6 Statens petroleumsfond

Inntektene og utgiftene til Statens petroleumsfond er definerte i lov 22. juni 1990 nr. 36 om Statens petroleumsfond. Inntektene er summen av staten sin netto kontantstraum frå petroleumsverksemda, som vert overført frå statsbudsjettet, og avkastinga på formuen i fondet. Utgiftene til fondet er ei årleg overføring frå fondet etter vedtak i Stortinget 1. Med utgangspunkt i innstillinga frå finanskomiteen ved handsaminga av loven om fondet, er det etablert som praksis at overføringa svarer til det oljekorrigerte underskotet på statsbudsjettet. Tabellane 6.1 og 6.2 viser balansen og resultatrekneskapen for Statens petroleumsfond. Rekneskapen for fondet er ikkje ein del av statsrekneskapen, men tala vert presenterte her til orientering.

Rekneskapen for Petroleumsfondet vert ført etter dei same retningslinene som rekneskapen elles i Noregs Bank. Frå 1999 vert rekneskapen ført etter prinsippet om marknadsverdi.

I 2003 hadde Statens petroleumsfond inntekter utan omvurderingar på til saman 199 430 mill. kroner. Kontantstraumen frå petroleumsverksemda til staten utgjorde den største delen av desse inntektene med 173 663 mill. kroner. Dei bokførte renteinntektene og utbyte frå selskapa i porteføljen o.a. utgjorde til saman 25 768 mill. kroner i 2003. Etter vedtak i nysaldert budsjett 2003 vart det overført 62 844 mill. kroner frå Petroleumsfondet til statsbudsjettet i 2003. Overskotet i fondet etter nasjonalrekneskapen sine definisjonar vart dermed 136 586 mill. kroner.

Omvurderingane i rekneskapen for Statens petroleumsfond i 2003 utgjorde i alt 105 874 mill. kroner. Av dette var 633 mill. kroner realiserte verdipapirvinstar, og 55 787 mill. kroner var urealiserte vinstar. Resultatet frå terminhandlar i valuta, frå handlar i futures-marknaden, frå handlar i opsjonar og frå aksje- og rentebytteavtalar utgjorde 3 468 mill. kroner. Valutakursvinsten var 45 986 mill. kroner, dvs. auken i verdien til fondet målt i norske kroner som følgjer av svekkinga av kronekursen i 2003. Medrekna omvurderingar vart det dermed eit overskot i fondet i 2003 på til saman 242 460 mill. kroner.

Kontantstraumen frå petroleumsverksemda kor overføringa til statsbudsjettet er trekt frå, utgjer netto avsetjing til fondet over statsbudsjettet. Denne netto avsetjinga var 110 819 mill. kroner i 2003. Overføringane frå statskassa til fondet vart fordelt slik:

• 19,6 mrd. kroner 31. januar,

• 14,4 mrd. kroner 28. februar,

• 9,9 mrd. kroner 31. mars,

• 9,9 mrd. kroner 30. april,

• 7,1 mrd. kroner 30. mai,

• 6,1 mrd. kroner 30. juni,

• 5,9 mrd. kroner 31. juli,

• 8 mrd. kroner 29. august,

• 8 mrd. kroner 30. september,

• 7,5 mrd. kroner 31. oktober og

• 8,1 mrd. kroner 28. november.

Overføringane summerer seg til 104 471 mill. kroner. 30. mai vart det korrigert for 3 882 mill. kroner som var for mykje overført i 2002. Summen av desse to beløpa er 108 353 mill. kroner. Dette er 2 465 mill. kroner mindre enn netto avsetjing til Petroleumsfondet etter statsrekneskapen. I kapitalrekneskapen per 31. desember 2003 er denne differansen ført opp som ei mellomrekning mellom fondet og statskassa. I tråd med tidlegare praksis legg ein opp til at det vert korrigert for denne mellomrekninga saman med ei overføring til fondet tidleg i 2004.

Etter å ha korrigert for mellomrekninga med statskassa og etter at forvaltningskostnadene er trekt frå, syner rekneskapen at den bokførte verdien av fondet i Noregs Bank ved utgangen av 2003 var på 847 052 mill. kroner. Dette svarar også til marknadsverdien, jf. at rekneskapen no vert ført til marknadsverdi.

Midlane i Petroleumsfondet vert plasserte i både renteberande verdipapir og eigenkapitalinstrument. Noregs Bank forvaltar Petroleumsfondet etter oppdrag frå Finansdepartementet. Finansdepartementet har i forskrift og i brev til banken definert nærare retningsliner for forvaltinga. I forskrifta om forvaltinga av fondet, som tok til å gjelde frå 1. januar 1998, heiter det at Finansdepartementet skal definera ein såkalla referanseportefølje som dannar grunnlaget for risikostyringa. Referanseporteføljen er sett saman slik at han skal representera ein nøytral investeringsstrategi innanfor dei retningslinene Finansdepartementet har gitt. Vidare har Finansdepartementet fastsett ei ramme for kor mykje dei faktiske investeringane kan avvike frå referanseporteføljen, målt ved risikomålet relativ volatilitet. Relativ volatilitet er definert som det forventa standardavviket til avkastinga til den såkalla differanseporteføljen som utgjer skilnaden mellom referanseporteføljen og den faktiske porteføljen, jf. nærare omtale i St. meld. nr. 1 (1997-98) Nasjonalbudsjettet 1998. Ramma for relativ volatilitet har vore 1,5 prosentpoeng sidan målet vart innført i 1998. Referanseporteføljen er sett saman av 60 prosent renteberande verdipapir og 40 prosent eigenkapitalinstrument.

