3 Forhandlingsprosessen

3.1 Initiativet

FN-konvensjonen av 1980 om inhumane våpen er den viktigaste globale, folkerettslege reiskapen som kan avgrense bruken av dei minene som i dag valdar svære lidingar i konfliktområde over heile verda. Men konvensjonen har vist seg utilstrekkeleg til å få bukt med mineproblemet, særleg av fire grunnar. For det første fordi alt for få land er tilslutta konvensjonen. For det andre fordi føresegnene i konvensjonen ikkje gjeld i interne konfliktar. For det tredje fordi restriksjonane på bruken av anti-personellminer er for svake. Og for det fjerde fordi konvensjonen heilt manglar effektive ordningar for å kontrollere om partane etterlever føresegnene.

Som ei følgje av m.a. desse omstenda vedtok generalsekretæren i FN (som er depositar for konvensjonen) i 1993, etter oppmoding frå eit fleirtal av partane i konvensjonen, mellom dei Noreg, å innkalle til ein revisjonskonferanse for å styrkje føresegnene i konvensjonen og å vurdere tilleggsprotokollar. Vedtaket vart stadfesta ved resolusjon 48/97 i generalforsamlinga den 16. desember 1993. I denne samanhengen vende eit fleirtal av konvensjonspartane seg til generalsekretæren med oppmoding om å arrangere regjeringsmøte på ekspertnivå i Genève for å førebu konferansen. På grunnlag av denne oppmodinga vedtok generalsekretæren å skipe ein førebuande komité samansett av representantar for dei einskilde konvensjonspartane for å drøfte spørsmål i samband med revisjonsarbeidet. Det var semje om at den førebuande komiteen skulle halde fire sesjonar, fordelt på tidsromma 28. februar - 4. mars, 16. - 27. mai og 8. - 19. august 1994, og 9. - 20. januar 1995.

3.2 Forhandlingsmandatet

FN-konvensjonen av 1980 om inhumane våpen er ein rammekonvensjon. Han er ein juridisk overbygning for det regelverket som er nedfelt i tre protokollar. I desse forpliktar konvensjonspartane seg til å regulere bruken av fragmenteringsvåpen som ikkje kan oppdagast i menneskekroppen ved bruk av røntgen (protokoll I), landminer og minefeller (protokoll II) og brannvåpen (protokoll III).

Følgjande spørsmål vart særskilt understreka av den førebuande komiteen som viktige å drøfte før revisjonsarbeidet tok til:

• utviding av bruksområdet (jurisdiksjonen) til konvensjonen frå å gjelde mellomstatlege til òg å omfatte interne konfliktar, utarbeiding av ein verifikasjonsmekanisme for å kontrollere at partane etterlever føresegnene i konvensjonen, utarbeiding av eit regelverk for sanksjonar i tilfelle der konvensjonspartane handlar i strid med føresegnene i konvensjonen,

• styrking av restriksjonane på bruk av anti-personellminer i protokoll II til konvensjonen, særleg slike som ikkje kan oppdagast med elektromagnetisk detektor og som ikkje er utstyrte med mekanismar som sikrar øydelegging av mina etter ei viss tid,

• vurdering av tilleggsprotokollar til konvensjonen.

Det var semje om at hovudoppgåva for revisjonskonferansen skulle vere å styrkje føresegnene i protokoll II til konvensjonen om forbod mot eller restriksjonar på bruk av miner, minefeller og andre innretningar (heretter kalla landmineprotokollen). Dette vart m.a. grunngjeve med at eitt av dei alvorlegaste humanitære problema i vår tid er mengdene av udetonerte miner som i dag er spreidde over store område i den tredje verda. Desse råkar blindt, lemlestar eller drep, og er eit uføreseieleg og varig trugsmål mot dei sivile. Mot denne bakgrunnen slo konvensjonspartane fast at revisjonskonferansen særleg skulle leggje vekt på arbeidet med å styrkje vernet for sivilbefolkninga mot slike våpen i krigs- og konfliktsituasjonar. Det vart òg vist til at udetonerte anti-personellminer kan bli liggjande att i fleire tiår etter at krigshandlingane er slutt, og såleis utgjer ei stor hindring for sosial og økonomisk utvikling i konfliktråka område. Samstundes vart det understreka at slike miner utgjer eit trugsmål mot fredstryggjande operasjonar.

