4 Noregs forpliktingar

4.1 Innleiing

I klimalova har Noreg lovfesta klimamål for 2030 og 2050. Ifølgje klimalova § 6 skal det gjerast greie for utviklinga i utslepp og opptak av klimagassar og for framskrivingar av utslepp og opptak, korleis Noreg kan nå klimamåla, og gjennomføringa av dei, som nemnt i §§ 3–5, også innanfor eit klimasamarbeid med EU om felles oppfylling av klimamål.

Det skal òg ifølgje klimalova gjerast greie for Noregs karbonbudsjett. Med samarbeidet med EU har Noreg eit utsleppsbudsjett for ikkje-kvotepliktige utslepp i perioden 2021–2030.

Kapittel 4.2 gjev eit oversyn over norske klimamål. Vidare viser kapittel 4.3 historiske utslepp og opptak og ny utsleppsframskriving. I kapittel 4.4 blir det gjort greie for status for oppfylling av avtalen med EU og Noregs utsleppsbudsjett under innsatsfordelingsforordninga og netto-null-forpliktinga for skog- og arealbruk. Kapittelet inkluderer også ei oversikt over den estimerte effekten av politikk og verkemiddel regjeringa arbeider med. I kapittel 4.5 blir det rapportert på det nasjonale omstillingsmålet og indikatorar for grøn omstilling.

4.2 Norske klimamål

4.2.1 Klimamål for 2030 under Parisavtalen

Noregs klimamål for 2030 under Parisavtalen er å redusere utsleppa av klimagassar med minst 50 pst. og opp mot 55 pst. i 2030 samanlikna med nivået i 1990. Dette målet er lovfesta i klimalova. Noreg vil innan 31. desember 2024 for første gong rapportere til FN om målet sitt under Parisavtalen. Rapporteringa skal mellom anna innehalde informasjon for å måle framgang i implementeringa og korleis 2030-målet vårt blir oppnådd.

Forstørr bilde

Figur 4.1 Korleis klimamåla til Noreg for 2030 heng saman.

Samarbeid med EU om å nå Noregs klimamål for 2030 under Parisavtalen

EU, Island og Noreg vart i 2020 samde om å samarbeide om å oppfylle dei respektive klimamåla våre for 2030 under Parisavtalen. Noreg forplikta seg da til å samarbeide med EU om å redusere utsleppa med minst 40 pst. innan 2030 samanlikna med 1990-nivået.

Etter at vi inngjekk klimaavtalen, har både EU, Island og Noreg forsterka dei respektive klimamåla sine for 2030. I 2020 forsterka Noreg klimamål for 2030 under Parisavtalen til å redusere utslepp med minst 50 og opp mot 55 pst. innan 2030. EU forsterka også målet sitt under Parisavtalen til eit mål om å kutte nettoutsleppa av klimagassar med minst 55 pst. innan 2030 samanlikna med 1990. Island har forsterka sitt mål til minst 55 pst. reduksjon i 2030 samanlikna med 1990.

Klimaavtalen med EU inneber at Noreg tek del i EUs klimaregelverk frå 2021 til 2030. Klimaregelverket i dag er innretta til å nå eit mål om 40 pst. utsleppsreduksjon innan 2030. Som følgje av at dei har forsterka klimamålet sitt, vil dei òg revidere klimaregelverket som skal sikre at EU greier å nå målet. EU-kommisjonen la i 2021 fram forslag til forsterka klimaregelverk. Desse forslaga er til behandling i EU. Det er venta at det nye klimaregelverket vil bli vedteke i EU i 2023. Etter at regelverket er vedteke i EU, vil Noreg ha ein formell dialog med EU om, og eventuelt på kva vilkår, dei ulike delane av klimaregelverket skal gjerast gjeldande for Noreg. Regjeringa ønskjer å føre vidare klimasamarbeidet med EU og arbeider ut frå at vi òg skal oppfylle det forsterka målet under Parisavtalen i samarbeid med EU. Vidareføring av klimaavtalen med EU vil innebere norsk deltaking i dei vesentlegaste delane av det forsterka klimaregelverket. Ved å etterleve kravene i EUs forsterka klimaregelverk vil Noreg samtidig kunne nå det forsterka klimamålet vårt for 2030 om å redusere utsleppa med minst 50 og opp mot 55 pst.

Klimaavtalen med EU inneber at Noreg tek del i EUs klimaregelverk frå 2021 til 2030. EUs klimaregelverk består av tre pilarar:

1. Innsatsfordelingsforordninga, som etablerer nasjonale mål for utsleppskutt innanfor transport, jordbruk, avfall og bygg og delar av industri- og petroleumssektoren
2. Klimakvotesystemet, som set eit felleseuropeisk tak på utsleppa frå industri, energiforsyning, petroleumsutvinning og luftfart
3. Skog- og arealbruksregelverket, med mål om at det ikkje skal vere utslepp frå skog og arealbrukssektoren samla sett (netto-null-utslepp)

Innsatsfordelinga – nasjonale mål for kutt i ikkje-kvotepliktige utslepp

Den første pilaren omhandlar ikkje-kvotepliktige utslepp. Ikkje-kvotepliktige utslepp består i hovudsak av utslepp frå transport, jordbruk, bygg-og avfall, men også energiproduksjon, luftfart, industri og petroleumsverksemda har utslepp som ikkje er kvotepliktige. Målet som Noreg har for ikkje-kvotepliktige utslepp, er på 40 pst. utsleppsreduksjon innan 2030 samanlikna med 2005-nivå.

EU har som nemnt forsterka klimamålet sitt for 2030. Kommisjonen har difor foreslått å forsterke innsatsfordelinga slik at ho gjev eit større bidrag til oppfylling av klimamålet. Kommisjonen foreslår å auke ambisjonsnivået for utslepp som skal kuttast i ikkje-kvotepliktig sektor frå 30 pst. til 40 pst. frå 2005 til 2030. Kvart land må bidra meir til oppfyllinga gjennom auka nasjonale mål. Måla blir fordelte etter den same fordelingsmekanismen som tidlegare (BNP per innbygger og kostnadseffektivitet), men no i spennet 10 til 50 pst. Noreg er ikkje omtalt i forslaget, men ut frå måla som er foreslått for samanliknbare land, vil vi ved ei oppdatering av klimaavtalen med EU truleg få eit mål om å kutte utsleppa med 50 pst. Målet blir rekna om til eit utsleppsbudsjett for kvart av åra i perioden 2021 til 2030. Regjeringa vil difor ta høgd for og planleggje for å redusere dei ikkje-kvotepliktige utsleppa med 50 pst. innan 2030. Sjå nærmare om Noregs utsleppsbudsjett for ikkje-kvotepliktige utslepp i kapittel 4.4.2.

Regelverket opnar for at utsleppsbudsjettet frå kvart av landa kan oppfyllast gjennom utsleppsreduksjonar i heimlandet, overføring av ei avgrensa mengd kvotar frå kvotesystemet til EU og gjennom overføring av utsleppseiningar frå andre europeiske land. Budsjettet er rettsleg bindande, og etterlevinga blir overvakt og handheva av ESA og EFTA-domstolen.

For å rekne om dei ulike klimagassane til CO₂-ekvivalentar blir det brukt ei måleeining som heiter globalt oppvarmingspotensial. Det formelle utsleppsbudsjettet som vart fastsett av EFTAs overvakingsorgan (ESA) i juli 2021, er basert på vektingsfaktorar frå FN klimapanels femte hovudrapport (AR5). I Meld. St. 13 og i klimalovrapporteringa for året er det framleis vektingsfaktorar henta frå FN klimapanels fjerde hovudrapport (AR4) som blir brukte. Frå og med 2023 er det dei nye vektingsfaktorane frå AR5 som vil nyttast i internasjonal rapportering av utsleppsrekneskapen og i rapporteringa til Stortinget. For meir informasjon, sjå boks 4.2.

Kvotesystemet – felleseuropeisk utsleppstak

Den andre pilaren omhandlar kvotepliktige utslepp frå industri, petroleumsutvinning, energiforsyning og luftfart. Kvotemengda blir gradvis redusert til ein reduksjon på 43 pst. i 2030 samanlikna med 2005. Reduksjonen skjer samla for alle verksemder i Europa som deltek i kvotesystemet.

Om lag halvparten av norske utslepp er inkluderte i kvotesystemet. Norske kvotepliktige verksemder bidreg på linje med kvotepliktige verksemder i dei andre europeiske landa til at målet blir nådd, og utsleppsreduksjonane innanfor kvotesystemet blir vurderte samla for EU, Island og Noreg.

Gjennom EØS-avtalen har Noreg delteke i EUs kvotesystem (EU ETS) sidan 2008. I Noreg omfattar kvotesystemet om lag 140 verksemder. I luftfarten er det seks kvotepliktige operatørar som rapporterer til Noreg. Frå og med 2012 har luftfarten innanfor EØS vore inkludert i kvotesystemet. Bedrifter som deltek i kvotesystemet, blir stilte overfor valet om å redusere eigne utslepp eller kjøpe kvotar. Der utsleppsreduksjonar er kostbare, vil bedriftene velje å kjøpe kvotar, medan dei minst kostbare utsleppsreduksjonane blir gjennomførte. Kvotesystemet vil dermed bidra til vesentleg å redusere utsleppa for dei deltakande landa sett under eitt. Om utsleppsreduksjonane skjer i bedrifter lokaliserte i Noreg eller i EU, påverkar ikkje måloppnåinga til Noreg innafor avtala med EU. Ettersom Noreg og EU har separate mål under Parisavtalen, er det nødvendig å gjennomføre eit mellomstatleg oppgjer for å fordele klimaeffekten av kvotesystemet. Utsleppsreduksjonane Noreg får tildelt i dette oppgjeret, blir rekna inn i måloppnåinga av Noreg sitt mål under Parisavtalen.

EU har som nemnt forsterka klimamålet sitt for 2030. Kommisjonen har difor foreslått å forsterke kvotesystemet slik at det gjev eit større bidrag til oppfylling av klimamålet. Kommisjonen foreslår eit auka ambisjonsnivå der samla utslepp skal kuttast med 61 pst. frå 2005 til 2030. Kommisjonen foreslår òg å utvide systemet. Utslepp frå skipsfart er foreslått inkludert i det vanlege kvotesystemet, medan utslepp frå vegtrafikk og bygg kan bli kvotepliktige i eit eige lukka kvotesystem der alle kvotar blir auksjonerte. Kommisjonen foreslår òg å opprette eit klimafond, delvis finansiert over EUs budsjett, som skal brukast til å kompensere utsette grupper som følgje av det nye kvotesystemet for vegtrafikk og bygg.

Forstørr bilde

Figur 4.2 Historiske kvoteprisar og estimerte framtidige kvoteprisar (løpande) i euro per tonn CO₂-ekvivalentar. Dei historiske prisane er årlege gjennomsnitt. Future-prisar er snitt 20 siste handeldagar.

