreiinga blir omtalt i Prop. 1 LS (2022–2023).

3.1.2 Grøn omstilling

Industri og næringsliv er viktige aktørar for å lykkast med omstillinga til eit lågutsleppssamfunn gjennom å utvikle og ta i bruk lågutsleppsteknologi og løysingar som kuttar klimagassutslepp og samstundes halde ved lag velferdssamfunnet med høg verdiskaping og sysselsetjing. Høg pris på klimagassutslepp er avgjerande for å leggje til rette for langsiktig omstilling og utsleppskutt, men ikkje nok. Andre verkemiddel som rettar seg mot å redusere barrierar for å ta i bruk ny teknologi, fremje innovasjonar og teknologiutvikling, og som gjev gode rammevilkår for omstilling, er også viktige.

Grønt industriløft er ein respons frå regjeringa på dei moglegheitene og utfordringane norsk industri og næringsliv står overfor i overgangen til lågutsleppssamfunnet. Målet er å vidareutvikle Noreg som ein grøn industri- og energinasjon basert på naturressursane våre, kunnskapsmiljøa våre, den industrielle kompetansen vår og dei historiske fortrinna vi har.

Regjeringa la i juni 2022 fram «Veikart for et grønt industriløft» som markerer starten på det grøne industriløftet. Vegkartet inneheld tiltak og politikk for korleis Noreg skal auke investeringane i og auke eksporten frå fastlandsindustrien, redusere utslepp og omstille eksisterande industri og omstille seg til lågutsleppssamfunnet. Vegkartet peiker også på kor viktig det er med samarbeid, både med industri og med partnarar i arbeidslivet og med andre land. Det er peikt ut sju særlege innsatsområde for eit grønt industriløft: havvind, batteri, hydrogen, CO₂-handtering og grøne prosjekt i eksisterande fastlandsindustri som prosessindustrien, skog- og trenæringa og annan bioøkonomi, og den maritime verdikjeda.

Havvind er ein viktig energiressurs med stort potensial for Noreg. Havvind vil kunne levere ny fornybar kraft til elektrifisering og nye grøne næringar og gje nye marknadsmoglegheiter for norsk leverandørindustri. Regjeringa sin ambisjon er innan 2040 å tildele areal med potensial for produksjon av 30 GW havvind på norsk sokkel.

Lagring av energi i batteri mogleggjer omstilling til fornybar energi gjennom elektrifisering av transporten og betyr stadig meir i stabiliseringa av straumnettet og som energilagring frå energiproduksjon. Batteristrategien til regjeringa vart lagd fram i juni i år og har til hensikt å utløyse eit stort norsk verdiskapingspotensial i ei berekraftig verdikjede for batteri.

Regjeringa har ein ambisjon om å leggje til rette for å byggje opp ei samanhengande verdikjede for hydrogen produsert med ingen eller låge utslepp der produksjon, distribusjon og bruk blir utvikla parallelt. Dette skal dekkje den nasjonale etterspurnaden i 2030. Målet er å bidra til å redusere norske klimagassutslepp. I tillegg vil regjeringa bidra til utviklinga av ein marknad for hydrogen i Europa, mellom anna gjennom å delta i relevante europeiske samarbeidsforum og -program for hydrogen, regelverksutforming for hydrogen, forskingssamarbeid, bilateralt samarbeid med relevante land og gjennom å skape ein nasjonal marknad for hydrogen.

Regjeringa vil halde fram med arbeidet med å fremje CO₂-handtering som eit viktig klimatiltak internasjonalt. «Langskip-prosjektet» er Noregs fullskala demonstrasjonsprosjekt for fangst, transport og lagring av CO₂ og består av CO₂-fangst frå Norcems sementfabrikk i Brevik og Hafslund Oslo Celcio sitt avfallsforbrenningsanlegg på Klemetsrud. CO₂-en som vert fanga, vert transportert til eit geologisk lager i Nordsjøen, drifta av Northern Lights. Langskip er ein sentral del av politikken til regjeringa for CO₂-handtering og Noregs bidrag til å utvikle nødvendige klimateknologiar.

Prosessindustrien er kjenneteikna av at han har ein høg eksportandel og konkurrerer i internasjonale marknader. Norske prosessindustribedrifter har kutta mykje av utsleppa sine, men enno står prosessindustrien for store delar av klimagassutsleppet frå norsk fastlandsindustri. Det er difor nødvendig med ein forsterka innsats i prosessindustrien for store utsleppskutt i åra framover. Dette kan også styrkje konkurransekrafta til industrien i ei verd som i aukande grad spør etter grøne produkt og løysingar.

Det er aukande etterspurnad etter biomasse og biobaserte produkt som kan bidra til utsleppskutt gjennom karbonlagring og berekraftige energi- og produksjonssystem. Noreg har godt med bioressursar frå land og hav som kan gje grunnlag for auka berekraftig verdiskaping. Uttak føreset at ressursgrunnlaget og klima- og miljøverdiar blir varetekne

Eit grønt løft for maritim industri kan bidra til vidare vekst i næringa gjennom å eksportere maritime låg- og nullutsleppsløysingar. Regjeringa vil følgje opp Stortingets oppmodingsvedtak nr. 831 (2020–2021) der Stortinget ber regjeringa komme tilbake til Stortinget med ein nasjonal plan for å gjere land- og ladestraum, hydrogen, ammoniakk og andre grøne drivstoff tilgjengelege for skipsfarten. Låneordninga for skip i nærskipsfart og fiskerfartøy blir vidareført.

Regjeringa stiller opp med målretta riskoavlasting til gode, bedriftsøkonomiske lønnsame prosjekt innanfor dei sju satsingsområda i grønt industriløft. Dette kan omfatte ulike variantar av tilskot og låneordningar, garantiar og eigenkapital. Regjeringa har lagt til grunn at behovet for ei slik risikoavlasting til prosjekt innanfor dei sju satsingsområda er stort og veksande.

Europeiske marknader og samarbeid er svært viktige for norsk industri og næringsliv. Regjeringa vil styrkje og vidareutvikle Noregs samarbeid med EU og europeiske land for teknologiutvikling, verdiskaping og utvikling av ein stor marknad for grøne produkt. Regjeringa vil bidra til å utvikle europeiske verdikjeder for kritiske råvarer, irekna utvinning, prosessering og attvinning mellom anna gjennom strategiske industripartnarskap med EU og utvalde land. Målet er å sikre dei involverte partane føreseieleg og stabil tilgang til slike råvarer over tid.

Statsministaren og Europakommisjonens president lanserte i februar 2022 ein ambisjon om et forsterka klima-, energi- og industrisamarbeid mellom Noreg og EU. Samarbeidet skal bidra til å ivareta norske interesser, bidra til det grøne skiftet og til å skape nye arbeidsplassar, eksportmoglegheter og auka verdiskaping i Norge. Dette samarbeidet – ein grøn allianse – skal være ein plattform for samarbeid som kan famne område der Noreg og EU har gjensidige interesser.

Spissing av det næringsretta verkemiddelapparatet inn mot grøn omstilling

Regjeringa ønskjer å leggje til rette for ei dreiing i forskings- og innovasjonsaktivitetane i næringslivet mot meir klima- og miljøvennlege løysingar i heile landet. Grøn omstilling og ein meir effektiv og sirkulær økonomi med auka gjenbruk kan bidra til framvekst av ny industri, oppretting av nye arbeidsplassar og redusert press på naturressursane våre. For å stimulere til grøn omstilling i næringslivet vil regjeringa prioritere grøne innovasjonsprosjekt. Grøn omstilling og konkurransekraft er mellom anna førande i dei målretta ordningane Grønn plattform og Grøne vekstlån.

Regjeringa vil innføre eit hovudprinsipp om at alle prosjekt som får støtte gjennom det næringsretta verkemiddelapparatet skal ha ein plass på vegen mot omstillingsmålet for 2030, og at Noreg skal vere eit lågutsleppssamfunn i 2050. Prinsippet femner både prosjekt med nøytral effekt og prosjekt med positiv effekt på grøn omstilling og er til dømes ikkje til hinder for å støtte gode prosjekt i petroleumsnæringa. Verkemiddelapparatet skal mobilisere gode prosjekt som bidreg til grøn omstilling eller svarar til andre viktige føremål, mellom anna relatert til områda som er peikte ut i vegkartet for eit grønt industriløft frå regjeringa. I tillegg foreslår regjeringa å omprioritere delar av midla i det næringsretta verkemiddelapparatet til ein grøn nærings- og eksportomstillingspakke. Gjennom denne pakken foreslår regjeringa mellom anna å styrkje Enova med 500 mill. kroner, setje av totalt 600 mill. kroner til nye Grønn plattform-prosjekt i perioden 2023–2025, utvide låneramma for Grønne vekstlån til inntil 900 mill. kroner og styrkje Sivas eigedomsverksemd med 100 mill. kroner til utvikling av grøne industri- og eigedomsprosjekt. Omprioriteringane gir uttrykk for ein spissing av verkemiddelapparatet inn mot grøn omstilling. Se nærare omtale i Prop. 1 S (2022–2023) for Nærings- og fiskeridepartementet.

Klimapartnarskap

Regjeringa ønskjer å utvikle klimapartnarskap som ein arena for strukturert dialog mellom stat og næringsliv. Det overordna målet vil vere å setje fart på den grøne omstillinga i næringslivet. Partnarskapa skal mellom anna leggje til rette for systematisk erfaringsutveksling om effektane av verkemiddel og behova for endringar i verkemiddelbruken, utan å redusere det overordna handlingsrommet staten har i klimapolitikken. Regjeringa vil prioritere å gå i dialog om klimapartnarskap med dei næringane som står for dei største utsleppa, og der potensialet for raske utsleppskutt er størst. Prosessen med klimapartnarskapa startar med utforming og signering av ein intensjonsavtale mellom staten og hovudorganisasjonane i arbeidslivet.

Grønt industriråd

Regjeringa etablerer også eit grønt industriråd for å drøfte utfordringar og utvikle ei felles forståing av rollene og ansvaret dei ulike aktørane har når det gjeld grøn industriutvikling. Industrirådet vil bestå av partane i arbeidslivet, industriaktørar, representantar frå miljørørsla og frå forskings- og utviklingsmiljø. Rådet skal ha som oppgåve å styrkje kunnskapsgrunnlaget om industrirelaterte utfordringar og sørgje for at relevante problemstillingar og politikkalternativ blir belyste.

Rådet for rettferdig omstilling

Omstillinga Noreg skal gjennom, vil ha stor innverknad på mange område i arbeidslivet. Rådet for rettferdig omstilling er etablert for å løfte fram reelle dilemma og vegval før viktige avgjerder blir tekne på vegen mot nullutsleppsframtida. Tema direkte knytte til omstilling i arbeidslivet drivne fram av miljø- og klimapolitikk nasjonalt og/eller internasjonalt vil inngå i arbeidet til rådet. Likestilling og geografiske konsekvensar av omstilling i arbeidslivet vil også få stor vekt. LO, YS, Unio og Akademikerne frå arbeidstakarsida og NHO, KS, Virke og Spekter frå arbeidsgjevarsida er medlemmer av rådet.

Offentlege anskaffingar

Målet med anskaffingsregelverket er å fremje effektiv bruk av samfunnressursane. Offentleg etterspurnad etter klima- og miljøvennlege løysingar kan bidra til å styrkje marknadene for berekraftige produkt og tenester, fremje ein meir sirkulær økonomi og grøn innovasjon. I Noreg er det også lovfesta at statlege, fylkeskommunale og kommunale styresmakter og offentlegrettslege organ skal innrette innkjøpspraksisen sin slik at han medverkar til å redusere skadeleg miljøpåverknad og fremje klimavennlege løysingar der dette er relevant. Det offentlege kjøper varer og tenester for om lag 600 mrd. kroner kvart år. Dette inneber at anskaffingar i regi av det offentlege betyr mykje for utviklinga i næringslivet, for grøn omstilling og for arbeidslivet. Regjeringa vil nytte denne innkjøpsmakta til å bidra til auka etterspurnad etter klima- og miljøvennlege løysingar som kan medverke til å styrkje marknadene for berekraftige produkt og tenester, i tillegg til å fremje meir sirkulær økonomi og grøn innovasjon.

3.1.3 Et transportsystem med null utslipp og god mobilitet i hele landet

Veg, jernbane, hamner, ferjer og flyplassar bind Noreg saman og er heilt avgjerande for busetjing og arbeidsplassar over heile landet. Samstundes står transportsektoren for betydelege utslepp av klimagassar. Ei dekarbonisering av transportsektoren er utslagsgjevande for at vi skal nå klimamåla våre. Det framtidige transportsystemet vårt skal sikre god mobilitet i heile landet i det same som utslepp blir fjerna frå stadig fleire transportformer på vegen mot lågutsleppssamfunnet. Planen til regjeringa inneber å halde fram med jobben med å fase inn køyretøy og fartøy med låge eller ingen utslepp i stadig fleire segment, samstundes som det blir lagt til rette for eit redusert transportomfang og meir miljøvennleg transport.

Alle utslepp frå transport er omfatta av CO₂-avgift og/eller kvoter, og ein svært stor andel av dei pårekna utsleppsreduksjonane frå auken i CO₂-avgifta for ikkje-kvotepliktige utslepp til 2 000 kroner vil truleg skje i transportsektoren. Avgiftssystemet vi har no, gjev også sterke fordelar til elbilar, mellom anna i form av fritak for meirverdiavgift, eingongsavgift og ved at elektrisitet ikkje er omfatta av vegbruksavgift. Elbilar blir gjevne bruksfordelar i form av reduserte bompengetakstar, reduserte fergetakster og køyring i kollektivfelt. Dette har medført at elbilar utgjer nærmare 80 pst. av nybilsalet for personbilar i 2022. I 2025 er det berekna at alle nye personbilar som blir selde, vil vere elektriske. I tillegg finst det ulike sektorspesifikke omsetningskrav for bruk av biodrivstoff. Omsetningskrav er eit styringseffektivt verkemiddel som bidreg til føreseielege og raske utsleppskutt. I budsjettet for 2023 foreslår regjeringa å auke omsetningskravet for biodrivstoff for vegtrafikk og foreslår eit omsetningskrav for avansert biodrivstoff for ikkje-veggåande maskiner. Krav til nullutslepp i offentlege anskaffingar er vedteke for personbilar frå 2022, lette varebilar frå 2023 og bybussar frå 2025. Krav til mellom anna tyngre varebilar vart utgreidd.

Sjølv om dei ulike transportformene blir mindre utsleppsintensive gjennom nullutsleppsteknologi og auka fornybarandel, må vi også kutte utslepp frå utbygging av transportinfrastruktur. Dette skal vi gjere mellom anna ved å ta betre vare på den infrastrukturen vi har, framfor å byggje nytt. På denne måten kuttar vi utslepp og tek vare på natur, samstundes som kostnadene blir lågare. Nødvendige endringar i vegnormalane for å hindre overdimensjonering og leggje til rette for meir gjenbruk av veg blir også vurderte. Pilotprosjekt for fossilfrie anleggsplassar i samferdselssektoren er sette i gang, og samferdselsstyremaktene vil no, med utgangspunkt i erfaringane frå pilotane, greie ut moglege mål og krav knytte til fossilfrie anleggsplassar. For å sikre at vi gjer dei rette prioriteringane i åra framover, har regjeringa avgjort å framskunde arbeidet med ein ny Nasjonal transportplan (NTP) og tek sikte på å leggje han fram våren 2024, eitt år tidlegare enn planlagt.

Regjeringa vil i tillegg leggje fram ein strategi om berekraftig luftfart, der klima og miljø er ein av dei fire hovudpilarane. CO₂-avgift og kvoteplikt gjennom EUs kvotesystem for luftfart er viktige verkemiddel for å redusere utsleppa frå luftfarten. Meir klima- og miljøvennleg luftfart handlar i tillegg om biodrivstoff, ny teknologi og innfasing av null- og lågutsleppsfly.

3.1.4 Utsleppskutt og konsekvensar for kraftsituasjonen

Den ekstraordinære situasjonen i energi- og kraftmarknadene pregar i stor grad utviklinga på energiområdet og understrekar at trygg tilgang på kraft er avgjerande for verdiskaping og velferd og nødvendig for dei fleste samfunnsfunksjonane.

Sidan hausten 2021 har vi stått i ein ekstraordinær situasjon med svært høge kraftprisar i Sør-Noreg. Russlands invasjon av Ukraina og reduserte gassleveransar har forsterka ein allereie krevjande situasjon og medført svært høge gass- og kraftprisar på kontinentet. Saman med lågt tilsig til vasskraftverka i Sør-Noreg har dette gjeve kraftprisar i landet vårt som vi ikkje har sett tidlegare. Samstundes har magasinfyllinga i Sør-Noreg vore nær historisk minimum for årstida gjennom sommaren og tidleg hausten 2022.

