5 Regulering av norsk livsforsikring - problemområde og eventuelle reformar

Asbjørn Rødseth, Sosialøkonomisk institutt, Universitetet i Oslo 1

Som eg har blitt bedt om, skal eg komma med ein del synspunkt på regelverket for livsforsikring i Noreg. Forsikring er ikkje mitt fagområde ved Universitetet. Bakgrunnen min for å snakka om livsforsikring er erfaringar frå styret i Kredittilsynet gjennom nærmare ti år, men synspunkta er mine personlege.

Eg skal halda meg til det regelverket som er spesifikt for livsforsikring og følgjer av forsikringslovgivinga. Etter ein kort gjennomgang av historia skal eg konsentrera meg om det eg meiner er hovudproblemet med det nåverande regelverket. Som det vil gå fram, kjem eg til å konsentrera kritikken om tradisjonell norsk livsforsikring. Regelverket for livsforsikring med investeringsval har eg færre innvendingar mot. Terminologien eg, som lekmann, bruker kan nok på enkelte punkt verka upresis på ein aktuar eller ein jurist. Når eg reiser forslag, så er dette ikkje meir enn relativt lause idear som spesialistar eventuelt må sjå nøye på.

Historisk bakgrunn

Det nye forsikringsregelverket som kom med 1988-lova var på mange område eit stort framsteg. Det blei lagt til rette for konkurranse. Kundane fekk flytterett, individuelle konti og utvida informasjon. Men praktiseringa av 1988-regelverket har også avdekt problem.

Alt tidleg på 1990-talet kom det opp alvorlege problem med soliditeten til selskapa. Livselskapa garanterer kundane ei viss minsteavkasting på dei oppsparte midlane 2. Eit grunnleggjande prinsipp i 1988-lova er at kundane skal få del i det overskottet som blir samla opp i livselskapa. År for år blei kundane tildelte den garanterte avkastinga pluss sin del av overskottet med endeleg verknad. Nivået på den garanterte renta blei avtalt for lang tid om gongen (ofte for heile kontraktperioden), men regelverket blei tolka slik at garantien gjaldt avkastinga kvart enkelt år. Ei stor tildeling av overskott eitt år førte dermed også til at selskapa sine forpliktingar auka tilsvarande.

Det blei raskt klart at selskapa ikkje hadde nok eigenkapital til å stå inne for garantiane. Sjølv relativt moderate svingingar i verdipapirmarknadene kunne setja soliditeten i fare. Situasjonen blei forverra ved at selskapa på enkelte område konkurrerte om å garantera høgare avkasting. Det som skjedde den gongen understrekar behovet for at regelverket stiller tilstrekkelege krav til soliditeten. Kapitaldekningsregelverket, som til å begynna med definerte det einaste effektive kravet til ansvarleg kapital, var i den samanhengen lite eigna. Kravet tok høgde for kredittrisiko, som livselskapa har lite av, mens marknadsrisiko, som selskapa har mykje av (særleg renterisiko) ikkje var lagt vekt på. Samstundes gav regelverket lite incentiv til å styrka eigenkapitalen. Den delen av overskottet som maksimalt kan tilfalla eigarane var (og er) uavhengig av kor stor eigenkapitalen er.

Problema knytta til soliditet har blitt møtt på fleire måtar. Først innførte ein eit tak for den garanterte renta i nye kontraktar. I 1993 blei det opna for at selskapa kunne gjera tilleggsavsetningar i forsikringsfondet, og dei blei sterkt oppfordra til det. Tilleggsavsetningane endra forholdet mellom livselskap og kundar radikalt. Rentegarantien gjeld ikkje lenger avkastinga det enkelte året. Selskapa kan sjølv velja i kva grad dei vil svekkja rentegarantien gjennom større eller mindre tilleggsavsetningar (men det er ei nedre grense). Med det nivået som tilleggsavsetningane nå har komme opp på, er ein stor del av den avkastingsriskoen som før formelt låg på eigenkapitalen flytta til kundane.

For meg som ikkje-jurist var det overraskande av lovgivinga gav rom for å endra forholdet mellom forsikringstakar og selskap så radikalt gjennom enkle administrative vedtak. Men sjølv om forsikringstakarane formelt fekk ei svakare stilling, var liten skade skjedd. Dei tidlegare garantiane hadde jo ikkje reell dekning. 1988-lova hadde nyleg endra forholdet mellom forsikringstakar og selskap i motsett retning, og alt i alt står kundane sterkare enn før 1988. For ein økonom er det likevel merkeleg at ein endra fordelinga av risiko radikalt utan å endra prinsippa for fordeling av overskott samstundes.