Kjelde: Refinitiv 2022

Tabell 4.1 Historiske kvoteprisar, årleg snitt, euro per tonn:

Skog og arealbruksregelverket – netto-null-utslepp

Den tredje pilaren i samarbeidet med EU omfattar menneskeskapte opptak og utslepp av klimagassar frå skog og annan arealbruk. Dagens EU-regelverk for skog og annan arealbruk (LULUCF) gjev landa ei forplikting om at utsleppa ikkje skal overskride opptaka frå sektoren (den såkalla netto-null-forpliktinga), som vil gjelde for perioden 2021–2030. Den eksisterande forpliktinga inkluderer forvalta skog, avskoging, påskoging, dyrka mark, beitemark og våtmark i tillegg til karbon i treprodukt. Utslepp og opptak som følgjer av overgang frå ein av desse kategoriane til ein annan, blir rekna med, likeins endringar i lageret av karbon i treprodukt. Det er særleg hogstnivå (relativt til nivået i referansebanen) og arealbruksendringar som avskoging, planting av skog og naturleg attgroing som påverkar opptaket og utsleppa. Når matjord, skog og myr blir bygd ned for å gjere plass til hus, fritidsbusetnader, næringsbygg og vegar, aukar utsleppa, medan tilvekst i ståande skog står for eit stort opptak som kan aukast gjennom målretta skjøtselstiltak.

Regelverka for dei tre pilarane opnar for ulike former for fleksibel gjennomføring både innanfor ein pilar og mellom pilarar. Om land kuttar utsleppa eller aukar opptaket meir enn forpliktinga, kan dei selje overskotet. Til dømes kan EU-landa, Noreg og Island overføre utsleppseiningar for ikkje-kvotepliktige utslepp seg imellom. Eit utsleppsgap i skog- og arealbrukssektoren kan bli dekt inn gjennom ytterlegare kutt innanfor ikkje-kvotepliktige sektorar i eige land eller ved å handle utsleppseiningar frå andre land som har overskot innanfor ikkje-kvotepliktige sektorar eller skog- og arealbrukssektoren. Noreg og åtte andre land kan òg bruke ei avgrensa mengd kvotar frå EUs kvotehandelssystem til å oppfylle målet innanfor innsatsfordelingsforordninga og dermed indirekte skog- og arealbrukssektoren. Gjeldande klimaregelverk og klimaavtalen med EU er nærmare omtalte i Prop. 94 S (2018–2019).

EU har som nemnt forsterka klimamålet sitt under Parisavtalen for 2030. Kommisjonen har difor foreslått å forsterke skog- og arealbruksregelverket slik at det gjev eit bidrag til oppfylling av klimamålet. Kommisjonen har foreslått å gå bort frå «netto-null-forpliktinga» for perioden 2021–2030 og foreslår i staden eit mål om å auke nettoopptaket i skog- og arealbrukssektoren i EU til 310 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2030. Det er 42,3 mill. tonn høgare enn gjennomsnittsopptaket i perioden 2016–2018, som blir ny referanseperiode.

Kommisjonen foreslår å fordele målet om auke i netto-opptak ved å setje eit mål for det einskilde medlemslandet som i sum gjev 310 mill. tonn netto-opptak i EU. Dei nasjonale måla for 2030 er baserte på at kvart land skal halde ved lag gjennomsnittsopptaket sitt i 2016–2018 og i tillegg ta ein del av differansen mellom EU-målet på 310 mill. tonn og gjennomsnittsopptaket i EU i 2016–2018. Denne delen blir berekna ut frå storleiken på forvalta areal i landet sett i høve til samla forvalta areal i EU. Forvalta areal er areal som er påverka av menneskeleg aktivitet. Kommisjonen foreslår nasjonale årlege mål frå 2026 som følgjer ei lineær opptrapping til landa sine 2030-mål.

Forslaget inneber òg ei vesentleg forenkling av regelverket ved at ein går bort frå EU-spesifikke bokføringsreglar for kvar arealkategori til historiske tal for utslepp og opptak i tråd med FNs reknereglar. Det gjev meir objektivitet og transparens og inneber ei betydeleg administrativ forenkling.

Frå 2031 foreslår Kommisjonen at jordbruk blir slått saman med skog- og arealbrukssektoren til ein ny jord-, skog- og arealbrukssektor (AFOLU) og med eit mål om at den nye sektoren samla sett skal vere klimanøytral på EU-nivå frå 2035.

4.2.2 Nasjonalt omstillingsmål for heile økonomien

Som eit delmål på vegen mot netto-null-utslepp og lågutsleppssamfunnet har regjeringa sett eit omstillingsmål for heile økonomien i 2030. Dette er i regjeringsplattforma formulert som eit mål om å kutte norske utslepp med 55 pst. samanlikna med 1990. Det inneber at regjeringa har eit nasjonalt mål om å omstille både kvotepliktig og ikkje-kvotepliktig sektor. Hensikta er at heile det norske næringslivet skal omstille seg i retning lågutsleppssamfunnet.

Det norske omstillingsmålet, klimaforpliktinga under FN og avtala med EU supplerer kvarandre. Målet frå Hurdalsplattforma vil ikkje meldast inn som nytt mål under Parisavtalen eller lovfestast i klimalova. Fleire EU-land har tilsvarende eigne nasjonale klimamål for utsleppskutt og er samtidig del av eit felles system for å oppnå internasjonale klimaforpliktingar, slik tilfellet også vil være for Noreg.

Noreg er ein liten, open økonomi som har stor handel med andre land. EU er ein viktig marknad for Noreg, og dei auka klimaambisjonane til EUs inneber betydelege endringar i rammevilkåra, som vil påverke norsk næringsliv og framtidige eksportmoglegheiter. For å nå klimamålet må vi i gang med ein rask og brei innsats som omfattar heile økonomien. Klimaavgifter og kvotesystemet vil framleis vere heilt sentrale verktøy for å redusere utslepp. Eit nasjonalt omstillingsmål skal bidra til å framskunde omstilling utover det verkemiddelbruken i dag har bidrege til, irekna raskare teknologiskifte. Ved å starte omstillinga til eit lågutsleppssamfunn tidleg vil vi leggje til rette for grøn verdiskaping og gje norske verksemder eit forsprang i det grøne skiftet.

Målet skal nåast gjennom ein ambisiøs og ansvarleg klimapolitikk, og vi er avhengige av både norsk og internasjonal teknologiutvikling for å kunne oppnå det. Kva konkrete tiltak som skal gjennomførast, vil bli vurdert løpande ut frå kva som er mest tenleg i eit langsiktig omstillingsperspektiv, og vurdert i samråd med næringslivet. Målet skal fremje ei fornuftig langsiktig omstilling for heile økonomien og fremje teknologiutviklinga vi er avhengige av. Det skal leggjast vekt på at norsk næringsliv skal vere konkurransedyktig i framtida, og det blir lagt til grunn at Noreg framleis skal ha overskot i kraftbalansen. Målet skal ikkje medføre ein lite effektiv klimapolitikk eller uforholdsmessig dyre tiltak.

Mange teknologiprosjekt kan ha lang og ei ikkje føreseieleg utviklingstid, men gje betydelege utsleppskutt på sikt. Ved store punktutslepp vil ein til dømes kunne få betydelege bidrag til norske utsleppskutt idet gammal teknologi blir erstatta med ny. Det betyr at ein ikkje kan forvente ei lineær utvikling i utsleppsreduksjonar. Elektrifisering av fossil energibruk og nytt kraftforbruk, til dømes i industrien, krev tilstrekkeleg kraftproduksjon og nettkapasitet. Elektrifiseringsprosjekt på sokkelen vil bli vurderte frå sak til sak og må ta omsyn til konsekvensane for kraftsystemet og tilgangen på rimeleg fornybar kraft for andre næringar og hushalda.

4.2.3 2050-målet

Noreg har lovfesta eit mål om å bli eit lågutsleppssamfunn i 2050. Formålet med å lovfeste målet om lågutsleppssamfunnet er å leggje til rette for ei langsiktig omstilling i klimavennleg retning i Noreg. Med lågutsleppssamfunn er det meint eit samfunn der klimagassutsleppa, ut frå beste vitskaplege grunnlag, utsleppsutviklinga globalt og nasjonale omstende, er reduserte for å motverke skadelege verknader av global oppvarming som beskrive i Parisavtalen. Vidare er det lovfesta at utsleppa skal reduserast i storleiksorden 90 til 95 pst. frå utsleppsnivået i referanseåret 1990. Ved vurdering av måloppnåing av klimamålet for 2050 skal det takast omsyn til effekten av norsk deltaking i det europeiske klimakvotesystemet for verksemder.

Klimalova er ikkje til hinder for at Noreg kan gjennomføre målet saman med EU. Eit klimasamarbeid med EU kan gje eit viktig bidrag til utsleppsreduksjonar nasjonalt og til den langsiktige omstillinga av det norske samfunnet som klimalova fremjar.

Fleire land, inkludert EU, har sett mål om netto-null-utslepp eller karbonnøytralitet i 2050. Dette er forskjellig frå Noreg som har eit mål om å bli eit lågutsleppssamfunn og redusere utsleppa med 90–95 pst. Eit mål om netto-null-utslepp ville for Noreg resultert i eit lågare ambisjonsnivå for utsleppsreduksjonar enn det eksisterande 2050-målet. Grunnen er at Noreg har eit stort CO₂-opptak i ståande skog som ville blitt rekna med i vurderinga av måloppnåinga. Framskrivingar for skog- og arealbrukssektoren indikerer at nettoopptaket frå skog- og arealbrukssektoren vil halde seg høgt, men fell fram mot 2050 før det aukar igjen.

4.3 Utslepp og opptak av klimagassar

4.3.1 Innleiing

Ifølgje klimalova skal det gjerast greie for utviklinga i utslepp og opptak av klimagassar og for framskrivingar av utslepp og opptak. I dette kapittelet blir det gjort greie for dette.

4.3.2 Historiske utslepp og opptak

Dei norske utsleppa av klimagassar var i 2021 på 49,1 mill. tonn CO₂-ekvivalentar utanom skog- og arealbrukssektoren, viser førebelse tal frå SSB. Endelege tal for 2021 publiserast i november. Utsleppa er så å seie uendra frå 2020, med ein nedgang på 0,3 pst. Dette skjer etter ein markert reduksjon mellom 2019 og 2020, som i stor grad var ei følgje av koronapandemien.

Utsleppa har gått ned seks år på rad og var i 2021 på det lågaste sidan 1992. Utsleppa frå olje- og gassutvinning gjekk mykje ned mellom 2020 og 2021 fordi Hammerfest LNG var stengd ned i heile 2021 som følgje av brannen i september 2020. Dei andre store sektorane (industri, vegtrafikk og annan transport) hadde av ulike grunnar høgare utslepp i 2021 enn i 2020.

Utsleppa i 1990 var på 51,4 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Utsleppa i 2021 ligg 4,5 pst. under 1990-nivået. I same perioden har befolkninga auka med i overkant av 27 pst. (1,16 mill. personar), og brutto nasjonalprodukt (BNP) er om lag dobla. Dermed er utsleppsintensiteten (utslepp per produksjon i kroner) fallen til litt under halvparten av nivået i 1990. Norsk økonomi har òg blitt mindre energiintensiv i og med at energiforbruket har auka med om lag 21 pst. sidan 1990.

Til Nasjonalbudsjettet for 2023 er det utarbeidd nye framskrivingar av norske klimagassutslepp. Framskrivingane byggjer på vurderingar av underliggjande utviklingstrekk i norsk og internasjonal økonomi, mellom anna forhold knytte til teknologi og befolkning. I tråd med internasjonale retningslinjer er framskrivingane baserte på ei vidareføring av måten klimapolitikken er innretta på i dag, både i Noreg og internasjonalt.

Figur 4.3 viser utslepp frå 1990 fordelte på sektorar og framskrivne utslepp til 2030. I tiilegg kjem utslepp og opptak frå skog- og arealbrukssektoren. I framskrivinga ligg overslaget for utsleppa av klimagassar om lag 10,6 mill. tonn CO₂-ekvivalentar lågare i 2030 enn i 2021. Om lag 55 pst. av utsleppsreduksjonen er berekna å komme i ikkje-kvotepliktige utslepp, der utsleppa er berekna å gå ned med i underkant av 5,8 mill. tonn frå 2021 til 2030. Kvotepliktige utslepp er berekna å gå ned med om lag 4,7 mill. tonn i den same perioden.