3.3 Deltakarspørsmålet

Det var semje om at den førebuande komiteen og revisjonskonferansen skulle omfatte diplomatar og militære ekspertar frå partane i konvensjonen. Det var òg semje om at representantar for land som ikkje hadde slutta seg til konvensjonen, skulle kunne delta som observatørar i arbeidet til komiteen og konferansen. I tillegg fekk FN-organisasjonane UNHCR, UNICEF og FNs Department of Humanitarian Affairs (DHA) observatørstatus saman med Den internasjonale raudekrosskomiteen. På grunn av motstand frå nokre utviklingsland lukkast det derimot ikkje å gje observatørstatus til interesserte ikkje-statlege organisasjonar (NGO) i den førebuande komiteen. Dette vart endra for revisjonskonferansen, der ikkje-statlege organisasjonar fekk rett til å delta som observatørar. Observatørstatusen vart ulikt praktisert. Ikkje-konvensjonspartar, FN-organisasjonane og Den internasjonale raudekrosskomiteen vart tildelte særstatus og fekk tale- og forslagsrett både i plenarmøte og i dei uformelle arbeidsgruppene som vart skipa utanfor rammene av plenarmøta. NGO-deltakinga var avgrensa til talerett under plenarmøta. Ingen observatørar hadde røysterett.

3.4 Den førebuande komiteen

Den førebuande komiteen vart skipa for å drøfte spørsmål av interesse for revisjonen av landmineprotokollen, og framlegg til nye protokollar til konvensjonen. Komiteen heldt i alt fire sesjonar fordelt på tidsromma 28. februar - 4. mars, 16. - 27. mai og 8. - 19. august 1994, og 9. - 20. januar 1995. Sverige vart samrøystes valt til å leie arbeidet i komiteen. Sverige vart òg tildelt presidentskapen for revisjonskonferansen.

Under arbeidet i komiteen vart det uttrykt ein generell vilje til å styrkje vernet av sivilbefolkninga mot bruk av landminer i krigs- og konfliktområde. Samstundes vart det klart at det var stor usemje i spørsmålet om relevante praktiske og juridiske tiltak for å realisere denne målsetjinga. Motsetnaden gjekk i hovudsak mellom dei industrialiserte landa og utviklingslanda. Mens representantar for vestlege og likesinna land tok til orde for fleire omfattande tiltak for å styrkje landmineprotokollen, sette fleire utviklingsland seg imot dette. Den sistnemnde gruppa åtvara m.a. mot restriksjonar som ville stille så omfattande tekniske krav til anti-personellminer at land i den tredje verda av tekniske og økonomiske grunnar ikkje ville kunne skaffe seg slike. Aust- og sentraleuropeiske statar uttrykte til dels same oppfatning som dei vestlege landa, men gav samstundes uttrykk for at dei ikkje ønskte vidtgåande restriksjonar på bruken av anti-personellminer.

Det vil i det følgjande bli gjort greie for debatten rundt tre hovudspørsmål: spørsmålet om strengare restriksjonar på bruk av anti-personellminer, bruksområdet til konvensjonen og utarbeiding av ei verifikasjonsordning for konvensjonen.

Ei sak som vart mykje framme i drøftingane i komiteen, var spørsmålet om å skjerpe føresegnene i landmineprotokollen om restriksjonar på bruk av anti-personellminer. Fleire delegasjonar, mellom dei Noreg, tok i denne samanhengen til orde for eit forbod mot alle anti-personellminer som ikkje kan oppdagast av elektromagnetisk deteksjonsutstyr, og som ikkje er utstyrde med mekanismar som sikrar at mina vert øydelagd etter kort tid. Eit anna syn som vart fremja under debatten, var å tillate bruk av udetekterbare landminer med lang levetid dersom dei vert brukte innanfor merkte og innhegna minefelt under kontinuerleg tilsyn av militært personell. Fleire utviklingsland gav uttrykk for at det ville bli svært kostbart for dei å etterleve nye og omfattande tekniske produksjonskrav til anti-personellminer, og føreslo i den samanhengen særskilde økonomiske støtteordningar gjennom FN-systemet.