Soliditeten har også blitt styrkt på andre måtar, først og fremst ved at urealiserte kapitalvinstar ikkje utan vidare blir tildelte kundane med endeleg verknad og ved tilpassing av rekneskapsreglane. Dessutan er det i nye kontraktar opna for at den garanterte renta i spesielle tilfelle kan setjast ned. Kapitaldekningskravet er gradvis trappa opp til same nivå som for bankar. Solvensmarginkravet, som kom med EØS gir ei ekstra sikring, men heller ikkje det gir noko godt uttrykk for den risikoen selskapa tar.

Eit litt kuriøst problem var knytt til inkonsistensar mellom dei rekneskapsprinsippa som blei lagde til grunn i finansrekneskapen og ved tildeling av overskott til kundane. For at flytteretten skal vera effektiv er det nødvendig at kundane får tildelt midlar til sine konti i hovudsak basert på marknadsverdiar. Vanlege rekneskapsreglar tilseier at ein skal leggja ei meir forsiktig vurdering til grunn ved verdsetjing av aktiva i finansrekneskapen. Men ein slik bruk av to ulike rekneskapsprinsipp kan lett føra til at eit selskap som har store urealiserte kapitalvinstar på papiret taper så mykje av eigenkapitalen at det ikkje tilfredsstiller kravet til ansvarleg kapital, eller kanskje til og med får negativ eigenkapital. Heldigvis er desse inkonsistensane nå fjerna, og vi får vona at det er for godt.

Nåsituasjonen

Sjølv om dei alvorlegaste problema nå er retta opp, er 1988-regelverket etter mi meining ennå ikkje tilfredsstillande. Framleis er det svake incentiv til å byggja opp ansvarleg kapital. Fordelinga av overskottet mellom kundar og selskap og mellom kundane innbyrdes kan bli urimeleg, for eksempel ved at kundar med låg garantert rente i realiteten betaler for dei med høg garantert rente. Utvikling av nye produkt tilpassa kundane sine behov er ofte vanskeleg innanfor regelverket. Kundane får den nødvendige informasjonen, men den er komplisert og vanskeleg å tolka.

Før innføringa av tilleggsreservar gav regelverket selskapa eit sterkt incentiv til å velja investeringar med sikker nominell avkasting på kort sikt framfor investeringar med høg forventa avkasting på lang sikt. Dette førte etter alt å dømma til ei meir kortsiktig tilpassing enn det kundane hadde interesse av. Etter at tilleggsreservane er bygde opp, er det meir uklart i kor stor grad selskapa sine investeringar går i ei anna retning enn det som er ønskeleg for kundane.

Regelverket er meir komplisert for livsforsikring enn for andre bransjar under tilsyn av Kredittilsynet. Ikkje på noko anna område er det så mange konfliktar mellom det selskapa vil og det regelverket gir lov til. Handheving av regelverket legg beslag på store ressursar hos tilsynet (og i Finansdepartementet?), men likevel er det vanskeleg å få unna saksmengden fort nok. Livsforsikring er av natur komplisert. Det forklarer noko, men neppe alt. Dei problema som har komme fram etter 1988 har blitt løyste ved å lappa på regelverket med nye reglar, ikkje ved å sjå på om det var noko i utgangspunktet som burde endrast. Det same kan seiast om EØS-tilpassinga.

Hittil har det vore liten konkurranse frå utanlandske livselskap på den norske marknaden. Konkurransen over landegrensene på dette området er vanskeleg på grunn av skattereglane. Ein relativt stor del av det norske regelverket vil, i alle fall etter norsk syn, bli gjort gjeldande også for utanlandske tilbydarar i Norge. I eit litt lengre perspektiv skal vi likevel ikkje sjå bort frå at utanlandske selskap kan utvikla produkt som dei norske vil ha vanskeleg for å konkurrera med innanfor det gjeldande regelverket. Ein forsmak fekk vi da utanlandske selskap kom inn på marknaden for livsforsikring med investeringsval.