Forstørr bilde

Figur 4.3 Sektorvise utslepp, historiske og framskriving til 2030.

Kjelder: Finansdepartementet, Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå

Utslepp av CO₂ utgjorde 83 pst. av dei samla utsleppa i 2021, medan resten kjem av utslepp av metan (CH₄), lystgass (N₂O) og fluorhaldige klimagassar (HFK-ar, PFK-ar og SF₆). Medan utsleppa av CO₂ er vurderte i framskrivinga til å gå ned med i underkant av 24 pst. frå 2021 til 2030, er det berekna at nedgangen blir mindre for andre klimagassar. Utsleppa av andre klimagassar enn CO₂ er samla venta å minke frå 8,1 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2021 til i 7,3 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2030.

Figur 4.4 viser kvotepliktige og ikkje-kvotepliktige utslepp fordelte på sektor. Omtrent halvparten av dei norske utsleppa av klimagassar er kvotepliktige, som inneber at dei er omfatta av kvotesystemet til EU (EU ETS), sjå nærmare omtale i kapittel 4.2.1. For industrien, petroleumsnæringa og luftfarten er den største delen av utsleppa kvotepliktige. I energiforsyninga er under halvparten av utsleppa kvotepliktig.

Forstørr bilde

Figur 4.4 Fordeling kvotepliktige og ikkje-kvotepliktige utslepp i 2021.

¹ Utslepp frå luftfart innad i eller innanfor EØS-området er kvotepliktige. Innan luftfarten er det nokre utslepp som verken er inkluderte i dei kvotepliktige utsleppa eller i ikkje-kvotepliktige utslepp slik dei er definerte under EUs innsatsfordeling. Desse utsleppa er inkluderte i dei kvotepliktige utsleppa her.

² Oppvarming i primærnæringar, bygg og anlegg, tenesteyting og hushald.

Kjelde: Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå

Frå 2020 til 2021 gjekk dei kvotepliktige utsleppa ned med 3 pst., frå 24,4 mill. tonn CO₂-ekvivalentar til 23,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. I framskrivingane er det venta ein nedgang i dei kvotepliktige utsleppa med om lag 4,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, eller om lag 20 pst. frå 2021 til 2030. Samanlikna med 2005 svarer det til ein nedgang på 8,7 mill. tonn, eller om lag 31 pst. Dei største kutta framover er venta i utslepp frå olje- og gassproduksjonen.

Dei ikkje-kvotepliktige utsleppa er mellom anna utslepp frå vegtrafikk og annan transport utanom luftfarten, jordbruk og ein del andre kjelder. Basert på dei førebelse tala for 2021 har Miljødirektoratet estimert at dei ikkje-kvotepliktige utsleppa i 2021 var på 25,4 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, som svarer til ein auke på 2 pst. frå 2020. Transport stod for 61 pst. av dei ikkje-kvotepliktige utsleppa i 2021, medan jordbruk og dei andre ikkje-kvotepliktige utsleppa stod for 18 pst. og 21 pst. I framskrivinga er dei ikkje-kvotepliktige utsleppa venta å vere på om lag 19,5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2030. Dette er ein reduksjon på litt over 28 pst. samanlikna med utsleppa i 2005.

Skog tek opp store mengder CO₂. I 2020 var nettoopptaket på 20,3 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i sektoren for skog og annan arealbruk ved bruk av Klimakonvensjonens reknereglar. Sjå kapittel 4.3.2.6 for nærmare omtale.

4.3.2.1 Transport

Transport omfattar i utsleppsrekneskapen vegtransport, innanriks sjøtransport og fiske, luftfart og annan transport. Annan transport er til dømes utslepp frå anleggsmaskiner og traktorar.

Figur 4.5 Utslepp frå transport i 2020¹ fordelte på ulike kjelder (millionar tonn CO₂-ekvivalentar).

¹ Dei førebelse utsleppstala for 2021 inneheld ikkje fordeling av utsleppa mellom innanriks sjøfart og fiske og andre transportutslepp.

Kjelde: Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå

Mesteparten av utsleppa i transportsektoren er ikkje-kvotepliktige. Unntaket er utslepp frå luftfart innanfor EØS-området, også innanriks i Noreg, som i all hovudsak er underlagde kvoteplikt. Førebelse tal viser at utsleppa frå transportsektoren i 2021 var på 16,2 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, noko som svarer til rundt 30 pst. av dei totale norske klimagassutsleppa. Utsleppa var litt høgare enn i 2020. Samanlikna med 1990 har transportutsleppa auka med 27 pst. Etter å ha auka fram til 2015 har dei sidan gått ned, og utsleppa er i dag om lag på nivå med utsleppa i 2005. Utsleppa er i framskrivinga venta å gå ned fram mot 2030, hovudsakleg på grunn av auka innfasing av null- og lågutsleppsteknologi både i vegtrafikk og i annan transport.

Forstørr bilde

Figur 4.6 Utslepp frå transport – historiske utslepp og framskriving.¹

¹ Fordelinga for 2021 er ekstrapolert i og med at ein ikkje har ei slik fordeling i dei førebelse utsleppstala.

Kjelde: Finansdepartementet, Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå

4.3.2.1.1 Vegtrafikk

I 2021 viser dei førebelse tala at utsleppa frå vegtrafikk var på 8,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, noko som inneber ein auke på 17 pst. samanlikna med 1990. Utsleppa auka fram til midten av førre tiåret, med ein topp i 2015 på 10,3 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Etter det er utsleppa reduserte hovudsakleg som følgje av auka bruk av biodrivstoff og ein aukande del elbilar. Figur 4.7 viser korleis utsleppa frå vegtrafikken har utvikla seg sidan 1990, og korleis dei er forventa å utvikle seg fram mot 2030.

Figur 4.7 Klimagassutsleppa frå vegtrafikk i 2020 fordelte på ulike kategoriar køyretøy¹.

¹ Dei førebelse utsleppstala for 2021 deler ikkje utsleppa inn i ulike kategoriar køyretøy.

Kjelde: Miljødirektoratet og Statistisk Sentralbyrå.

Personbilar står for den største delen av utsleppa frå vegtrafikken. I 2020 var utsleppa frå personbilar 4,1 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, altså om lag halvparten av utsleppa frå vegtrafikken. Tunge køyretøy og varebilar står for den andre halvparten, medan motorsyklar og mopedar berre står for ein liten del av utsleppa. I dei førebelse tala for 2021 er ikkje utsleppa fordelte på ulike kategoriar køyretøy.

Med gjeldande politikk er utsleppa frå vegtransporten vurderte å minke frå 8,7 mill. tonn i 2021 til 5,3 mill. tonn i 2030. Nedgangen skriv seg først og fremst frå at det er lagt til grunn at innfasinga av låg- og nullutsleppskøyretøy vil auke ytterlegare framover. Delen elbilar av nybilsalet for personbilar har auka med opp mot 10 prosentdelar årleg dei siste åra og er dei første åtte månadene i 2022 komme opp i 76 pst. I framskrivinga i Nasjonalbudsjettet for 2023 vart det lagt til grunn at alle nye personbilar som blir selde i Noreg vil vere elektriske frå 2025. Også for varebilar er det venta at elbildelen av nysalet vil auke mykje framover. Det er vidare lagt til grunn at teknologiutviklinga for tunge køyretøy etter kvart styrkjer seg, men at denne kjem seinare og meir sakte enn for lettare bilar. Teknologien per i dag er umoden for nokre segment, og den vidare utviklinga er usikker. I framskrivingane er det lagt til grunn at innblandinga av biodrivstoff i vegtrafikk frå og med 1. januar 2023 vil vere på 13 pst. reell volumprosent i tråd med omsetningskravet.

4.3.2.1.2 Innanriks sjøfart og fiske

Utsleppa frå innanriks sjøfart og fiske var i 20208 på 3,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar og utgjorde om lag 7,5 pst. av dei totale klimagassutsleppa.

Utsleppa steig frå eit nivå på omkring 2,5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar rundt 1990 til rundt 4 mill. tonn CO₂-ekvivalentar rundt tusenårsskiftet. Utsleppa har sidan stabilisert seg på rundt 3,5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Sjøfarten er påverka av generelle konjunktursvingingar, og det er til dels store årlege variasjonar i utsleppa. Det har vore ein auke i aktiviteten i innanriks sjøfart sidan 1990, som kan forklare noko av oppgangen i utsleppa. Utsleppa frå fiske har vore relativt stabile sidan 1990. I framskrivinga viser utsleppa frå innanriks sjøfart og fiske ein nedgang til 3 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2030.

4.3.2.1.3 Luftfart

Utslepp frå luftfart innanfor EØS-området, også innanriks i Noreg, er i all hovudsak underlagde kvoteplikt. I 2020 svarte utsleppa av klimagassar frå kvotepliktig luftfart til 0,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Noko over 90 pst. av innanriks luftfart er dekt av kvotesystemet. Kvoteplikta gjeld flygingar innan EØS-området. Små kommersielle aktørar med få flygingar og låge utslepp er ikkje omfatta av kvotesystemet. Det same gjeld politi- og redningsflygingar. Utsleppa frå ikkje-kvotepliktig luftfart var på om lag 0,1 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2020.

4.3.2.1.4 Annan transport

Ikkje-veggåande køyretøy, motorreiskap og jernbane er grupperte som «annan transport». Utsleppa frå annan transport var i 2020 om lag 2,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, svarande til rundt 6 pst. av totalutsleppa av klimagassar i 2020. Utsleppa frå annan transport har auka med over 57 pst. sidan 1990. Auken kjem mellom anna av ein auke i utslepp frå anleggsmaskiner på grunn av høg aktivitet.

4.3.2.2 Jordbruk

I 2021 var utsleppa frå jordbrukssektoren på 4,6 mill. tonn CO₂-ekvivalentar.9 Dette er cirka 9 pst. av dei totale norske utsleppa av klimagassar.

Figur 4.8 Utslepp frå jordbruk i 2020¹ fordelte på ulike kjelder.

¹ Dei førebelse utsleppstala for 2021 inneheld ikkje fordeling av jordbruksutsleppa på ulike kjelder.

Kjelde: Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå

Frå 1990 til 2021 har utsleppa frå jordbruket gått ned med i underkant av 5 pst. Viktige årsaker er mindre bruk av nitrogenhaldig mineralgjødsel, meir bruk av kraftfôr i staden for gras og betre yting i mjølkeproduksjonen som har gjeve eit redusert tal på mjølkekyr. Ein kraftig auke i talet på ammekyr har til dels motverka denne reduksjonen i utslepp. Noreg har husdyrhelse i verdstoppen, og friske dyr med god fruktbarheit er meir klimavennlege enn dyr med dårlegare helse. Avlsarbeid og auka effektivitet har ført til at klimagassutsleppa frå mjølkeproduksjonen er redusert med 10 pst. per produserte eining frå 1980 til i dag.

Utsleppa som er rekna inn under jordbrukssektoren, er i hovudsak metan (CH₄) frå husdyrtarmgass og gjødsellager og lystgass (N₂O) frå gjødsellager, gjødsla mark og organisk jord. Berekna utslepp heng difor tett saman med mengda husdyr, gjødsel og areal med dyrka organisk jord, sjå figur 4.8. Utsleppet av metan frå jordbruket er redusert med 4,6 pst. frå 1990 til 2021, medan utsleppet av lystgass frå jordbruket har auka med 0,4 pst, sjå figur 4.9. På grunn av kompliserte prosessar og diffuse utslepp frå jord er det stor uvisse rundt storleiken på utsleppa frå bruken av mineral- og husdyrgjødsel.