Dei fleste delegasjonane gav uttrykk for at dei såg på fjernleverte anti-personellminer som det største folkerettslege problemet i høve til det som er regulert i protokoll II. Slike miner vert spreidde over store område frå fly, eller vert skotne ut med artilleri. Dei kan ikkje oppdagast av elektromagnetisk utstyr, og har ikkje mekanismar som sikrar at mina vert øydelagd etter ei viss tid. Forsvarleg merking eller inngjerding av minefelt er umogeleg i denne samanhengen. Difor utgjer denne minekategorien eit uføreseieleg og varig trugsmål mot sivilbefolkninga. Debatten gav uttrykk for at eit klart fleirtal, mellom andre Noreg, ønskte å forby denne minekategorien. Nokre delegasjonar hevda at endra produksjonsstandard burde vere tilstrekkeleg, slik at desse landminene fekk komponentar som gjorde dei lette å oppdage og som sikra at dei vart øydelagde etter kort tid.

Nokre delegasjonar, mellom dei Noreg, tok til orde for eit forbod mot produksjon, bruk og overføringar (eksport/import) av minefeller (sprenglekamar som er utforma som uskuldige objekt, og som uventa trer i funksjon når ein person rører ved eller nærmar seg desse), med tilvising til at desse var folkerettsstridige. Mot dette synet vart det hevda at eit generelt forbod mot denne mintetypen vanskeleg ville la seg verifisere, og at typen var lite brukt i krigs- og konfliktsituasjonar.

Noreg og Nederland føreslo at den reviderte landmineprotokollen burde utstyrast med forbod mot overføringar (import/eksport) av dei typar landminer som protokollen eventuelt ville forby bruken av, og i tillegg restriksjonar på overføringar av legitime typar. Dette for å gje protokollen større styrke. Eit stort fleirtal av delegasjonane helsa framlegget velkome som grunnlag for vidare drøftingar.

Spørsmålet om å utvide bruksområdet til konvensjonen til òg å gjelde interne konfliktar, viste seg å vere vanskeleg. Ei rekkje delegasjonar, mellom dei Noreg, streka under at det er gjennom dei interne konfliktane at sivilbefolkninga i dag vert påførd dei største og mest varige lidingane ved bruk av landminer. Difor burde konvensjonen utvidast til også å gjelde for slike tilhøve. Nokre utviklingsland argumenterte på ein måte som impliserte ein dobbeltmoral i dette spørsmålet. På den eine sida uttrykte dei generell støtte til arbeidet for å styrkje restriksjonane på bruk av landminer, men på den andre sida uttrykte dei sterk uro for at slike restriksjonar kunne komme i konflikt med den retten ein suveren stat har til å bruke naudsynte verkemiddel for å attinnføre ro og orden i situasjonar prega av indre uro. Frå vestleg side vart det streka under at ein måtte unngå dobbeltmoral i dette spørsmålet, og hevda at forbod mot og restriksjonar på bruk av landminer burde gjelde generelt og bli praktisert likt anten situasjonen var av mellomstatleg eller intern karakter. Under siste sesjonen i den førebuande komiteen var det semje om å knyte dei vidare drøftingane om jurisdiksjonsutviding til landmineprotokollen og ikkje til konvensjonen som heilskap.

Drøftingane i samband med utarbeiding av ei verifikasjonsordning i samband med brot på føresegnene i konvensjonen viste seg òg å vere kompliserte. Ei gruppe vestlege land, mellom dei Noreg, føreslo at verifikasjon burde utførast av ein uhilda granskingskommisjon samansett av ekspertar med mandat til å utføre stadlege inspeksjonar på kort varsel. Eit vanskeleg spørsmål her var kva krav som burde stillast for at verifikasjonsprosessen skulle kunne setjast i gang. Fleire vestlege land, mellom dei Noreg, streka under at det var viktig å unngå ei politisering av verifikasjonsspørsmålet, og føreslo ein modell der generalsekretæren i FN fekk fullmakt til å setje i gang gransking etter oppmoding frå eit fåtal statar (2-3 statar). På den måten kunne vedtak om gransking gjerast utan for mange formelle krav.

