2 Problemnotat til revisjonen av straffelova kap. 8 og 9 mv. 1

Professor Erling Johannes Husabø

2.1 Innleiing

Eg viser til brev av 13. februar med spørsmål om å koma med «et innspill … som strafferettsekspert».

I oppdraget er eg stilt rimeleg fritt til å velja fokus for notatet. Men det blir særskilt peika på identifiseringa og avgrensinga av dei verna interessene, kriminalisering av førebuingshandlingar og spørsmålet om dagens terrortrussel representerer ein «kronisk unntakstilstand» som bør få konsekvensar for straffereglar og etterforskingsmetodar.

Straffelovkommisjonen har i den nyleg avgitte NOU 2002:4 lagt fram ei skisse til eit nytt kapittel 18, som skal erstatta noverande kapittel 9. Utvalet har også sett fram visse synspunkt på revisjonen av noverande kapittel 8. Dessutan føretek kommisjonen ein generell gjennomgang av spørsmålet om å kriminalisera førebuingshandlingar, der ein til dels byggjer på (og gjengir) ei utgreiing som eg gjorde for kommisjonen i 1998. 2

Eg har sett det som lite hensiktsmessig å kommentera Straffelovkommisjonen sine forslag i detalj. I staden har eg valt ein meir overordna og prinsipiell innfallsvinkel til dei problemstillingane som oppdraget omhandlar. Desse vil bli forsøkt sett inn i eit rettsstatleg perspektiv, med fokus på kva verdival og lovtekniske utfordringar som lovgivar etter mitt syn står overfor på dette området.

2.2 Rettsstatleg perspektiv

All straffelovgiving blir til i eit spenningsfelt mellom omsynet til effektivitet og omsynet til rettstryggleik . Denne spenninga kan synast særleg stor på området for strl. kap. 8 og 9. Vernet om vår felles tryggleik er så viktig både for fellesskapet og enkeltmenneske, at vi tradisjonelt er villige til å strekkja oss lenger i retning av hardtslåande straffereglar og vide fullmakter for politiet, enn på andre område. Samtidig er det like viktig som elles å ivareta dei krava til regelutforming og regelhandheving som vi plar stilla til ein rettsstat. Som fleire har peika på i den aktuelle debatten om terrorlovgiving, vil reglane elles vera med på å bryta ned nokre av dei same verdiane som dei er sette til å verna.

I dette perspektivet ser ein omsynet til effektivt samfunnsvern og omsynet til rettstryggleik i lys av meir grunnleggjande målsetjingar for ein rettsstat . Når vi vernar om vår felles tryggleik, er det for å halda oppe eit vidt rom for personleg fridom, livsutfalding, livskvalitet m v, og for positiv samhandling med andre. Når vi ønskjer å verna om rettstryggleiken, er det dei same verdiane som ligg i botn. Det gjeld anten vi med rettstryggleik tenkjer på føresjålege reglar, vern mot urettmessige domfellingar eller vern mot uønskt overvaking og andre fridomskrenkande inngrep.

Denne felles referanseramma kan etter mitt syn vera ei nyttig rettesnor når ein i lovgivingsarbeidet må treffa konkrete verdival i aksen mellom effektivitet og rettstryggleik.

Det kan dessutan vera grunn til å konkretisera det som eg så langt har kalla omsynet til rettstryggleik, ved å peika på enkelte sentrale prinsipp for straffelovgiving i ein rettsstat. Desse prinsippa er til dels nedfelte i grunnlova eller menneskerettane, og representerer då skrankar for lovgivar sin kompetanse. Men her er ikkje føremålet å trekkja opp dei rettslege grensene for kor langt lovgivar kan gå. Føremålet er snarare å framheva desse prinsippa sin meir vidtgåande funksjon som ideal for straffelovgiving , som lovgivar bør strekkja seg etter. 3 Samtidig vil eg peika på korleis desse ideala står under press på det rettsområdet som vi her drøftar.

Eit viktig rettsstatleg ideal for straffelovgiving er etter mitt syn det ein i tysk strafferettsteori kallar subsidaritetsprinsippet . 4 Med det siktar ein til at kriminalisering og straff ikkje bør nyttast som verkemiddel med mindre det er heilt nødvendig. Det bør vera ein siste utveg («ulitima ratio») for (sosial)politikken. Kriminalisering innskrenkar handlefridomen og straff påfører eit vonde. Fordi rettsstatens primære føremål er å gi rom for fridom og livsutfalding, må slike avgrensingar og inngrep ikkje nyttast i utrengsmål. Dette inneber at ein bør vurdera kor langt andre typar verkemiddel kan gi tilstrekkeleg vern, og krevja ei konkret grunngiving og legitimering av behovet for det enkelte straffebodet og rekkevidda av dette.