Forstørr bilde

Figur 4.9 Utslepp frå jordbruk – historiske utslepp og framskriving¹.

¹ Fordelinga for 2020 er ekstrapolert i og med at ein ikkje har ei slik fordeling i dei førebelse utsleppstala.

Kjelde: Finansdepartementet, Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå

Utsleppa frå jordbruket utgjorde i 2021 omtrent 56 pst. av dei totale norske utsleppa av metan og 77 pst. av lystgassutsleppa. Trass auka produksjon har endringar i jordbruket medverka til at utslepp frå energiforbruk i jordbruket i 2020 er 22 pst. lågare enn i 1990.

Framskrivingane presenterte i Nasjonalbudsjettet 2023 av dei utsleppa som i utsleppsrekneskapen høyrer til i jordbrukssektoren, gjev eit utslepp på cirka 4,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar per år fram til 2030, med andre ord om lag på nivået i dag. Reknar vi med både utslepp som blir bokførte i jordbrukssektoren, og utslepp frå jordbruksaktivitet som blir bokførte i sektorane transport, oppvarming av bygg og arealbruk, gjev framskrivingane totale utslepp frå jordbruksaktivitet på snautt 8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2030.

4.3.2.3 Industri og energiforsyning

Innan industri og bergverk gjekk utsleppa opp med 3 pst. frå 2020 til 2021. Dei er no 40,5 pst. lågare enn i 1990.

Forstørr bilde

Figur 4.10 Utslepp frå industri og energiforsyning – historiske utslepp og framskriving.

Kjelde: Finansdepartementet, Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå

I 2021 låg utsleppa av klimagassar frå kvotepliktig industri på 10,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, svarande til om lag ein femtedel av dei samla norske klimagassutsleppa. Dei største kvotepliktige utsleppa frå industrien kjem frå ferrolegeringsindustri, aluminiumsindustri, sementindustri, mineralgjødselindustri, treforedlingsindustri og kjemisk industri. Store kjelder til klimagassutslepp er bruken av kol som reduksjonsmiddel i metallindustrien, bruken av fossile innsatsar i kjemisk industri og sementindustrien. Sementindustrien har punktutslepp både frå energiproduksjon og frå prosess, der utsleppa frå fjerning av CO₂ frå kalkstein er dei største.

Dei siste tiåra har klimagassutsleppa gått ned i kvotepliktig industri, særleg gjeld dette utsleppa av fluorgassar frå aluminiumproduksjonen og lystgass frå mineralgjødselindustrien. Dette er ei følgje av at verksemdene har utvikla og teke i bruk ny teknologi og innført betre styringssystem.

Dei verksemdene som ikkje har kvoteplikt i industrien, er mindre verksemder eller verksemder med låge utslepp, som næringsmiddelindustri, vareproduksjon, asfaltverk og liknande. I tillegg har ein del kvotepliktige verksemder utslepp av klimagassar som ikkje er omfatta av kvoteplikt. Dette gjeld mellom anna diffuse utslepp av metan og CO₂ omdanna frå nmVOC10, frå raffineri og lystgass frå fullgjødselproduksjon. Ikkje-kvotepliktige utslepp i industrien var i 2021 på om lag 1,0 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, som svarer til rundt 4 pst. av dei totale ikkje-kvotepliktige utsleppa.

Energiforsyninga i Noreg er i stor grad basert på elektrisitet frå fornybare energikjelder som vasskraft og vindkraft og har difor låge utslepp. Utslepp frå energiforsyninga var rundt 1,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2021. Av dette var dei ikkje-kvotepliktige utsleppa på rundt 1,0 mill. tonn, altså rundt 4 pst. av dei totale ikkje-kvotepliktige utsleppa. Dei ikkje-kvotepliktige utsleppa i energiforsyninga kjem hovudsakleg frå brenning av avfall der spillvarmen blir nytta i fjernvarme. Dei totale utsleppa frå avfallsforbrenning har auka frå om lag 200 000 tonn CO₂-ekvivalentar i 1990 til om lag 986 000 tonn CO₂-ekvivalentar i 2020. Dette kjem mellom anna av at innføringa av deponiforbodet førte til at meir avfall har gått til forbrenning.

Store energianlegg, som hovudsakleg leverer energi til verksemder, er kvotepliktige. I 2021 var utsleppa av klimagassar frå kvotepliktig energiforsyning 0,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar.

4.3.2.4 Olje- og gassutvinning

I 2021 svarte utsleppa av klimagassar frå petroleumsverksemda til 12,2 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Utsleppa frå petroleumsverksemda utgjer om lag ein fjerdedel av dei samla norske klimagassutsleppa.

Forstørr bilde

Figur 4.11 Utslepp frå olje og gassutvinning – historiske utslepp og framskriving.

Kjelde: Finansdepartementet, Mijødirektoratet og Statistisk sentralbyrå

Brorparten av utsleppa frå petroleumsverksemda er kvotepliktige. I 2021 var dei kvotepliktige utsleppa 11,5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Mesteparten av utsleppa kjem frå gassturbinar som anten genererer elektrisitet eller driv pumper og kompressorar på plattformene. Fram mot 2030 er dei kvotepliktige utsleppa venta å gå ned til 8,0 mill. tonn. Nedgangen har særleg samanheng med auka bruk av kraft frå land til petroleumsinnretningane. Framskrivingane av utslepp frå olje- og gassproduksjon byggjer på rapportering frå oljeselskapa. Desse er supplerte med tal for utslepp frå landanlegga knytte til vidare transport av petroleumsprodukt.

Dei ikkje-kvotepliktige utsleppa frå petroleumssektoren er rekna til omkring 0,6 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, eller om lag 3 pst. av dei totale ikkje-kvotepliktige utsleppa i 2021. Dette er hovudsakleg utslepp av metan og CO₂ omdanna frå nmVOC, frå kaldventilering og diffuse utslepp og fordamping ved lasting og lagring av råolje og andre petroleumsprodukt.

4.3.2.5 Fluorgassar, avfallsdeponi og andre kjelder

Figur 4.12 Andre utslepp i 2020 fordelte på ulike kjelder.

Kjelde: Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå

Forstørr bilde

Figur 4.13 Andre utslepp – historiske utslepp og framskriving.

¹ Dei førebelse utsleppstala inneheld ikkje informasjon på dette detaljnivået, og utsleppstala for 2021 er difor estimerte for enkelte av kjeldene.

Kjelde: Finansdepartementet, Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå

Utslepp frå produkt med fluorgassar (f-gassar) og andre kjelder ikkje allereie nemnde utgjorde i 202011 2,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, rundt 6 pst. av dei totale utsleppa eller rundt 11 pst. av dei ikkje-kvotepliktige utsleppa (sjå figur 4.12). Utsleppa vart reduserte med om lag 5 pst. frå 2019 til 2020, og framskrivne utslepp viser ein reduksjon på 38 pst. frå 2020 til 2030 (sjå figur 4.13).

F-gassane er delte inn i SF₆ (svovelheksafluorid), PFK (perfluorkarbon) og HFK (hydrofluorkarbon). HFK-gassar er industrielt framstilte gassar som er nytta mellom anna i kuldeanlegg, varmepumper og luftkondisjonering, og er den største kjelda til utslepp av f-gassar. Utsleppa har auka frå eit ubetydeleg nivå i 1990 etter at gassane vart fasa inn som erstatning for ozonreduserande gassar. Utslepp av HFK var i 2021 på 0,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar og utgjorde om lag 2 pst. av dei totale utsleppa av klimagassar og rundt 3 pst. av dei ikkje-kvotepliktige utsleppa.

Utslepp frå SF₆ var i 2021 på 61 000 tonn CO₂-ekvivalentar og stod for 0,2 pst. av dei ikkje-kvotepliktige utsleppa. Utsleppa av SF₆ er reduserte med om lag 97 pst. sidan 1990. Utslepp av PFK kjem frå aluminiumsindustrien og er inkluderte i denne kjelda i utsleppsrekneskapen. Desse utsleppa er kvotepliktige.

Energien til oppvarming i Noreg er i stor grad basert på elektrisitet frå fornybare energikjelder som vasskraft og vindkraft og har difor låge utslepp. Utsleppa var på omkring 0,5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2021. Utslepp frå oppvarming i andre næringar og bustader er i hovudsak CO₂ frå forbrenning av fyringsolje og gass. Utsleppa frå denne kjelda er redusert med om lag 80 pst. sidan 1990. Utsleppa gjekk ned rundt 2 pst. frå 2020 til 2021, ifølgje førebelse tal frå SSB. Utsleppa frå bruken av mineralolje til oppvarming i næringar og hushald var i 2020 reduserte med over 99 pst. samanlikna med 1990. Forbodet mot å bruke mineralolje til oppvarming av bygg, som tok til å gjelde i 2020, inneber at oppvarming av bygg framover i svært liten grad vil ha utslepp frå bruk av mineralolje. Det vil likevel framleis vere utslepp frå bruken av gass og frå metanutslepp frå vedfyring. I 2030 er utsleppa frå oppvarming av bygg pårekna å vere 0,27 mill. tonn CO₂-ekvivalentar.

Metanutsleppa frå avfallsfyllingar stod for 3,4 pst. av dei ikkje-kvotepliktige utsleppa i 2020. Desse utsleppa er reduserte med nesten 60 pst. sidan 1990 på grunn av forbod mot å deponere våtorganisk avfall frå 2002 (utvida til alt nedbryteleg avfall i 2009) og oppsamling av gass frå eldre fyllingar. Utsleppa er venta å gå vidare ned mot 2030.

Kjelder som løysemiddel, avløp og avløpsreinsing, kompostering og biogassanlegg og bensin- og gassdistribusjon står for dei resterande 2,4 pst. av dei ikkje-kvotepliktige utsleppa. Utslepp frå avløp, primært lystgass, har blitt reduserte sidan 1990 trass i ein stor auke i folketalet. Kompostering og biogassanlegg aukar òg, men er framleis ei lita kjelde til metanutslepp.

4.3.2.6 Skog og annan arealbruk (LULUCF)

Sektoren skog og annan arealbruk (Land use, land-use change, and forestry – LULUCF) skil seg frå dei andre sektorane i klimagassrekneskapen ved at han har både opptak og utslepp av klimagassar. Det blir òg berekna opptak og utslepp ved endringar i bruken av areala ved overgang mellom dei ulike arealkategoriane. Figur 4.14 viser korleis utslepp og opptak i perioden 1990–2020 har fordelt seg på dei ulike arealkategoriane i klimagassrekneskapen.

Forstørr bilde

Figur 4.14 Netto utslepp og opptak frå arealkategoriar i sektoren «Skog og annan arealbruk» frå 1990 til 2020 (Klimakonvensjonens reknereglar).

Kjelde: NIBIO og Miljødirektoratet

Frå 1990 til 2009 var det ein auke i både opptak og utslepp av klimagassar innan sektoren, medan det vart eit lågare samla netto-opptak frå 2010 fram mot 2020, sjå figur 4.14. Netto-opptak totalt i sektoren utgjorde 20,3 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2020 slik det blir rapportert i rekneskapen under Klimakonvensjonen. Dette svarer til om lag 40 pst. av dei samla norske utsleppa av klimagassar. Skog står for størstedelen av karbonopptaket i sektoren. I 2020 var det eit netto-opptak i skog på 24,5 mill. tonn CO₂ mot 13,3 mill. tonn CO₂ i 1990. I tillegg hadde karbon i treprodukt eit lite opptak i 2020. Det høge netto-opptaket er mellom anna eit resultat av at det vart planta mykje skog i Noreg i etterkrigstida, som no er i den mest vekstkraftige fasen sin. Utsleppa har også auka sidan 1990, og dei andre arealbrukskategoriane hadde eit netto-utslepp som svarer til 4,2 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2020. Avskoging (omdisponering av skog til utbygging, jordbruk og andre formål) stod for 2,6 mill. tonn mot 1,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 1990.