Det har blitt bygd ut mykje kraftproduksjon dei seinare åra, utan at forbruket har auka tilsvarande. I åra framover ligg det an til ein sterkare vekst i kraftbehovet, i takt med ei aukande elektrifisering av samfunnet, nye næringar med stort kraftbehov og eit framhald i omlegginga frå fossil energi til fornybar kraft.

Den langsiktige utviklinga av kraftforsyninga er ikkje utan vanskelege val. All produksjon av kraft inneber krevjande avvegingar mellom miljø, kostnader og verdien av produksjonen. Arealavgrensingar, nettkapasitet og framtidige avvegingar mellom verdien av ny kraftproduksjon, miljø- og naturomsyn, og andre interesser vil ha svært mykje å seie for kor mykje ny kraftproduksjon som faktisk blir bygd.

Noreg har store energiressursar og god tilgang på fornybar energi. Den store andelen fornybar energi gjev låge utslepp av klimagassar frå energiforsyninga. Elektrisitetsproduksjonen vår er basert på vasskraft og etter kvart også vindkraft. Noregs utgangspunkt er difor annleis enn i land der til dømes kol må erstattast med fornybar energi.

Tilgangen på vasskraft har lagd grunnlaget for at den norske energibruken har ein høg andel elektrisitet. Noreg har ein stor kraftintensiv industri, og elektrisitet blir i større grad enn i andre land nytta til oppvarming i bygg. Dei seinare åra har elektrisitet blitt teken i bruk i nye sektorar og på nye bruksområde. I transportsektoren speler elektrisitet ei stadig viktigare rolle.

Prognosar av framtidig kraftforbruk tilseier at det kan komme ein markant auke i kraftbehovet i Noreg. Elektrifisering og utvikling av industri kan innebere at nytt, stort forbruk blir etablert raskt i ulike delar av landet. Det er difor viktig å leggje til rette for ny kraftproduksjon og utvikling av nett. Nye nettutbyggingar tek tid og har konsekvensar for miljø og andre samfunnsinteresser. Regjeringa vil følgje opp NOU 2022: 6 Nett i tide – om utvikling avstrømnettet (Straumnettutvalet). Utvalet har komme med ei rekkje forslag til tiltak for å redusere tida det tek å utvikle og konsesjonsbehandle nettanlegg, forbetringar i systemet med tilknytingsplikt og for å vareta at det framleis er ei samfunnsøkonomisk utvikling av straumnettet.

Utviklinga i Europa vil bety svært mykje for Noreg og for verdien av norske fornybarressursar på lang sikt. Ein auka andel uregulerbar produksjon i Europa, som vind og sol, gjev større variasjon i krafttilgangen over ulike delar av året. Dette påverkar prisutviklinga på kraft også i Noreg og i krafthandelen med andre land. Dette har vore særleg synleg gjennom 2021 og så langt i 2022. I åra som kjem, vil den norske kraftforsyninga halde fram med å vere tett integrert med den europeiske kraftmarknaden. Noreg har eit gunstig utgangspunkt med ein stor andel fornybar og regulerbar vasskraft i kraftforsyninga og eit godt utbygd straumnett. Dette gjev evne til å produsere og levere kraft når behovet er størst, ein eigenskap som blir stadig viktigare med omstillinga som no skjer i kraftmarknadene, både i Noreg og i landa rundt oss. Elektrisitetsforbruket i samfunnet aukar som følgje av større befolkning og økonomisk vekst, men også som følgje av ein underliggjande trend mot meir digitalisering, elektrifisering og bruk av nye teknologiar som krev elektrisitet. At vi gradvis blir meir avhengige av elektrisitet, ein aukande andel regulerbar fornybar kraftproduksjon og ei tettare samankopling av kraftmarknadene gjer tilgangen på effekt og fleksibilitet stadig viktigare.

Noreg har framleis eit stort potensial for utbygging av fornybar kraft. Evna til å produsere når behovet er størst, skal vektleggjast i konsesjonsbehandlinga av regulerbar vasskraft. Gevinsten ved auka kraftproduksjon må avvegast mot viktige miljø- og samfunnsomsyn. Ved utgangen av andre kvartalet 2022 var det 1,3 TWh ny vasskraftproduksjon under bygging. Auka tilsig til vasskraftsystemet har også gjeve større normalårsproduksjon. NVE ventar at det i snitt vil komme meir tilsig til det norske vasskraftsystemet framover. Per 1. januar 2022 er produksjonen av vasskraft i eitt år med normal nedbør berekna til 137,9 TWh per år.

Vindkraft har dei siste åra blitt ein større del av den norske energiforsyninga. Noreg har svært gode vindressursar, og vindkraft på land er teknologien som vil ha dei lågaste utbyggingskostnadene framover. Auken i vindkraftproduksjonen har vore stor dei seinare åra. I 2021 vart det sett i drift 755 MW ny vindkraft i Noreg. Normalårsproduksjonen for norsk vindkraft ligg no på i underkant av 16 TWh, noko som svarer til rundt 10 pst. av samla norsk normalårsproduksjon. Den store produksjonsauken dei siste åra kjem mellom anna av kostnadsreduksjonar som har gjort vindkraft på land i Noreg konkurransedyktig. I åra framover er det venta avgrensa utbygging. Berre eit fåtal nye vindkraftprosjekt har i dag komme langt i prosessen med å få konsesjon.

Etter ein pause på tre år vart det i april 2022 opna opp att for konsesjonsbehandling av nye vindkraftprosjekt der vertskommunen samtykkjer til behandling. Kommunal- og distriktsdepartementet og Olje- og energidepartementet samarbeider om eit høyringsnotat med forslag til korleis vindkraft framover skal behandlast både etter energilova og plan- og bygningslova. Notatet vil bli sendt på høyring i løpet av hausten 2022.

Større innfasing av uregulerbar fornybar energi, både i Noreg og i nabolanda våre, stiller likevel auka krav til kraftsystemet. Eit godt utbygd nett og ein velfungerande kraftmarknad er avgjerande for forsyningstryggleiken for straum. Samstundes må aktørar som er heilt avhengige av ei uavbroten straumforsyning, sjølve ta ansvar for tilstrekkeleg eigenberedskap slik at dei er budde ved eit eventuelt bortfall av straumforsyninga.

Tiltak i straumnettet inneber store investeringskostnader som brukarane av nettet må betale. I tillegg medfører tiltaka negative verknader for natur og andre arealinteresser. Det er difor viktig at det samla investeringsomfanget ikkje blir større enn nødvendig, og at investeringane blir gjennomførte på ein kostnadseffektiv måte. Nye marknadsløysingar og teknologi kan bidra til meir effektiv utnytting av straumnettet og til at fleksibiliteten i systemet blir utnytta betre.

Utviklinga i energibruken blir påverka av langsiktige utviklingstrekk i samfunnet som samansetjing og nivå på den økonomiske veksten, utvikling av meir energieffektiv teknologi, endra busetjingsmønster, befolkningsutvikling og endringar i næringsstruktur. Skattar, avgifter og direkte reguleringar på energi-, miljø- og klimaområdet vil også påverke korleis vi bruker energi. I tillegg svingar energibruken mellom år på grunn av temperaturvariasjonar.

Elektrifisering av energibruken er ei utvikling som pregar dei fleste landa, ettersom aukande velferd og teknologiutvikling legg til rette for bruk av straum på nye område. Elektrisitet blir teken i bruk i stadig større omfang i både hushalda, industrien og næringslivet elles. I åra som kjem, vil fleire sektorar i norsk økonomi erstatte bruk av fossil energi med fornybar energi.

Regjeringa vil leggje til rette for energieffektivisering i alle delar av norsk økonomi og for eit betre samspel mellom kraftsystemet, fjernvarmesystemet og moglegheitene for forbrukarfleksibilitet. Regjeringa styrkjer særleg verkemidla for energieffektiviseringstiltak og eigenproduksjon av energi i bygg, både bustader og næringsbygg, jf. Olje- og energidepartementets Prop. 1 S (2022–2023).

For nærare omtale av kraftsituasjonen blir vist til Olje- og energidepartementets Prop 1 S (2022–2023), Del III Særskilde tema, kap 9 Oppfølging av kraftsituasjonen.

3.1.5 Høgt opptak og låge utslepp frå eit bærekraftig jord-, skog- og arealbruk

Lågutsleppssamfunnet føreset høgt opptak og låge utslepp frå berekraftig jord-, skog- og arealbruk. Klima og natur må sjåast i samanheng og vere ei ramme rundt all politikk. Det er viktig for regjeringa å leggje til rette for eit meir berekraftig landbruk der ein aukar CO₂-opptaket, reduserer klimagassutsleppa og tek vare på miljøverdiane. Ein meir sirkulær bioøkonomi, prioritering av målretta klima- og miljøretta tiltak og naturbaserte løysingar er viktige i dette arbeidet.

Mot 2030 legg regjeringa særleg vekt på at vi når målet i intensjonsavtalen med jordbruket om å redusere utsleppa og auke opptaket tilsvarande 5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar samla for inneverande tiårsperiode. I jordbruksoppgjeret 2022 vart det bestemt ei historisk styrking av klima- og miljøsatsinga. Satsinga er eit viktig bidrag for å følgje opp avtalen.

Regjeringa har vedteke å opprette Bionova. Bionova skal vere eit verktøy for å nå klimamåla til Noreg for 2030 og målet om å vere eit lågutsleppssamfunn i 2050 gjennom å bidra til reduserte klimagassutslepp og auka karbonopptak og lagring i jord. Bionova skal bidra til reduksjon av klimagassutslepp og auka opptak og lagring av karbon i jord på gardsnivå. Bionova skal óg bidra til auka verdiskaping gjennom ein meir ressurseffektiv og sirkulær bioøkonomi basert på fornybare biologiske ressursar frå land og hav.

Vi har også løfta fram sirkulær bioøkonomi i det grøne industriløftet til regjeringa. Vi vil mellom anna

• stimulere til kunnskapsbasert utvikling av regelverk for sirkulær bioøkonomi, som sikrer trygg og effektiv bruk av bioressursar
• leggje til rette for god marknadstilgang for sirkulære, biobaserte produkt
• vurdere oppfølging av tilrådingane frå prosjektet BioDigSirk om marknadssystem for sirkulær ressursutnytting i bionæringane.

Nedbygging av skog og myr står for store årlege klimagassutslepp i Noreg, mellom anna som følgje av omfattande utbygging av fritidsbustader og vegar. Det er behov for ein styrkt politikk for å redusere utsleppa frå nedbygging. Statlege planretningslinjer for samordna bustad, areal- og transportplanlegging slår fast at potensialet for fortetting og transformasjon bør utnyttast før nye utbyggingsområde blir tekne i bruk. Nye utbyggingsområde bør styrast mot sentrumsnære område med moglegheit for utbygging med mindre arealkonfliktar. I neste NTP vil vi ta høgd for at ressursbruken i større grad bør rettast inn mot å ta vare på infrastrukturen vi har, og utnytte denne betre, og vi vil også vurdere endringar i vegnormalane for å leggje til rette for meir gjenbruk av eksisterande vegtrasear. Men vi treng meir kunnskap om potensialet for kutte utslepp og auke opptak i skog- og arealbrukssektoren. Klima- og miljødepartementet har gjeve Miljødirektoratet i oppdrag å greie ut dette i samarbeid med relevante etatar.

Klima- og miljødepartementet har sett i gang arbeid med å utvikle ein naturrekneskap for Noreg. Naturrekneskapen vil vise kor mykje natur vi har, tilstanden til naturen og verdien av naturgoda. Med naturrekneskapen kan vi overvake korleis naturen blir påverka av menneskeleg aktivitet, og kva nedbygging kostar i tap av natur og naturgode.

3.2 Utsleppskutt i alle sektorar

For å lykkast med omstillinga må vi kutte utslepp i alle sektorar. For nokre lågutsleppsløysingar har teknologien komme langt og løysingane blir rulla ut, medan for andre står det att meir forsking og utvikling. Verkemiddelbruken avheng av teknologiutvikling og kor moden han er. Generelle verkemiddel som prising av utslepp (kvotesystem og CO₂-avgift) og støtte til forsking og innovasjon (Forskingsrådet, Enova med fleire) er nødvendige for omstilling og teknologiutvikling. I kapitla under gjer vi greie for sektorvise utsleppsbanar, utgreidd potensial for kutt og meir detaljert for planane for kutt i sektorane.

For nokre av sektorane er det allereie etablert eigne sektorambisjonar. Transportsektoren har frå tidlegare ein halveringsambisjon. Intensjonsavtalen med organisasjonane i jordbruket set ei ramme for å kutte utsleppa frå jordbruk. I samarbeid med næringa vil regjeringa jobbe for at utsleppa frå olje- og gassproduksjonen på norsk sokkel blir kutta med 50 pst. innan 2030. I Hurdalsplattforma står det at vi skal innføre konkrete mål for utsleppskutt for kvar enkeltsektor. Når vi no har fått eit meir heilskapleg kunnskapsgrunnlag om det tekniske potensialet for kutt i dei ulike sektorane, vil vi vurdere ambisjonane for alle sektorar samla.

3.2.1 Transport

I 2021 svarte utsleppa av klimagassar frå transport til 16,2 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Utsleppa frå transportsektoren står for om lag ein tredjedel av dei totale klimagassutsleppa i Noreg. I forbindelse med Meld. St. 13 (2020–2021) Klimaplan for 2021–2030 og Meld. St. 20 (2020–2021) Nasjonal Transportplan 2022–2033 blei det sett ein ambisjon om å halvere utsleppa frå transportsektoren i 2030 samanlikna med 2005.

Vidare blei det i samband med Meld. St. 10 (2020–2021) Grønnere og smartere – morgendagens maritime næring, sett ein eigen ambisjon om å halvere utsleppa frå innanriks sjøfart og fiske i 2030 samanlikna med 2005.

Gjennom Meld. St. 33 (2016–2017) Nasjonal transportplan 2018–2029 er det sett ei rekkje måltal for nye nullutsleppskøyretøy3, og desse vart vidareførte i NTP 2022–2033:

• Nye personbilar og lette varebilar skal vere nullutsleppskøyretøy i 2025.
• Nye bybussar skal vere nullutsleppskøyretøy eller bruke biogass i 2025.
• Innan 2030 skal nye tyngre varebilar, 75 pst. av nye langdistansebussar og 50 pst. av nye lastebilar vere nullutsleppskøyretøy.
• Innan 2030 skal varedistribusjonen i dei største bysentruma tilnærma vere nullutslepp.

Forbetring av teknologisk modning i dei ulike delane av transportsektoren, slik at nullutsleppsløysingar blir konkurransedyktige med konvensjonelle løysingar, ligg til grunn for måltala.

3.2.1.1 Status for transportsektoren

Ifølgje SSBs førebelse tal for 2021 var utsleppa frå vegtrafikken på 8,7 mill. tonn, medan utsleppa frå luftfart, sjøfart, anleggsmaskiner m.m. var på 7,5 mill. tonn samla4. Samanlikna med 1990 har utsleppa frå vegtrafikken auka med om lag 17 pst. Sidan 2015 har utsleppa frå vegtrafikken gått gradvis nedover, men frå 2020 til 2021 auka utsleppa med 3,8 pst. Dette var ei følgje mellom anna av auka aktivitet etter pandemi og både høgare sal av autodiesel og ei lågare mengd biodiesel innblanda i drivstoffet enn forventa. Utslepp frå luftfart, sjøfart, anleggsmaskiner m.m. auka med 2,6 pst. frå 2020 til 2021, og samanlikna med 1990 har utsleppa auka med om lag 41 pst.

Forstørr bilde

Figur 3.1 Andel nullutslepp av nye køyretøy, 1. januar til 15. august 2022.

Kjelde: Statens vegvesen (https://www.vegvesen.no/fag/fokusomrader/miljovennlig-transport/nullutslippsmalene/)

Samstundes blir stadig fleire nullutsleppskøyretøy fasa inn, sjå figur 3.1. Pr. 15. august 2022 var 76,3 pst. av alle nye personbilar nullutsleppskøyretøy. 74,8 pst. av alle førstegangsregistrerte bybussar var gass- eller nullutsleppskøyretøy. Også for varebilane ser vi ei positiv utvikling. Det er likevel behov for å auke tempoet på innfasinga for både varebilane og dei tyngre køyretøya for å nå måltala som er sette i NTP.