I staden for å drøfta i detalj problema med regelverket skal eg gå rett på det eg meiner er det underliggjande hovudproblemet, nemleg ei uheldig, uklar og lite gjennomtenkt fordeling av rettar og plikter mellom kundar og forsikringsselskap. Rota til problem finst i § 8-1 i Lov om forsikringsvirksomhet som i første ledd seier:

«Den kapital som samles opp i et livsforsikringsselskap, skal tilbakeføres til forsikringstakerne eller de berettigede til ytelsene etter forsikringskontraktene, med mindre annet er bestemt i vedtektene, jfr. § 3-2.»

Sosialøkonomar definerer gjerne eigarane av eit selskap som dei som har retten til overskottet. Etter § 8-1 er det altså da forsikringstakarane som «eig» dei norske livselskapa. Nå gir jo § 8-1 også selskapa lov til å vedtektsfesta at dei skal ha ein del av utbyttet. Når alt kjem til alt er derfor eit norsk livselskap ei komplisert blanding av eit kooperativ og eit aksjeselskap, eller eventuelt av eit kooperativ og ei sjølveigande stifting (KLP er ei sak for seg). Rettar og plikter for partane i forsikring er regulerte gjennom ei uoversiktleg blanding av medeigarskap, selskapsvedtekter, kontraktfesta rettar og offentleg regelverk.

Ein konsekvens av overskottsdelinga i forsikring er at alle kundane i eit selskap er partar i alle saker. Det finst ingen saker som er berre mellom ein enkelt kunde og selskapet. Gjennom overskottsdelinga vil dei andre kundane automatisk bli involverte. Dette blir ofte oversett i den offentlege debatten, og det kan også verka som det av og til har blitt oversett ved utforminga av regelverket. Forskrifta om fordeling av kostnader i livsforsikring har for eksempel ført til at eldre forsikringstakarar har betalt for dei same kostnadene to gonger til fordel for nye forsikringstakarar. Overskottsdelinga gjer produktutvikling vanskeleg fordi nye produkt får konsekvensar for heile kollektivet av forsikringstakarar. Overskottsdelinga kan lett gi urimelege resultat når vilkåra i kontraktane er for forskjellige (for eksempel ved ulik garantert rente). Produkt utan overskottsdeling (eller med ei anna form for overskottsdeling) kan dessutan vera det marknaden vil ha.

Livselskapa har i realiteten to eigargrupper, men kontrollen over selskapa er overlaten til den eine. Dermed blir det nødvendig med ei heil rekke av paragrafar og reglar som, utan at det alltid er klart uttalt, har til føremål å sikra forsikringstakarane sine rettar som eigarar meir enn som kundar. Gitt prinsippet om overskottsdeling i nåverande form, er det, etter mitt syn, vanskeleg å komma utanom eit stort og komplisert regelverk. Ein kan nok hevda at meir kan overlatast til selskapa ut frå eit synspunkt om at konkurransen vil tvinga dei til å behandla alle kundar på ein rimeleg måte. Men erfaring tyder på at konkurransen er langt meir effektiv for kollektive forsikringar enn for individuelle. Med rette eller urette så er tilliten til bransjen ikkje høg. Det er ingen veg tilbake til systemet før 1988.

Skal vi komma fram til eit betre regelverk, må vi ta opp igjen diskusjonen om korleis rettar og plikter skal fordelast mellom forsikringstakarar og selskap (og dei forsikra). Det er ikkje snakk om å gå tilbake på det som blei gjort i 1988, men heller å fullføra verket. Intensjonen bak § 8-1 var god, men det finst andre måtar å verkeleggjera intensjonen på. Regelen om overskottsdeling bør fjernast i si nåverande form. Sjølvsagt skal kundane ha rett til avkasting utover grunnlagsrenta, men denne retten må utformast på ein annan måte enn det er gjort i § 8-1 og det tilhørande regelverket.

Eit alternativ

Når kundane kjøper eit vanleg forsikringsprodukt, så kjøper dei i realiteten ei pakke som kan delast i tre komponentar: Forvaltning av sparekapital, avkastingsgarantiar og sikring mot demografisk risiko (overlevingsrisiko, dødsrisiko og uførerisiko). Dette er tre ulike tenester med ulik risiko og ulike kostnader. For å få til ei god rollefordeling mellom forsikringstakarar og selskap er det nødvendig å gå nærmare inn på kvar enkelt teneste.

