4 Hovudspørsmål under revisjonskonferansen

4.1 Bruksområdet til protokollen

Frå vestleg side vart det teke til orde for å utvide bruksområdet (jurisdiksjonen) til protokollen til å gjelde interne konfliktar, der definisjonen av interne konfliktar ikkje berre skulle omfatte borgarkrigsliknande situasjonar, men òg anna indre uro og spenning, som opptøyar, isolerte og sporadiske valdshandlingar og andre liknande handlingar der vald vert brukt. For å styrkje denne definisjonen ønskte ein i tillegg ei eksplisitt tilvising i definisjonen om at protokollen også skulle gjelde i fredstid. Dei ovannemnde momenta vart innarbeidde i følgjande definisjonsframlegg som vart lagt fram på vegner av ei rekkje vestlege land, mellom dei Noreg: «Denne protokollen bør gjelde alltid og under alle omstende, også under væpna konflikt og i fredstid.»

Nokre utviklingsland gjekk mot framlegget. Dette vart grunngjeve med at indre uro og spenningar, opprør og isolerte og sporadiske valdshandlingar ikkje kan forståast som interne konfliktar, men som terrorisme og indre uro, der ein suveren stat må ha uavgrensa rett til å bruke alle nødvendige verkemiddel for å attinnføre ro og orden. Desse landa gjorde framlegg om at protokollen ikkje skulle kunne brukast på situasjonar definerte som indre uro og spenning, m.a. opptøyar, isolerte og sporadiske valdshandlingar og andre liknande handlingar der vald vart brukt.

Det lukkast til slutt å einast om ein definisjon av bruksområdet som utvidar jurisdiksjonen til å omfatte interne konfliktar (tilvising til artikkel 3 i Genève-konvensjonane av 12. august 1949 som regulerer væpna konfliktar som ikkje er av internasjonal karakter). Samstundes skaper definisjonen eit juridisk tolkingsrom for situasjonar som ikkje er av borgarkrigsliknande karakter ved å etablere unntak for indre uro og spenning, som opptøyar, isolerte og sporadiske valdshandlingar og andre liknande handlingar, ettersom [slike situasjonar] ikkje er væpna konfliktar.

4.2 Ny produksjonsstandard for anti-personellminer utlagde utanfor regulerte minefelt

Dette spørsmålet var svært vanskeleg, og medverka til at den andre forhandlingsrunden i konferansen fullt ut kom til å gjelde spørsmålet om tekniske spesifikasjonar og restriksjonar i samband med bruk av anti-personellminer. Det er særleg anti-personellminer som er laga for bruk utanfor innhegna og merkte minefelt under militær overvaking og kontroll som valdar dei største menneskelege lidingane i krigs- og konfliktsituasjonar. Etter lange og vanskelege forhandlingar om krav til levetid for slike miner og korleis dei skal kunne oppdagast, lukkast det konferansen under den tredje forhandlingsrunden å einast om ein ny produksjonsstandard. Det var semje om følgjande tekniske spesifikasjonar for desse minene, anten dei vert utplasserte for hand eller fjernleverte med artilleri eller fly:

1. 1.

   Dei skal kunne oppdagast av elektromagnetisk deteksjonsutstyr.

2. 2.

   Dei skal utstyrast med ein integrert mekanisme som sikrar at dei vert øydelagde etter maksimum 30 dagar (sjølvdestruksjonsmekanisme).

3. 3.

   Dei skal utstyrast med ei sikringsinnretning som deaktiverer mina etter maksimalt 120 dagar (sjølvdeaktiveringsmekanisme) dersom sjølvdestruksjonsmekanismen skulle svikte.

Når det gjeld punkt 3, kan det her leggjast til at den nemnde sikringsinnretninga ikkje treng vere kostnadskrevjande. Det var semje om at det i denne samanhengen var tilstrekkeleg å integrere eit batteri med ei levetid på ca. 90 dagar for å tilføre mina den energimengda som skal til for å detonere mina. Når batteriet er utlada, vil mina automatisk vere deaktivert. Temperaturskilnader eller klimatiske endringar kan ha ein viss innverknad på levetida til batteria. Tidsrommet 120 dagar er difor fastsett som ei ekstra sikring for at mina ikkje skal bli detonert etter normal estimert levetid.

Det som gjer denne føresegna viktig, er at mengder av udetonerte anti-personellminer med levetid opptil 40 år i dag ligg spreidde over store område. Desse ligg att etter at krigshandlingar er slutt, og gjer det umogeleg å få til sosial og økonomisk utvikling i hardt konfliktråka område som slit med store etterverknader av kampane. Å redusere levetida til slike miner til 120 dagar, vil følgjeleg gjere livet tryggare for dei sivile i krigs- og konfliktområde.