4.3.3 Framskrivingar

I Nasjonalbudsjettet 2023 (Meld. St. 1 (2022–2023)) blir det presentert oppdaterte framskrivingar av norske klimagassutslepp. Framskrivingane syner konsekvensen av allereie vedteken politikk og inkluderer ikkje effektar av ny politikk og framtidige verkemiddel. Forslag til endra verkemiddel eller tiltak som ikkje er ferdig utgreidde og iverksette i form av forskriftsendringar eller stortingsvedtak mv., inngår difor ikkje i framskrivingane. Framskrivingane tek utgangspunkt i dei makroøkonomiske berekningane i Nasjonalbudsjettet 2023 og byggjer på vurderingar av underliggjande utviklingstrekk i norsk og internasjonal økonomi, mellom anna økonomiske, teknologiske og befolkningsmessige forhold. Dei sentrale føresetnadene for framskrivingane står i boks 4.6.

Tabell 4.2 viser historiske utslepp og framskrivingar av norske klimagassutslepp til 2035. Utsleppa av klimagassar er berekna til å avta med rundt 10,5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar frå 2021 til 2030 og ytterlegare nesten 5 mill. tonn frå 2030 til 2035. Utsleppa i 2030 og 2035 er difor berekna til å vere høvesvis 25 og 34 pst. lågare enn utsleppa i 1990. Litt over halvparten av utsleppsreduksjonen er berekna til å komme i ikkje-kvotepliktige utslepp. Der blir utsleppa berekna til å gå ned med 5,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar frå 2021 til 2030 og ytterlegare 2,3 mill. tonn frå 2030 til 2035. Kvotepliktige utslepp er berekna til å gå ned med 4,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar frå 2021 til 2030 og ytterlegare 2,4 mill. tonn frå 2030 til 2035.

Framskrivingane av utslepp frå olje- og gassproduksjon er utarbeidde av Oljedirektoratet og byggjer på rapportering frå oljeselskapa hausten 2021. Desse er supplerte med utslepp frå landanlegga knytte til mellom anna vidareforedling av gass. I perioden 2021–2030 ligg det an til ein nedgang i klimagassutslepp på om lag 30 pst., det er særleg auka bruk av kraft frå land som gjer at utsleppa er på veg vidare nedover.

Utsleppa frå vegtransport er berekna å bli meir enn halverte i framskrivingsperioden, frå 8,7 mill. tonn i 2021 til 3,9 mill. tonn i 2035. Nedgangen skriv seg først og fremst frå at det er lagt til grunn at innfasinga av låg- og nullutsleppsbilar vil auke ytterlegare framover.

Tabell 4.2 Utslepp og framskrivingar av klimagassar i Noreg etter sektor. Mill. tonn CO₂-ekvivalentar.

¹ Inkluderer kvotepliktig energiforsyning og luftfart.

² Inkluderer ikkje-kvotepliktige utslepp frå industri, petroleumsverksemd og energiforsyning i tillegg til oppvarming og andre kjelder.

Kjelde: Statistisk sentralbyrå, Miljødirektoratet og Finansdepartementet.

For meir detaljar om korleis framskrivingane vert lagde, sjå Nasjonalbudsjettet 2023 (Meld. St. 1 (2022–2023)).

NIBIO har i 2022 utarbeidet nye fremskrivinger for netto opptak fra skog- og arealbrukssektoren frem mot 2100. Som figur 4.15 visar, er det både opptak og utslepp i sektoren.

Forstørr bilde

Figur 4.15 Utslepp og opptak frå skog og arealbrukssektoren.

Kjelde: NIBIO

Framskrivingane visar historiske tal og forventa utvikling når ein legg reknereglane til FNs klimakonvensjon til grunn. Det er venta ein nedgåande trend i netto-opptak i sektoren dei neste to tiåra, før netto-opptaket stabiliserer seg og aukar noko mot andre halvdelen av hundreåret. Figuren visar at netto-opptaket i 1990 var 10,5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, og det auka til 20,3 mill. tonn i 2020. Det framskrivne netto-opptaket i 2030 er 16,5 mill. tonn, og 13,6 mill. tonn i 2035. Dette er først og fremst knytt til endringar i netto-opptak i skog. Framskrivingane er baserte på historisk aktivitet i ein referanseperiode (2006–2020).

I samarbeidet med EU er det eigne reknereglar for bokføring av opptak og utslepp i skog- og arealbrukssektoren. Sjå delkapittel 4.4.3 for omtale av utsleppsgap samanlikna med forpliktinga om netto nullutslepp for perioden 2021–2025 i skog- og arealbrukssektoren.

4.4 Status for klimamål for 2030 under Parisavtalen

4.4.1 Parisavtalen

Noregs klimamål for 2030 under Parisavtalen er å redusere utsleppa av klimagassar med minst 50 pst. og opp mot 55 pst. i 2030 samanlikna med nivået i 1990. Gjennom klimaavtalen med EU, som vart inngått i 2019, har Noreg forplikta seg til å samarbeide med EU om å redusere utsleppa med minst 40 pst. innan 2030 samanlikna med 1990-nivå. Regjeringa ønskjer å føre vidare klimasamarbeidet med EU og arbeider ut frå at også det forsterka Parismålet skal bli oppfylt i samarbeid med EU. Som følgje av at EU har forsterka klimamålet sitt, vil dei òg revidere klimaregelverket som skal sikre at dei greier å nå målet. EU-kommisjonen la i 2021 fram forslag til forsterka klimaregelverk. Desse forslaga er til behandling i EU. Det er venta at det nye klimaregelverket vil bli vedteke i EU i 2023. Etter at regelverket er vedteke i EU, vil Noreg ha ein formell dialog med EU om, og eventuelt på kva vilkår, dei ulike delane av klimaregelverket skal gjerast gjeldande for Noreg.

Fram til eit nytt og forsterka EU-regelverk er avklart, ligg det gjeldande regelverket til grunn. Ved å etterleve EUs forsterka klimaregelverk vil Noreg kunne nå målet om å redusere utsleppa med minst 50 og opp mot 55 pst. Uavhengig av korleis det framtidige klimaregelverket til EU blir, må vi halde fram med å kutte norske utslepp. I dei neste kapitla gjer vi greie for korleis Noreg ligg an til å nå forpliktingane vi har gjennom den gjeldande klimaavtalen med EU.

4.4.2 Status for utsleppsbudsjett for ikkje-kvotepliktig sektor

Ifølgje klimalova skal regjeringa rapportere om status for Noregs karbonbudsjett, også innanfor eit eventuelt samarbeid med EU om felles oppfylling av klimamål. Eit karbonbudsjett set ei grense for kor store utsleppa kan vere for ein bestemt periode. Gjennom avtalen med EU har Noreg eit årleg karbonbudsjett, eller utsleppsbudsjett, for ikkje-kvotepliktige utslepp der vi skal redusere utsleppa med 40 pst. innan 2030 samanlikna med 2005. Utsleppsbudsjettet set ei grense for kva utsleppa frå ikkje-kvotepliktig sektor kan vere over tiårsperioden 2021–2030, og ei grense for kva utsleppa kan vere kvart år.

Ut frå måla som er foreslått for samanliknbare land, vil vi ved ei oppdatering av klimaavtalen med EU truleg få eit mål om å kutte utsleppa med 50 pst. i ikkje-kvotepliktige utslepp.

I Meld. St. 13 (2020–2021) Klimaplan for 2021–2030 var det eit mål om å redusere dei ikkje-kvotepliktige utsleppa med 45 pst. Utsleppsbudsjettet over perioden for 45 pst.-målet og det forventa utsleppsbudsjettet med Kommisjonens forslag med 50 pst. er på omtrent same storleik over perioden 2021–2030. Årsaka til det er at berekningsmetoden ikkje er heilt lik, sjå boks 4.7 for meir informasjon. Regjeringa ønskjer å føre vidare klimasamarbeidet med EU. Regjeringa vil ta høgd for og planleggje for å redusere dei ikkje-kvotepliktige utsleppa med 50 pst. innan 2030. Etter at Klar for 55-regelverket er vedteke i EU, vil Noreg ha ein formell dialog med EU om, og eventuelt på kva vilkår, dei ulike delane av regelverket skal gjerast gjeldande for Noreg.

Med eit mål på 40 pst. blir budsjettet redusert frå 24,9 mill. tonn i 2021 til 17,1 mill. tonn i 2030 og utgjer 210 mill. tonn over perioden 2021–203012. Budsjetta er viste i tabell 4.3 som òg viser berekna budsjett for Noreg dersom målet er 50 pst. reduksjon, jf. Kommisjonens forslag13. Tala er førebelse og berekna av Klima- og miljødepartementet.

Med eit mål om 50 pst. reduksjon blir budsjetta strammare. Berekningar viser at budsjettet da vil kunne bli redusert frå 24,9 mill. tonn i 2021 til 14,3 mill. tonn i 2030 og vere på vel 202 mill. tonn over perioden 2021–2030. Dei berekna budsjetta for 2026, 2027, 2028 og 2029 med eit mogleg mål om 50 pst. er usikre fordi dei avheng av utsleppa i åra 2021–2023. Det kan difor komme endringar i utsleppsbudsjettet.

Tabell 4.3 Utsleppsbudsjett ved mål om 40 og 50 pst. reduksjon i 2030.

¹ For berekning av utsleppsbudsjett med Klar for 55 blir det lagt til grunn at utsleppa for 2021 er i tråd med Statistisk sentralbyrås publisering av førebelse tal i juni 2022 og Miljødirektoratets overslag for ikkje-kvotepliktige utslepp. Utsleppa i 2022 og 2023 frå ikkje-kvotepliktig sektor er i tråd med framskrivingane i Nasjonalbudsjettet 2023.

I juni publiserte SSB førebelse utsleppstal for 2021. Miljødirektoratet bereknar at utsleppa frå ikkje-kvotepliktig sektor var om lag 0,5 mill. tonn høgare enn utsleppsbudsjettet for 2021. Førebels utsleppstal syner at vedtekne klimaverkemiddel var ikkje tilstrekkelege til å nå utsleppsbudsjettet i 2021. Utsleppa frå ikkje-kvotepliktig sektor var nesten 0,4 mill. tonn høgare enn det den førre utsleppsframskrivinga synte at utsleppa var venta å vere i 2021. Dette kjem av at utsleppa frå vegtrafikk, annan transport og jordbruk auka med meir enn det utsleppsframskrivingane anslo.

Framskrivinga (jf. omtale i kap. 4.3.3) syner at politikken vi har i dag, vil halde fram med å gje insentiv til kraftige utsleppskutt fram mot 2030. Framskrivinga syner at utsleppa over dei neste ni åra er i underkant av 223 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Sidan Noreg overskreid utsleppsbudsjettet i 2021 og dermed tek med seg utsleppsgjeld i dei kommande åra, har Noreg med den allereie vedtekne politikken (framskrivinga) eit berekna attståande gap på 12,9 mill. tonn CO₂-ekvivalantar til utsleppsbudsjettet under noverande avtale med EU. Dersom Kommisjonens forslag blir vedteke, aukar det berekna utsleppsgapet ved vidare norsk deltaking i regelverket til 20,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar.