Forvaltning av sparemidlar er det enklaste. Mitt poeng her er at det bør innførast eit klart skilje mellom kundane og selskapet (dvs. eigarane) sine midlar. Kundane bør få heile avkastinga på sine midlar, selskapet heile avkastinga på sine midlar. Kundane kan betala for forvaltninga med gebyr på same måten som i verdipapirfond. Kostnadene ved forvaltninga bør fullt ut vera eit ansvar for selskapa. Dei bør ikkje kunna utliknast på kundane gjennom eit «administrasjonsresultat», som i dag. Til gjengjeld må selskapa ha lov til å endra gebyrsatsane i spareperioden. Flytteretten reduserer farene ved det. Dersom det er ønskeleg for å skapa gode incentiv, kan selskapa fastsetja ein del av gebyret i prosent av avkastinga i staden for i prosent av kapitalen.

Analogien med verdipapirfond kan førast vidare. Det er ikkje kapitaldekningskrav for verdipapirfond, og det er like liten grunn til å ha kapitaldekningskrav for kundane sine midlar i livselskapa. Om kundane sine midlar skal skiljast ut i fond som er eigne juridiske einingar, slik at livselskapa blir reine forvaltnings- og garantiselskap, kan diskuterast. I alle fall bør det vera forbod mot at kundane sine midlar blir nytta til strategiske investeringar.

Rentegarantiar bør vera ei sak mellom den enkelte kunden og selskapet. Marknadsrisiko rammer i utgangspunktet alle sparekundar likt, så dei kan ikkje avlasta kvarandre. Det er nettopp derfor det er eit poeng å ha ekstern kapital i livselskap. Nivået på rentegarantien bør kunna avtalast mellom kunde og selskap, og det må betalast ein særskilt premie for garantien, slik det i dag blir gjort i livsforsikring med investeringsval. Moderne finansteori gir gode haldepunkt for fastsetjing av slike premiar. Av premien må selskapa setja av reservar til å dekka dei forpliktingane som garantiane gir, og solvensmarginkrav vil komma i tillegg. Dette blir selskapa sine midlar som selskapa får avkastinga av. Soliditeten må sikrast ved at krava til avsetjingar for rentegarantiar blir strenge. Dette vil vera eit meir veleigna instrument for å sikra soliditet enn kapitaldekningskravet.

Ved pensjonssparing vil dei som er forsikra normalt vera interesserte i garantiar for den gjennomsnittlege avkastinga over heile spareperioden. Premiane for ei garantert rente på tre eller fire prosent som gjennomsnitt for lange periodar kan bli ganske små (kanskje under ein prosent av innbetalt beløp). Premiane for ei garantert minsteavkasting kvart enkelt år kan bli fleire gonger høgare, og det er neppe vilje i marknaden for individuell forsikring til å betala for slike garantiar når garantiar for lengre periodar er tilgjengelege. Det bør derfor vera rom for (og kanskje også krav om) å avtala rentegarantiar som gjennomsnitt for kontraktsperioden. Premiane må sjølvsagt stå i forhold til det rentenivået som blir garantert.

Det er ein nær samanheng mellom rentegarantiar og forvaltninga av kundane sine midlar. Ein rentegaranti på fire prosent pro anno over tjue år er sjølvsagt utan risiko dersom selskapet kan plassera midlane i statsobligasjonar med tjue års løpetid og fem prosent rente. Ein rentgaranti må derfor koplast med ein avtale om korleis midla skal plasserast. Ein rentegaranti gir selskapet eit sterkt incentiv til å unngå å ta risiko. Men dermed blir også den forventa avkastinga lågare. Kundane vil ønskja at midlane blir plasserte i meir risikable aktiva med høgare forventa avkasting. Derfor må kontrakten spesifisera både rentegarantien og rammene for investeringsvalet. Skal det tillatast rentegarantiar på ulike nivå, så må det også tillatast ulike porteføljar for dei enkelte kundane. Konklusjonen på dette er at all sparing i livsforsikring i prinsippet bør vera livsforsikring med investeringsval, og at forskjellige porteføljar i same selskap bør tillatast. For å hindra misbruk kan det vera grunn til å krevja at bestemte klassar av aktiva blir samla i separate fond og at investeringsvalet består av å velja kor stor del av porteføljen som skal plasserast i kvart fond.