I tillegg lukkast det konferansen å nå fram til semje i spørsmåla om krav til korleis miner skal kunne oppdagast, og kor pålitelege mekanismar dei skal ha for å sikre at dei vert øydelagde etter ei viss tid. Når det gjeld det førstnemnde, var det semje om at alle anti-personellminer skal ha innebygd eit materiale som gjer det mogeleg å oppdage mina ved hjelp av vanleg elektromagnetisk deteksjonsutstyr, og som gjev eit responssignal tilsvarande 8 gram jarn. Det var òg semje om at dei mekanismane som skal sikre øydelegging av mina, skal utformast slik at minst 90 % av dei aktiverte minene automatisk vert øydelagde innan 30 dagar etter at dei er utlagde. Kvar anti-personellmine skal i tillegg ha ein ekstra deaktiveringsmekanisme som sikrar at ikkje meir enn ei av tusen miner vil fungere som mine 120 dagar etter utlegging.

4.3 Tilpassingsperiode for den nye produksjonsstandarden for anti-personellminer som følgjer av protokollen

Nokre land hevda at det av kostnadsgrunnar kunne bli vanskeleg med ei rask tilpassing til dei nye tekniske spesifikasjonane i protokollen, og at han difor måtte utstyrast med ein tilpassingsperiode for dei landa som ønskte dette. Det vart samstundes understreka at konvensjonspartane under tilpassingsperioden burde få høve til å bruke gamle anti-personellminer frå lager, men i så avgrensa omfang som mogeleg. Andre land, mellom dei Noreg, hevda at ei slik tilpassingsordning var heilt unaudsynleg, og gjorde framlegg om at dei nye føresegnene i protokollen burde gjelde for alle konvensjonspartane frå og med tidspunktet for protokollunderteikning. Det lukkast ikkje å få gjennomslag for dette synspunktet, og konferansen støtta til slutt det førstnemnde synet.

Eit anna stridsspørsmål var lengda på overgangsperioden. Ei gruppe land, mellom dei Noreg, føreslo 2-5 år som eit maksimum. Andre land fremja krav om 15-20 år. To land hevda at ein slik overgangsperiode burde vere uavgrensa, dvs. at endeleg tilpassing skulle skje når ein sjølv meinte at tilhøva låg til rette for det.

Eit tredje stridsemne var starttidspunktet for overgangsperioden. Under drøftingane fremja fleire land krav om ein individuell tilpassingsperiode rekna frå tidspunktet for ratifikasjon av den nye, reviderte protokollen. Frå vestleg side vart det gjort framlegg om at perioden burde ta til når den reviderte protokollen vart underteikna. Gruppa av alliansefrie land (NAM) og gruppa av sentral- og austeuropeiske land argumenterte for at perioden burde gjelde frå tidspunktet då den reviderte protokollen trer i kraft, dvs. etter at den 20. konvensjonsparten har ratifisert. Dette vil venteleg finne stad først 2-4 år etter at den reviderte protokollen er godkjend av konferansen.

Det lukkast konferansen å einast om eit kompromiss i desse spørsmåla, og det vart vedteke ein overgangsperiode på ni år for naudsynte tilpassingar rekna frå tidspunktet då protokollen trer i kraft, dvs. etter at den 20. konvensjonsparten har ratifisert.

4.4 Forbod mot og restriksjonar på overføringar av anti-personellminer

Framlegget om å utstyre protokollen med forbod mot og restriksjonar på overføringar (medrekna eksport/import) av anti-personellminer vart fremja av ei gruppe vestlege land, mellom dei Noreg, for å gje protokollen meir styrke. Framlegget innebar eit generelt forbod mot overføringar av anti-personellminer som protokollen forbyr bruken av, og forbod mot overføringar av alle typar anti-personellminer til ikkje-statlege aktørar eller statar som ikkje er partar i protokollen. Nokre utviklingsland heldt igjen i dette spørsmålet og hevda at alle suverene statar og væpna dissidentgrupper bør ha like stor rett til å skaffe seg «legitime defensive våpentypar» til forsvarsføremål som partane i protokollen. Det lukkast til slutt å nå fram til semje om forbod mot overføringar som nemnt ovanfor.

4.5 Vern for personell som deltek i fredstryggjande og humanitære operasjonar i krigs- og konfliktområde

Det lukkast konferansen å nå fram til semje om auka vern for personell som er involvert i autoriserte fredstryggjande og/eller humanitære operasjonar i krigs- og konfliktområde der landminer er utlagde. Kvar konvensjonspart eller part i ein konflikt er etter protokollen forplikta til å setje i verk naudsynte tiltak, etter oppmoding frå leiinga for ei humanitær/fredstryggjande oppdragseining, for å verne personellet i eininga mot verknadene av landminer og minefeller. Dette inneber m.a. sikring av passasje gjennom relevante område, og i den samanhengen kan rydding eller nøytralisering av minene vere naudsynt.