Nokre vestlege land og land frå gruppa av aust- og sentraleuropeiske statar føreslo ein modell som ville svekkje generalsekretæren sin handlefridom og gje konvensjonspartane styringsrett over verifikasjonsspørsmålet gjennom ein eigen verifikasjonskommisjon. Denne skulle vere samansett av representantar for partane i konvensjonen. Etter denne modellen skulle ei gransking berre kunne setjast i gang på grunnlag av eit konsensus- eller fleirtalsvedtak i kommisjonen.

Ei rekkje utviklingsland tok her til orde for at kontrollordningar og eventuelle tiltak for å kontrollere etterlevinga av føresegnene i protokollen, lett kunne komme i konflikt med omsynet til den politiske suvereniteten til statar, og såleis medverke til å øve press mot den retten kvart land har til å vareta eigen nasjonal tryggleik. Desse landa hevda at det burde vere tilstrekkeleg at kvar einskild konvensjonspart tok på seg ansvaret for å setje i verk naudsynte tiltak for å sikre at det ikkje vart handla i strid med føresegnene i konvensjonen. Komiteen greidde ikkje å nå fram til noko kompromiss mellom dei ulike synsmåtane, men det var semje om å knyte dei framtidige drøftingane av verifikasjonsspørsmålet til landmineprotokollen og ikkje til konvensjonen.

Under arbeidet i den førebuande komiteen vart det gjort framlegg til tre nye tilleggsprotokollar. Sverige gjorde framlegg om å utstyre konvensjonen med ein protokoll som forbyr bruken av blindande våpen (laservåpen), og ein som regulerer bruken av sjøminer. Sveits lanserte framlegg om ein tilleggsprotokoll for å regulere bruken av småkalibra våpen.

I samband med det førstnemnde vart det frå svensk side streka under at framlegget ikkje innebar noko generelt forbod mot laserteknologi brukt i militær samanheng, men at forbodet retta seg spesielt mot bruken av laserteknologi brukt som anti-personellvåpen. Fleire delegasjonar, mellom dei Noreg, støtta framlegget og føreslo snarlege konsultasjonar om eit utkast til protokoll. Andre delegasjonar uttrykte reservasjonar med omsyn til å dra inn nye våpenkategoriar, og streka under at landmineprotokollen burde ha første prioritet under revisjonskonferansen.

Det svenske framlegget om ein tilleggsprotokoll for å regulere bruken av sjøminer fokuserte på to hovudmoment:

1. 1.

   Eit generelt forbod mot bruk av flytande miner («drifting mines»).

2. 2.

   Forbod mot bruk av sjøminer utan sjølvutløysande, fjernkontrollerte mekanismar som desarmerer minene frå 24 timar til maksimum to år etter utplassering.

Framlegget møtte lita interesse. Ein delegasjon fremja i staden framlegget om å halde spørsmålet utanfor konvensjonen og heller styrkje Haag-konvensjonen av 1907 til dette føremålet.

Det sveitsiske framlegget om ein tredje tilleggsprotokoll for å regulere bruken av småkalibra våpen fekk liten oppslutnad, og vart av fleire delegasjonar rekna som ei svært komplisert teknisk sak som lett kunne verke avsporande på arbeidet med å løyse den største folkerettslege utfordringa, nemleg anti-personellminene.