4.4.2.1 I rute for å nå klimamålet under noverande avtale med EU i ikkje-kvotepliktig sektor

Dei effektberekna klimaverkemidla i statsbudsjettforslaget frå regjeringa for 2023 saman med ein vidare opptrapping av klimagassavgifta til 2 000 2020-kroner i 2030 er forventa å redusere dei ikkje-kvotepliktige utsleppa med mellom 9,3 til 9,9 mill. tonn CO₂-ekvivalentar over perioden. I tillegg arbeider regjeringa med ei rekke andre verkemiddel. I sum er det effektberekna politikk som kan redusere utsleppa over perioden med litt over 20 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. De effektberekna verkemidla er ikkje formelt vedtatt politikk, det vil si gjennom forskriftsendringar, budsjettvedtak eller lovendringar i Stortinget. Tabell 4.4 syner korleis utsleppskutta er venta å fordele seg på dei ulike verkemidla.

Dersom det forsterkede klimaregelverket blir vedteken i tråd med forslaget frå Kommisjonen blir vedteken i si noverande form, er dei planlagde verkemidla i klimaplanen frå regjeringa som er effektberekna over perioden, svært nære, men ikkje heilt tilstrekkelege til å fylle utsleppsgapet. Ei vidare forsterking og nye verkemiddel vil gje ytterlegare utsleppsreduksjonar, men vil også kunne gje auka kostnader for hushalda og andre aktørar.

Det er stor uvisse knytt til utsleppsutviklinga, effekten av klimapolitikken og ikkje minst den teknologiske utviklinga. Ikkje all klimapolitikk er like lett å effektvurdere. Det er til dømes vanskeleg å setje eit tal på kor store utsleppsreduksjonar i ikkje-kvotepliktig sektor som vil bli utløyste av grønt industriløft. Difor gjev ikkje tabell 4.4 fullstendig uttrykk for venta effekt av den planlagde politikken.

Klimaplanen til regjeringa inneheld fleire verkemiddel som trekkjer i same retninga. Til dømes overlappar utsleppsreduksjonar frå endra klima- og miljøavgifter og låg- og nullutsleppskrav med litt under 1 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. I tabell 4.4 er denne effekten kreditert klima- og miljøavgiftene.

I den årlege klimastatus og -planen frå regjeringa vil politikken vidareutviklast år for år.

Tabell 4.4 Utsleppsgap og anslått effekt av verkemiddel (millionar tonn CO₂-ekvivalentar) i ikkje-kvotepliktig sektor

Kjelder: SSB, Miljødirektoratet, Finansdepartementet, Klima- og miljødepartementet

Etter kvart som dei ulike verkemidla blir implementerte, vil utsleppseffekten av desse verkemidla liggje i framskrivinga av utslepp frå implementert politikk og ikkje i tabell 4.4. Sidan den førre klimalovrapporteringa gjeld det utsleppsreduksjonspotensialet av auken i klimagassavgifta i 2022 og forskriftsfestinga av krav til nullutslepp i offentlege anskaffingar av bybussar frå 2025.

Figur 4.16 syner korleis utsleppskutt som følgje av verkemidla i tabell 4.4 vil bidra til å fylle utsleppsgapet til utsleppsbudsjettet under noverande avtale med EU.

Forstørr bilde

Figur 4.16 Korleis venta utsleppsreduksjonar fordelte på dei ulike verkemidla bidreg til å fylle utsleppsgapet til 40-pst. målet under noverande avtale med EU.

Kjelder: SSB, Miljødirektoratet, Finansdepartementet, Klima- og miljødepartementet

Låg- og nullutsleppskrav og støtte til låg- og nullutsleppsteknologi

Regjeringa foreslår å styrkje Enova med 500 mill. kroner i 2023. Over perioden 2024 til 2030 kan dette utløyse utsleppsreduksjonar på opptil 0,4 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Regjeringa arbeider også med ei rekkje låg- og nullutsleppskrav i transportsektoren som ikkje er formelt vedteken politikk idet dette dokumentet går i trykken. I sum er det venta at desse vil ha eit reduksjonspotensial på om lag 2,5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar utover klimagassavgifta ved ei eventuell innføring. For meir informasjon, sjå sektorkapittel om transport.

Endra klima- og miljøavgifter

Regjeringa siktar mot å auke avgiftene på ikkje-kvotepliktige utslepp fram mot 2030 til 2 000 2020-kroner per tonn CO₂. I forslaget til statsbudsjett for året blir dette følgd opp med å foreslå ei opptrapping til 952 kr/tonn frå 1. januar 2023. Dette er i tråd med ei lineær opptrapping til 2 000 kroner i 2030.

Som eit av fleire tiltak for å betra levekåra for vanlege folk i ei tid med aukande prisar blir det foreslått å redusera vegbruksavgifta og grunnavgifta på mineralolje. Tiltaka er tilpassa dagens økonomiske situasjon, og den vidare utviklinga i avgiftsnivået vil bli fastsett i dei årlege budsjetta. I sum har endringane i klima- og miljøavgiftene potensial for å redusere utsleppa med om lag 5,6 mill. tonn CO₂-ekvivalentar fram mot 2030.

Utsleppsreduksjon kreditert jordbrukssektoren i utsleppsrekneskapen

I forslaget frå regjeringa til statsbudsjett for 2023 blir det lagt fram ei samla løyving til Bionova på 87,5 mill. kroner. Bionova skal vere eit verktøy for å nå Noreg sine klimamål for 2030 og målet om å vere eit lågutsleppssamfunn i 2050 ved å bidra til reduserte klimagassutslepp og auka karbonopptak og -lagring. Bionova skal også bidra til auka verdiskaping gjennom overgangen til ein meir sirkulær bioøkonomi basert på fornybare ressursar frå hav og land. Det er usikkert kor store utsleppsreduksjonar løyvinga for året kan gje i jordbrukssektoren i utsleppsrekneskapen, reduksjonspotensialet ligg ein stad mellom 0 og 0,6 mill. tonn CO₂-ekvivalentar14. På bakgrunn av intensjonsavtalen med organisasjonane i jordbruket om utsleppskutt og auka opptak blir det lagt til grunn ein samla reduksjon bokført i jordbrukssektoren på 4 mill. CO₂-ekvivalentar over perioden 2022–2030.

Endra krav om biodrivstoff

Regjeringa har i samband med statsbudsjettet for 2023 foreslått å auke omsetningskrav til biodrivstoff i vegtrafikk og å innføre omsetningskrav til avansert biodrivstoff for ikkje-veggåande maskiner. Omsetningskrav til biodrivstoff i vegtrafikk skal aukast til 17 pst. frå 1. januar 2023, med delkrav på 12,5 pst. for avansert biodrivstoff. Frå 1. januar 2023 skal det innførast omsetningskrav til avansert biodrivstoff for ikkje-veggåande maskiner med 7 pst. i 2023, og dette skal trappast opp til 10 pst. i 2024. Desse to forslaga gjev ein estimert utsleppseffekt på 3,3 mill. tonn.

Etter kvart som fleire og fleire køyretøy blir elektriske, vil reduksjonspotensialet frå desse omsetningskrava reduserast. Regjeringa vurderer difor moglegheita for å trappe opp begge omsetningskrava vidare mot 2030. Miljødirektoratet har greidd ut eit forslag til omsetningskrav for avansert biodrivstoff til sjøfart og fiske, med foreslått ikraftsetjing 1. juli 2023. Sakene er til behandling i departementet og vil måtte sendast på høyring før regjeringa tek stilling til saka. Opptrappingsplanane utover forslaget som regjeringa har til klimaverkemiddel i 2023-budsjettet, saman med forslaget om å innføre eit omsetningskrav for biodrivstoff til sjøfart og fiske, vil kunne gje eit forventa utsleppspotensial på 4,5 mill. tonn. Regjeringa legg opp til å vurdere, og eventuelt justere, omsetningskrava for biodrivstoff med jamne mellomrom. Dette vil skape ein meir føreseieleg politikk også for dei som driv med omsetning i ulike sektorar. For meir informasjon om endra krav om biodrivstoff, sjå sektorkapittel om transport.

4.4.3 Netto-null-forpliktinga i skog- og arealbrukssektoren

Forpliktinga for skog- og arealbrukssektoren er at samla utslepp i sektoren ikkje skal vere større enn samla opptak i sektoren for periodane 2021–2025 og 2026–2030 (den såkalla netto-null-forpliktinga). Som følgje av revisjonsmerknader frå FN er metodikken til rekneskapen for skog- og arealbrukssektoren blitt endra. NIBIO har køyrt nye framskrivingar, og desse metodeendringane er delvis årsak til at dei framskrivne utsleppa frå sektoren er høgare enn det som vart meldt i Meld. St. 13 (2021–2021) Klimaplan for 2021–2030.

Dei nye framskrivingane til NIBIO indikerer at Noreg ligg an til å få eit samla årleg netto-utslepp (dvs. eit gap til netto-null-forpliktinga) på om lag 3,2 mill. tonn CO₂-ekvivalentar frå skog- og annan arealbruk i perioden 2021–2025 viss Noreg nyttar ein kompensasjonsmekanisme i EU-regelverket. Dersom Noreg ikkje gjer bruk av kompensasjonsmekanismen, kan det samla årlege utsleppsgapet for skog- og arealbrukssektoren bli om lag 6,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. I den tidlegare framskrivinga frå 2019 var det tilsvarande berekna utsleppsgapet 1,8 tonn CO₂-ekvivalentar årleg med bruk av kompensasjonsmekanismen og 2,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar utan denne mekanismen.

Figur 4.17 viser korleis utsleppa og opptaka fordeler seg på dei ulike arealkategoriane i perioden 2021–2025. Berekningane er førebelse og svært usikre. Ein stor andel av utsleppa kjem framleis frå avskoging (gjennomsnittleg 2,9 mill. tonn per år), medan endringa frå den førre framskrivinga er størst for forvalta skog, som kjem ut med eit betydeleg utslepp.

Forstørr bilde

Figur 4.17 Forventa årlege netto-utslepp og netto-opptak i første forpliktingsperiode (2021–2025) fordelte på dei ulike bokføringskategoriane i EUs regelverk for skog- og annan arealbruk og totalt for heile sektoren (mill. tonn CO₂-ekvivalentar).

Totalen er samanlikna med netto-null-forpliktinga. Positive tal betyr utslepp (+), medan negative tal betyr opptak (-). Vatn og myr blir inkluderte frå 2026.

Kjelde: Basert på tal frå NIBIOs framskrivingar (2022) med tal frå den offisielle utsleppsrekneskapen frå 2022 og endeleg godkjend referansebane for forvalta skog (november 2020).

Ein føresetnad for bruken av kompensasjonsmekanismen er at netto-null-forpliktinga er innfridd i EU samla sett. Kompensasjonsmekanismen gjeld berre for berekna utslepp frå forvalta skog og ikkje dei andre kategoriane.

Kommisjonen har foreslått eit nytt regelverk, også for skog- og arealbrukssektoren, der dei aukar ambisjonane til eit netto opptak i EU som heilskap på 310 mill. tonn. Kommisjonen føreslår at nasjonale mål blir innførte for 2026-2030, og at dei er baserte på at kvart land skal halde ved lag gjennomsnittsopptaket sitt i 2016–2018, og i tillegg ta ein del av differansen mellom EU-målet på 310 mill. tonn og gjennomsnittsopptaket i EU i 2016–2018. Sjå kap. 4.2.1 for nærmare omtale.