Den 3. mars 2004 offentleggjorde Noregs Bank årsmeldinga for Statens petroleumsfond. Årsmeldinga følgjer denne meldinga som utrykt vedlegg. I dokumentasjonsdelen i den vedlagte årsmeldinga for fondet er det gitt ei samla liste over fondet sine aksjar og obligasjonar. For alle aksjeinvesteringane er det oppgitt namn på selskapet, marknadsverdi av aksjeposten og eigardel i selskapet. For obligasjonar er det oppgitt namn på utferdaren eller motparten og marknadsverdi av plasseringa. Alle investeringane er fordelte etter land.

Årsmeldinga til Noregs Bank for Petroleumsfondet skildrar korleis den særskilde porteføljen av utanlandske verdipapir som svarer til fondet sin konto i banken, vart forvalta i 2003. Den bokførte verdien av den særskilde porteføljen var 844 587 mill. kroner ved utgangen av 2003. Avkastinga på dei utanlandske investeringane i fondet vart på 12,6 prosent for heile 2003 når ein måler i utanlandsk valuta i samsvar med valutasamansetjinga til referanseporteføljen. Når ein fordeler avkastinga på aksje- og obligasjonsporteføljane, syner tala at aksjeinvesteringane (medrekna Miljøfondet) gav ei avkasting på 22,8 prosent, medan avkastinga på obligasjonsinvesteringane utgjorde 5,3 prosent Den vekta summen av avkastinga i dei to aktivaklassane svarar ikkje nøyaktig til totalavkastinga. Årsaka er at avkastingstala av året er bygd opp ved å kjede månadlege tal for avkasting for aktivitetsklassane og for totalen kvar for seg. Verdien av den norske krona svekka seg mot valutakorga til Petroleumsfondet i 2003. Dette førte til at fondet sine utanlandske eignelutar vart tilsvarande meir verd målt i norske kroner. For heile året var totalavkastinga 20,0 prosent målt i norske kroner (medrekna Miljøfondet). Det er likevel avkastinga i utanlandsk valuta som er mest relevant når ein skal vurdere utviklinga i den internasjonale kjøpekrafta til fondet. Den reelle avkastinga målt i utanlandsk valuta er utrekna til 11,1 prosent 2.

Det var variasjon i avkastinga mellom kvartala i 2003, særleg for aksjeporteføljen. I 1. kvartal var avkastinga for aksjeinvesteringane (utan Miljøfondet) negativ med 7,8 prosent målt i utanlandsk valuta, medan ho var positiv i alle dei andre kvartala, størst var ho i 2. kvartal med 15,6 prosent.

Tala for avkasting er bruttotal på den måten at forvaltingskostnadene ikkje er trekte ifrå. I resultatoppstillinga for fondet i tabell 6.2 er forvaltingskostnadene trekte ifrå. Dei samla kostnadene til forvaltinga vert dekte av avkastinga til fondet i samsvar med forvaltingsavtalen mellom Finansdepartementet og Noregs Bank. For 2003 utgjorde dei samla kostnadene for Petroleumsfondet 0,091 prosent av kapitalen. Dette omfattar ikkje avkastingsavhengige honorar til eksterne forvaltarar. Samla utgjorde godtgjeringa til Noregs Bank 773 mill. kroner i 2003. Ein viser til den vedlagte årsmeldinga for fondet for nærare omtale.

Ei viktig oppgåve for Finansdepartementet er å evaluera korleis Noregs Bank forvaltar midlane i fondet. Departementet har i 2003 nytta det britiske konsulentselskapet Mercer til å utarbeida rapport om forvaltinga av fondet. Rapporten er offentleg, og er tilgjengeleg på internettsidene til Finansdepartementet (www.odin.dep.no/fin).

Noregs Bank si forvalting av Petroleumsfondet vert revidert av revisjonen til Noregs Bank, men Riksrevisjonen utfører også eigne kontrollhandlingar. Han er underlagt representantskapen, som er oppnemnt av Stortinget. Alle viktige rapportar som Noregs Bank sender ut om Petroleumsfondet, er stadfesta av revisjonen til Noregs Bank. Den overordna revisjonen av Petroleumsfondet er lagt til Riksrevisjonen, og Riksrevisjonen byggjer sin revisjon på det arbeidet som vert utført av revisjonen til Noregs Bank.

²⁾ Dette talet utgjer i 2003 summen av desse postane (tal i tusen kroner):