4.6 Verifikasjonsordning

I dette spørsmålet var det semje mellom dei vestlege landa om at det i første omgang burde utarbeidast framlegg til eit verifikasjonsregime for mineprotokollen, som eventuelt seinare kunne utbyggjast til òg å gjelde for dei andre protokollane til konvensjonen. Blant dei statane som uttala seg til fordel for ei verifikasjonsordning, var det brei semje om at verifikasjon burde utførast av ein ekspertoppnemnd granskingskommisjon («fact-finding mission»). Derimot var det delte synspunkt i spørsmålet om korleis gransking skulle setjast i gang og kva slags prosedyrar som skulle følgjast.

Nokre land tok til orde for ein modell som ville svekkje handlefridomen til generalsekretæren og gje konvensjonspartane styringsrett over verifikasjonsordninga. Etter dette synet skulle protokollen skipe ein eigen verifikasjonskommisjon som skulle setjast saman av representantar for alle konvensjonspartane. Ei gransking kunne berre setjast i gang dersom det låg føre eit fleirtalsvedtak i kommisjonen. Denne modellen impliserte at berre verifikasjonskommisjonen hadde rett til provopptak, med fullmakt til å avgjere om eit eventuelt føreliggjande provmateriale gav grunnlag for vidare forfølging av ei sak.

Andre land, mellom dei dei nordiske landa, sa seg uroa over at ei mogeleg politisering av verifikasjonsprosessen kunne gjere han mindre effektiv. Det vart i denne samanhengen understreka at generalsekretæren burde få fullmakt til å setje i gang gransking etter oppmoding frå berre eit fåtal statar, og ha rett til provopptak. På denne måten kunne vedtak om gransking gjerast utan for mange formelle krav.

Ei gruppe utviklingsland gav uttrykk for uro over framlegget om ei verifikasjonsordning for protokollen, og viste til at ei slik ordning lett kunne misbrukast og komme i konflikt med suvereniteten til den einskilde staten. Etter dette synet burde det vere tilstrekkeleg at den einskilde konvensjonsparten forplikta seg til å setje i verk naudsynte tiltak for å sikre at det ikkje vart handla i strid med dei ulike føresegnene i protokollen. Konferansen lukkast ikkje i å nå fram til semje i dette spørsmålet, og vedtok i staden å drøfte ordningar som kunne sikre etterleving i samband med konsultasjonsmekanismen.

4.7 Konsultasjonsmekanisme

Spørsmålet om ein konsultasjonsmekanisme for partane i protokollen var for Noreg eit hovudspørsmål alt frå byrjinga av forhandlingane. Det lukkast til slutt, med god støtte frå nærståande land, å utstyre protokollen med ei ordning som forpliktar partane til å komme saman årleg, m.a. for å drøfte korleis partane gjennomfører og etterlever føresegnene i protokollen, og for å gjere framlegg om skjerping av dei einskilde restriksjonane. Dei årlege konferansane skal òg medverke til ei meir omfattande utveksling av teknisk informasjon i samband med minerydding. Konsultasjonsmekanismen vil saman med framtidige tilsynskonferansar sikre at landminespørsmålet vert ståande på den internasjonale dagsordenen.

4.8 Tilsynsordning for konvensjonen

Konferansen vedtok at det skal samankallast til ein tilsynskonferanse i år 2001, der ein m.a. skal kunne drøfte framlegg om styrking av føresegnene i dei ulike protokollane til konvensjonen. Det vart samstundes vedteke at partane under tilsynskonferansen òg skal utarbeide ein permanent tilsynsmodell for konvensjonen. I denne samanhengen vart det frå norsk side føreslått ein tilsynsmodell der depositaren (generalsekretæren i FN) kallar saman til konferanse kvart femte år. Dette synet fekk brei oppslutnad. Nokre delegasjonar tok til orde for ei tilsynsordning utan automatikk, der samankallinga skulle krevje fleirtalsvedtak av partane i konvensjonen.

4.9 Tilleggsprotokollar

Revisjonskonferansen lukkast i å vedta ein ny protokoll (protokoll IV) om blindande laservåpen som forbyr bruk og overføringar av denne våpentypen. Men forbodet rettar seg berre mot dei laservåpna som er spesialkonstruerte for å påføre permanent blinding eller synssvekking ved bruk i kamp. Forbodet dekkjer såleis ikkje dei typar laservåpen der denne effekten kan vere ein utilsikta verknad av bruk. Det som gjer forbodet viktig, er særleg at det er innretta mot ein våpentype som enno ikkje er ferdig utvikla og klar for bruk.

4.10 Iverksetjing

Konferansen vedtok at den reviderte landmineprotokollen og laservåpenprotokollen skal tre i kraft som fastsett i artikkel 8 i konvensjonen, dvs. seks månader etter datoen då det tjuande dokumentet til ratifikasjon, vedtaking, godkjenning eller tiltreding er deponert.