3.5 Revisjonskonferansen. Norsk forhandlingsposisjon

I samband med førebuingane til revisjonskonferansen vart spørsmålet om det norske forhandlingsopplegget for konferansen handsama av utanrikskomiteen i Stortinget. Stortinget gav 2. juni 1995 prinsipiell tilslutnad til tilrådinga frå utanrikskomiteen om at regjeringa prinsipalt skulle arbeide for eit totalforbod mot produksjon, lagring, sal, kjøp og bruk av anti-personellminer. Tilrådinga vart grunngjeven med at bruk av miner mot sivilbefolkninga er i ferd med å bli eitt av dei største humanitære problema i vår tid, og at ein gjennom eit klart prinsipalt standpunkt medverkar til eit folkepedagogisk arbeid for å skape eit internasjonalt opinionspress på fleire regjeringar om å gjere noko som monnar på FN-konferansen om [inhumane] våpen.

Utanrikskomiteen vurderte det som lite sannsynleg at framlegget om totalforbod mot anti-personellminer ville vinne brei tilslutnad under revisjonskonferansen, og rådde difor regjeringa til samstundes å arbeide aktivt for å få gjennomslag for så restriktive endringar i landmineprotokollen som det var mogeleg å få brei politisk oppslutnad om.

I lys av dette vart følgjande hovudelement lagde til grunn for det norske forhandlingsopplegget:

1. Som hovudmålsetjing skulle Noreg arbeide for eit totalforbod mot produksjon, lagring, sal, kjøp og bruk av anti-personellminer, inkludert såkalla sektorminer som vert brukte som anti-personellminer.

Som subsidiær posisjon skulle Noreg arbeide for så restriktive endringar i landmineprotokollen som det var mogeleg å få brei politisk oppslutnad om. I denne samanhengen vart det særleg lagt vekt på følgjande moment:

• Auka oppslutnad om konvensjonen. For at konvensjonen skal bli mest mogeleg effektiv, må han ha ei universell forankring. Difor vart det lagt vekt på å arbeide for at dei landa som ikkje er partar i konvensjonen, snarast sluttar seg til.

• Utstyre konvensjonen med ei eiga tilsynsordning («review mechanism») som sikrar at partane kvart femte år skulle komme saman under eigne tilsynskonferansar for å drøfte gjennomføringa av konvensjonen, med høve til å revidere føresegnene i dei ulike protokollane.

• Utviding av bruksområdet til landmineprotokollen frå å gjelde berre mellomstatlege konfliktar til òg å omfatte interne konfliktar.

• Eit generelt forbod mot anti-personellminer som ikkje kan oppdagast av elektromagnetisk deteksjonsutstyr og som ikkje er utstyrde med mekanismar som sikrar at mina vert øydelagd etter 30 dagar. Ein slik mekanisme må i tillegg ha ei sikringsinnretning som desarmerer mina etter maksimum 120 dagar dersom sjølvdestruksjonsmekanismen skulle svikte.

• Eit totalforbod mot overføringar (import/eksport) av anti-personellminer til ikkje-konvensjonspartar, ikkje-statsaktørar og til konvensjonspartar som påviseleg handlar i strid med føresegnene i protokollen. Eit slikt forbod bør òg dekkje overføringar av den typen anti-personellminer som konvensjonen forbyr bruken av.

• Eit generelt forbod mot produksjon, lagring, overføring og bruk av minefeller, dvs. sprenglekamar som er utforma som uskuldige objekt og som uventa trer i funksjon når ein person rører ved eller nærmar seg desse og som er spesielt eigna til å spreie frykt i sivilbefolkninga.

• Utarbeiding av ei mest mogeleg effektiv verifikasjonsordning for å kontrollere at partane etterlever føresegnene i landmineprotokollen. Verfikasjon bør utførast av ein ekspertoppnemnd granskingskommisjon («fact-finding mission»). Generalsekretæren i FN bør få fullmakt til å setje i gang gransking og rett til provopptak i dei tilfella der det ligg føre mistanke om brot på føresegnene i konvensjonen. Gransking bør kunne setjast i gang straks etter krav frå berre eit fåtal statar.

• Utarbeiding av ei eiga konsultasjonsordning for landmineprotokollen som forpliktar partane til å komme saman årleg for å drøfte korleis føresegnene vert etterlevde, med høve til å gjere framlegg om å skjerpe desse ytterlegare.