Omstillinga til låg- og nullutslepp i innanriks sjøfart og fiske har starta opp. Særleg innan ferjesektoren er det komme fleire låg- og nullutsleppsferjer i drift. Det vil også her ta tid før vi ser den fulle klimaeffekten av politikken til regjeringa på utsleppsrekneskapen.

Utsleppsframskrivinga syner at utslepp frå transport baserte på vedteken politikk er venta å gå ned, frå 16,2 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2021 til 12,0 i 2030, ein reduksjon på om lag 26 pst.

Ei halvering av transportutsleppa frå 2005 til 2030 inneber at utsleppa i 2030 må liggje på om lag 7,5 mill. tonn. Utsleppsframskrivinga syner at dei ikkje-kvotepliktige utsleppa frå transportsektoren er forventa å bli reduserte til 10,9 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2030. Det er knytt stor uvisse til korleis utsleppsutviklinga vil vere fram mot 2030. Figur 3.2 syner korleis utsleppa frå ikkje-kvotepliktig transport har utvikla seg fram til i dag, og forventa utsleppsutvikling fram mot 2030 med politikken i dag og politikk og verkemiddel regjeringa arbeider med.

Forstørr bilde

Figur 3.2 Historiske utslepp, og forventa utsleppsreduksjonar mot 2030 i ikkje-kvotepliktig transport.

Kjelder: SSB, Miljødirektoratet, Finansdepartementet og Klima- og miljødepartementet

3.2.1.2 Regjeringa sitt arbeid for å redusere utslepp i transportsektoren

Regjeringa foreslår i budsjettet for 2023 å

• auke det generelle nivået på CO₂-avgifta for ikkje-kvotepliktige utslepp til 952 kr/tonn frå 1. januar 2023
• auke støtta til teknologiutvikling og tidleg marknadsintroduksjon gjennom auka løyvingar til Enova. I statsbudsjettet for 2022 vart Enova styrkt med 750 mill. kroner, og regjeringa foreslår i statsbudsjettet for 2023 å auke løyvinga til Enova ytterlegare med 500 mill. kroner
• omsetningskrav for biodrivstoff: innføring av krav for ikkje-veggåande maskiner og auka krav for vegtrafikk

Verkemiddel og politikk regjeringa arbeider med for å redusere utslepp frå transportsektoren

• prise utsleppa gjennom aukande CO₂-avgift til 2000 kroner i 2030 og gjennom dette stimulere til reduserte utslepp og auka konkurransefordelen for nullutsleppsteknologi
• vurdere, og eventuelt justere, omsetningskrava for biodrivstoff med jamne mellomrom
• vurdere innføring av nullutsleppskrav ved offentlege anskaffingar av tunge varebilar med sikte på innføring i 2023
• vurdere innføring av nullutsleppskrav i nye anbod til ferjer med sikte på innføring tidlegast i 2023
• vurdere krav til låg- og nullutslepp i nye anbod til hurtigbåtar med sikte på innføring i 2025
• greie ut låg- og nullutsleppskrav til servicefartøy i havbruksnæringa der forholda ligg til rette for det trinnvis frå 2024
• greie ut krav til lågutsleppsløysingar til offshorefartøy med sikte på innføring frå 2025, og nullutsleppsløysinger frå 2030
• greie ut krav og mål til fossilfrie anleggsplassar i transportsektoren
• greie ut barrierar og potensial for utsleppskutt i bygg- og anleggsbransjen
• greie ut om og eventuelt korleis kommunane kan gjevast heimel til å stille klimakrav til byggje- og anleggsplassar
• greie ut behovet for ytterlegare verkemiddel for å redusere utslepp frå bussar
• vurdere endringar i vegnormalen mellom anna for å redusere arealbeslag
• leggje fram ein strategi for berekraftig luftfart
• leggje fram ein strategi for hurtiglading av lette og tunge køyretøy

Ein betydeleg andel av ikkje-kvotepliktige utslepp kjem frå transportsektoren. Regjeringa jobbar langs fleire spor for å redusere utsleppa frå transport. Fleire køyretøy og fartøy med låge eller ingen utslepp blir fasa inn, meir klimavennleg drivstoff i fossile køyretøy og fartøy blir tekne i bruk. Ei samordna areal- og transportplanlegging legg til rette for eit redusert transportbehov og for ein overgang til meir miljøvennleg person- og godstransport.

Verkemiddelapparatet omfattar både prising og støtte. Når teknologien er moden, vurderer vi moglegheita for å setje krav. Det er nødvendig å vurdere nivået og utforminga på dei ulike verkemidla undervegs i perioden mot 2030 i lys av utviklinga i dei faktiske utsleppa og teknologiutviklinga. Under følgjer rapporteringa på utviklinga i verkemiddelbruken sidan regjeringa tiltredde. Figur 3.3 viser verkemiddel for landtransport.

Forstørr bilde

Figur 3.3 Oversikt over verkemiddel knytte til landtransport (inkl. ikkje jernbane)

Landtransport (vegtransport, jernbane og ikkje-veggåande maskiner og køyretøy)

Avgifter

Auke CO₂-avgifta til 2000 kroner i 2030

CO₂-avgifta på mineralske produkt er det viktigaste verkemiddelet for å redusere utsleppa av klimagassar frå transportsektoren. Avgifta bidreg til å auke prisen på fossilt drivstoff og på den måten gjere det meir attraktivt å velje nullutsleppsteknologi eller å reise med kollektivtransport, sykle eller gå. Regjeringa foreslår at CO₂-avgifta blir trappa opp med 21 pst. til 952 kr/tonn frå 1. januar 2023, og alle utslepp frå vegtransport, jernbane og ikkje-veggåande transport vil bli omfatta av denne økninga. Som eit av fleire tiltak for å betre levekåra for vanlege folk i ei tid med aukande priser blir det foreslått å redusere vegbruksavgifta på mineralolje. Tiltaka er tilpassa dagens økonomiske situasjon, og den vidare utveklinga i avgiftsnivået vil fastsetjast i dei årlege budsjetta. Forslaget er nærmare omtalt i Prop. 1 LS (2022–2023).

Endringar i avgifter på køyretøy

Stortinget gjorde følgjande oppmodingsvedtak ved behandlinga av Meld. St. 2 (2021–2022), sjå Innst. 450 S (2021–2022):

«Stortinget ber regjeringen i statsbudsjettet for 2023 innføre merverdiavgift på kjøpsbeløpet for elbiler over 500 000 kroner. Merverdiavgiftsfritaket skal holdes uendret frem til 2025. I forbindelse med innføring av kjøpsavgifter for elbil skal det sikres at konkurransefordelen til elbiler i alle personbilsegment opprettholdes.»

Regjeringa følgjer opp oppmodingsvedtaket i Stortinget om å innføre meirverdiavgift på kjøpsbeløp over 500 000 kroner ved omsetning av elbilar. Avgiftsfritak for nullutsleppsbilar og låg eingongsavgift for lågutsleppsbilar har bidrege til ein betydeleg reduksjon av utsleppa frå nybilparken samstundes som inntektene frå dei bilrelaterte avgiftene er vel 40 mrd. kroner lågare enn i 2007. Regjeringa foreslår endringar i eingongsavgifta som reverserer noko av nedgangen i gjennomsnittleg eingongsavgift dei siste tiåra. Samstundes blir nokre andre innstrammingar foreslåtte i eingongsavgifta for hybrid- og fossilbilar for å forsterke insentiva i eingongsavgifta til kjøp av elbil, slik at vi kan nå målet om at alle nye personbilar skal vere nullutsleppsbilar innan 2025. Forslaga er omtalte i Prop. 1 LS (2022–2023) Skatter, avgifter og toll 2023.

Støtte

Innan landtransport støttar Enova teknologiutvikling for tyngre køyretøy, infrastruktur for utsleppsfrie drivstoff og produksjon av biogass og biodrivstoff. Slik er Enova med på å auke bruken av batteri-, hydrogen- og biogassløysingar på land. Sidan 2019 har Enova støtta ei lang rekkje elvarebilar. Dei støttar også tunge elektriske køyretøy, utsleppsfrie anleggsmaskiner og ladeinfrastruktur. I 2022 har Enova i tillegg innført støtte til elektriske mopedar og motorsyklar. Støtta frå Enova bidreg til å modne nye klimavennlege teknologiar og løysingar, slik at desse på sikt blir konkurransedyktige utan støtte.

Regulering

Krav til tunge varebilar

Gjennom endringar i forskrift om energi- og miljøkrav ved anskaffingar av køyretøy til vegtransport av 21. desember 2021 er nullutsleppskrav for offentlege anskaffingar av personbilar, lette varebilar og bybussar, med enkelte unntak, innførte. Krava tok til å gjelde 1. januar 2022 for personbilar og vil tre i kraft 1. januar 2023 for lette varebilar og 1. januar 2025 for bybussar. Eit forslag til krav for tunge varebilar sendast på høyring med sikte på iverksetjing i 2023. Regjeringa har ikkje tatt endeleg stilling til forslaget.

Krav til bussar

Vi har ambisiøse mål for innfasing av nullutsleppsteknologi i bussflåten. Alle bybussar skal vere nullutslepp eller gå på biogass i 2025 og 75 pst. av langdistansebussane skal vere nullutslepp frå 2030. Krav til nullutslepp i offentlege anskaffingar av bybussar trer i kraft 1. januar 2025. For å leggje til rette for ei innfasing i tråd med måla vil Samferdselsdepartementet vurderer behovet for ytterlegare verkemiddel for å redusere utslepp også frå andre delar av bussflåten.

Krav til tyngre køyretøy

Teknologien er framleis ikkje kommen langt nok til at det bør stillast krav til nullutslepp i offentlege anskaffingar av lastebilar. Når teknologien er kommen lenger, og i lys av erfaringane med krav til personbilar og varebilar, vil regjeringa setje i gang ei utgreiing for å få eit betre grunnlag for å vurdere behovet for eventuelle ytterlegare verkemiddel også for desse køyretøya.

Auke omsetningskrav for biodrivstoff i vegtrafikk

Ein auke i omsetningskravet for biodrivstoff til vegtrafikken har vore på høyring. Forslaget følgjer opp punktet i Hurdalsplattforma om å «stimulere til økt bruk av biodrivstoff og skjerpe krava til innblanding av andregenerasjons biodrivstoff for alle relevante transportformer». Omsetningskravet for biodrivstoff til vegtrafikk aukar til 17 volumprosent, med delkrav på 12,5 pst. avansert biodrivstoff frå 1. januar 2023.

Innføre omsetningskrav for biodrivstoff for ikkje-veggåande maskiner

Auka bruk av biodrivstoff vil bidra til reduserte utslepp av klimagassar frå dei delane av transportsektoren det er krevjande å elektrifisere. Det blir innført eit omsetningskrav for avansert biodrivstoff til ikkje-veggåande maskiner på 7 volumprosent frå 1. januar 2023. Omsetningskravet aukar til 10 volumprosent frå 1. januar 2024. For å unngå å komme i strid med statsstøttereglar blir grunnavgifta på mineralolje utvida til å inkludere biodiesel.

Eigen takstklasse for alle gassdrivne køyretøy (GA) i takstgruppe 2 (tunge køyretøy)

Statens vegvesen har på oppdrag frå Samferdselsdepartementet oppretta ein eigen takstklasse i det tekniske bompengesystemet AutoPASS for alle gassdrivne køyretøy (GA) i takstgruppe 2 (tunge køyretøy). Dette gjeld for dei byområda som allereie har innført eit miljødifferensiert takstsystem. Med ein eigen takstklasse kan gasskøyretøy identifiserast og prisast som ei eiga køyretøygruppe. Dette legg til rette for at biogasskøyretøy kan sidestillast med nullutsleppskøyretøy i bomringane, og er eit insentiv for å velje klimavennleg tungtransport. Den 1. september 2022 vart det innført redusert bomtakst for gassdrivne køyretøy i og rundt Oslo, som ein del av takstendringane i Oslopakke 3. For andre bompengefinansierte bypakkar som har eit miljødifferensiert takstsystem, må det liggje føre lokalpolitiske vedtak før eit fritak for denne køyretøygruppa kan gjelde.

Klimakrav til byggje- og anleggsplassar

Regjeringa har sett i gang fleire prosessar for å redusere utsleppa frå byggje- og anleggsplassar. Nokre av desse gjeld for transportsektoren aleine, andre gjeld byggje- og anleggsplassar i breitt. Størsteparten av dei direkte utsleppa frå byggje- og anleggsplassar kjem i transportsektoren (utslepp frå anleggsmaskiner).

Våren 2022 vart 12 pilotprosjekt sette i gang i regi av Statens vegvesen, Nye Vegar og Bane NOR for å teste ut løysingar for kutt i klimagassutsleppa frå anleggsplassane i transportsektoren. Basert mellom anna på erfaringane frå pilotprosjekta er transportverksemdene, i samråd med Miljødirektoratet, bedne om å greie ut moglegheita for å setje generelle krav og mål for fossilfrie anleggsplassar i transportsektoren.

Miljødirektoratet, i samarbeid med Statens vegvesen og Nye Vegar, er i tillegg gjevne i oppdrag å lage eit oppdatert kunnskapsgrunnlag om barrierar og potensial for utsleppskutt i bygg- og anleggsbransjen. Når dette kunnskapsgrunnlaget ligg føre, vil det bli vurdert behov for verkemiddel som er tenlege for å nå ambisjonen om at Noreg skal ha klimavennlege byggje- og anleggsplassar.

Det er også sett i gang eit arbeid i regi av Kommunal- og distriktsdepartementet og Klima- og miljødepartementet for å greie ut om, og eventuelt korleis, ein kan innføre ein heimel slik at kommunane kan stille klimakrav til byggje- og anleggsplassar gjennom plan- og bygningslova og/eller forureiningslova. Som ledd i dette arbeidet har Miljødirektoratet fått i oppdrag å utarbeide eit underlag med frist 1. oktober 2022.

Samordna areal- og transportplanlegging

Leggje til rette for kollektivtransport, sykkel og gonge gjennom byvekstavtalar

Framover vil regjeringa prioritere å følgje opp og føre vidare dei inngåtte byvekstavtalane for Oslo-området, Bergens-området og Nord-Jæren, og inngå byvekstavtale for Tromsø dersom dei forhandlingane som er i gang, fører fram. Det overordna målet i avtalane er at klimagassutslepp, kø, luftforureining og støy skal reduserast gjennom effektiv arealbruk og ved at veksten i persontransporten blir teken med kollektivtransport, sykling og gonge. Dette krev satsing på kollektivtilbodet og utbygging av gang- og sykkelvegar, ein arealpolitikk som reduserer transportbehovet, og restriktive tiltak mot bil. Staten bidreg både med tilskot til drift av kollektivtransport og investeringsmidlar. Dei lokale partane bidreg innanfor ansvarsområda sine. Den samla verkemiddelbruken i byvekstavtalane skal bidra til å redusere personbiltrafikken og kan dermed vere med på å redusere klimagassutsleppa. Ved overgang til nullutsleppsløysingar og bruk av biodrivstoff vil effekten på utslepp bli mindre.

Vurdere endringar i vegnormalen for mellom anna å redusere arealbeslag og og arbeidet med ny nasjonal transportplan (NTP)

Regjeringa vil sikre at den framtidige vegutbygginga er rett dimensjonert, for å redusere inngrep i sårbare område og redusere kostnader. Statens vegvesen (SVV) har på oppdrag frå Samferdselsdepartementet nyleg gjort ei vurdering av vegnormalane for å vurdere om vi i dag byggjer vegar etter rett standard og dimensjonering. SVV tilrår at det blir gjort endringar i vegnormalane med ein noko høgare terskel for 4-felts veg, meir fleksibilitet for den enkelte byggherre i valet mellom firefelts veg eller 2/3-felts veg og moglegheit for fartsgrense 90 km/t, 100 km/t eller 110 km/t for firefeltsveg. SVV skisserer at dette legg betre til rette for meir gjenbruk av veg. Dette vil kunne bidra til meir effektiv vegbygging og med mindre belastning på natur, miljø og klima. Samferdselsdepartementet har no bede vegvesenet om å sende forslaget om endringar på offentleg høyring. Etter at høyringa er gjennomført, vil regjeringa i løpet av 2023 ta stilling til dei foreslåtte endringane.Sjå også nærmare omtale i Prop. 1 S (2022–2023) for Samferdselsdepartementet.