Denne grunnhaldinga kjem på viktige område til uttrykk i menneskerettsdokumenta. Det skulle her vera nok å visa til par. 2 (andre ledd) i EMK art. 8, 9, 10 og 11. Her blir det opna for visse innskrenkingar (strafferettslege eller andre) i retten til respekt for privatlivet, ytringsfridomen m v. Men dette føreset at inngrepa tilgodeser viktige, nærare definerte føremål, og at dei er «nødvendig(e) i eit demokratisk samfunn». Meir generelt synest ei slik tilbakehalden innstilling til bruk av straff også å gjennomsyra Straffelovkommisjonen si nyaste utgreiing, jf NOU 2002: 4 kap. 4.2.3. Eit utslag av dette er at ein ikkje bør kriminalisera førebuingshandlingar generelt, men vurdera behovet konkret i relasjon til kvart enkelt straffebod. 5

I førearbeida til 1950-revisjonen av kap. 8 og 9 kjem ei anna grunnhaldning til uttrykk. Der uttalte det sakkunnige utvalet (Skau og Andenæs):

«En lovrevisjon av denne art må sees som et ledd i arbeidet for å styrke landets forsvarsberedskap. Ved utformingen av reglene har utvalget hatt for øye, at det alltid er mulighet for senere lover av amnestikarakter, mens det derimot ikke er adgang til å gjennomføre etterfølgende skjerpelser med tilbakevirkende kraft. I tvilstilfelle har utvalget derfor ment at det er bedre å risikere at det kan viser seg at loven går noe lenger enn strengt nødvendig enn å risikere at det strafferettslige vern ikke rekker langt nok.»

Noko av den same handlinga møter ein i dag i diskusjonen om kor langt lovgivinga mot terrorisme bør gå. Lovgivar synest her å stå overfor eit verdival: Ønskjer ein å halda fast på subsidaritetsprinsippet, eller skal dette på området for «rikets sikkerhet» vika for effektivitetsomsyn? Denne problemstillinga heng i noko grad saman med spørsmålet om regelverket bør skilja mellom krigs- og krisetider og meir normale situasjonar for landet, jf punkt 4 nedanfor.

Eit anna sentralt prinsipp er legalitetsprinsippet . Kjernen i dette er at ingen kan (straffe)dømmast utan etter lov, jf grunnlova § 96. Både som skranke, men i endå sterkare grad som ideal for lovgivar, stiller legalitetsprinsippet visse kvalitetskrav til den nærare utforminga av straffereglar, i tysk rett omtala som «das Bestimmtheitsgebot». Eit straffebod bør utformast så eintydig som mogeleg, slik at det gir mest mogeleg rettleiing til borgarane som skal etterleva det, og til dommarane som skal dømma etter det. 6

Kravet til tydelege og føresjåelege straffereglar vert ofte sett til side av totalitære regime, ved bruk av generelle straffereglar mot handlingar som er «samfunnsskadelege» eller i strid med den rådande ideologien. Men vi må også vera på vakt mot tendensar i denne retninga hjå oss. Når ein i 1950 formulerte § 97 om «utilbørlig» kontakt med okkupasjonsmakta, vart det forklart med at det dreidde seg om handlingar som «krenker den nasjonale moralkodeks». 7 Desse uttrykka gav kanskje ei rimeleg presis meining rett etter krigen. Men i dagens samfunn, der eit fåtal har personlege erfaringar med okkupasjonstida, og verdipluralismen dessutan er langt større, gir slike «standarder» svært dårleg rettleiing om kva som er straffbart. 8

Også forslaga til straffereglar mot terrorisme (høyringsnotat av 23.12.01) set legalitetsprinsippet («Bestimmtheitsgebot») under sterkt press. 9 Dette skuldast dels vanskane med å definera terrorisme. Men dels skuldast det også at ein ønskjer å gå uvanleg langt i å kriminalisera førebuingshandlingar. På førebuingsstadiet er den forbryterske verksemda generelt mindre konkretisert, slik at det også er vanskelegare å formulera konkrete objektive vilkår for straffansvar. 10

Omsynet til legalitetsprinsippet kan eit stykke på veg imøtekomast ved ein gjennomtenkt lovgivingsteknikk. Det har såleis ei side både til identifiseringa av dei verdiane som reglane skal verna (jf punkt 3 nedanfor), valet mellom ulike typar straffebod (punkt 5) og den nærare utforminga av førebuingsdelikt (6). Det går likevel grenser for kva ein kan oppnå gjennom godt lovgivingshandverk. Lovgivar vil bli stilt overfor visse verdival, der ein må velja mellom å lempa på krava til konkretisering og presisjon, eller nøya seg med mindre vidtrekkjande (og dermed kanskje mindre effektive) straffereglar. Straffelovkommisjonen si grunnhaldning synest å vera den sistnemnde. Dei hevdar såleis at dersom det på eit område er vanskeleg å utforma straffebod «som i tilstrekkelig grad tar hensyn til forutberegnelighet», kan dette utgjera ein grunn til å lata vera å kriminalisera. 11