Det er ikkje utenkjeleg at det kan finnast kontraktar med rentegaranti og deling av den faktiske avkastinga som kan gi eit godt resultat for kunden sjølv om selskapet står fritt til å investera midlane. Å finna fram til slike kontraktar kunne vera eit interessant forskingsprosjekt, men uansett ville dei likna lite på den overskottsdelinga vi har nå. Det er uheldig og skaper interessekonfliktar når midlane til kundar med rentegarantiar på ulike nivå inngår i ein felles formuesmasse, og fordelinga av overskottet blir urimeleg når dei som har høgare garantert rente ikkje betaler for det.

Flytting av forsikringar er enklare når rentegarantiane gjeld år for år enn når dei gjeld som gjennomsnitt over lengre periodar. Ved flytting midt i garantiperioden blir avgivande selskap fri ein rentegaranti og forsikringstakaren må kjøpa ein ny garanti i mottakande selskap. For at flytteretten skal fungera effektivt, må avgivande selskap da betala forsikringstakaren ein kompensasjon for bortfallet av garantien (normalt svarande til ein del av dei reservane som selskapet har sett av til trygd for garantien). Igjen gir moderne finansteori ei oppskrift på korleis ein kan komma fram til ein rimeleg kompensasjon. Truleg vil det på basis av teorien også la seg gjera å laga enkle tommelfingerreglar om kor stor sum som skal overførast. Problemet er ikkje nytt, berre feia under teppet. Systemet med tilleggsreservar skaper i dag ein meir komplisert variant av det same problemet. Ei side ved det, som av og til blir diskutert, er «innelåsingseffekten» ved flytting.

For bedrifter med kollektive pensjonsordningar og for personar som alt har nådd pensjonsalderen kan det vera interessant å kjøpa garantiar for eit høgare rentenivå over ein kort periode. Bedriftene kan for eksempel vera interesserte i å forsikra seg mot at premien dei neste par åra skal overstiga ein viss sum. Slike garantiar (med tilsvarande reservekrav) skulle heller ikkje vera noko problem å handtera så lenge dei er eit forhold mellom den enkelte kunden og selskapet utan at andre kundar er involverte.

Livsforsikring blir det først når vi drar inn den siste komponenten i avtalen, den demografiske risikoen. I motsetning til renterisikoen kan forsikringstakarane med fordel dela den demografiske risikoen seg imellom. Ved pensjonsforsikring kan for eksempel dei overlevande arva dei inneståande midlane frå dei som dør. Dette er, når alt kjem til alt, sjølve føremålet med pensjonsforsikring. Såleis er det ikkje nødvendig å dra inn selskapa her på annan måte enn som ein administrator som krev inn eit administrasjonsgebyr for å ordna arveoppgjera. Så lenge den gjennomsnittlege mortaliteten (og uførefrekvensen) i dei enkelte aldersklassane er konstant, er det, så langt eg kan sjå, lite å vinna på å trekkja inn selskapa (og eigarane) i fordelinga av den demografiske risikoen. Eit unntak er det dersom selskapet er så lite at kollektivet av kundar blir for lite til å jamna ut dødsrisikoen.

Selskapa får ei større rolle når mortaliteten varierer over tid. I eksempelet med pensjonsforsikring kan selskapet garantera eit minstenivå på pensjonen uavhengig av om den gjennomsnittlege levealderen skulle stiga langt meir enn forventa. Kor store reservar som skal til for å dekkja opp slike garantiar og den nødvendige premien kan fastsetjast ved forsikringstekniske metodar. Her kan vi altså innretta oss på same måte som når det gjeld rentegarantien, berre ved hjelp av forsikringsmatematikken i staden for finansmatematikken. Vi har jo innanfor livsforsikring i dag ordningar med rein risikoforsikring, så det finst forbilde. Konklusjonen blir da at utgangspunktet for livsforsikring bør vera at den demografiske risikoen blir delt mellom forsikringstakarane, men at selskapa mot særskilt premie skal tilby garantiar som gjer at dei overtar delar av (eller kanskje heile) den demografiske risikoen 3.

Legg merke til at i forslaget er deling av den demografiske risikoen, i det minste med deltakarane i forsikringskollektivet, gjerne også med tredjepart, ein obligatorisk del av pakken. Heile poenget med livsforsikring er nettopp deling av den demografiske risikoen 4. Det handlar om livsforsikring og ikkje om vanleg sparing. Ei anna sak er at det kan vera praktisk at livselskapa tar vare på midlar som seinare skal brukast til livsforsikring, for eksempel midlar i premiefond.

