6 Statens petroleumsfond

Inntektene og utgiftene til Statens petroleumsfond er definerte i lov 22. juni 1990 nr. 36 om Statens petroleumsfond. Inntektene er summen av staten sin netto kontantstraum frå petroleumsverksemda, som vert overført frå statsbudsjettet, og avkastninga på formuen i fondet. Utgiftene til fondet er ei årleg overføring frå fondet etter vedtak i Stortinget 1. Med utgangspunkt i innstillinga frå finanskomitéen ved behandlinga av loven om fondet, er det etablert som praksis at overføringa tilsvarar det oljekorrigerte underskotet på statsbudsjettet. Tabellane 6.1 og 6.2 viser balansen og resultatrekneskapen for Statens petroleumsfond. Rekneskapen for fondet er ikkje ein del av statsrekneskapen, men tala vert her presenterte til orientering.

Rekneskapen for Petroleumsfondet vert ført etter dei same retningslinene som rekneskapen elles i Noregs Bank. Rekneskapen i Noregs Bank er fram til og med 1998 blitt ført etter prinsippet om lågaste verdi. Frå og med 1999 vert rekneskapen i banken ført etter prinsippet om marknadsverdi.

I 1999 hadde Statens petroleumsfond inntekter utanom omvurderingar på til saman 51 923 mill. kroner. Kontantstraumen frå petroleumsverksemda til staten utgjer den største delen av desse inntektene med 44 627 mill. kroner. Dei bokførde renteinntektene og utbyte frå selskapa i porteføljen mv. utgjorde til saman 7 296 mill. kroner i 1999. Etter vedtak i Nysaldert budsjett 1999, vart det overført 18 494 mill. kroner frå Petroleumsfondet til statsbudsjettet i 1999. Overskotet i fondet vart dermed 33 429 mill. kroner.

Omvurderingane i rekneskapen for Statens petroleumsfond i 1999 utgjorde i alt 22 838 mill. kroner. Av dette var 2 477 mill. kroner realiserte verdipapirvinstar, og 17 337 mill. kroner var urealiserte vinstar. Valutakursreguleringar utgjorde 2 630 mill. kroner medan resultatet frå terminhandel i valuta og vinst på handlar i futures-marknaden utgjorde høvesvis –5 og 399 mill. kroner. Overskotet i fondet, medrekna omvurderingar i 1999, vart dermed totalt 56 267 mill. kroner.

Av dei samla omvurderingane som vart ført i rekneskapen i 1999, var 4 143 mill. kroner vinstar som fondet hadde med seg frå 1998, men som ikkje vart tekne med i rekneskapen i 1998 på grunn av at rekneskapen då fylgde prinsippet om lågaste verdi. Auken i urealiserte vinstar i 1999 ville vidare ha vore endå 12 239 mill. kroner lågare enn det som faktisk vart ført, dersom rekneskapen framleis hadde vore ført etter prinsippet om lågaste verdi. Samla avkastning i 1999 ville etter lågaste verdis prinsipp ha vore på tilsaman 13 751 mill. kroner, dvs. 16 382 mill. kroner lågare enn når ein legg marknadsverdien til grunn.

Kontantstraumen frå petroleumsverksemda fråtrekt overføringa til statsbudsjettet utgjer netto avsettinga til fondet over statsbudsjettet. Denne netto avsettinga var 26 133 mill. kroner i 1999. I tråd med omtalen i St.meld. nr.1 (1997-98) Nasjonalbudsjettet 1998 er overføringane frå statskassa til fondet i 1999 i all hovudsak vorte gjort ved utgangen av kvart kvartal. Fondet vart tilført 3 018 mill. kroner ved utgangen av 1. kvartal, 8 000 mill. kroner ved utgangen av 2. kvartal og 13 500 mill. kroner ved utgangen av 3. kvartal. I 4. kvartal vart tidspunktet for overføring sett til 30. november i staden for 31. desember av omsyn til tusenårsskiftet, jf. omtale i St.prp. nr.30 (1999-2000) Ny saldering av statsbudsjettet for 1999. Overføringa 30. november vart sett til 3 000 mill. kroner, som på det tidspunktet svara til skilnaden mellom den forventa netto avsettinga til fondet i 1999 og det som var overført tidlegare same året.

Overføringa i 1. kvartal svara nøyaktig til mellomrekninga med statskassa ved utgangen av 1998, jf. at overføringa til fondet i 1998 var høgare enn den rekneskapsførde netto avsettinga på statsbudsjettet. Desse midlane vart difor ført attende til statskassa samstundes med kvartalsoverføringa.