3.6 Einsidige norske tiltak som følgje av forhandlingsstandpunktet

Som ei følgje av den norske målsetjinga om å arbeide for eit totalforbod mot produksjon, lagring, sal, kjøp og bruk av anti-personellminer, la regjeringa hausten 1995 ned nasjonalt forbod mot produksjon, eksport, lagring og bruk av anti-personellminer. (Forbodet omfattar sektorverkande miner som vert utløyste med snubletråd. Sektorverkande miner som vert utløyste manuelt eller med fjernkontroll, dvs. som nyttast som våpensystem, fell utanfor forbodet.) Regjeringa ville med eit slikt einsidig forbod forplikte seg til å gå lenger enn det den reviderte landmineprotokollen eventuelt ville påleggje partane av restriksjonar og forbod. Samstundes vedtok regjeringa eit eige utfasings- og destruksjonsprogram for alle anti-personellminer som fanst på lager i det norske forsvaret, med ein konkret tidsplan. Etter desse planane skulle alle lager av anti-personellminer i forsvaret vere øydelagde innan 1. oktober 1996. Utfasings- og destruksjonsprogrammet vart gjennomført etter føreliggjande planar, og 1. oktober 1996 vart den siste anti-personellmina destruert.

3.7 Dei tre forhandlingsrundane under revisjonskonferansen

Hovudspørsmåla som vart drøfta i den førebuande komiteen, viste seg å vere langt meir kompliserte og politisk vanskelege enn ein var førebudd på. Det lukkast difor ikkje å nå fram til semje om noko substansspørsmål før revisjonskonferansen tok til. Dette gjorde m.a. at forhandlingane vart lengre enn opphavleg planlagt.

Revisjonskonferansen vart først fastlagd til perioden 25. september - 13. oktober 1995 i Wien. Men under forhandlingane vart det tidleg klart at avstanden i forhandlingsposisjonane mellom dei vestlege landa og nokre nøkkelland i den alliansefrie rørsla og gruppa av sentral- og austeuropeiske statar var for stor til at ein kunne nå fram til semje om ein revidert landmineprotokoll før tidsfristen gjekk ut. Visse lands militærpolitiske prioriteringar og forventa kostnader ved utskifting av anti-personellminer med lang levetid gjorde framgang vanskeleg, og var direkte til hinder for tekstelement som varetok humanitære omsyn. Til tider kunne det verke som om somme land ikkje ønskte resultat, trass i radikal retorikk om forbod og avgrensingar. Konferansen vedtok difor å ta opp att forhandlingane i periodane 15.-19. januar og 22. april - 3. mai 1996 for å byggje bru over den usemja som eksisterte mellom somme av forhandlingspartane, og såleis nå fram til ein forbetra landmineprotokoll. Begge desse sesjonane vart lagde til Genève. Den andre forhandlingsrunden var konstruktiv og medverka til framgang i fleire vesentlege spørsmål, og bana veg for at ein kunne vedta ein revidert landmineprotokoll ved avslutninga av den tredje forhandlingsrunden, 3. mai 1996. Samstundes vedtok revisjonskonferansen ein ny protokoll som forbyr bruk og overføringar av laservåpen.

Noreg var av dei svært få landa som under forhandlingane gjekk aktivt inn for eit internasjonalt forbod mot produksjon, overføring (eksport/import) lagring og bruk av anti-personellminer. Denne posisjonen vart understreka i alle naturlege samanhengar. Det vart likevel tidleg klart at det ikkje ville vere mogeleg å oppnå tilstrekkeleg støtte for eit totalforbod. Saman med andre likesinna land arbeidde difor Noreg aktivt for å oppnå eit best mogeleg resultat.

I det følgjande vert det gjeve ei kort vurdering av den reviderte landmineprotokollen slik han vart vedteken av konferansen.

Positive element:

• Protokollen etablerer eit generelt forbod mot bruk av dei anti-personellminene som ikkje kan oppdagast, har lang levetid og er utlagde utanfor regulerte minefelt. Det er desse minene som valdar dei største humanitære problema.