Eit anna viktig prinsipp som bør nemnast er uskuldspresumsjonen , jf EMK art. 6 (2). 12 I denne ligg både at rimeleg tvil skal koma tiltalte til gode, og at ein skal reknast som uskuldig inntil det motsette er bevist. Tradisjonelt vert dette prinsippet mest rekna for å ha adresse til utforminga av beviskrav og straffeprosessuelle reglar. Men også utforminga av dei materielle straffereglane har i praksis mykje å seia for kva reelt høve det er til å føra bevis og motbevis for straffeskuld. 13

For vårt føremål, der kriminalisering av førebuingshandlingar står sentralt, er det særleg grunn til å peika på at dess mindre krav som blir stilt til ytre handling, dvs. dess meir saka står og fell på bevisføringa for tiltalte sin tanke og vilje, dess meir usikker vil bevisføringa vanlegvis bli. 14 Dette vil i sin tur kunna vanskeleggjera bevisføring for eiga uskuld, og auka faren for urette domfellingar.

I forlenginga av uskuldspresumsjonen er det også viktig å vera merksame på dei indirekte straffeprosessuelle verknadene av ei kriminalisering. Når ein handlemåte er gjort straffbar, opnar straffeprosesslova for bruk av ulike typar tvangsmidlar. Beviskravet for å ta desse i bruk er langt mindre strenge enn det som blir kravt for domfelling. Det er nok med «skjellig grunn til mistanke», noko som blir tolka som sannsynsovervekt. Risikoen for at uskuldige blir utsette for ransaking, varetektsfengsling, telefonavlytting eller andre tvangsmidlar er difor vesentleg større enn risikoen for at uskuldige blir straffa. Bruken av slike midlar fører dessutan med seg at politiet får tilgang til mykje «overskotsinformasjon», som har lite interesse for straffeforfølgjinga men som den enkelte kan ha eit sterkt behov for å ha for seg sjølv. Eit viktig aspekt ved omsynet til rettstryggleik i denne samanhengen er difor også folk sitt behov for respekt for privatlivet .

I kva grad ei kriminalisering vil medføra auka politikontroll og inngrep i uskuldige sin «private sfære», er likevel avhengig av fleire faktorar. Ein viktig faktor er naturlegvis kva ressursar overvakingstenesta og politiet elles har å setja inn på telefonavlytting o l. Ein annan viktig faktor er utforminga av det enkelte straffebodet. Faren for unødige inngrep i folk sitt privatliv synest å vera særleg stor dersom det aktuelle straffebodet er vagt formulert. Då er det grunn til å tru at domstolane vil ha vanskelegare for å overprøva påtalemakta sine ønskjemål og vurderingar. 15 I denne samanheng kan det vera grunn til å nemna at § 104a andre ledd blir forholdsvis mykje nytta som grunnlag for telefonavlytting og andre tvangsmidlar, endå det visstnok enno ikkje har skjedd noko domfelling etter denne regelen. 16

Ein tredje faktor er kva tersklar som vert sett for å ta i bruk ulike typar tvangsmidlar. Slik som reglane om tvangsmidlar i dag er utforma, er det ei kopling mellom straffebodet si strafferamme og kva tvangsmidlar som kan nyttast. Denne koplinga kan lovgivar likevel velja å bryta. Eit forslag om å utvida tilgangen på etterforskingsmetodar i saker om strl. kap. 8 og 9, er sett fram i høyringsnotatet om terrortiltak. Som kjent drøftar eit eige utval dessutan bruken av særskilte etterforskingsmetodar på breiare grunnlag. Her nøyer eg meg difor med å peika på behovet for å sjå dei materielle og prosessuelle reglane i samanheng når ein skal finna ein rimeleg balanse mellom omsynet til effektivitet og rettstryggleik.

2.3 Identifisering av dei verdiane (rettsgoda) som reglane skal verna

2.3.1

Ved ein revisjon av straffelova kap. 8 og 9 er det nødvendig å tenkja nøye gjennom kva fellesskaplege verdiar som reglane skal verna om. Med dette siktar eg (med eit meir allment nytta omgrep) til det som ein i strafferettsleg terminologi tradisjonelt har kalla dei verna rettsgoda. 17

Identifiseringa av dei aktuelle verdiane er for det første nødvendig for å kunna utforma reglar som best mogeleg ivaretek føremålet, dvs. vernar om dei aktuelle verdiane. Dessutan er det nødvendig for å kunna kommunisera reglane til folket og vinna forståing for dei, dvs. for at reglane skal få tilstrekkeleg legitimitet. For det tredje vil ei tydeleggjering av verdiane gi støtte til den etterfølgjande tolkinga av reglane, og slik medverka til større «forutberegnelighet».

Dagens straffelov gir i kapitteloverskriftene ein peikepinn om kva verdiar (rettsgode) dei ulike reglane tek sikte på å verna. Kapittel 8 talar om «Statens Selvstændighed og Sikkerhed», og kapittel 9 om «Norges Statsforfatning og Statsoverhoved». Men desse overskriftene er neppe heilt dekkande for kva verdiar som vert verna. Mellom anna vart ein del reglar endra eller lagt til ved revisjonen i 1950, utan at dette vart følgt opp med endringar av overskriftene. Vi må difor gå til dei enkelte reglane for å identifisera dei verna verdiane, og på den bakgrunnen drøfta om desse er saksvarande for dagens situasjon og behov.