Til saman overførde ein altså 27 518 mill. kroner til fondet over statsbudsjettet 1999, noko som var 1 385 mill. kroner høgare enn netto avsetting til Petroleumsfondet etter statsrekneskapen. I kapitalrekneskapen per 31. desember 1999 er denne differansen ført opp som ei mellomrekning mellom fondet og statskassa. I tråd med tidlegare praksis legg ein opp til at denne mellomrekninga ikkje vert betalt attende til statskassa, men kjem til frådrag når ein gjer den fyrste overføringa til fondet i 2000.

Når ein korrigerer for mellomrekninga med statskassa, viser rekneskapen at den bokførde verdien av fondet ved utgangen av 1999 var på 220 892 mill. kroner. Dette svarte også til marknadsverdien. Dersom ein framleis hadde ført rekneskapen etter lågaste verdi sitt prinsipp, ville den bokførde verdien av fondet ha vore 205 895 mill. kroner ved utgangen av 1999, jf. over.

Midlane i Petroleumsfondet vert plasserte i både renteberande verdipapir og eigenkapitalinstrument. Noregs Bank forvaltar Petroleumsfondet etter oppdrag frå Finansdepartementet. Finansdepartementet har i forskrift og i brev til banken definert nærare retningsliner for forvaltninga. I forskrifta om forvaltninga av fondet som tok til å gjelde frå 1. januar 1998, heiter det at Finansdepartementet skal definere ein såkalla referanseportefølje som dannar grunnlaget for risikostyringa. Referanseporteføljen er sett saman slik at den representerer ein nøytral investeringsstrategi innanfor dei retningslinene Finansdepartementet har gitt. Vidare har Finansdepartementet fastsett ei ramme for kor mykje dei faktiske investeringane kan avvike frå referanseporteføljen, målt ved risikomålet relativ volatilitet. Relativ volatilitet er definert som det forventa standardavviket til avkastninga til den såkalla differanseporteføljen som utgjer skilnaden mellom referanseporteføljen og den faktiske porteføljen, jf. nærare omtale i St.meld. nr. 1 (1997-98) Nasjonalbudsjettet 1998. Ramma for relativ volatilitet har vore 1,5 prosentpoeng sidan målet vart innført i 1998. Referanseporteføljen omfattar av 60 pst. renteberande verdipapir og 40 pst. eigenkapitalinstrument.

Den 7. mars 2000 offentleggjorde Noregs Bank årsrapporten for Statens petroleumsfond. Årsrapporten følgjer denne meldinga som utrykt vedlegg. I dokumentasjonsdelen i den vedlagde årsrapporten for fondet er det gitt ei samla liste over fondet sine eignelutar, fordelt på aksjar, aksjefutureskontraktar, obligasjonar, obligasjonsfutureskontraktar, bankinnskot, tredjepartsavtaler, valutaterminkontraktar, gjenkjøps- og gjensalsavtaler og andre fordringar. For alle aksjeinvesteringane er det oppgitt namn på selskapet, marknadsverdi av aksjeposten og eigarandel i selskapet. For dei andre eignelutane er det oppgitt namn på utferdaren eller motparten og marknadsverdi av plasseringa. Alle investeringane er fordelte etter land.

Noregs Bank sin årsrapport for Petroleumsfondet skildrar korleis den særskilte porteføljen av utanlandske verdipapir som svarar til fondet sin konto i banken, er forvalta i 1999. Den bokførde verdien av den særskilte porteføljen var 222 278 mill. kroner ved utgangen av 1999. Avkastninga på dei utanlandske investeringane i fondet vart på 12,44 pst. for heile 1999 når ein måler i utanlandsk valuta i samsvar med valutasamansettinga til referanseporteføljen. Når ein fordelar avkastninga på aksje- og obligasjonsporteføljene, viser tala at aksjeinvesteringane gav ei avkastning på 34,81 pst. og obligasjonsinvesteringane –0,99 pst. Det at den vekta summen av avkastninga for dei to aktivaklassane ikkje samstemmer med totalavkastninga, kjem av at utrekninga av avkastninga for kvar enkelt aktivaklasse, i motsetnad til totalavkastninga, ikkje tek omsyn til at fordelinga mellom aksjar og obligasjonar i nokon grad har endra seg gjennom året. Verdien av den norske krona svekte seg med vel 1 pst. mot valutakorga til Petroleumsfondet i 1999. Dette førte til at fondet sine utanlandske eignelutar vart tilsvarande meir verdt målt i norske kroner. Difor steig verdien av fondet i 1999 med vel 1 pst. meir når ein måler avkastninga i norske kroner enn i utanlandsk valuta. For heile året var totalavkastninga 13,85 pst. målt i norske kroner. Det er likevel avkastninga i utanlandsk valuta som er mest relevant når ein skal vurdere utviklinga i den internasjonale kjøpekrafta til fondet. Reell avkastning målt i utanlandsk valuta er berekna til 11,01 pst. 2