4.5 Nasjonalt omstillingsmål for heile økonomien

Som eit delmål på vegen mot netto-null-utslepp og lågutsleppssamfunnet har regjeringa sett eit omstillingsmål for heile økonomien i 2030. Dette er formulert i regjeringsplattforma som eit mål om å kutte norske utslepp med 55 pst. samanlikna med 1990. Det inneber at regjeringa har eit nasjonalt mål om å omstille både kvotepliktig og ikkje-kvotepliktig sektor. Hensikta er at heile det norske næringslivet skal omstille seg i retning lågutsleppssamfunnet. Sjå nærmare omtale av målet i kapittel 4.2.2.

4.5.1 Politikken frå regjeringa og potensial for utsleppsreduksjonar mot 2030

Figur 4.18 viser korleis norske utslepp såg ut i 2021, kor store utsleppsreduksjonar som ligg inne i framskrivinga av implementert politikk mot 2030, og berekna effekt av verkemiddel og politikk regjeringa arbeider med mot 2030, men som ikkje er formelt vedteken15. Figuren er inspirert av korleis Danmark rapporterer på sitt klimamål for 2030.16

Forstørr bilde

Figur 4.18 Korleis venta utsleppsreduksjonar og utgreid potensial for utsleppsreduksjoner kan bidra til å kutte utslepp i 2030.

¹ Potensial frå rapportane «Grønn omstilling» og «Klimatiltak under unnsatsfordelingen», sjå boks 4.9)

Kjelder: SSB, Miljødirektoratet, Finansdepartementet, Klima- og miljødepartementet

I 1990 var utsleppa om lag 51,4 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Om utsleppa blir reduserte med 55 pst. i 2030 samanlikna med 1990, vil utsleppa i 2030 vere på 23,1 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Førebelse utsleppstal for 2021 viser at utsleppa i 2021 var 49,1 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Det er venta at utsleppa vil gå vidare ned med noverande politikk. Med ei vidareføring av noverande politikk (den blå søyla i figuren) syner utsleppsframskrivinga at utsleppa i 2030 er venta å vere om lag 25 pst. lågare enn i 1990. Overslaga er usikre.

Klimapolitikken til regjeringa vil bidra til å redusere utsleppa ytterlegare. For ikkje-kvotepliktig sektor er dei effektberekna klimaverkemidla i forslaget frå regjeringa til statsbudsjett, saman med ei vidare opptrapping av klimagassavgifta til 2 000 kroner i 2030, venta å redusere utsleppa med ytterlegare 1,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar (grøn søyle i figuren). Saman med den resterande politikken og verkemidla regjeringa arbeidd med i ikkje-kvotepliktig sektor (grøn skravert søyle i figuren), kan utsleppa i 2030 bli reduserte med 4,2 mill. tonn CO₂-ekvivalantar i 2030. Overslaga er usikre. For meir informasjon sjå tabell 4.4.

I tillegg til dette kjem utsleppsreduksjonar frå politikk og verkemiddel regjeringa arbeidd med i industri, energiforsyning og petroleumssektoren. Regjeringa har gjennom grønt industriløft ei målretta satsing på CO₂-handtering, hydrogen, havvind, grøn skipsfart, bioøkonomi og batteriteknologi. Det er vanskeleg å setje eit tal på kor store utsleppsreduksjonar som vil bli utløyste av dette, og når utsleppsreduksjonane kjem. Effekten av desse satsingane er difor ikkje lagd inn i den grøne boksen.

Noverande politikk, og politikk og verkemiddel regjeringa arbeidd med, tek oss eit stykke på veg mot 2030, men vi må kontinuerleg vidareutvikle og forsterke klimapolitikken år for år fram mot 2030. Det har tidlegare vore mangel på kunnskap om tiltak og verkemiddel for å redusere utslepp i kvotepliktig sektor. Gjennom Klimakur 2030 vart det berre greidd ut tiltak for ikkje-kvotepliktig sektor og skog- og arealbruk. Det blir jobba med å tette kunnskapshòlet for kvotepliktig sektor. I samband med dette la òg Miljødirektoratet i haust fram rapporten «Grønn omstilling – klimatiltaksanalyse for petroleum, industri og energiforsyning». Rapporten vart lagde fram i september 2022.

Miljødirektoratet har i samarbeid med ei rekkje fagetatar greidd ut tiltak for utsleppsreduksjonar i ikkje-kvotepliktig sektor17, industri, energiforsyning og petroleum18. For meir informasjon, sjå boks 4.9. Utgreiingane viser eit samla potensial for å redusere utsleppa i 2030 med minst 53,5 pst. samanlikna med 1990 dersom alle vurderte prosjekt blir gjennomførte. Den gule søyla i figur 4.18 viser det utgreidde potensialet for utsleppsreduksjoner. Prosjekta vil konkurrere om mange av dei same knappa innsatsfaktorane, og tilgangen til kraft vil vere ein særleg avgjerande faktor i om alle prosjekta kan gjennomførast. Klimapolitikken frå regjeringa vil kunne bidra til å løyse ut delar av reduksjonspotensialet, men det er ikkje kvantifisert kor mykje dette kan utgjere. Regjeringa har ikkje rokke å ta stilling til dei ulike tiltaka som blir presenterte i rapportane.

Noreg har over lang tid hatt ekstra verkemiddelbruk innanfor kvotepliktig sektor, både i form av CO₂-avgift i petroleumssektoren og for luftfart, i form av støtte til forsking og utvikling, og ikkje minst større satsingar for å utvikle ny klimateknologi, til dømes CO₂-fangst og lagring. Enova gjev også støtte til innovative tiltak innanfor kvotesystemet. Verkemiddel for å utvikle ny teknologi kan ha høge kostnader, men kan vere tenlege av fleire grunnar, mellom anna frå ei næringspolitisk grunngjeving – det vil seie for at også norsk kvotepliktig sektor skal vere konkurransedyktig i ei framtid der talet på tilgjengelege kvotar er redusert.

Ei norsk satsing på omstilling og teknologiutvikling kan òg bidra til å redusere utslepp i andre delar av verda. Til dømes kan satsing på CO₂-fangst og lagring gjennom teknologioverføring og kunnskapsdeling bety mykje for dei globale utsleppa.

Det er stor uvisse knytt til utsleppsutviklinga, effekten av klimapolitikken og ikkje minst den teknologiske utviklinga, og regjeringa vil ta høgd for dette i den vidare politikkutviklinga for å nå målet. Kva konkrete tiltak som skal gjennomførast, må vurderast løpande ut frå kva som er tenleg i eit langsiktig omstillingsperspektiv, og vurderast i samråd med næringslivet. Det skal leggjast vekt på at norsk næringsliv skal vere konkurransedyktig i framtida, og det blir lagt til grunn at Noreg framleis skal ha overskot i kraftbalansen. Verkemidla og tiltaka skal fremje fornuftig langsiktig omstilling for heile økonomien og fremje teknologiutviklinga vi er avhengige av. Målet skal ikkje medføre ein lite effektiv klimapolitikk eller uforholdsmessig dyre tiltak. I 2050 skal Noreg vere eit lågutsleppssamfunn med låge utslepp i alle sektorar. Det inneber ei storstilt omstilling av samfunnet som vil måtte gjennomførast på kort tid.

Boks 4.9 Utgreidd potensial for utsleppsreduksjonar i 2030

Miljødirektoratets rapport «Grønn omstilling» gjev ei oversikt over tiltak i petroleumssektoren, industri og energiforsyning. Tiltaka er baserte på prosjekt verksemdene sjølve har til vurdering. Dersom alle tiltaka blir gjennomførte, kan utsleppa frå desse sektorane reduserast med ytterlegare 9,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar innan 2030, i tillegg til utsleppsreduksjonane i framskrivinga i NB2022. Metodikken som blir nytta, tek ikkje høgd for at prisen på arbeidskraft, straum og andre innsatsfaktorar blir driven opp når mange forsøkjer å gjennomføre liknande prosjekt samstundes.

I rapporten «Klimatiltak under innsatsfordelingen» har Miljødirektoratet oppdatert tiltaka frå Klimakur2030. Rapporten viser eit utsleppsreduksjonspotensial i transport, landbruk og andre sektorar nær 6 mill. tonn CO₂-ekivalentar utover det som var inkludert i utsleppsframskrivinga i NB2022.

Grafen under illustrerer historiske utslepp og utslepp i 2030 i kvar sektor dersom alle tiltaka som er greidde ut, blir gjennomførte. Tiltaksanalysane er ikkje ei uttømmande liste over alle moglege klimatiltak, og det er teknisk mogleg å oppnå større utsleppsreduksjonar enn det som er greidd ut. Prosjekta vil konkurrere om mange av dei same knappe innsatsfaktorane, og tilgangen til kraft vil vere ein særleg avgjerande faktor i om alle prosjekta kan gjennomførast. Knappe innsatsfaktorar kan bidra til auka kostnader for tiltaka. Samla vil tiltaka kunne innebere eit auka kraftbehov på opp mot 34 TWh i 2030 samanlikna med 2021, av dette er rundt 14 TWh frå landbasert industri og opp mot 10 TWh frå petroleumssektoren (9 TWh frå prosjekta i utsleppsframskrivinga pluss 1 TWh frå kraft frå land-tiltaket) og eit auka behov for rundt 10 Wh til direkte elektrifisering og produksjon av lågutsleppsdrivstoff til transportsektoren.

Forstørr bilde

Figur 4.19 Historiske og framtidige utslepp, med og utan nye klimatiltak. Grafen er basert på NB2022.

I ein tiltaksanalyse blir utsleppsreduserande tiltak vurderte etter kostnader per eining utsleppsreduksjon, det blir ikkje gjort ei vurdering av den samla kostnaden tiltaka har for samfunnet. Det blir ikkje gjort ei vurdering av kva verkemiddel som kan eller bør nyttast for å utløyse tiltaka. Kostnadene for aktørane varierer frå tiltak til tiltak og er avhengige av mellom anna teknologimodnaden, klimagassavgifta og kvoteprisen og eventuelle samspelseffektar. For at fleire av tiltaka skal kunne realiserast, er det ei rekkje andre barrierar som må byggjast ned. Til dømes krev mange av tiltaka infrastruktur, som meir nett, ladeinfrastruktur og CCS-lagerkapasitet.

4.5.2 Indikatorar for grøn omstilling – vi vil følgje utviklinga over tid

Hensikta med omstillingsmålet er at heile det norske næringslivet skal omstille seg i retning av lågutsleppssamfunnet. For å følgje denne utviklinga inneheld denne rapporteringa nokre indikatorar for grøn omstilling, også samanlikna med andre land. Vi har brukt fleire kriterium for å velje ut indikatorane. Indikatorane bør i sum gje eit godt bilete av status og utvikling i Noreg mot ei grøn omstilling, det vil seie om ressursinnsatsen blir vridd i ønskt retning.

Utviklinga i indikatoren bør gje eit eintydig bilete av om utviklinga i Noreg går i ønskt retning. For å gje eit rett inntrykk bør det vere eit visst tal på indikatorar som dekkjer utviklinga breitt, og dei bør stå seg over fleire år og kunne nyttast til å måle utviklinga på sikt. I tillegg nyttar vi meir detaljerte indikatorar for å gje eit meir utdjupande bilete av mål eller utvikling på sektornivå. For transportsektoren finst det mellom anna gode nasjonale tal for mengda nullutsleppskøyretøy som viser korleis vi ligg an opp mot måltala frå NTP (sjå kap. 3.2.1 om transport).