Utforminga av straffelova kapittel 8 og 9 står i nær samanheng med den norske konstitusjonen. Grunnlova § 1 erklærer at «Kongeriget Norge er et frit, selvstændigt, udeleligt og uafhændeligt Rige». Straffelova § 83, som er «fareparagrafen» i kap. 8, må sjåast i lys av dette. Når regelen rettar seg mot at Norge eller ein del av riket «indlemmes i anden Stat eller at nogen Del af Riget løsrives», er det landet sin geografiske einskap som vert verna (grl. § 1: «udeleligt og uafhændeligt»). Og når regelen rettar seg mot å bringa Norge eller ein del av riket «under fremmed Herredømme» er det landet sitt sjølvstende , dvs herredømet for dei lovlege norske styresmaktene, som vert verna (grl. § 1: «frit og selstændigt»).

Dei fleste andre reglane i kapittel 8 kan sjåast som eit supplement til § 83, ved at dei vernar mot krig og andre farar som truar dei verdiane som § 83 identifiserer. Når overskrifta til kapittelet nemner statens « sikkerhed », er det difor ein avleidd (sekundær) verdi i høve til landet sitt sjølvstende og den geografiske einskapen. Det er uttrykk for at det er avgjerande viktig med ei «vernesone» rundt dei primære verdiane, slik at desse ikkje vert utsette for vesentlege farar.

I omgrepet «sikkerhet» ligg også verdien av å ha fred i landet. Verdien av fred ligg også under dei mange reglane som vernar mot krig og krigens medspelarar (§§ 84 flg). Men etter mitt syn kan det vera grunn til meir eksplisitt å framheva fred som ein sjølvstendig verdi. For freden har ikkje berre avleidd verdi som eit vern mot at landet skal tapa landområde eller sjølvstende. Det har også ein eigenverdi, fordi det gjer det langt lettare å realisera dei basale verdiane som staten skal verna om (personleg fridom, livsutfalding etc), jf punkt 2 framanfor. Innanfor omgrepet fred kan ein igjen skilja mellom ytre fred (fredeleg sameksistens med andre land) og indre fred (fredeleg sameksistens borgarane imellom). Det siste har nær samanheng med at avgjerdsprosessar skjer på demokratisk vis, jf nedanfor.

I straffelova kap. 9 er det, som overskrifta seier, statsforfatninga som er det sentrale objektet for vern. «Faneparagrafen» er her § 98. Det særlege vernet om Kongen og dei sentrale statsorgana sitt virke som ein del av dei påfølgjande paragrafane uttrykkjer, kan sjåast på som ei forlenging av vernet om statsforfatninga. For at forfatninga skal fungera etter intensjonen, må statsorgana kunna utføra sine oppgåver fritt og uhilda.

Ved revisjonen i 1950 vart det i kap. 9 teke inn enkelte nye straffereglar som rekk vidare enn vernet om sjølve statsforfatninga og dei statsorgana som grunnlova fastset. Både § 97 a, § 99a og § 104 a andre ledd kan sjåast som eit vern om demokratiske avgjerdsprosessar meir generelt. Avgjerdsprosessane skal ikkje bli styrt eller påverka av framande makter (§ 97 a), våpenbruk eller frykt for framande makter (§ 99a) eller foreiningar som har til føremål å nytta sabotasje eller andre ulovlege midlar for å «forstyrre samfunnsordenen eller oppnå innflytelse i offentlige anliggender» (§ 104a, 2. ledd).

For å fanga opp dette vidare perspektivet, har Straffelovkommisjonen føreslått å ta «det politiske system» inn i kapitteloverskrifta (i tillegg til «statsforfatningen»). 18 Men etter mitt syn kan ein med fordel markera tydelegare den verdimessige essensen i det politiske systemet, og framheva demokratiet i kapitteloverskrifta.

Det «registeret» av grunnleggjande verdiar som eg her antydar, kan uttrykkjast i følgjande skjema:

På den venstre sida av denne aksen er det forholdet til andre land og styresmakter som står i fokus. På den høgre sida er det forholdet mellom eigne borgarar som står i fokus. I begge relasjonar kan vi dessutan tala om verdien av «statens sikkerhet» (ytre og indre) som ein avleidd verdi, slik den stipla sirkelen skal illustrera.

Poenget med denne modellen er å peika på ein tenkjemåte som kan danna eit fruktbart utgangspunkt for det vidare lovarbeidet. Først når ein har identifisert dei sentrale verdiane på området, kan ein drøfta nærare korleis ein bør utforma ulike slag straffereglar for å gjera vernet effektivt og tydeleg.