Det var til dels stor variasjon i avkastninga mellom kvartala i 1999, særleg for aksjeporteføljen. I 1. og 2. kvartal var totalavkastninga høvesvis 2,93 pst. og 2,01 pst. målt i utanlandsk valuta. Aksjeinvesteringane i 1. og 2. kvartal hadde ei avkastning på 6,62 pst. og 6,99 pst. I 3. kvartal var totalavkastninga –0,79 pst. Avkastninga var negativ både for aksjeinvesteringane (-1,78 pst.) og obligasjonsporteføljen (-0,13 pst.) i 3. kvartal. Avkastninga til totalporteføljen tok seg så kraftig opp i 4. kvartal, med ein avkastning på 7,95 pst. målt i utanlandsk valuta. Dette hadde bakgrunn i den gode avkastninga på aksjar på 20,32 pst i dette kvartalet, medan obligasjonsavkastninga var 0,05 pst.

Tala for avkastning er bruttotal i den forstand at forvaltningskostnadene ikkje er trekte ifrå. I resultatoppstillinga for fondet i tabell 6.2 er forvaltningskostnadene trekte ifrå. Dei samla kostnadene med forvaltninga vert dekte av fondet si avkastning i samsvar med forvaltningsavtalen mellom Finansdepartementet og Noregs Bank. For 1999 var satsane for godtgjering 0,14 pst. av den kapitalen som etter referanseporteføljen kunne plasserast i eigenkapitalinstrument, og 0,055 pst. av den kapitalen som kunne plasserast i renteberande verdipapir. Totalt mottok Noregs Bank 161,6 mill. kroner som godtgjering i 1999. Ein viser til den vedlagde årsrapporten for fondet for nærare omtale.

Ei viktig oppgåve for Finansdepartementet er å evaluere korleis Noregs Bank forvaltar midlane i fondet. Departementet nyttar det britiske konsulentselskapet Bacon & Woodrow til å utarbeide kvartalsvise rapportar om forvaltninga av fondet. Desse rapportane er offentlege. Årsrapporten frå Bacon & Woodrow er også tilgjengeleg på Finansdepartementet sine sider på internett (www.finans.dep.no).

Bacon & Woodrow si evaluering tek utgangspunkt i referanseporteføljen for fondet. Selskapet analyserer kor stor del av den samla avkastninga til fondet som har samanheng med samansettinga av referanseporteføljen, og kor mykje som kjem av Noregs Bank si forvaltning. Generelt oppstår skilnaden i avkastning fordi fondet ikkje til ei kvar tid inneheld nøyaktig dei same verdipapira som referanseporteføljen. Slikt samsvar ville vere både praktisk vanskeleg og ville medføre høgare transaksjonskostnader. Bacon & Woodrow splittar opp og analyserer skilnaden i avkastning mellom den faktiske porteføljen og referanseporteføljen. I årsrapporten for 1999 finn dei at fondet i 1999 hadde ei totalavkastning på 13,86 pst. målt i norske kroner, medan avkastninga til referanseporteføljen var 12,60 pst.

Tala frå Bacon & Woodrow viser at Petroleumsfondet i 1999 hadde ei avkastning som var 1,26 prosentpoeng høgare enn referanseindeksen 3. Det var meiravkastninga på 0,83 prosentpoeng i 4. kvartal som bidrog mest til den positive differansen til referanseporteføljen for året samla sett. Det var særleg dei eksterne aktive aksjeforvaltarane som hadde høgare avkastning dette kvartalet i forhold til referanseindeksen. I dei tre fyrste kvartala var skilnaden samla sett for totalporteføljen høvesvis –0,02, 0,15 og 0,22 prosentpoeng.

Noregs Bank si forvaltning av Petroleumsfondet vert revidert av Noregs Banks revisjon. Han er underlagt representantskapet som er oppnemnt av Stortinget. Alle viktige rapportar som Noregs Bank sender ut om Petroleumsfondet, er stadfesta av Noregs Banks revisjon. Den overordna revisjonen av Petroleumsfondet er lagt til Riksrevisjonen, og Riksrevisjonen byggjer sin revisjon på det arbeidet som vert utført av Noregs Bank sin revisjon.