I neste NTP vil regjeringa ta høgd for at ressursbruken i større grad bør rettast inn mot å ta vare på infrastrukturen vi har, og utnytte denne betre, framfor mot nye, store utbyggingsprosjekt. I løpet av planperioden skal klimamåla regjeringa har for 2030, vere oppfylte, og vi skal vere godt på veg mot lågutsleppssamfunnet 2050. Det er i arbeidet med ny NTP for 2025–2036 behov for å vurdere korleis transportsektoren mest effektivt kan bidra til at vi når klimaforpliktingane og -måla våre, irekna korleis NTP kan bidra til slik utvikling. Dette arbeidet må sjåast i samanheng med arbeidet med ei ny klimamelding, og forholdet mellom dei to prosessane må avklarast. I utgreiingsoppdraget til NTP som nyleg vart sendt transportverksemdene, har vi bede verksemdene begynne førebuingane til eit slikt analytisk arbeid.

Ladeinfrastruktur

Utbygging av hurtigladarar

Eit tilstrekkeleg ladenettverk er avgjerande for å kunne fase inn nullutsleppkøyretøy i tråd med måla som er sette. Regjeringa legg opp til at utbygginga av ladeinfrastruktur i utgangspunktet skal vere marknadsdriven. I nokre område har likevel marknadsgrunnlaget ikkje vore tilstrekkeleg for kommersielle aktørar å investere. I samband med Prop 1 S. (2021–2022) Tillegg vart Enova løyvd 100 mill. kroner for å støtte etablering av hurtigladarar for elbilar, slik at det blir lagt til rette for auka bruk av elbil i alle delar av landet. Resultatet av løyvinga kom i juni i år da Enova støtta til saman 70 ladestasjonar rundt omkring i landet.

Leggje fram ein strategi for hurtiglading av lette og tunge køyretøy

Regjeringa arbeider i tillegg med å utarbeide ein ladestrategi for lette og tunge køyretøy. Statens vegvesen og Miljødirektoratet leverte eit kunnskapsgrunnlag til strategien 1. mars 2022, der mellom anna pårekna behov for ladeinfrastruktur framover og moglege utfordringar med å dekkje dette behovet vart drøfta. Eit opent innspelsmøte vart halde rett etter at kunnskapsgrunnlaget var lagt fram, og organisasjonar, næringsliv og andre interessentar har vore inviterte til å levere skriftlege innspel til kunnskapsgrunnlaget og ladestrategien. Strategien vil bli lagd fram i løpet av hausten 2022.

Sjøtransport

Utsleppsframskrivinga syner at utsleppa frå innanriks sjøfart og fiske er forventa å bli reduserte til 3 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2030. Det er knytt stor uvisse til korleis utsleppsutviklinga vil vere framover.

Prising

Auke i CO2-avgifta til 2000 kroner i 2030

CO₂-avgifta på mineralske produkt er eit av verkemidla for å redusere utsleppa av klimagassar også frå sjøtransport. Avgifta bidreg til å auke prisen på fossilt drivstoff og på den måten gjere det meir attraktivt å velje nullutsleppsteknologi eller andre tiltak som reduserer utslepp, og omfattar alle norske utslepp frå sjøtransport. Regjeringa foreslår at CO₂-avgifta blir trappa opp med 21 pst. til 952 kr/tonn frå 1. januar 2023. Forslaget er nærmare omtalt i Prop. 1 LS (2022–2023).

Støtte

Skipsfarten har dei seinare åra blitt eit viktig satsingsområde for Enova, med stort potensial for både teknologiutvikling og marknadsendringar som vil gje lågare utslepp. Sidan 2015 og fram til hausten 2022 har Enova gjeve tilsegn om stønad på til saman 5,6 mrd. kroner til maritime prosjekt. Av dette har 2,3 mrd. kroner komme i 2021 og 2022. Dette har medverka til å forsere utviklinga innan denne sektoren. Enova har dei seinare åra hatt ei sterk satsing retta mot batterielektrifisering av sjøtransport. Dei har også støtta ei lang rekkje landstraumprosjekt og initiativ som tek i bruk ny og innovativ teknologi, til dømes i form av skip som tek i bruk hydrogen som drivstoff. Tilleggsløyvinga på 500 mill. kroner som regjeringa foreslår til Enova, vil gjere det mogleg for Enova å auke innsatsen mot maritim transport og med det bidra til ytterlegare utsleppsreduksjonar og teknologiutvikling i denne sektoren.

Klima- og miljøvennleg maritim verksemd er eit av dei prioriterte områda i MAROFF-programmet i Noregs forskingsråd. I 2021 gjekk det til saman 230 mill. kroner til maritime klima- og miljøprosjekt frå Noregs forskingsråd og Skattefunn-ordninga. Noregs forskingsråd har frå 2022 ei spesifikk satsing kalla «Maritime Zero 2050». Maritime Zero 2050 rettar seg spesielt mot utvikling av nullutsleppsløysingar for store skip som går over lange strekningar. I 2022 vart det øyremerkt 40 mill. til satsinga frå Klima- og miljødepartementet. I 2021 gav Innovasjon Noreg 795,5 mill. kroner i lån og tilskot til totalt 86 maritime prosjekt med positiv miljøeffekt. PILOT-E er eit samarbeid mellom Noregs forskingsråd, Innovasjon Noreg og Enova som skal bidra til at nye produkt og tenester innan miljøvennleg energiteknologi raskare skal bli utvikla og tekne i bruk. Gjennom PILOT-E-programmet har det gjennom fleire utlysingar blitt gjeve støtte til innovative prosjekt knytte til utsleppsfri maritim transport.

Hurtigbåtprogrammet er ei ordning der fylkeskommunar kan søkje om støtte til prosjekt som bidreg til å realisere låg- og nullutsleppshurtigbåtar. For hurtigbåtar er det framleis behov for teknologiutvikling, og dette har ein meirkostnad. Miljødirektoratet forvaltar programmet. I 2022 vart det tildelt 40 mill. kroner til prosjekt i Rogaland, Troms, Finnmark, Vestland og Trøndelag. Om alle prosjekta som blir støtta gjennom ordninga, blir gjennomførte som planlagt, anslås det at totalt over 12 000 tonn CO₂ kuttast kvart år dei neste 10–15 åra.

Regulering

Omsetningskrav for biodrivstoff til innanriks sjøfart og fiske

Miljødirektoratet har greidd ut eit forslag til omsetningskrav for biodrivstoff til sjøfart og fiske, med foreslått ikraftsetjing 1. juli 2023. Sjøfart og fiske er i dag ikkje omfatta av omsetningskrav som gjeld for vegtrafikk og luftfart, og vil ikkje bli omfatta av kravet for ikkje-veggåande maskiner. Regjeringa har ikkje tatt stilling til saken.

Låg- og nullutsleppskrav

På oppdrag frå KLD har ei direktoratsgruppe samansett av DFØ, Sjøfartsdirektoratet og Miljødirektoratet levert forslag til korleis krav til låg- og nullutslepp i anskaffingar av ferger og hurtigbåter kan utformast. Regjeringa har ikkje tatt stilling til saken og departementa, irekna KLD, SD og NFD, arbeider no med korleis forslaga skal følgjast opp.

Departementa vurderer låg- og nullutsleppskrav til havbruksnæringa frå 2024 og lågutsleppsløysingar og nullutsleppsløysinga frå 2030 for offshorefartøy i petroleumsproduksjon frå 2025. KLD har sendt ut oppdrag til Sjøfartsdirektoratet der dei blir bedne om å greie ut korleis krav til offshorefartøy i petroleumsproduksjon kan utformast. Utgreiinga skal byggje på tidlegare rapportar frå Sjøfartsdirektoratet om låg- og nullutsleppskrav til offshorefartøy. Parallelt ser vi på moglegheitene for å nå låg- og nullutsleppsmåla for offshoreflåta innan høvesvis 2025 og 2030 med andre verkemiddel. For fartøy nytta i havbruksnæringa har Miljødirektoratet utarbeidd ein rapport om utsleppseffekten av krav og vurdering av heimelsgrunnlag for eit eventuelle krav. Regjeringa vil ta stilling til saka når den er tilstrekkelig greia ut.

Infrastruktur

I Meld. St. 11 (2021–2022)5 seier regjeringa at ein vil bidra til å byggje opp ei samanhengande verdikjede for hydrogen produsert med ingen eller låge utslepp der produksjon, distribusjon og bruk blir utvikla parallelt. Regjeringa vil vidare leggje fram ein nasjonal plan for å gjere land- og ladestraum, hydrogen, ammoniakk og andre grøne drivstoff tilgjengelege for skipsfarten.

Luftfart

Klimagassutsleppa frå innanriks sivil luftfart (inkludert helikopter) i Noreg tilsvarte ifølgje Statistisk sentralbyrå (SSB) i 2019 2,3 pst. av samla nasjonale utslepp (1,19 av totalt 51,65 mill. tonn CO₂-ekvivalentar). I 2020 reduserte denne andelen seg til om lag 1,6 pst. som følgje av den store nedgangen i flytrafikken under covid-19-pandemien. Rundt 90 pst. av utsleppa frå innanriks luftfart er omfatta av kvoteplikt. Det er mindre unntak for mellom anna fly med startvekt under 5 700 kg, noko som inneber at delar av flygingane på kortbanenettet ikkje er kvotepliktige. Alle utslepp frå innanriks sivil luftfart er i tillegg omfatta av CO₂-avgifta på mineralske produkt. Klimagassutslepp frå utanrikstrafikken, det vil seie frå norske lufthamner til første destinasjon i utlandet, utgjorde i 2019 1,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar.

Prising

Alle utslepp frå innanriks luftfart er omfatta av CO₂-avgifta på mineralske produkt, og satsen for ikkje-kvotepliktige utslepp vil auke til om lag 2 000 2020-kroner i 2030. Regjeringa foreslår å vidareføre avgifta på kvotepliktig luftfart på 632 kroner per tonn CO₂ i 2023. Det meste av norsk luftfart vil derfor stå ovanfor en samla karbonpris på om lag 1 500 kroner per tonn CO₂ i 2023.

Omsetningskrav for biodrivstoff i luftfarten

I 2020 vart det innført eit omsetningskrav i Noreg om at 0,5 pst. av omsett drivstoff til luftfart i Noreg skal vere avansert biodrivstoff. Miljødirektoratet har i to ulike trinn greidd ut ein auke i omsetningskrav for avansert biodrivstoff i luftfart. Den første delen inneheldt informasjon om tilgangen på biodrivstoff, kostnader, utsleppsreduksjonar og korleis EU-regelverk speler inn på vurderinga av aktuelle nivå på omsetningskravet. Miljødirektoratet har deretter konsekvensutgreidd eit krav på 2 pst. avansert biodrivstoff, med foreslått ikraftsetjing 1. juli 2023. Auka bruk av biodrivstoff er det einaste tiltaket som kan vesentleg redusere utslepp frå luftfart på kort og mellomlang sikt, utover reduksjon i talet på flyreiser og transportmiddelskifte. Saka er no til behandling i departementet.

Leggje fram ein strategi om berekraftig luftfart

Regjeringa vil vidare leggje fram ein strategi om berekraftig luftfart, der klima og miljø er ein av dei fire hovudpilarane i meldinga. CO₂-avgift og kvoteplikt gjennom EUs kvotesystem for luftfart er viktige verkemiddel for å redusere utsleppa frå luftfarten. Meir klima- og miljøvennleg luftfart handlar i tillegg om biodrivstoff, ny teknologi og innfasing av null- og lågutsleppsfly. Strategien om berekraftig luftfart er planlagd lagd fram som ei stortingsmelding.

3.2.2 Jordbruk

3.2.2.1 Status for jordbruket

Jordbruk står for 9,3 pst. av norske klimagassutslepp, og jordbruksutsleppa kjem i hovudsak frå fordøyinga til husdyr, spesielt drøvtyggjarar. Resten kjem frå bruk og lagring av husdyr- og mineralgjødsel, dyrking av myrar og nedbryting av vekstrestar i jorda. Klimagassutsleppa som blir kategoriserte som jordbruksutslepp i utsleppsrekneskapen, har vore relativt stabile sidan 1990. Førebelse tal synar at utsleppa frå jordbruk auka med 1,7 pst. til 4,6 mill. tonn CO₂-ekvivalentar frå 2020 til 2021 som følgje av ein auke i etterspurnaden etter mjølk og kjøtt grunna pandemien og ein auke i salet av mineralgjødsel.

Jordbruket står også for både utslepp og opptak som blir bokførte i andre sektorar enn jordbrukssektoren. Til dømes blir utslepp frå traktorar førte som utslepp i transportsektoren, utslepp frå oppvarming av driftsbygg blir førte i byggsektoren, og utslepp frå arealbruksendringar når til dømes skog blir gjord om til beitemark, blir førte i skog- og arealbrukssektoren. I 2020 var utsleppa frå all jordbruksaktiviteten, bokførte i alle sektorar, på 7,3 mill. tonn CO₂-ekvivalentar.

Sjå figur 3.4 for korleis utsleppa frå jordbruket i 2020 er fordelte på ulike kjelder, og delen deira av dei samla ikkje-kvotepliktige utsleppa. Dei førebelse utsleppstala for 2021 inneheld ikkje fordeling av jordbruksutsleppa på ulike kjelder.

Figur 3.4 Utslepp frå jordbruk i 2020 fordelte på ulike kjelder

Kjelder: Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå

Utgangspunktet for regjeringa sitt klimaarbeid i jordbrukssektoren er intensjonsavtalen med organisasjonane i jordbruket om ein samla reduksjon i utslepp og ein auke i opptak frå jordbruket på minst 5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i perioden 2021–2030. Målet blir rekna mot framskrivingane gjevne i Nasjonalbudsjettet 2019.

I Meld. St. 13 (2020–2021) var det lagt til grunn at jordbruksutslepp på 4 mill. tonn CO₂-ekvivalentar blir kutta i jordbrukssektoren og 1 mill. tonn av jordbruksutsleppa blir kutta i andre sektorar i perioden 2021–2030. Regjeringa arbeider framleis mot ein reduksjon bokført i jordbrukssektoren på 4 mill. CO₂-ekvivalentar over perioden. Det vil innebere at utsleppa i jordbruket går ned med om lag 9 pst. samanlikna med 1990-nivå i inneverande tiårsperiode. Samanlikna med utsleppsnivået i 2021 inneber eit kutt på 4 mill. tonn CO₂-ekvivalentar ein reduksjon på 20 pst. om vi føreset at utsleppskutta skjer gradvis. Vi ønskjer ikkje å kutte utsleppa i jordbruket like mykje som i andre sektorar, og det er heller ikkje mogleg. Det er fordi vi vil halde ved lag matproduksjonen i Noreg, og fordi dei biologiske utsleppa frå jordbruket heller ikkje kan fjernast fullt ut. Samstundes er det nødvendig å styrkje arbeidet med å redusere utslepp no dersom vi skal greie å nå klimamålet i intensjonsavtalen.

Framskrivingane av klimagassutslepp som vart presenterte i Nasjonalbudsjettet 2023, viser at om vi føreset politikken som blir ført i dag, kan vi leggje til grunn at utsleppa som blir bokførte i jordbrukssektoren, vil auke noko fram til 2030 og deretter vere relativt stabile fram mot 2050, slik at dei ligg på cirka 4,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i året – snautt 8 mill. tonn om vi reknar med jordbruksutslepp som blir bokførte i andre sektorar. Figur 3.5 viser den stiplede linja framskrivinga av utsleppa frå jordbruket. Det skraverte feltet viser dei reduksjonane i utslepp vi må gjere i jordbrukssektoren for å innfri intensjonsavtalen.

Forstørr bilde

Figur 3.5 Historiske utslepp og forventa utsleppsreduksjonar mot 2030 som krediterast jordbrukssektoren i utsleppsrekneskapen

Kjelder: SSB, Miljødirektoratet, Finansdepartementet og Klima- og miljødepartementet

Det er etablert ei rekneskapsgruppe som består av avtalepartane (Regnskapsgruppa). Gruppa skal gjere opp status for framdrift og utvikling i arbeidet med å følgje opp avtalen, i tråd med del C. Rapportane frå gruppa vil liggje til grunn for å vurdere om progresjonen og utviklinga er som føresette i avtalen. I 2021 har Regnskapsgruppa jobba med å utvikle eit system for rapportering, og ein rapport vart levert til avtalepartane i mars 2022. I åra 2023, 2026 og 2029 skal det leverast ein statusrapport som viser utviklinga i utsleppa så langt og korleis ein ligg an til å nå målet. Neste år vil vere det første året det kan rapporterast offisielle utsleppstal som gjeld oppfølging av avtalen (for 2021). Oppnådde utsleppsreduksjonar blir synleggjorde ved å samanlikne referansebanen for klimaavtalen med utviklinga i berekna utslepp til og med rapporteringsåret. Rapporten vil vere eit faggrunnlag som skal informere partane (Norges Bondelag, Norsk Bonde- og Småbrukarlag og regjeringa) om progresjonen og utviklinga i arbeidet med utsleppsreduksjonar og opptaket av karbon i jordbruket, i tråd med intensjonsavtalen. Det ligg ikkje i mandatet til gruppa å gjere vurderingar av i kva grad framdrifta er tilstrekkeleg sett i lys av måltalet. Rapporten som kjem i 2023, kan likevel gje ein indikasjon på i kva grad utviklinga dei to første åra i avtaleperioden gjer at vi er i rute for å nå målet i avtalen. I 2032 blir det gjort ei sluttrapportering der rekneskapen for klimaavtalen blir samanlikna med referansebanen. På bakgrunn av dette arbeidet vil omtalen av jordbrukssektoren bli utvikla vidare i dei årlege klimastatus og -planane frå regjeringa.