2.3.2

Så langt har eg rett nok avgrensa fokus til verdiar som ligg eksplisitt eller implisitt bak dagens reglar i kap. 8 og 9. Mandatet til utvalet går noko vidare enn dette, m a ved å trekkja inn bruken av etterforskingmetodar i «terrorsaker». Dessutan blir det i bakgrunnsnotatet frå Justisdepartementet vist til «økt sårbarhet» i samfunnet, og til Norge si deltaking i «internasjonalt samarbeid om krisehåndtering både i og utenfor NATO-området». Dette gjer at ein også må drøfta ei utviding av det settet av verdiar som den framtidige lovgivinga på dette området skal verna om.

Stikkordet « økt sårbarhet » indikerer at vår felles tryggleik i dag er trua på ein langt breiare front enn før. Medan strl. kap. 8 og 9 har fokus på faren for krig, okkupasjon og åtak mot dei sentrale statsmaktene, ligg trusslane mot fellesskapet i dag like mykje i faren for åtak på andre viktige samfunnsstrukturar, slik som transportsystem, tele- og datakommunikasjon, energiforsyninga og det økonomiske systemet. Også verdien av slike viktige strukturar må avspegla seg i lovgivinga. Men tradisjonelt har dette blitt regulert i andre delar av straffelova, først og fremst kapittel 14 om allmennfarlege brotsverk. For utvalet blir det difor nødvendig å drøfta grenseoppgangen mellom straffereglar som vernar om «rikets sikkerhet» og straffereglar som skal verna mot andre farar som fellesskapet kan bli utsett for.

Justisdepartementet sitt forslag til nye straffereglar mot terrorisme (høyringsnotat av 23.12.01) illustrerer denne problematikken. Utkastet til ein særskilt terrorisme-paragraf (§ 147a) vil råka mange handlingar som truar «rikets sikkerhet» i tradisjonell tyding. T d vil eit bombeåtak mot Stortinget eller Regjeringa falla naturleg inn under den føreslåtte regelen, jf formuleringa » å skade alvorlig de politiske, forfatningsmessige … strukturer i et land». Men forslaget går langt vidare enn dette, ved også å inkludera «økonomiske eller samfunnsmessige strukturer». Dessutan, og ikkje minst viktig, råkar forslaget åtak på slike strukturar også i eit kvart anna «land», samt i internasjonale organisasjonar. Dette gjer det lite aktuelt å ta ein slik regel inn som ein del av reguleringa av «rikets sikkerhet».

Forslaget til nye terror-reglar har som kjent vore utsett for kritikk, og er for tida til vurdering i Justisdepartementet. Det er difor grunn til å drøfta også alternative løysingar for å fanga opp vesentlege aspekt ved vår felles «sårbarhet».

Det er utvilsamt eit klart behov for å verna om også andre samfunnsstrukturar enn det som har med statsmaktene og landet sin forsvarspolitiske tryggleik å gjera. På den andre sida kan ei vesentleg utviding av dei verna interessene i straffelova kap. 8 og 9 svekkja fokus på og legitimiteten til dei meir tradisjonelle reglane i desse kapittela. Etter mitt syn bør ein difor framleis forsøka å halda eit visst skilje mellom «rikets sikkerhet» og vår felles tryggleik i vidare tyding.

Den tyske straffelova har her ei interessant løysing. I kapittelet om «Gefährdung des demokratischen Rechtsstaates“ har ein reglar om agentverksemd med sabotasje som føremål (§ 87), forfatningsfiendtleg sabotasje (§ 88) og forfatningsfiendtleg innverking på forsvaret eller offentlege tryggingsorgan (§ 89). Mange av dei handlemåtane som desse reglane råkar, er slike som det norske forslaget til terrorisme-paragraf typisk vil råka. Men i alle dei tre straffereglane vert det stilt krav om eit bestemt forsett: Handlingane må vera gjort i den hensikt å motverka landet sin geografiske einskap, landet sin tryggleik eller forfatninga («Verfassungsgrundsätze»). På denne måten held ein oppe samanhengen med dei tradisjonelle verdiane som denne delen av straffelova vernar om. Dersom t d sabotasjehandlingar vert utførte utan slik hensikt som nemnt, vert dei råka av andre straffereglar (som allmennfarlege brotsverk).

Forholdet til andre statar er i noko grad omfatta også av nogjeldande reglar. § 95 vernar både ein framand stat sitt flagg og riksvåpen, samt landet sine representantar, ambassadebygningar m v. § 96 vernar framande statsleiarar og styrkjer vernet om framande land sine utsendingar (diplomatar m v). Men desse reglane synest å vera blitt til i det perspektivet at dersom nokon her til lands krenkjer framande statar på slike måtar, kan det utgjera ein trussel mot vår eigen tryggleik (fredeleg sameisistens med andre land). 19 Det er dette aspektet som gjer at reglane er tekne inn i kapittelet om «statens sikkerhet».