Det finst mykje informasjon og statistikk, men i denne rapporteringa er indikatorane primært frå Eurostat-statistikken for EUs grøne giv (Green Deal) og OECD. Andre datakjelder vil vurderast for seinare rapporteringar. NFD arbeider også med eit sett av indikatorar som skal vise omstillingsevna i norsk økonomi. Arbeidet med indikatorar for grøn omstilling er eit utviklingsarbeid som blir vurdert nærmare fram til neste rapportering. Dette inkluderer ei vurdering av kva land Noreg blir samanlikna med.

Indikator 1: Utsleppsintensiteten til økonomien målt som CO₂-utslepp delt på brutto nasjonalprodukt. Dette kastar lys overutviklinga for økonomien samla sett for forholdet mellom økonomisk vekst og utslepp av CO₂. Ved å måle utsleppsintensitet over tid kan vi vise om økonomien er blitt meir eller mindre avhengig av fossilt brensel relativt til den verdiskapinga som skjer. Noreg har hatt og har ein låg utsleppsintensitet samanlikna med andre land. Det vil seie at det blir produsert større verdi med relativt mindre utslepp i Noreg enn i desse landa. Statistisk sentralbyrå publiserer data for Noreg på detaljert næringsnivå.

Forstørr bilde

Figur 4.20 Indikator 1 – utsleppsintensiteten til økonomien (CO₂-utslepp delt på brutto nasjonalprodukt).

Kjelde: OECDs Green Growth Indicators

Indikator 2: Utslepp av klimagassar per sysselsette personar. Indikatoren for Noreg ligg i hovudsak innanfor intervallet 23–25 tonn per sysselsett. Dette er det i øvre sjiktet blant dei nordiske landa og er høgare enn gjennomsnittet for EU. Forskjellar mellom landa på om lag same inntektsnivået kan i stor grad forklarast med ulik næringsstruktur.

Forstørr bilde

Figur 4.21 Indikator 2 – utslepp av klimagassar per sysselsette personar.

Kjelde: Eurostat statistics for Green Deal

Indikator 3: Omfanget av utslepp som er prisa, og prisnivå. Dette gjev informasjon om kor mykje av utsleppa som møter en ein kostnad i marknaden og nivået for dette. Indikatoren viser i kva grad den som forureinar får signaler. Prising av utslepp gir insentiv til både å utvikle ny klimateknologi, samt ta i bruk allereie utvekla teknologi som gir utslepssreduksjonar og gir dermed påtrykk for grøn omstilling av økonomien. Indikatoren viser at ein høg andel av norske utslepp betaler en pris , og at nivået på prisene ligg i det øvre sjiktet blant landa som er inkluderte.

Forstørr bilde

Figur 4.22 Indikator 3 – omfanget av utslepp som er prisa, og prisnivå.

Kjelde: OECD Effective Carbon Rates (2018)

Indikator 4: Prosent av totalt energiforbruk som er frå fornybar energi. Dette er med på å vise om økonomien omstiller seg til mindre bruk av fossile energivarer. Noreg har til liks med Island ein svært høg andel energiforbruk frå fornybar energi, og bruken er aukande.

Forstørr bilde

Figur 4.23 Indikator 4 – prosent av totalt energiforbruk som er frå fornybar energi.

Kjelde: Eurostat statistics for Green Deal

Indikator 5: Andelen nullutsleppsbilar av nyregistrerte personbilar. Dette kastar lys over introduksjonen av ny teknologi i ein sektor som står for ein stor andel av Noregs samla utslepp. Andelen i Noreg aukar stadig og var mellom anna 42 pst. i 2019, 52 pst. i 2020 og 65 pst. i 2021. Andelen har auka så langt i 2022.

Forstørr bilde

Figur 4.24 Indikator 5 – andelen nullutsleppsbilar av nyregistrerte personbilar.

Kjelde: Eurostat statistics for Green Deal og Statistisk sentralbyrå

Indikator 6: Andelen nullutsleppsbilar av personbilbestanden. Dette gjev informasjon om opptak av ny teknologi over tid. Det tek tid før samansetjinga av personbilbestanden endrar seg. Indikatoren under viser at andelen nullutsleppsbilar i Noreg aukar og var på 16 pst. i 2021.

Forstørr bilde

Figur 4.25 Indikator 6 – andelen nullutsleppsbilar av personbilbestanden (Noreg).

Kjelde: Statistisk sentralbyrå

4.6 Oppfølginga av Noregs klimamål for 2050

4.6.1 Innleiing

Noreg har eit mål om å bli eit lågutsleppssamfunn i 2050. Eit ambisiøst langsiktig klimamål er viktig for å sende eit tydeleg signal om kvar utsleppsutviklinga skal på lengre sikt. Noregs 2030-mål under Parisatalen og det nasjonale omstillingsmålet til regjeringa er eit viktige delmål på vegen mot å bli eit lågutsleppssamfunn. Ved å starte omstillinga til eit lågutsleppssamfunn tidleg vil regjeringa leggje til rette for grøn verdiskaping og gje norske verksemder eit forsprang i det grøne skiftet. Det er viktig å fremje ei fornuftig langsiktig omstilling for heile økonomien og fremje teknologiutviklinga vi er avhengige av for å bli eit lågutsleppssamfunn. Mange teknologiprosjekt kan ha ei lang og ikkje føreseieleg utviklingstid, men gje utsleppskutt som monnar på sikt. Langsiktige verkemiddel er difor viktige i klimapolitikken, sjå nærmare omtale i kapittel 4.6.3.

Politikken for å nå klimamålet i 2050 må styrkjast og tilpassast over tid. Dette vil skje i tråd med dynamikken i klimalova og Parisavtalen om at alle land kvart femte år skal leggje fram eit bidrag som utgjer ein progresjon samanlikna med det førre bidraget og vere uttrykk for eit høgast mogleg ambisjonsnivå.

I august 2021 vart det nedsett eit offentleg utval som skal gjere ei heilskapleg utgreiing av dei vegvala Noreg står overfor for å nå klimamålet i 2050. Eit godt kunnskapsgrunnlag vil vere avgjerande for å styrkje og tilpasse politikken over tid for å omstille Noreg til eit lågutsleppssamfunn i 2050. Sjå nærmare omtale i kapittel 4.6.3.

4.6.2 Noregs lågutsleppsstrategi for 2050

Parisavtalen seier at alle land bør søkje å formulere og melde inn langsiktige strategiar for lågutslepp av klimagassar i lys av dei langsiktige målsetjingane i Parisavtalen. I Paris-vedtaket er landa inviterte til å kommunisere slike strategiar innan 2020. Å leggje fram ein slik strategi er frivillig, vil ikkje innebere nye internasjonale forpliktingar og har ingen rapporterings- eller bokføringskrav.

Noreg la hausten 2019 fram ein lågutsleppsstrategi, sjå Klima- og miljødepartementets budsjettproposisjon 2019–2020, vedlegg I. I lågutsleppsstrategien blir Noreg beskrive som lågutsleppssamfunn i 2050 med følgjande overordna karakteristikkar:

• Lågutsleppssamfunnet er eit samfunn med låge utslepp i alle sektorar.
• Areal, skog og ressursar blir forvalta på ein berekraftig måte som legg til rette for høgt opptak og låge utslepp. Areala våre lagrar karbon og forsyner oss med materialar, mat og energi.
• Eit grønt næringsliv med låge utslepp av klimagassar
• Byar og lokalsamfunn legg til rette for låge klimagassutslepp og gode levevilkår for innbyggjarane.

Noreg må ta kloke val på vegen til eit lågutsleppssamfunn, der det er rom for eit mangfald av løysingar innanfor langsiktige og stabile rammevilkår.

4.6.3 Langsiktige verkemiddel for å redusere utslepp fram mot 2050

4.6.3.1 Ein pris på utslepp – avgift og kvotesystem

Å setje ein pris på utslepp er eit hovudverkemiddel i den langsiktige klimapolitikken for å stimulere til å ta i bruk nye løysingar. Både CO₂-avgifta og kvotesystemet er døme på slike verkemiddel. Ei auka CO₂-avgift fram mot 2030 er eit viktig verkemiddel for omstillinga til eit lågutsleppssamfunn.

Kvotesystemet er også å sjå på som svært viktig mot 2050. Årlege reduksjonar i talet på utferda kvotar gjer at kvotesystemet vil medverke til vesentleg reduksjon av utsleppa. Etter 2020 vil dei årlege totale kutta i kvotemengda utgjere nesten 50 mill. tonn. Kommisjonen har i forslag til forsterka kvoteregelverk fram mot 2030 foreslått ei raskare årleg nedtrapping av kvotemengda (4,2 pst. per år) pluss ei eingongssletting av klimakvotar. Med eit slik forslag blir kvotemengda 61 pst. lågare i 2030 enn utsleppa var i 2005. EU har eit mål om å vere klimanøytrale i 2050, og dersom ein held fram med ein reduksjon av kvotemengda etter 2030 i tråd med banen mot 2030, vil det vere svært få utslepp att i kvotesystemet i 2050.

Kvotesystemet vil difor medverke til å tvinge fram store utsleppsreduksjonar på felleseuropeisk nivå, samstundes som utsleppskostnaden må ventast å auke over tid ettersom ein kan rekne med at dei billegaste tiltaka blir gjennomførte først. Det inneber at norske kvotepliktige verksemder må omstille seg til produksjon med betydeleg lågare utslepp enn i dag. Prisinga av utslepp i samanheng med målet om å bli eit lågutsleppssamfunn gjev eit tidleg og tydeleg signal til industrien og andre avgjerdstakarar om at ei stor satsing på teknologiutvikling og omstilling er nødvendig. Det er etablert fleire ordningar for å støtte langsiktig teknologiutvikling, sjå mellom anna avsnitt 4.5.1.

4.6.3.2 Grøn omstilling i alle sektorar

Mange verkemiddel er på plass for å medverke til den langsiktige teknologiomstillinga som må til for å bli eit lågutsleppssamfunn. Ei teknologiutvikling er ein føresetnad for å nå klimamåla. Utvikling og implementering av lågutsleppsteknologi krev ofte svært lange tidsløp. Satsingar som startar no, vil få effekt først når teknologiane er blitt modne og effektive. Mot 2050 må ny teknologi og løysingar bli tekne i bruk i alle sektorar. Satsinga på eit grønt industriløft skal få fart på moglegheitene til norsk næringsliv i det grøne skiftet og bidra til utsleppskutt.

EUs grøne giv vil vere ein viktig drivar for grøn omstilling i Europa med mål om klimanøytralitet i 2050. Lågutsleppsteknologi, energieffektivisering, meir fornybar energi og auka ressursutnytting i Europa vil på sikt gje utsleppsreduksjonar som monnar, bidra til teknologiutvikling og gjere Europa til ein viktig produsent og marknad for grøne produkt. Det nye produktregelverket frå EU inneheld ei rekkje tiltak som aukar ressursutnyttinga av produkt, som auka levetid, ombruk og attvinning, og vil bidra til å kutte i utsleppa av klimagassar både i Noreg og i andre land.

God samfunnsplanlegging og arealforvaltning er viktige for samfunnsutviklinga generelt og for utviklinga av lågutsleppssamfunnet spesielt. Avgjerder om lokalisering, byggjemåte og utforming av busetnad, infrastruktur og tenester påverkar både utslepp og opptak av klimagassar frå areala og utslepp knytte til bygging og bruk av bygg og infrastruktur. Difor må vi i planlegginga ta omsyn til målet om eit lågutsleppssamfunn i 2050.