Utgreidd potensial for utsleppsreduksjonar i jordbruket

Ifølgje Klimakur 2030 ligg det største potensialet for utsleppskutt i jordbrukssektoren i forbruksendringar. Om kvar og ein av oss følger kostråda og vi når målet om å halvere matsvinnet, vil jordbruket tilpasse seg etterspurnaden og endre produksjonen. Det vil kunne redusere utsleppa med til saman 4,3 mill. tonn i perioden 2021–2030. Av tiltak som i dag kan godskrivast jordbruket i utsleppsrekneskapen, kan jordbruket sjølv, ifølgje Klimakur og Klimaplanen til landbruket, kutte om lag 600 000–900 000 tonn CO₂-ekvivalentar i perioden 2021–2030. I tillegg kjem fleire tiltak der det per no ikkje er nok data eller metodar for å kunne godskrive i utsleppsrekneskapen. Det blir jobba med å betre dette. Sjå fleire detaljar i avsnitta under.

3.2.2.2 Regjeringa sitt arbeid for å redusere utslepp i jordbrukssektoren

Regjeringa vektlegg grøn omstilling og berekraftig landbruk med lågare utslepp av klimagassar. Regjeringa legg intensjonsavtalen med organisasjonane i jordbruket til grunn for klimaarbeidet i jordbruket framover.

Regjeringa foreslår i budsjettet for 2023

• Løyvingane til ordningar med klima- og miljøformål over jordbruksavtalen aukar med 1 660,8 mill. kroner for 2023. Avtalepartane i jordbruksoppgjeret vart samde om dette i mai. Aukinga i løyvinga til ordningar med klima- og miljøformål er rekordhøg og inkluderer mellom anna midlar til gjødseltiltak og midlar til å ferdigstille klimakalkulatorane. Satsinga inkluderer òg ein auke til meir bruk av norske fôrressursar, irekna utmarksbeite.
• Regjeringa prioriterer klimatiltak på gardsnivå og skal difor opprette Bionova. Bionova skal vere eit verktøy for mellom anna å redusere klimagassutslepp og auka opptak og lagring av karbon i jord på gardsnivå. Landbruks- og matdepartementet gjer framlegg om ei løyving på 87,5 mill. kroner til Bionova.

Verkemiddel og politikk regjeringa arbeider med

• Regjeringa jobbar gjennom rekneskapsgruppa under intensjonsavtalen med å vidareutvikle kunnskapen om klimatiltak i jordbruket, slik at fleire tiltak på sikt kan innlemmast i utsleppsrekneskapen.
• Regjeringa arbeider vidare med å styrkje og vidareutvikle arbeidet med sunt, berekraftig og klimavennleg kosthald og med å redusere matsvinnet. Våren 2023 skal regjeringa leggje fram ein ny stortingsmelding om folkehelse.
• Det er behov for å utvikle kunnskapen om jordbruk og klima, mellom anna kunnskapen om kva effekt ulike verkemiddel har på utsleppa, og korleis verkemidla betre kan innrettast for å vareta og balansere omsyna til dei landbrukspolitiske måla med klima- og miljømål.

Stortinget behandla Klimaplan for 2021–2030 (Meld. St. 13 (2020–2021)) i april 2021. Klimaplanen vart vedlagd protokollen med sju tillegg. Relevant for jordbrukssektoren var eit vedtak frå alle parti, unnateke SV, MDG og Raudt, om at auka skattlegging av norsk kjøttproduksjon ikkje skal gjennomførast som ein del av klimapolitikken.

3.2.2.2.1 Klima- og miljøprofilen i jordbruksavtalen

Dei årlege jordbruksoppgjera er den viktigaste arenaen for å utforme og implementere verkemiddel i jordbrukssektoren. Difor er forhandlingane også eit viktig verkemiddel i arbeidet med å oppfylle måla i intensjonsavtalen om klima med organisasjonane i jordbruket. Tiltak og verkemiddel for å auke opptaket og redusere utsleppa inngår som ein naturleg del av dei årlege jordbruksforhandlingane. I lys av 2030-forpliktinga til Noreg skal jordbrukspolitikken dreiast i ei meir klimavenleg retning, jf. Meld. St. 11 (2016–2017) og Prop. 120 S (2021–2022).

I jordbruksavtalen for året (Prop. 120 S (2021–2022) Endringer i statsbudsjettet 2022 under Landbruks- og matdepartementet (Jordbruksoppgjøret 2022 m.m.)) auka den totale budsjettramma med om lag 30 pst. Det vart avsett ein historisk stor sum på i underkant av 290 mill. kroner ekstra til dei målretta klima- og miljøordningane samanlikna med 2022, ein auke på 30 pst. Utover dette vart det òg avsett midlar til ordningar som bidreg til å skjøtte, halde ved like og utvikle kulturlandskapet gjennom aktiv drift. I sum auka midlane til ordningar som er definerte å ha klima- og/eller miljøformål, med 1,66 mrd. kroner frå 2022 til 2023.

Auken i overføringar over jordbruksavtalen var i år ekstraordinær høg, primært grunna sterk kostnadsvekst. Det er likevel usikkert korleis auken i tilskot og fordelinga mellom dei ulike tilskota slår ut på produksjonen av dei ulike landbruksvarene, produksjonsmetodane og på miljøavtrykket. Det er difor ikkje mogleg å seie noko konkluderande om i kva grad jordbruksoppgjeret i år gjev eit positivt bidrag til å nå klimamålet på kutt av 5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i perioden 2021–2030, som er målet i avtalen med organisasjonane til jordbruket.

I Meld. St. 13 (2020–2021) Klimaplan 2021–2030 heitte det at «Regjeringa vil at klimaeffekten av jordbruksoppgjeret blir gjort synleg i dei årlege proposisjonane som omhandlar jordbruksavtalen». I tråd med dette vart det i jordbruksoppgjeret 2021 bestemt å gje Landbruksdirektoratet og Miljødirektoratet i oppdrag å etablere ei ekspertgruppe med mandat til å utforme eit system for å synleggjere klimaeffekten av jordbruksoppgjeret. Representantar frå avtalepartane utgjorde referansegruppa for arbeidet. Rapporten vart levert 1. mars 2022. Eit utval av eksisterande modellar og rapporteringssystem vart gjennomgått. Dei eksisterande modellane og rapporteringssystema er alle tilpassa ulike bruksområde og har ulike styrkar og svakheiter i samband med å synleggjere klimaeffekten til jordbruksoppgjeret. Ingen av dei eksisterande metodane kan, etter vurderinga i ekspertgruppa, utan endringar bli nytta til å synleggjere klimaeffekten av jordbruksoppgjeret per dags dato. Det manglar metodar for å lage prognosar for aktivitet i jordbruket basert på endringar avtalte i jordbruksoppgjera. Det er òg utfordringar knytte til å berekne klimagassutslepp basert på slike prognosar. Samanfatta er vurderinga til ekspertgruppa at det ikkje er fagleg grunnlag for å utvikle eit bestemt modellverktøy for klimaeffekten av endringar i jordbruksoppgjeret kvart år. Kunnskapsgrunnlaget er likevel under utvikling, og det er behov for å arbeide vidare med eit mål om å få eit best mogleg system for å kunne vurdere effekten av verkemidla i jordbrukssektoren på klimagassutsleppa.

3.2.2.2.2 Klimatiltak på gardsnivå

Jordbruket kan redusere utsleppa sine per eining produsert gjennom til dømes betre gjødselhandtering og -lagring, utfasing av fossil energi og gjennom å stanse nydyrking av myr. Rådgjeving på gardsnivå vil framover vere viktig for at bonden skal gjere klimatiltak på garden sin. Nokre av klimatiltaka blir ikkje bokførte i utsleppsrekneskapen som utslepp i jordbrukssektoren, og nokre tiltak kan per no heller ikkje kvantifiserast eller bli bokførte i utsleppsrekneskapen. Den nasjonale utsleppsrekneskapen er under kontinuerleg vidareutvikling, og rekneskapsgruppa for klimaavtalen har initiert fleire prosjekt som skal bidra til eit mest mogleg dekkjande rekneskap.

Bionova

Landbruks- og matdepartementet gjer framlegg om ei løyving på 87,5 mill. kroner til etablering av Bionova og drift og aktivitet innanfor porteføljen til Bionova. Bionova skal vere eit verktøy for å nå klimamåla til Noreg for 2030 og målet om å vere eit lågutsleppssamfunn i 2050 gjennom å bidra til reduserte klimagassutslepp og auka karbonopptak og -lagring og verdiskaping gjennom overgang til ein meir sirkulær bioøkonomi basert på fornybare biologiske ressursar frå land og hav. Eit av delmåla til Bionova vil vere å bidra til reduksjon av klimagassutslepp og auka opptak og lagring av karbon i jord på gardsnivå. I tillegg til løyvinga på 87,5 mill. kroner, vil løyvinga til Verdiskapingsprogrammet for fornybar energi og teknologiutvikling på 162 mill. kroner inngå i det samla budsjettet for Bionova. Samla løyving som Bionova forvaltar, blir med det 249,5 mill. kroner for 2023.

Bionova blir etablert som ei eining under Innovasjon Noreg. Det skal etablerast eit rådgjevande porteføljestyre for Bionova, der mellom anna staten, næringsorganisasjonar, aktørar innan bioøkonomien og aktørar med miljø- og klimafagleg kompetanse er representerte.

Husdyrgjødsel til biogass

Å behandle husdyrgjødsla i biogassanlegg reduserer metanutsleppet frå gjødsla. Klimakur 2030 greidde ut tiltaket «Husdyrgjødsel til biogass» med eit potensial for utsleppsreduksjon på 253 000 tonn CO₂-ekvivalentar for perioden 2021–2030. Tiltaket inneber ei utnytting av husdyrgjødsel til biogassproduksjon på 25 pst. i 2030. I 2021 utgjorde biogass frå husdyrgjødsel omlag 1 pst. av all biogassproduksjon. Landbruksdirektoratet gjev tilskot til føretak som leverer husdyrgjødsel til biogassproduksjon. Tilskotet blir gjeve per tonn levert gjødsel, og avsetninga til ordninga blir forhandla kvart år over jordbruksavtalen.

Forskrift om organiske gjødselvarer regulerer bruken av biorest som gjødselvare i landbruket. Landbruksdirektoratet har saman med Miljødirektoratet og Mattilsynet utarbeidd eit forslag til nytt gjødselregelverk, som mellom anna foreslår endringar som i større grad legg til rette for at husdyrgjødsel og organisk avfall kan behandlast i biogassanlegg, og for at bioresten kan nyttast som gjødselvare i landbruket. Forslaget ligg til vurdering hos departementa. Bruk av husdyrgjødsel til biogassproduksjon kan vere ein mogleg strategi for å handtere gjødseloverskot.

Gjødselhandtering og -lagring

Klimakur 2030 greidde ut fire ulike tiltak for å redusere klimagassane frå gjødsla med eit totalt reduksjonspotensial på om lag 330 000 tonn CO₂-ekvivalentar i perioden 2021–2030.

Miljøvennleg spreiing av husdyrgjødsel

Breispreiing er den vanlegaste spreiemetoden i Noreg og kan gje høgare utslepp av ammoniakk. Miljøvennleg spreiing i form av nedlegging eller nedfelling på eng og raskare nedmolding på åker reduserer kontakten gjødsla har med luft slik at mindre nitrogen går tapt som ammoniakk. Med det kan òg meir av nitrogenet takast opp direkte av plantane og behovet for bruk av mineralgjødsel kan reduserast. Dermed blir det mindre lystgass som blir danna både frå ammoniakk og frå mineralgjødsla. Meir miljøvennleg spreiing er med andre ord både lønnsamt for klimaet og for bonden.

Klimakur 2030 greidde ut tiltaket «Miljøvennlig spredning av husdyrgjødsel» med eit potensial for utsleppsreduksjon på 201 000 tonn CO₂-ekvivalentar for perioden 2021–2030. I Klimakur gjekk tiltaket ut på å auke delen av gjødsla med rask nedmolding frå 11 pst. til 34 pst. Oppslutninga blant bønder om tiltaket «Miljøvennleg spreiing av husdyrgjødsel» har auka over fleire år. Utviklinga når det gjeld rask nedmolding på åker, er i tråd med innfasinga skissert i Klimakur for å oppnå reduksjonspotensialet. Når det gjeld miljøvennleg spreiing på eng, er utviklinga noko dårlegare enn skissert i Klimakur for å nå målet om utsleppsreduksjonar frå tiltaket. Tiltaket miljøvennleg spreiing er ein del av ordninga Regionale Miljøprogram i jordbruket.

Presisjonsgjødsling (mineralgjødsel)

Presisjonsgjødsling og delt gjødsling optimaliserer næringstilførselen til plantane og har såleis ein positiv avlingseffekt. Dette kan dermed bidra til reduserte utslepp til luft og til vatn og lågare klimagassutslepp per kilo avling. Potensial for utsleppsreduksjon er ikkje kvantifisert.

Tett dekke

Om gjødsla blir lagra ope eller under dekke, kan verke inn på metan-, lystgass- og ammoniakkutslepp under lagring og for lystgass- og ammoniakkutslepp under og etter spreiing. Over jordbruksavtalen blir det gjeve støtte gjennom SMIL-ordninga til tak på eksisterande gjødsellager og over IBU-ordninga til investeringstilskot til bygging av gjødsellager med fast toppdekke og dessutan til lager med fast toppdekke til biorest og anna organisk gjødsel. Klimakur 2030 greidde ut tiltaket «Dekke på gjødsellager – svin» med eit potensial for utsleppsreduksjon på 30 000 tonn CO₂-ekvivalentar for perioden 2021–2030. Klimakurtiltaket gjekk ut på at alle opne lagerkummar for svinegjødsel blir utstyrte med dekke. Av all svinegjødsel lagra i gjødselkum hadde 27 pst. dekke i 2018.

Betre spreietidspunkt og lagerkapasitet for husdyrgjødsel

Spreiing av gjødsla om hausten gjev høg avrenning til vatn og dårleg utnytting av nitrogenet. Ved omfordeling slik at all gjødsla blir spreidd om våren eller sommaren, kan ein spare mineralgjødsel og tilhøyrande lystgassutslepp. Klimakur 2030 greidde ut tiltaket «Bedre spredetidspunkt og lagerkapasitet for husdyrgjødsel» med eit potensial for utsleppsreduksjon på 72 000 tonn CO₂-ekvivalentar for perioden 2021–2030. Ifølgje gjødselundersøkinga til SSB har delen av gjødsel spreidd om våren auka frå cirka 60 pst. i 2013 til 67 pst. i 2018 for eng og frå cirka 60 pst. i 2013 til knapt 85 pst. i 2018 på åker.

Tiltak som per i dag ikkje kan skrivast i utsleppsrekneskapen

Nokre tiltak kan per i dag ikkje kvantifiserast eller bokførast i utsleppsrekneskapen. Dette gjeld til dømes tiltak for å betre fôret, dyrehelsa, fruktbarheita og avl. Det skjer mykje forsking på å betre grovfôrkvaliteten og utviklinga av fôr som gjev reduserte metanutslepp. Dette er tiltak som potensielt vil gje store utsleppskutt. På sikt vil desse tiltaka kunne inkluderast i utsleppsreknskapen.

Tiltak som blir bokførte i andre sektorar

Eit særtrekk med jordbrukssektoren er at ein del av utsleppa frå jordbruksaktivitetar ikkje blir bokførte som utslepp i jordbruket: Til dømes blir utslepp frå traktorar og maskiner bokførte i transportsektoren, medan utslepp og opptak av CO₂ frå jordbruksareal blir bokførte i arealbrukssektoren. Klimaavtalen med jordbruket omfattar klimatiltak som kan tilskrivast all jordbruksaktivitet innanfor sektorane jordbruk, transport, oppvarming av bygg og arealbruk (unnateke skog) i den offisielle klimagassrekneskapen. Sjå kapittel 3.2.1 (transport), 3.2.5 (oppvarming) og 3.2.6 (Skog- og arealbrukssektoren) for nærmare omtale av desse sektorane.