• Partane forpliktar seg til ikkje å eksportere/overføre anti-personellminer som protokollen forbyr bruken av frå og med tidspunktet for underteikning av protokollen, dvs. 3. mai 1996. Bruksområdet for protokollen er utvida frå å gjelde mellomstatlege tilhøve til òg å gjelde interne væpna konfliktar.

• Protokollen er utstyrt med ei konsultasjonsordning som forpliktar partane til å komme saman årleg for å drøfte korleis føresegnene vert etterlevde og eventuelt gjere framlegg om ytterlegare skjerpingar av føresegnene i protokollen. Ein tilsynskonferanse vil bli samankalla i år 2001 med sikte på å styrkje føresegnene i protokollen ytterlegare. Den årlege konsultasjonsordninga og tilsynskonferansen sikrar at landminespørsmålet vert ståande på den internasjonale dagsordenen.

Negative element:

• Det har ikkje vore mogeleg å oppnå brei støtte for totalforbod mot anti-personellminer slik Noreg gjekk inn for.

• Det er vedteke ein overgangsperiode på 9 år for nødvendige tilpassingar til forbodet mot visse typar miner. Perioden er etter norsk syn for lang. Dessutan vart det ikkje oppnådd semje om restriksjonar på bruken av desse minene i overgangsperioden.

• Protokollen manglar ei verifikasjonsordning.

I tillegg lukkast revisjonskonferansen i å vedta ein ny protokoll (protokoll IV) som forbyr bruk og overføringar (import/eksport) av laservåpen som har som sin viktigaste stridsfunksjon å valde varig blinding.

3.8 Konklusjon

Sett i høve til den norske målsetjinga om eit totalforbod mot anti-personellminer er det grunn til å sjå på resultatet av revisjonskonferansen for FN-konvensjonen av 1980 om inhumane våpen som utilfredsstillande. Samstundes må det strekast under at den nye reviderte protokollen er betre enn den gamle, og framfor alt at han er eit viktig steg i rett lei. Protokollen må ikkje sjåast som avslutninga av ein prosess, men heller som innleiinga til ein ny fase der arbeidet med å auke vernet for sivile mot landminer i krigs- og konfliktutsette område kan trappast opp. Saman med nærståande land lukkast det Noreg å sikre at protokollen fekk ei konsultasjonsordning som forpliktar partane til å komme saman årleg, m.a. for å drøfte etterlevinga av føresegnene i protokollen og med høve til å gjere framlegg om forbetringar. Frå norsk side var dette heilt frå byrjinga av forhandlingane eit hovudspørsmål. Den årlege konsultasjonsordninga vil saman med tilsynskonferansen sikre at landminespørsmålet vert ståande på den internasjonale dagsordenen.

Sjølv om det i dag ikkje er mogeleg å få til eit folkerettsleg bindande totalforbod mot anti-personellminer med brei global tilslutnad, må det understrekast at revisjonskonferansen medverka sterkt til å setje landmineproblemet i fokus. Gruppa av land som går inn for eit totalforbod mot anti-personellminer, er aukande. Denne gruppa av likesinna land kom saman i Ottawa hausten 1996 for å drøfte spørsmålet om snarleg igangsetjing av forhandlingar om eit totalforbod mot anti-personellminer, og sette med dette i gang ein ny og viktig prosess - den såkalla Ottawa-prosessen. For å vidareføre og intensivere arbeidet for eit totalforbod mot anti-personellminer, vil regjeringa saman med andre likesinna land arbeide for å skape ei ny internasjonal norm og forsterka press for avskaffing av bruk og produksjon av anti-personellminer gjennom etablering av ein mellomstatleg, juridisk bindande avtale som forbyr produksjon, eksport/import, lagring og bruk av desse våpna. Ottawa-prosessen kan vere eit tenleg bidrag til å realisere dette.

Det er òg av verdi at revisjonskonferansen lukkast i å vedta ein ny protokoll som forbyr bruk og overføringar av laservåpen, dersom dei er konstruerte som anti-personellvåpen og har som viktigaste stridsfunksjon å gjere varig blind. Det viktige i vedtaket ligg særleg i at det innfører eit forbod mot ein våpentype som enno ikkje er ferdig utvikla og klargjort for bruk.