Det tryggingspolitiske samarbeidet som Norge er ein del av, først og fremst gjennom NATO, avspeglar seg ikkje direkte i straffelova i dag. Men i §§ 84, 86, 87 og 88 er krenkingar av statar som er i forbund med Norge, likestilt med tilsvarande krenkingar mot norske interesser. Denne sida ved lovgivinga treng openberrt ei modernisering. Ein bør i denne samanhengen vurdera å straffleggja også andre typar krenkingar av allierte land sin tryggleik, også i fredstid. Ein bør også drøfta å gi sjølve organisasjonen NATO eit særskilt strafferettsleg vern i tilknyting til dei øvrige reglane om «statens sikkerhet». Innfallsvinkelen kan i så fall vera at NATO og NATO-landa sin tryggleik er av stor og direkte betydning for vårt eige land sin tryggleik. 20

I forslaget til nye terror-reglar er perspektivet som nemnt vesentleg vidare. Her blir eit kvart «land» sine «politiske, forfatningsmessige, økonomiske eller samfunnsmessige strukturer» føreslått verna. Den positive tanken bak dette er at vi bør visa respekt og solidaritet med eit kvart land som er utsett for terrorisme og terrorfare. Det problematiske med denne breie innfallsvinkelen er at det ikkje blir stilt nærare krav til kva type land og styresett som vert verna. Når den norske straffelova vernar om statsforfatninga og statsorgana, er det ei bestemt statsforfatning og bestemte statsorgan vi snakkar om. Det er m a o stilt klare kvalitetskrav til dei rettslege og institusjonelle strukturane som vert verna. Dersom dei rettsleg verna interessene vert utvida til alle land sine politiske (m v) strukturar, misser ein dette kvalitetsperpektivet. 21 Dette er, som eg har peika på i andre samanhengar, ein vesentleg mangel ved forslaget til terror-lovgiving. I alle høve bør denne typen reglar heller plasserast under overskrifta «allmennfarlige» brotsverk, enn som ein del av vernet om statsforfatninga og rikets sikkerhet.

2.4 Klargjering av kva trussel-situasjonar dei ulike reglane skal gjelda for

I tillegg til å identifisera dei sentrale verdiane på området, treng ein i lovarbeidet også ein analyse av på kva måte desse verdiane er eller kan bli trua i dagens samfunn. Ved 1950-revisjonen av kap. 8 og 9 tok ein utgangspunkt i det den gong «nye» trusselbiletet. 22 I dag må ein ta utgangspunkt i trusslane i vår eiga tid, slik desse m a er skildra i NOU 2000:24 («Et sårbart samfunn»).

Eg skal ikkje her gi meg ut på ei nærare skildring av dei særlege kjenneteikna ved dagens trusselbilete, sidan utvalet har langt betre ekspertise på dette feltet. I staden vil eg nøya meg med å peika på samanhengen mellom analysen av trusselbiletet og utforminga av dei framtidige straffereglane på området.

Trusselbiletet vil naturlegvis måtta påverka valet mellom ulike typar straffebod (jf punkt 5 og 6 nedanfor) og den nærare utforminga av desse. Berre slik kan ein skapa lovreglar som møter det aktuelle behovet for kriminalisering. Men i tillegg vil ei vurdering av trusselbiletet måtta stå sentralt når ein skal avgrensa og karakterisera kva type situasjonar reglane skal gjelda for.

Mange av reglane i noverande kap. 8 og 9 gjeld heilt generelt, uavhengig av kva situasjon landet er i. Men ei rekkje av reglane er avgrensa til å gjelda i bestemte situasjonar. Somme reglar gjeld berre for «krigstid», som er nærare definert i stl. § 8. Andre reglar talar om «under krig» (§ 85), at det er «innledet militære kamphandlinger mot Norge» (§ 86 andre ledd) eller at vi har å gjera med ein «påtvungen besettelse av norsk område» (§ 86b og § 97). Ved lovrevisjonen i 1950 vart denne sida ved lovgivinga gjennomgått og revidert nøye.

I dag er det ikkje minst terrortrusselen som gjer det nødvendig med ei ny gjennomtenking av korleis situasjonsavgrensinga til dei ulike reglane bør utformast. I denne samanhengen må ein drøfta om det er treffande å hevda at vi går inn i ein periode av «kronisk unntakstilstand». Med dette siktar ein vel til at reglar og verkemiddel som før berre vart nytta i unntakssituasjonar, no må nyttast meir permanent. Med ein slik tenkjemåte vil ein viska ut skiljet mellom reglar for normalsituasjonar og reglar for unntakssituasjonar.

Som utvalet sin formann peika på i ein kronikk i Aftenposten i fjor haust, er det lang tradisjon for å ha særreglar for krig og andre unntakssituasjonar. Også menneskerettskonvensjonane har reglar om unntakssituasjonar, jf EMK art. 15 om «krig eller annen nødstilstand som truer nasjonens liv». I slike tilfelle tillet EMK innskrenkingar i t d ytringsfridomen og privatlivet som normalt ikkje vil stå seg mot menneskerettane.