Ved å kjøpa både ein rentegaranti og ein garanti mot demografisk risiko vil kunden få ei garantert minsteyting på same måten som i tradisjonell forsikring. Selskapa vil også kunna tilby investeringsalternativ som svarer til «alminneleg forvaltning». Forskjellen frå tradisjonell livsforsikring er da fordelinga av avkasting, risiko og kostnadsansvar.

Dei potensielle gevinstane med eit regelverk som skissert over er mange:

• Produkta kan bli betre tilpassa kundane sine behov.

• Produkta vil bli lettare å forstå og lettare å samanlikna med andre spareformer.

• Konkurransen kan som følgje av dette bli skjerpa.

• Livsforsikring vil bli brukt meir av dei som verkeleg har bruk for forsikringselementet, og kanskje mindre av andre.

• Selskapa vil få sterkare incentiv til å halda soliditeten oppe og kostnadene nede.

• Krava til avsetningar og soliditet kan tilpassast betre til den risikoen selskapa har.

• Ein vil ikkje lenger kunna låsa inne gevinstar ved å flytta mellom selskap.

• Vi vil unngå mange tilfelle av meir og mindre vilkårlege omfordelingar mellom kundar.

• Ei rekke konfliktpunkt mellom styresmaktene og næringa vil bli borte.

Punktet om at produkta blir lettare å forstå treng ein liten kommentar. Dette er sjølvsagt ein påstand som har tynt empirisk grunnlag så lenge han ikkje er prøvd på vanlege forsikringskundar. Men tenk over korleis kontoutskrifta kan utformast. Det vil ikkje vera bruk for å visa administrasjonsresultat, risikoresultat og renteresultat. Kontoutskrifta vil rett og slett visa det som har gått inn og ut på kontoen spesifisert på postar som er enkle å forstå, og der dei som gjeld sparedelen vil bli gjenkjent frå verdipapirfond. I tillegg kan utskrifta for eksempel visa den pensjonen ein minst vil få med dei garantiane ein har kjøpt, og kanskje også forventa pensjon gitt eit standard utrekningsgrunnlag.

Konklusjon

Mi hypotese er at regelverket blir enklare og meir tenleg for både kundar og selskap om det blir basert på følgjande hovudprinsipp:

1. Det skal skiljast mellom kundane og selskapet sine midlar.

2. Kvar har rett til avkastinga av sin del av porteføljen.

3. Den demografiske risikoen blir i utgangspunktet delt solidarisk mellom kundane.

4. Kundane kjøper rentegarantiar og forsikring mot demografisk risiko av selskapet og betaler særskilde premiar for dette.

5. Selskapa tar seg betalt for forvaltninga av kundane sine midlar, arbeidet med å fordela arv m.v. gjennom særskilde gebyr.

I tillegg til desse hovudreglane trengst det sjølvsagt nokre reglar om dei forsikringstekniske og finansteoretiske prinsippa som skal leggjast til grunn for avsetjing av reservar og for oppgjer ved flytting innanfor ein garantiperiode, men tilsvarande reglar har vi jo frå før. Det vi kan kvitta oss med er alle reglar som direkte eller indirekte tar sikte på å få til ei rettferdig fordeling mellom kundegrupper og mellom kundane og selskapet. Dei vil falla bort som følgje av at overskottsdelinga blir borte. Dette vil seia at vi også kan fjerna ein del meir detaljerte reglar som gjeld produktutforminga, for eksempel forskrifta om fordeling av kostnader i livsforsikring.

Det eg foreslår ligg ikkje langt unna det regelverket vi alt har for livsforsikring med investeringsval. Frå kundesynspunkt meiner eg at livsforsikring med investeringsval er eit betre tilbod enn tradisjonell norsk livsforsikring. Sidan det vil vera motforestillingar mot å tvinga fram så store endringar av kontraktsforholda i tradisjonell norsk livsforsikring som det eg har foreslått, kan det vera ein ide at ein lar dei tradisjonelle selskapa leva vidare med tradisjonelt regelverk, mens ein utviklar nye kontraktar og nytt regelverk med utgangspunkt i regelverket for livsforsikring med investeringsval. Så kan folk gå over frivillig. Det må da vera fritt fram for å plassera tenestepensjonar i dei nye selskapa, men det kan vera grunn til å stilla krav om kjøp av bestemte rentegarantiar. Gitt at ein har slike garantiar, ser eg ingen hindringar for at det kan vera investeringsval også for kollektive forsikringar.