3.2.2.2.3 Forbruksendringar

Om vi reduserer matsvinnet, treng vi ikkje å produsere like mykje mat. Dette, samt kosthald i tråd med kostråda frå Helsedirektoratet vil gi utsleppskutt. Desse endringane er omfatta av del B i intensjonsavtalen med jordbruket.

Endringar i kosthaldet til befolkninga er avhengig av at fleire tiltak verkar saman på tvers av sektorar, og av at ein samarbeider godt mellom offentlege, private og frivillige aktørar. Effekten av enkelttiltak er utfordrande å måle og vanskelege å vurdere isolert frå alt anna som skjer samstundes. Ifølgje rapportar frå Verdshelseorganisasjonen og Helsedirektoratet er ein samansett og brei innsats nødvendig for å oppnå resultat.

Kosthald

Samarbeidsavtalen mellom helsestyresmaktene og matvarebransjen (intensjonsavtalen om tilrettelegging for eit sunnare kosthald) er forlengd, og ny avtaleperiode starta den 1. januar 2022. Nytt i denne avtaleperioden er at det er sett konkrete mål for auka sal av Nøkkelhullsmerkte produkt, og at det er oppretta eit eige innsatsområde om påverknad av forbrukaråtferd. Avtalen varar til 31. desember 2025.

Helsedirektoratet har hovudansvaret for å kommunisere til befolkninga om kosthald. Dei har utvikla eit nytt og overbyggjande kommunikasjonskonsept for levevanane, kalla LEV. Kampanjen vart lansert 1. april 2022, og LEV hadde kosthald som tema i juni. I juli støtta Helsedirektoratet kampanjen «NM i sunn mat i farta – #MerAv». Kampanjen har som mål at fleire skal ete meir frukt og grønsaker, grove kornprodukt og fisk og sjømat. Helsedirektoratet vil køyre Nøkkelhòlskampanje hausten 2022.

Dei nordisk ernæringsråda blir oppdaterte i 2023. I tillegg til ei oppdatering av råda frå ein helsefagleg ståstad, skal omsynet til berekraft takast der det ligg føre vitskapleg grunnlag for det.

Berekraft er eit viktig element i det nasjonale kosthaldsprogrammet Fiskesprell. I Matjungelen, som er eit aktivitetsprogram for barnehage og SFO, står òg mat som er bra for både kroppen og kloden, sentralt.

Helse- og omsorgsdepartementet har i budsjettet gjord framlegg om ei løyving til kunnskapsinnhenting om kva eit skulemåltid vil bety. Det er allereie påbyrja eit arbeid med å samla kunnskap og erfaringar som grunnlag for vidare arbeid med å vurdere korleis ei eventuell gradvis innføring av skulemåltid kan innrettast på ein best mogleg måte. Gode løysingar mellom den lokale skuleeigaren og produsentar av lokal mat, lokale leverandørar og andre vil bli viktige ved ei eventuell nasjonal ordning.

Regjeringa vil halde ved lag og vidareutvikle arbeidet som allereie er i gang og forankra i Nasjonal handlingsplan for betre kosthald (2017–2021/2023). Framover skal særleg eigarskapen til kosthaldsarbeidet i departementa og forankringa i kommunane bli betre.

Kosthald vil òg bli eit tema i ny stortingsmelding om folkehelse som regjeringa etter planen legg fram våren 2023.

Matsvinn

Bransjeavtalen for reduksjon av matsvinn er Noregs viktigaste verkemiddel for å redusere matsvinnet nasjonalt. I bransjeavtalen har fem departement og tolv bransjeorganisasjonar gått saman for å halvere matsvinnet i Noreg innan 2030, samstundes er det fasett delmål for 2020 og 2025. Alle verksemder som representerer verdikjeda for mat, blir inviterte til å slutte seg til bransjeavtalen. Per august 2022 har 109 verksemder slutta seg til avtalen. Mange av desse er store og sentrale aktørar i mat- og sjømatbransjen, medan det òg er ein del mindre enkeltbedrifter. Stadig fleire gjer ein innsats for å rapportere, førebyggje og innføre tiltak mot matsvinn i eiga verksemd. Det har auka kunnskapen om omfanget av og årsakene til matsvinn i ulike delar av verdikjeda for mat.

I samsvar med avtalen skal det kvart femte år samanstillast ein hovudrapport for å gje ein status for korleis partane ligg an til å nå måla i avtalen. Resultata frå den første hovudrapporteringa frå bransjeavtalen om reduksjon av matsvinn6 vart lagde fram i desember 2021. Delmålet for 2020 var ein reduksjon på 15 pst. frå 2015. Til hovudrapporteringa var det Matvett, Landbruksdirektoratet og Sintef Ocean som hadde ansvaret for å koordinere og samle inn data om mengder avfall og utarbeide statistikk innanfor dei sektorane dei har ansvaret for. Miljødirektoratet samanstilte hovudrapporten, som gjev ein overordna presentasjon av resultata som er framstilte i dei enkelte rapportane frå sektorane. Resultata viser at det er kutta omkring 10 pst. matsvinn frå 2015 til 2020. Det er knytt uvisse til talgrunnlaget grunna ulik rapportering mellom sektorane, og resultata av måloppnåinga må reknast som eit estimat.

Staten skal bidra til å redusere matsvinn i offentlege verksemder, mellom anna ved å i større grad kartleggje og rapportere matsvinn. Framover vil departementa som har signert bransjeavtalen, arbeide vidare med for å auke oppslutninga til avtalen. Regjeringa er i dialog med mellom anna opplysningskontora i landbruket og Sjømatrådet om å styrkje arbeidet deira for redusert matsvinn.

Partane i bransjeavtalen om reduksjon av matsvinn vil framover saman jobba målretta for å sikre at mat som kan etast, ikkje blir kasta, og for at neste delmål om 30 pst. reduksjon innan 2025 blir oppnådd. Det blir jobba for at fleire bedrifter i alle sektorar innfører tiltak og utviklar løysingar som kuttar matsvinnet ytterlegare i eiga verksemd, gjennom auka samarbeid i verdikjeda. Styresmaktene vil halde fram med arbeidet for å auke oppslutninga om kutt i matsvinn i offentleg sektor og involvere kommunesektoren tettare i arbeidet. Det vil òg gjerast ei vurdering av om andre verkemiddel og tiltak kan nyttast for å nå dei framtidige måla for matsvinnreduksjon. Ei anna viktig oppgåve framover blir å styrkje kunnskapen blant forbrukarar om korleis matsvinn kan reduserast, mellom anna gjennom forbrukarretta kampanjar og å utvikle verktøy som gjer det lettare for forbrukarane å bruke den maten dei kjøper, før han blir gammal.

3.2.2.2.4 Utsleppsrekneskapen

Det er eit mål å vidareutvikle kunnskapen om klimatiltak i jordbruket, slik at fleire tiltak på sikt kan innlemmast i utsleppsrekneskapen. Rekneskapsgruppa under intensjonsavtalen arbeider med å skaffe betre kunnskapsgrunnlag, dokumentasjon og aktivitetsdata for nye og eksisterande tiltak. Kva metodeendringar som blir tekne i bruk i den nasjonale klimagassrekneskapen, blir avgjort av National Inventory System (NIS), beståande av Miljødirektoratet, SSB og NIBIO.

3.2.3 Industri og energiforsyning

3.2.3.1 Status for industri- og energiforsyning

Klimagassutsleppa frå industri og bergverk var 11,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2021. Det aller meste av dette stammar frå rundt 50 punktkjelder i industrien, og dei er i hovudsak kvotepliktige.

Klimagassutsleppa frå energiforsyning var 1,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2021. Dei ikkje-kvotepliktige utsleppa i energiforsyning utgjer om lag 1 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2021 og kjem hovudsakleg frå brenning av avfall der spillvarmen blir nytta i fjernvarme. I 2021 var utsleppa frå kvotepliktig energiforsyning 0,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Det er store energianlegg, som hovudsakleg leverer energi til verksemder, som er kvotepliktige.

Dei totale utsleppa frå industri og energiforsyning var 33,1 pst. lågare i 2021 enn i 1990.

Figur 3.6 viser historiske utslepp og framskrivingar for industri og energiforsyning. Sjå ein omtale av utslepp og kjelder for dette i kapittel 4.3.2.3.

Forstørr bilde

Figur 3.6 Historiske utslepp, framskriving og utgreidd potensial for utsleppsreduksjonar i industri og energiforsyning.

Kjelder: SSB, Miljødirektoratet og Finansdepartementet

3.2.3.2 Regjeringa sitt arbeid for å redusere utslepp frå industri og energiforsyning

Gjennom eit grønt industriløft (omtalt i kapittel 3.1. 2) vil regjeringa leggje til rette for utvikling og bruk av låg- og nullutsleppsteknologi som aukar farten på den grøne omstillinga i industrien. Det blir samstundes jobba med å vidareutvikle hovudverkemidla i klimapolitikken for å sikre utsleppsreduksjonar i industri og energiforsyning.

Regjeringa foreslår i budsjettet for 2023 å

• auke det generelle nivået på CO₂-avgifta for ikkje-kvotepliktige utslepp til 952 kr/tonn frå 1. januar 2023.
• endre avgifta på forbrenning av avfall
• auke løyvinga til Enova med 500 mill. kroner i 2023

Verkemiddel og politikk regjeringa arbeider med

• Prising av utslepp ved å
• auke avgiftene på ikkje-kvotepliktige utslepp til 2 000 2020-kroner i 2030.
• framleis delta i EUs kvotesystem. Regjeringa vil ta aktivt del i diskusjonane i EU om korleis kvotesystemet (ETS) skal vidareutviklast på lengre sikt for å vareta utsleppskutt og lønnsam omstilling i norsk industri.
• Støtte og kapital til teknologiutvikling og omstilling
• gjennom bidrag til teknologisk utvikling av lågutsleppsløysingar for industrien.
• gjennom støtte til forsking, utvikling og innovasjon
• gjennom målretta risikoavlasting til gode, lønnsame prosjekt i industrien. Dette kan omfatte ulike variantar av lån, garantiar og eigenkapital.
• gjennom å bidra til gjennomføring av Langskipprosjektet
• Forbod og regelendringar der teknologien er moden
• Miljødirektoratet har fått i oppdrag å konsekvensutgreie eit mogleg forbod mot fossil fyring til energiformål i industrien frå 2030.

Prising av utslepp

Regjeringa vil sørgje for at det kostar å forureine, gjennom å auke avgiftene på ikkje-kvotepliktige utslepp. Den planlagde auken til 2 000 kroner i 2030 blir følgd opp gjennom at regjeringa foreslår å trappe opp til 952 kr/tonn frå 1. januar 2023.

Regjeringa foreslår òg at det blir innført ulike satsar for kvotepliktige og ikkje-kvotepliktige avfallsforbrenningsanlegg. Satsen for ikkje-kvotepliktige anlegg blir foreslått auka til 50 pst. av det generelle nivået for ikkje-kvotepliktige utslepp. Satsen for kvotepliktige anlegg blir foreslått redusert til 20 pst. av satsen for ikkje-kvotepliktige anlegg. Endringa vil ikkje tre i kraft før det er avklart at ho vil vere i tråd med den reviderte gruppeunntaksforordninga (GBER). Forslaga er nærmare omtalte i Prop. 1 LS (2021–2022).

Regjeringa vil føre vidare deltakinga i EUs kvotesystem (EU ETS). Noreg har delteke i kvotesystemet gjennom EØS-avtalen sidan 2008. Klimakvoteregelverket er harmonisert i Europa. Dette bidreg til å sikre like rammevilkår for bedrifter i Europa. Kvotesystemet er også sentralt for oppfyllinga av Noregs forpliktingar under Parisavtalen. Regjeringa vil ta aktivt del i diskusjonane i EU om korleis kvotesystemet (ETS) skal vidareutviklast på lengre sikt, for å ivareta utsleppskutt og lønnsam omstilling i norsk industri.

Boks 3.6 Verkemiddel for utsleppskutt i industrien – frå forsking til tidleg marknadsintroduksjon

Verkemiddel som bidreg til å kutte utslepp og omstilling i industrien, omfattar generelle verkemiddel som prising av utslepp (kvotesystem og avgift) og støtte til forsking og innovasjon. Store delar av prosessindustrien er avhengige av teknologiutvikling for å kutte utslepp.

Forstørr bilde

Støtte til teknologiutvikling

Regjeringa støttar innovasjon og teknologiutvikling gjennom heile verdikjeda, frå forsking til marknadsintroduksjon av nye teknologiar og løysingar. Gjennom tilskots- og låneordningar, garantiar, eigenkapital og tilgang til testfasilitetar sørgjer verkemiddelkjeda frå Forskingsrådet, Innovasjon Noreg og Enova, Siva og Nysnø, og tilgang til EUs forskingsprogram Horisont Europa, Invest EU og EUs innovasjonsfond, for at stadig fleire viktige prosjekt for utsleppskutt og omstilling i industrien kan realiserast og implementerast. Døme på slike er gjevne i boks 3.7.

For å nå klimamåla våre må både private og offentlege kapitalstraumar vridast i retning av berekraftige investeringar. Regjeringa vil dimensjonere verkemiddelapparatet for å kunne møte det aukande behovet for garantiar og lån til grøne industriprosjekt.

Enova er det mest sentrale verkemiddelet regjeringa har for støtte til teknologiutvikling og innovasjon som bidreg til utsleppskutt og omstillinga av industrien til eit lågutsleppssamfunn. Støtta blir utforma på ein måte som bidreg til varige marknadsendringar slik at løysingar på sikt blir føretrekte utan støtte. Enova har dei seinare åra støtta ei rekkje innovative prosjekt, irekna elektrifisering av steinullsproduksjon, hydrogen som erstatning for kol og gass og biokarbon. Enova støttar også mindre prosjekt som bidreg til konvertering frå fossile energikjelder som olje og gass til til dømes auka bruk av spillvarme og høgtemperatur varmepumper. Enova har også ansvar for Noregs deltaking i IPCEI for hydrogen og EUs innovasjonsfond og hjelper norske søkjarar til fondet. Regjeringa foreslår at Enovas løyving blir auka med 500 mill. kroner i 2023, noko som gjev Enova moglegheiter for auka innsats mot grøn omstilling i industrien.

Kompleksiteten i klimautfordringane krev innovasjons- og forskingssamarbeid på tvers av sektorar, finansieringskjelder og land. Det er mellom anna avgjort at Noreg skal delta i EUs investeringsprogram InvestEU i perioden 2021–2027. Programmet gjev næringslivet tilgang til EU-omfattande finansielle instrument, som kan utfylle nasjonale verkemiddel. Minst 30 pst. av investeringane gjennom programmet skal bidra til å nå EUs klimamål.

CO₂-handtering

Regjeringa vil halde fram med arbeidet med å fremje CO₂-handtering som eit viktig klimatiltak internasjonalt. Dette inneber mellom anna å bidra til gjennomføring av «Langskip-prosjektet» – Noregs fullskala demonstrasjonsprosjekt for fangst, transport og lagring av CO₂. Langskip-prosjektet består av CO₂-fangst frå Norcems sementfabrikk i Brevik og Hafslund Oslo Celsios avfallsforbrenningsanlegg på Klemetsrud. CO₂-en som blir fanga, skal transporterast til eit CO₂-lager i Nordsjøen, drifta av Northern Lights. Norcem sitt CO₂-fangstprosjekt og Northern Lights sitt lager er under bygging. Det er venta at arbeidet med bygging av CO₂-fangstprosjektet på Klemetsrud er sett i gang i løpet av hausten 2022. Fangstanlegget skal etter planen stå klart i 2026. Til saman skal CO₂-fangsprosjekta på Norcem og Klemetsrud fange om lag 800 000 tonn CO₂ i året. Bygging og ti års drift av lager og dei to fangstanlegga i Langskip har ei styringsramme med eit forventa statleg bidrag på 18 mrd. 2022-kroner.

Det er stor interesse frå selskap som ønskjer å etablere CO₂-lager på norsk sokkel, og frå selskap i Europa som ønskjer å eksportere CO₂ til Noreg for permanent lagring. Olje- og energidepartementet er i dialog med styresmaktene i fleire aktuelle land i Europa om å inngå bilaterale avtalar for å kunne ta imot CO₂ for permanent geologisk lagring på norsk kontinentalsokkel. Det er per no tildelt tre lagringsløyve på norsk sokkel. I tillegg vart det utlyst eit område for lagring av CO₂ i Nordsjøen i april 2022. Areal vil bli tildelte etter lagringsforskrifta.