Den prinsipielle tenkinga bak dette er viktig, og har samanheng med synet på ein rettsstat og kva grunnleggjande verdiar staten skal verna. Kanskje kan vi seia det slik at i denne typen «skjebnetider for landet» er dei mest sentrale verdiane (liv, fridom m v) trua på brei front. Då må staten også, for å verja om desse verdiane og gjenoppretta ein normalsituasjon, kunna stilla særlege krav til kva folket må tola og yta. Dersom vi let tanken om ein «kronisk» unntakstilstand få gjennomslag, endrar samtidig relasjonen mellom individ og stat karakter. Målet om eit «fritt» samfunn vert forlate, og fridomen i den «private sfære» må permanent vika plass for statleg kontroll og overvaking.

Etter mitt syn er det særs viktig å unngå at redsla for krig og terror skal unødig svekkja folket sin fridom og rettstryggleik i meir normale tider. Sjølv om utfordringa er stor, bør utvalet difor gjera det tydeleg kva som skal vera reglar for unntakssituasjonar og kva reglar som skal gjelda meir generelt. Dette er også av stor betydning for å imøtekoma det «Bestimmtheitsgebot» som ligg i legalitetsprinsippet.

2.5 Val mellom ulike typar straffebod

2.5.1

Dersom vi tek utgangspunkt i behovet for samfunnsvern, kan vi skissera ulike stadie på vegen fram mot ei definitiv krenking av den verdien (det rettsgodet) som reglane skal verna. I den eine enden av skalaen har vi den fullførte krenkinga. Det kan t d vera å påføra landet krig, drepa Kongen eller styrta regjeringa. I førevegen for dette kan vi tala om ein førebuingsfase og ein iverksetjingsfase:

For lovgivar blir spørsmålet kva fasar som bør kriminaliserast, i kva omfang og på kva måte. Her har ein valet mellom ei rekkje ulike typar straffebod: følgjedelikt, faredelikt, handlingsdelikt, unnlatingsdelikt og førebuingsdelikt. 23 Dei ulike typane av straffebod vil i ulik grad kunna råka dei ulike fasane av den forbryterske verksemda, og vil dermed i ulik grad tilgodesjå omsynet til effektivt samfunnsvern. Samtidig vil dei, dels avhengig av den nærare utforminga, i varierande grad stå i eit motsetnadsforhold til dei rettsstatlege ideala for straffelovgiving som er nemnde framanfor.

I det følgjande vil eg setja fram enkelte generelle synspunkt på bruken av dei ulike lovgivingsteknikkane, gi døme på korleis dei er brukt i noverande kap. 8 og 9, og koma med enkelte synspunkt på den framtidige lovgivinga på området. Eg startar med bruken av følgjedelikt (5.2) og nemner deretter kva tilleggsvern reglane om forsøk og medverking medfører (5.3). På den bakgrunn drøftar eg bruken av supplerande kriminalisering i form av handlingsdelikt (5.4), faredelikt (5.5) og unnlatingsdelikt (5.6). Bruk av reine førebuingsdelikt vert deretter drøfta særskilt i punkt 6.

Eit generelt synspunkt, som ligg i forlenginga av subsidaritetsprinsippet, er at lovgivinga bør innehalda minst mogeleg av dobbel-kriminalisering. Med dette meiner eg at den same handlemåten vert råka av fleire ulike reglar som vernar dei same verdiane. Slik som lovgivinga omkring «rikets sikkerhet» har blitt til, med større og mindre delrevisjonar av straffelova, samt seinare tilkomen særlovgiving (m a lov om forsvarshemmeligheter), synest utviklinga å ha gått i denne retninga. Det må vera eit mål for lovgivar å få bort unødige overlappingar mellom reglane, noko som også vil bidra til å gjera dei enklare og meir føresjåelege.

2.5.2

Den mest klassiske måten å gi ein bestemt verdi strafferettsleg vern, er vanlegvis å kriminalisera det å påføra denne verdien direkte skade eller krenking. 24 Slike følgjedelikt har noverande strl. kap. 8 og 9 fleire av. § 83 rettar seg mot krenkingar av landet sitt sjølvstende og geografiske einskap, § 84 kan seiast å retta seg mot å gjera slutt på freden, § 98 rettar seg mot endringar av statsforfatninga, og §§ 100 og 101 første ledd rettar seg mot drap og lekamskrenkingar overfor Kongen eller Regenten. Delar av § 95 inneheld også typiske følgjedelikt.

Denne typen reglar er neppe dei mest praktiske på det området vi her drøftar. Det er heldigvis svært sjeldan at statsfiendtleg verksemd når sitt endelege mål. Like fullt kan det ha ein god markeringsfunksjon at lova inneheld slike følgjedelikt, og på den måten framhevar dei primære verdiane som denne lovgivinga vernar om.