I saldert budsjett for 2022 vart løyvinga til Climit auka med 10 mill. kroner for å greie ut karbonfangst ved avfallsforbrenningsanlegga i Trondheim, Bergen, Stavanger, Kristiansand, Tromsø og Fredrikstad.

Greie ut mogleg forbod mot fossil fyring til energiformål i industrien

I Meld. St. 13 (2020–2021) Klimaplan for 2021–2030 vart det lagt til grunn ei gradvis utfasing av bruken av fossile brensel til energiformål i industrien utanfor kvotesystemet fram mot 2030. Den gradvise opptrappinga av CO₂-avgifta er eit viktig verkemiddel. Samstundes vart det i meldinga også varsla at ytterlegare verkemiddel, inkludert eit eventuelt forbod, ville fortløpande bli vurderte ved behov. Miljødirektoratet fekk våren 2022 i oppdrag å utarbeide ei oversikt over moglegheitene for å erstatte fossile brensel i fastlandsindustrien. På bakgrunn av denne utgreiinga har Miljødirektoratet fått i oppdrag å konsekvensutgreie eit mogleg forbod mot fossil fyring til energiformål i industrien.

3.2.4 Petroleum

3.2.4.1 Status for petroleumssektoren

I 2021 svarte utsleppa av klimagassar frå petroleumsverksemd til 12,2 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Utsleppa frå petroleumsverksemda utgjer om lag ein fjerdedel av dei samla norske klimagassutsleppa. Utsleppa er venta å falle gradvis dei neste åra og er i 2030 venta å ligge på 8,6 mill. tonn.

I tråd med Stortingets oppmodingsvedtak nr. 684 frå 12. juni 20207 og Hurdalsplattforma har regjeringa ambisiøse målsettingar for utsleppsreduksjonar i næringa. Regjeringa vil i samarbeid med næringa jobbe for at utsleppa frå olje- og gassproduksjonen på norsk sokkel blir kutta med 50 prosent innan 2030 og til netto null i 2050 samanlikna med 2005-nivå. Hovudverkemidla for å få ned utsleppa er kvoteplikt og CO₂-avgift. Kostnaden ved klimagassutslepp i petroleumssektoren er mykje høgare enn i dei fleste andre sektorane. Med kvoteprisen vi har no, vil samla karbonpris (kvotepris og avgift) i petroleumsverksemda vere på over 1 600 kroner per tonn CO₂ i 2023. Utsleppskostnadene, som har auka over tid, gjev selskapa sterk eigeninteresse av å redusere utsleppa sine av klimagassar. I Hurdalsplattforma skriv regjeringa at ho gradvis vil auke CO₂-avgifta på sokkelen. Dette vil bli vurdert i dei årlege budsjetta.

Eit tiltak for å redusere utsleppa dei nærmaste åra vil vere kraft frå land. Fleire kraft frå land-løysingar er i dag under utbygging, godkjent eller nær ei avgjerd. Alle desse prosjekta er inkluderte i utsleppsframskrivinga. Elektrifiseringsprosjekt er viktige for å redusera klimagassutsleppa frå norsk sokkel. Elektrifiseringsprosjekt vil bli vurdert frå sak til sak, og må ta omsyn til konsekvensane for kraftsystemet og tilgangen på fornybar kraft for andre næringar og hushald.

For fleire innretningar er kraft-frå-land-løysingar under etablering. Det gjeld innretningane på felta knytte til områdeløysinga på Utsirahøgda (Edvard Grieg / Ivar Aasen, Gina Krog, Sleipner Øst) og for innretningane Oseberg feltsenter, Oseberg Sør, Troll B og C. I tillegg er det fleire prosjekt med kraft frå land som har komme langt i planleggingsfasen, mellom anna kraft frå land til dei nye utbyggingane Wisting og NOAKA og ei omlegging til drift med kraft frå land på felta Draugen og Njord. I tillegg blir det arbeidd med planar for bruk av meir kraft frå nettet til landanlegga Hammerfest LNG og på gassterminalen på Kårstø. Det er stor uvisse knytt til gjennomføringa av prosjektet på Kårstø. Alle desse nye prosjekta planlegg at det kjem ei investeringsavgjerd i 2022.

Vindkraftanlegget Hywind Tampen – som delvis vil forsyne felta Gullfaks og Snorre med straum, er under utbygging og skal etter planen komme i drift i 2022. Ein føresetnad for bruken av havvind er at felta òg har ein anna, stabil løysing for kraftforsyninga, i praksis gassturbinar eller kraft frå land. Effekten på utsleppa på sokkelen vil avhenge av kva energiløysing som blir erstatta og av oppetida. Denne typen løysningar er òg under vurdering på enkelte andre felt.

Utover kraft frå land og vindkraft knytte direkte til innretningane arbeider selskapa også med andre tiltak for å redusere utsleppa. Dei viktigaste av dei resterande tiltaka er per i dag energieffektivisering og redusert fakling. Energieffektivisering inneber anten meir effektiv kraftproduksjon frå gassturbinane eller meir effektiv bruk av krafta. Generelt er dette mange mindre tiltak som til saman over tid bidreg til utsleppsreduksjonar.

Selskapa har også vurdert endringar i oppstraumsinfrastrukturen for å redusere utsleppa, til dømes ved å fjerne innretningar ved å rute brønnstrauman(e) om til eit anna anlegg med reservekapasitet eller stengje brønnar. I den grad ei konsolidering inneber at lønnsam produksjonskapasitet eller framtidig fleksibilitet blir avvikla, kan dette ofte vere svært dyre tiltak i eit heilskapleg sokkelperspektiv.

På lengre sikt ser også selskapa på andre løysingar for å redusere utsleppa. Det kan vere tiltak som CCS på røykgass, varmekraft, hydrogen/ammoniakk og brenselsceller. Desse tiltaka er i dag umodne offshore, og det vil krevje vesentlege forbetringar i teknologisk modnad og kostnader før tiltaka eventuelt kan ventast å levere utsleppsreduksjonar. Dei er difor ikkje venta å bidra til vesentlege utsleppsreduksjonar før 2030, men kan bidra til utsleppsreduksjonar utover på 2030-talet og mot 2050.

For ein meir detaljert omtale av utsleppsutviklinga i sektoren viser vi til punkt 6.3 i Prop. 1 S (2022–2023) Olje og energidepartementet.

Samla sett forventar Oljedirektoratet at utsleppa i 2030 vil vere om lag 35 prosent lågare enn i 2005, og at ein vil nå ein 50 prosent reduksjon på midten av 2030-tallet, jf. figur 3.7. Status for kva Oljedirektoratet avgrensar som å vere inkludert under petroleumsverksemd i denne samanhengen er noko forskjellig frå den nasjonale utsleppsrekneskapen, sjå boks 3.8.

Fleire forhold kan bidra til at utsleppa ikkje blir redusert like mykje som desse overslaga, mellom anna kan kostnadar ved moglege tiltak bli større og modninga av utsleppsreduserande prosjekt ta lengre tid enn forventa. På den andre sida blir det arbeidd med mange tiltak som ikkje er med i framskrivingane.

Forstørr bilde

Figur 3.7 Utsleppsutviklingen i petroleumsverksemd når avgrensinga knytt til oppmodingsvedtak nr. 684 12. juni 2020 (sjå fotnote 5) leggas til grunn.

Boks 3.9 Utreda reduksjonspotensiale for petroleumssektoren i 2030

Miljødirektoratets rapport «Grønn omstilling» gjev ei oversikt over tiltak i petroleumssektoren, industri og energiforsyning. Tiltaka er basert på prosjekt verksemdene sjølv har til vurdering, men angir ikkje kor realistisk det er at dei ulike tiltaka blir implementert. Samanlikna med framskrivinga i Nasjonalbudsjettet 2022 er utsleppsreduksjonspotensialet frå tiltaka i petroleumssektoren på om lag 1,9 mill. tonn CO₂-ekvivalanetar i 2030, det svarar til 10 pst. av det samla reduksjonspotensialet som er utgreidd for 2030. Reduksjonspotensialet fordeler seg med om lag 0,6 mill. tonn CO₂-ekvivalentar frå kraft frå land, om lag 0,6 mill. tonn CO₂-ekvivalentar frå energieffektivisering offshore og på landanlegg, 0,5 mill. tonn CO₂-ekvivlaentar frå lokal havvind, nye teknologiar og tiltak på mobile riggar, og 0,2 mill. tonn CO₂-ekvivalentar frå tiltak som reduserer ikkje-kvotepliktige utslepp. Denne rapporten seier lite om kostnadene ved å redusere utsleppa. For tiltak som bruk av hydrogen og karbonfangst er teknologien utprøvd, men kostnadene er enno høge fordi teknologien ikkje er teken i bruk i marknaden i stor skala. Andre tiltak er teknologisk umodne og vil krevje støtte til forsking, teknologiutvikling, pilotering og demonstrasjon. Kraftetterspurnaden i 2030 samanlikna med 2021 kan auke med opp mot 10 TWh frå petroleumssektoren (9 TWh frå prosjekta i utsleppsframskrivinga og 1 TWh frå kraft frå land-tiltak som er inkludert i denne analysen).

Tiltaka er ikkje vurdert av regjeringa.

Forstørr bilde

Figur 3.8 Historiske utslepp og framskriving for olje- og gassutvinning i utsleppsrekneskapen, samt utreda potensiale for utsleppsreduksjonar i «Grønn omstilling» for petroleumssektoren

Kjelder: SSB, Miljødirektoratet og Finansdepartementet

3.2.4.2 Regjeringa sitt arbeid for å vidareutvikle petroleumsnæringa og redusere utslepp

• CO₂-avgift og deltaking i EUs kvotesystem er hovudverkemidla for å redusere utsleppa frå olje- og gassproduksjonen
• I samarbeid med næringa jobbe for at utsleppa frå olje- og gassproduksjonen på norsk sokkel blir kutta med 50 pst. innan 2030 og til netto null i 2050.
• Elektrifiseringsprosjekt er viktige for å redusere klimagassutsleppa frå norsk sokkel. Elektrifiseringsprosjekt vil bli vurdert frå sak til sak, og må ta omsyn til konsekvensane for kraftsystemet og tilgangen på fornybar kraft for andre næringar og hushald.
• Regjeringa vil kome tilbake til korleis Hurdalsplattformas formulering om at klima og miljø skal vurderast meir heilskapleg i TFO-rundar vil bli følgt opp for rundar etter årets runde.
• I Hurdalsplattforma skriv regjeringspartia at leiting i denne stortingsperioden hovudsakeleg skal skje gjennom forutsigbar tilgang på leteareal gjennom systemet for tildeling i forhåndsdefinerte områder (TFO).
• Kvalitativ stresstesting av finansiell klimarisiko i utbyggingsplanar på sokkelen.
• Vurdere klimavirkingar av produksjons- og forbrenningsutslepp ved behandlinga av alle nye utbyggingsplanar og synleggjering av desse.

Gjennom EØS-avtalen har Noreg delteke i EUs kvotesystem (EU ETS) sidan 2008. I Noreg omfattar kvotesystemet om lag 140 verksemder i industri, olje og gass og energianlegg. I 2022 har snittprisen vore om lag 84 euro/tonn (per august 2022).

I vår la regjeringa fram ei tilleggsmelding til energimeldinga, Meld. St. 11 (2021–2022). Her går det fram at politikken til regjeringa skal støtte aktivt opp under eit grønt skifte der utsleppa frå sokkelen skal ned, og ein byggjer på kompetansen frå olje- og gassindustrien også innan nye næringsområde. Regjeringa ønskjer eit stabilt aktivitetsnivå på norsk kontinentalsokkel av olje- og gassverksemd, med auka innslag av næringar knytte til karbonfangst og -lagring, hydrogen, havvind, havbruk og mineral. Det skal leggjast til rette for at norsk kontinentalsokkel skal halde fram med å vere ein stabil og langsiktig leverandør av olje og gass til Europa i ei svært krevjande tid.

Regjeringa vil i samarbeid med næringa jobbe for at utsleppa frå olje- og gassproduksjonen på norsk sokkel blir kutta med 50 pst. innan 2030 og til netto null i 2050. Målet om 50 pst. utsleppsreduksjon følgjer også av Stortingets vedtak i samband med mellombelse endringar i petroleumsskatten i 2020. Næringa, gjennom KonKraft, legg no målet om 50 pst. utsleppsreduksjon til grunn i den vidare oppfølginga mot måloppnåing i 2030. Store utsleppsreduksjonar på sokkelen er viktig for å kutte norske utslepp. Regjeringa har eit nasjonalt mål om å omstille både kvotepliktig og ikkje-kvotepliktig sektor.

Regjeringa vil styrkje arbeidet med klimarisiko i sektoren, og Olje- og energidepartementet har difor, jf. Meld. St. 11 (2021–2022), presisert i PUD-/PAD-rettleiinga at rettshavarane i uvisseanalysen sin knytt til nye utbyggingsplanar skal inkludere ei kvalitativ stresstesting mot finansiell klimarisiko ved at balanseprisen til utbygginga blir samanlikna med ulike scenario for olje- og gassprisbanar som samsvarer med mål i Parisavtalen, irekna 1,5-gradarsmålet.

Regjeringa vurderer klimaverknader av produksjons- og forbrenningsutslepp ved behandlinga av alle nye planar for utbygging og drift (PUD). Olje- og energidepartementet vil synleggjere vurderingane av forbrenningsutslepp ved framtidige vedtak knytte til søknad om godkjenning av plan for utbygging og drift. For utbyggingar som blir lagde fram for Stortinget før sluttbehandling i departementet, vil vurderingar som departementet har gjort av forbrenningsutslepp, inngå i saksframlegget for Stortinget. I næringa blir det arbeidd med fleire utbyggingsplanar som, dersom desse blir vedtekne, vil bli lagde fram for Stortinget våren 2023. Som del av den samla behandlinga av desse tek Olje- og energidepartementet sikte på å få gjennomført ei oppdatert, ekstern utgreiing av netto utsleppseffektar både knytte til desse prosjekta samla og meir generelt til utslepp frå norsk produksjon. Ei slik utgreiing blir gjord offentleg tilgjengeleg.

3.2.5 Oppvarming, fluorgassar og andre kjelder

3.2.5.1 Status for sektorane

Utslepp frå oppvarming i andre næringar og hushald, produkt med fluorgassar (f-gassar) og andre kjelder ikkje allereie nemnde utgjorde i 2020 2,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, rundt 6 pst. av dei totale utsleppa eller rundt 11 pst. av dei ikkje-kvotepliktige utsleppa. Utsleppa vart reduserte med om lag 5 pst. frå 2019 til 2020, og framskrivne utslepp viser ein reduksjon på 38 pst. til 2030.

Figur 3.9 Utslepp frå oppvarming i andre næringar og hushald, produkt med fluorgassar (f-gassar) og andre kjelder i 2020.

¹ Dei førebelse utsleppstala inneheld ikkje informasjon på dette detaljnivået, og utsleppstala for 2021 er difor estimerte for enkelte av kjeldene.

Kjelder: Finansdepartementet, Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå

Figur 3.10 viser historisk utvikling og pårekna framtidig utvikling i utslepp med vedteken politikk.

Forstørr bilde

Figur 3.10 Historiske utslepp og framskriving for oppvarming, f-gassar og andre kilder.

Kjelder: SSB, Miljødirektoratet og Finansdepartementet

3.2.5.2 Regjeringa sitt arbeid for å redusere utslepp i sektorane

Klimaavgiftene er det viktigaste verkemiddelet for å redusere utsleppa. Regjeringa foreslår i budsjettet for 2023 å

• auke det generelle nivået på CO₂-avgifta for ikkje-kvotepliktige utslepp i tråd med ei opptrapping til 2000 2020-kroner per tonn CO₂ i 2030
• innføre avgift på SF₆

Verkemiddel og politikk regjeringa arbeider med

• ei gradvis utfasing av bruken av naturgass til mellombels byggvarme og byggtørk fram mot 2025

I budsjettforslaget blir opptrappingsplanen for CO₂-avgifta følgd opp gjennom at regjeringa foreslår å auke det generelle nivået på klimaavgiftene til 952 kroner per tonn CO₂ i 2023. Dette vil verke inn på utsleppa frå oppvarming av bygg og bruk og behandling av F-gassar. I tillegg foreslår regjeringa å innføre avgift på SF₆. Satsen er foreslått sett til det generelle nivået for ikkje-kvotepliktige utslepp av klimagassar, medan satsen for SF₆ som inngår i produkt, er sett til 20 pst. av satsen for rein SF₆. Begge satsene vil trappes opp frem mot 2030.

Det har også i seinare år vore jobba for å auke informasjonen og tilsynet med regelverket for dei fluorhaldige gassane HFK. Miljødirektoratet har mellom anna betra rettleiinga om fluorhaldige gassar på nettsidene sine.

Den gradvise opptrappinga av CO₂-avgifta er eit viktig verkemiddel for å fase ut bruken av naturgass i mellombels byggvarme og byggtørk. Miljødirektoratet greier no ut potensial for utsleppskutt på byggjeplassar der tiltak for utfasing av bruk av naturgass til mellombels byggvarme og byggtørk er ein del av utgreiinga. Behovet for ytterlegare verkemiddel for å fase ut bruken av naturgass vil bli vurdert når utgreiinga er levert.

3.2.6 Skog- og arealbruk

3.2.6.1 Status for skog- og arealbrukssektoren

Forpliktinga for skog og arealbrukssektoren er at samla utslepp i sektoren ikkje skal vere større enn samla opptak i sektoren i sum for periodane 2021–2025 og 2026–2030 (den såkalla «netto-null-forpliktinga»).

Framskrivingane til NIBIO indikerer at Noreg ligg an til å få eit samla årleg netto-utslepp (dvs. et gap til netto-null-forpliktinga) på om lag 6,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar frå skog og annan arealbruk i perioden 2021–2025. Viss Noreg nyttar ein kompensasjonsmekanisme i EU-regelverket, kan det samla årlege utsleppsgapet for skog- og arealbrukssektoren bli 3,2 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Gapet har endra seg sidan førre framskriving (2019), då det var 2,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar utan kompensasjonsmekanismen, og 1,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar med kompensasjonsmekanismen. Ein viktig årsak til det auka utsleppsgapet er endringar i metodikken for klimagassrekneskapen for sektoren. Framskrivingane er svært usikre, og vil endre seg. Sjå kap. 4.4.3 og figur 4.17 for meir informasjon om korleis gapet er berekna.

Årleg netto-opptak i skog har hatt ein nedgang sidan 2009. Det er forventa at nedgangen i netto-opptaket i skog vil halde fram dei neste tiåra utan nye tiltak. Etter kvart vil netto-opptaket flate ut og deretter auke frå 2050. Klimatiltaka i skog, nemleg skogplanteforedling, tettare planting etter hogst og gjødsling som vart iverksett frå 2016, har bidrege til å auke opptaket. Høgare aktivitet på desse områda saman med eventuelle nye tiltak for å auke opptaket i forvalta skog omtalt i tabellen over, vil kunne føre til at den fallande trenden i CO₂-opptaket snur raskare, og aukar til eit høgare nivå på lang sikt.

Tabell 3.1 viser moglege effektar av ulike skogtiltak frå Klimakur 2030 og NIBIOs tilleggsrapport til denne (2020). Det ligg ulike berekningsmetodar og føresetnadar til grunn for analysane, slik at tiltaka ikkje kan samanliknast direkte. Det vil òg vere samspeleffektar mellom tiltaka, og dei kan difor ikkje summerast direkte. Men berekningane viser likevel at den langsiktige effekten av auka innsats kan vere betydeleg, kanskje opp mot 6,5–8 mill. tonn CO₂ mot år 2100. I tillegg kjem effekten av skogplanting på nye areal.

Framskrivingane indikerer årlege utslepp frå avskoging på 2,9 mill. tonn CO₂-ekv. fram mot 2030 (ein auke på 0,5 mill. tonn frå førre framskriving som fylgje av endringar i metodikken for utsleppsrekneskapen). Avskoging er omdisponering av skog til utbygd areal (vegar, busetnader mv.), jordbruksareal og andre føremål. I Klimakur 2030 er det ikkje gjort anslag på effekten av moglege tiltak for å redusere utslepp frå avskoging. Meld. St. 13 (2020–2021) omtalar tiltak for å redusere utslepp frå nedbygging og andre arealbruksendringar, men vi har ikkje tal på kva utsleppseffekt tiltaka vil kunne ha. Det er behov for betre kunnskap om potensialet for å redusere utslepp frå nedbygging av karbonrike areal og andre arealbruksendringar. Klima- og miljødepartementet har gitt Miljødirektoratet i oppdrag å greie ut dette i samarbeid med relevante etatar.

3.2.6.2 Regjeringa sitt arbeid for å auke opptak og redusere utslepp i sektoren

Regjeringa er tydeleg på at klima og natur skal vere ei ramme rundt all politikk, og vi seier eksplisitt i Hurdalsplattformen at vi vil satse på naturbaserte løysingar på klimakrisa.

Verkemiddel og politikk regjeringa arbeidd med for å redusere utslepp frå nedbygging av karbonrike areal:

• arbeide for at kommunar, fylkeskommunar og statlege etatar skal få god rettleiing og gode verktøy slik at dei kan ta omsyn til karbonrike areal i arealplanlegginga
• sørgje for at omsynet til karbonrike areal inngår i avgjerdsgrunnlaget for statlege samferdselsprosjekt
• søke å redusere arealbeslaget i statlege vegprosjekt
• sende på høyring forslag om endringar av krav til standard i vegnormalane, som innslagspunkt for firefelts veg og auka gjenbruk av eksisterande veg i utbyggingsprosjekt
• Statlege sivile bygg: Staten skal i hovudsak løyse lokalbehova sine ved å bruke eksisterande bygningar framfor å bygge nytt. Staten må vurdere potensialet for å effektivisere, utvikle og oppgradere funksjonaliteten i eksisterande bygningar. Når det må byggast nytt, skal staten søke å avgrense arealbeslaget så mykje som mogleg. Det skal være ei høg terskel for å bygge ned karbonrike areal, likeins med dyrkbar jord og areal som er viktig for naturmangfald, kulturmiljø, grønstruktur eller friluftsinteresser.
• fortsatt sørgje for at omsynet til karbonrike areal blir vektlagt i konsesjonsbehandling for energi- og vassdragsanlegg
• vidareutvikle kunnskapsgrunnlaget om korleis ein kan redusere utslepp frå nedbygging og andre arealbruksendringar
• Utvikle eit naturrekneskap for Noreg

Det er vanskeleg å talfeste effekten av arbeidet for å redusere utslepp frå nedbygginga av skog og andre grøne areal, og kor stort potensialet er for å redusere utslepp gjennom nye tiltak og verkemiddel. Regjeringa ser behov for meir kunnskap om dette. Miljødirektoratet har, saman med aktuelle etatar, fått i oppdrag å lage ei overordna tiltaksanalyse for skog- og arealbrukssektoren, med vekt på potensialet for å redusere utslepp frå nedbygging og andre arealbruksendringar. Oppdraget har frist i februar 2023.

Rettleiing til, og føringar for, kommunal arealplanlegging

Arealbruksendringar er omtalt i Nasjonale forventningar til regional og kommunal planlegging 2019–2023. Det blir forventa at fylkeskommunar og kommunar legg vekt på arbeidet med å redusere utslepp av klimagassar, irekna utslepp frå arealbruksendringar. Regjeringa arbeidar no med nye nasjonale forventningar for 2023–2027, der dette fortsett vil vere eit aktuelt tema. Miljødirektoratet rettleier kommunar om korleis dei kan ta omsyn til skog og andre grøne areal i arealplanlegginga, både for å kutte klimagassutslepp og for å ta vare på naturmangfald og andre miljøverdiar. Statlege planretningslinjer for samordna bustad, areal- og transportplanlegging slår fast at utbyggingsmønster og transportsystem bør fremme utvikling av kompakte byer og tettstader, redusere transportbehovet og leggje til rette for klima- og miljøvenlege transportformer. Potensialet for fortetting og transformasjon bør bli utnytta før nye utbyggingsområder tas i bruk. Kommunal- og distriktsdepartementet har satt i gang eit arbeid med å gå gjennom desse planretningslinjene , slik at de også legg til rette for vekst og utvikling i områder med svak auke eller nedgang i folketal. Miljødirektoratet har utvikla eit verktøy som gjer kommunane i stand til å berekne omtrentleg klimaeffekt av planlagde arealbruksendringar.

I rettleiaren om kommuneplanens arealdel tilrår regjeringa at kommunane utarbeider ein arealrekneskap som del av kommuneplanarbeidet. Bruk av arealrekneskap er nyttig som del av kunnskapsgrunnlaget for kommuneplanens arealdel. Arealrekneskapen kan òg brukast til å framheva kvalitetane på areala som blir vurderte eller blir foreslått omdisponert til utbyggingsformål, og bidra til auka forståing for konsekvensane av arealendringar. Kommunane kan kartleggja og føra arealrekneskap over til dømes særleg karbonrike myrområde og skog for å gjera alternativvurderingar rundt omdisponering og nedbygging av særleg verdifulle areal.

Statlege samferdsleprosjekt

Samferdselsdepartementet har gitt Statens vegvesen i oppdrag å gjennomgå vegnormalane. Statens vegvesen har i svaret sitt bl.a. tilrått at det blir gjort endringar i vegnormalane med ein noko høgare terskel firefeltsveg, meir fleksibilitet i valet mellom firefeltsveg og to-/trefeltsveg, og moglegheit for fartsgrense 90 km/t, 100 km/t. eller 110 km/t for motorveg. Dei har og skissert at denne fleksibiliteten legg til rette for meir gjenbruk av veg. Endringane vil kunne gi redusert bruk av areal ved nye vegprosjekt både gjennom smalare korridorar, mjukare linjeføring og meir gjenbruk av veg. Endringane gjer det også enklare å unngå spesielt viktige areal eller naturtypar. Samferdselsdepartementet har bedt Statens vegvesen om å sende foreslåtte endringar på offentleg høyring.

Transportverksemdene arbeider også med å standardisere berekningsmetodar for klimagassutslepp frå arealendring i samband med infrastrukturprosjekt.

Statleg byggje- og eigedomsforvaltning

Kommunal- og distriktsdepartementet følger opp ambisjonane og tiltaka i strategien Ein berekraftig, kostnadseffektiv og samordna bygg- og eigedomsforvaltning, som vart presentert for Stortinget i statsbudsjettet for 2022. I statlege byggeprosjekt gir Statsbygg råd til oppdragsdepartementet om klima- og miljøvenlege løysingar.

Konsesjonsbehandling for energi- og vassdragsanlegg

Ved konsesjonsbehandling av energi- og vassdragsanlegg (vindkraft på land, vannkraft og nett) skal det leggjast vekt på at arealbruken ikkje skal vere større enn naudsynt for å realisere tiltaket. I tillegg skal det takast omsyn til karbonrike areal i behandlinga.

Naturrekneskap

Klima- og miljødepartementet har sett i gong med å utvikle eit naturrekneskap for Noreg. Naturrekneskapen vil vise kor mykje natur vi har, tilstanden til naturen og verdien av naturgodane. Med naturrekneskapen kan vi overvake korleis naturen blir påverka av menneskeleg aktivitet og kva nedbygging kostar i tap av natur og naturgode.

3.2.6.3 Regjeringens arbeid for å redusere utslepp frå andre arealbruksendringer

Politikk og verkemiddel regjeringa arbeidd med for å redusere utslepp frå andre arealbruksendringer:

• vurdere kva slags krav og prosedyrar som skal gjelde ved omdisponering av skogareal til beite for å sikre at tiltaket ikkje omgår foryngingsplikta
• halde fram med å restaurere myr og anna våtmark

Restaurering av myr og anna våtmark

Løyvinga til restaurering av myr og anna våtmark vart auka i RNB og er for 2022 samla på om lag 29 mill. kroner. Miljødirektoratet leier arbeidet etter ein oppdatert plan for perioden 2021–2030. Meir erfaring gjer at ein får ei stadig meir kostnadseffektiv restaurering. Restaureringa skjer mellom anna i samarbeid med Statsskog på deira areal. Fleire kommunar er òg involverte.

Omdisponering av skog til beite

Regjeringa vil vurdere regelendring som sikrar at omgjering av skog til beite er basert på reelle behov for beiteareal. I klimameldinga frå 2021, lagt fram av regjeringa Solberg, er eit forslag om å vurdere kva for krav og prosedyrar som skal gjelde ved omdisponering av skogareal til beite for å sikre at tiltaket ikkje omgår foryngingsplikta. Regjeringa vil sjå nærmare på dette forslaget.

Vurdering av forbod mot nye torvuttak. Innfasing av torvfrie produkt

Miljødirektoratet har fått i oppdrag å greie ut konsekvensane av eit forbod mot å opne nye torvuttak. I mellomtida blir det sett på som ei nasjonal og vesentleg regional interesse å forhindre utnytting av nye myrområde til torvuttak. Nye arealplanar som bryt med denne føringa, kan gje grunnlag for statleg motsegn (presisert i rundskriv T-2/16). Miljødirektoratet arbeider med innfasing av nye torvfrie produkt i samarbeid med næringsaktørane.

3.2.6.4 Regjeringa sitt arbeid for å auke opptaket i forvalta skog

Det er viktig for regjeringa å føre vidare og vurdere å styrkje eksisterande klimatiltak i skog for å auke opptaket. Regjeringa vil eventuelt leggje vekt på tiltak som har positiv effekt for klimaet og positiv eller akseptabel effekt for miljøet. Regjeringa foreslår å vidareføre løyvinga til skog, klima og energitiltak over budsjettet til Landbruks- og matdepartementet. I jordbruksoppgjeret i år ble partane einige om å auke tilskotta til skogforvaltning med 37 mill. kroner, noko som også vil bidra til å styrke CO₂-opptaket i skog.

Regjeringa har sendt på høyring forslag til endringar i forskrift om berekraftig skogbruk. Forslaget inneber at plikta skogeigar har til å forynge etter hogst blir tydlegare, mellom anna ved at det blir innført krav om godkjenning av forynging med andre treslag der det tidlegare har stått barskog. Videre vil berre bartre bli rekna som teljande treslag etter minstekravet til plantetettleik i lova. Målet med endringane er å bidra til å styrke arbeidet med forynging etter hogst, slik at langsiktig skogproduksjon og CO₂-opptaket aukar. Forslaget vil leggje til rette for at skogforynging skjer med treslag som utnyttar veksttilhøva best på den einskilde lokaliteten, samtidig som det er rom for eit variert og mangfaldig skogbilde. Endringa vil eventuelt tre i kraft i 2023.

Regjeringa vil vurdere nye klimatiltak i forvalta skog som har høgt potensial for auka opptak og er enkle å implementere. Dette gjeld spesifikt styrka ungskogpleie og stubbebehandling mot rotròte.

Tidspunktet for hogst påverkar også evna skogen har til å ta opp CO₂ og lagre karbon over lang tid. I Meld. St. 13 (2020–2021) Klimaplan for 2021–2030 frå 2021, lagt fram av regjeringa Solberg, er det eit forslag om å innføre eit krav om minstealder for hogst på nivå med PEFC. Regjeringa vil vurdere dette forslaget. Regjeringa har også bedt NIBIO om å kartleggje årsaker til at skogeigar avverkar skog før hogstmoden alder. Oppdraget har frist august 2023. Basert på dette vil det bli vurdert om det er behov for verkemiddel for å fremme seinare hogst med sikte på å styrke karbonopptaket i skogen.

Vidare kan CO₂-opptaket i skog auke om skogarealet bli utvida. Det kan mellom anna skje ved å plante skog på område som ikkje er skog i dag eller på areal under gjengroing. Regjeringa har bedt Miljødirektoratet og Landbruksdirektoratet om å ferdigstille forslag til rammeverk for ei ordning for skogplanting på nye areal som klimatiltak med klare miljøkriterium.

3.2.6.5 Regjeringa sitt arbeid for å auke karbonlager i matjord

Regjeringa har mål om å auke karbonlagringa også i matjord. Ei fyrste viktige oppgåve er å redusere nedbygging av jord. Gjeldande jordvernmål er å redusere omdisponeringa til under 3 000 dekar årleg, eit mål som vart nådd i 2021, og regjeringa jobbar no med å oppdatere jordvernstrategien. Målet er vidare å bremse tap av karbon frå jorda som til ei kvar tid er i drift, og snu tapet til eit opptak. I Nasjonalt miljøprogram i jordbruket som skal gjelde frå 2023 blir det innført tilskot for driftsformer som er til hjelp for jordhelse og jordkarbon. I jordbruksoppgjeret 2022 vart det sett av midlar til å etablere overvakingssystem for jordbruksjord med sikte på at vi kan halde oversikt over utviklinga og måle resultata av innsats som blir gjort for å behalde eller auke karboninnhaldet i jord.