2.5.3

Med slike reglar følgjer det dessutan med eit viktig «tilleggsvern», i form av ansvar for forsøk og medverking. Forsøk er straffbart ved alle «forbrytelser», jf strl. § 49. Dermed råkar ein også ein del handlemåtar som går i førevegen for den fullførte krenkinga. 25 Slik den norske forsøksregelen er utforma, må hovudmannen likevel vera komen forholdsvis langt i den forbryterske verksemda, før han kan haldast ansvarleg for forsøk. Han må, populært sagt, vera komen til iverksetjingsstadiet, jf uttrykket «udførelse … paabegyndt» i § 49. Forsøksansvaret (ved følgjedelikt) er difor ofte ikkje tilstrekkeleg dersom ein ønskjer å råka statsfientleg verksemd før situasjonen har blitt verkeleg farleg.

Praktisk tala alle straffebod i kap. 8 og 9 nemner medverking særskilt. Medverkingsansvar er ikkje berre aktuelt ved fullførte krenkingar av eit følgjedelikt. Det har også ein viktig funksjon som supplement til følgjeansvaret, ved at det (i kombinasjon med forsøksregelen) dreg med seg ei kriminalisering av mange handlingar også på førebuingsstadiet. Dette skuldast at den nedre grensa for forsøk etter norsk rett vert trekt særskilt for kvar enkelt deltakar. 26

I praksis inneber dette at den medverkaren som har ytt sitt bidrag, og ikkje skal vera med i iverksetjingsfasen, kan straffast allereie før hovudmannen er komen til eit straffbart forsøk for sin del. Ein medhjelpar som har ytt sitt ved t d å formidla kontakt med personar som kan vera villige til å hjelpa til med eit statskupp, kan straffast for forsøk på medverking brot på § 99. Ansvaret for forsøk på medverking går jamvel lenger enn dette, fordi den tiltenkte hovudmannen ikkje ein gong treng å ha byrja å tenkja på eller planleggja brotsverket. Den som oppmodar forsvarssjefen til å gjera statskupp, og har tru på at forsøket vil lukkast, kan såleis straffast for forsøk på medverking til brot på § 99.

Heller ikkje det medverkingsansvaret som knyter seg til følgjedelikta, vil vera nok til å oppnå eit fullt ut tilstrekkeleg vern om dei vitale nasjonale interessene som strl. kap. 8 og 9 omhandlar. Dei personane som også skal delta i iverksetjingsfasen, vil ikkje kunna straffast før den tid. Då kan det gjerne vera for seint med omsyn til å verna dei aktuelle verdiane. Det er difor eit openberrt behov for å supplera med andre typar straffebod som tek sikte på å råka handlingar i førebuingsfasen for krenking av freden, statsforfatninga eller andre av dei sentrale verdiane på området. 27

Dei vala som lovgivar her står overfor kan illustrerast med følgjande skisse, der dei gule boksane representerer det vi kan kalla «basiskriminaliseringa», og dei kvite boksane representerer aktuelle former for tilleggskriminalisering:

2.5.4

Handlingsdelikt er kjenneteikna av at straffebodet forbyr ein bestemt, nærare konkretisert handlemåte. Grunngivinga for slike straffebod er i mange tilfelle at handlemåten utgjer ein generell fare for eit bestemt rettsgode. Difor blir denne typen straffebod også kalla for abstrakte faredelikt. Forbodet mot å bera kniv på offentleg stad (§ 352a) er eit illustrerande døme på dette. Den same grunngivinga ligg bak fotografiforbodet og andre konkrete handlingsdelikt i lov om forsvarshemmeligheter. I straffelova er forbodet mot å openberra statsløyndomar (§ 90) eit viktig døme. Også fleire andre reglar i kap. 8 er typiske handlingsdelikt, m a § 87 nr. 2, § 93 og§ 95. Fleire reglar føreset dessutan at Kongen eller andre styresmakter kan fastsetja nærare handlereglar i tilfelle krig (sjå § 85 og 92).

Ved utforminga av handlingsdelikt synest det generelt sett lett å oppfylla kravet til konkretisering av den straffbare handlinga. Denne typen reglar kan dermed gi ein føresjåeleg rettssituasjon. 28 Dilemmaet for lovgivar er at dess meir konkret og avgrensa handlingsdelikta blir utforma, dess færre handlingsmåtar vil dei råka på førebuingsstadiet. Det kan dessutan bli spørsmål om omsynet til samfunnsvern kan forsvara den aktuelle innskrenkinga av handlefridomen eller ytringsfridomen. Diskusjonen om grensa mellom ytringsfridom og straffbar openberring av statsløyndomar er illustrerande her.

2.5.5

Faredelikt er kjenneteikna av at ein kriminaliserer allereie det å framkalla ein viss fare for ein bestemt verdi (rettsgode). På denne måten råkar straffebodet ikkje berre bestemte handlingar eller unnlatingar, men alle typar aktivitet eller passivitet som representerer ein fare for denne verdien. Denne typen kriminalisering kan såleis få eit vidt verkeområde. Faredelikt har dessutan den fordelen framfor reine handlings- eller unnlatingsdelikt at dei fangar opp nye og hittil ukjente måtar å setja rettsgodet i fare på.

Problemet med reine faredelikt er i eit rettstryggleiksperspektiv at avgjerda av når den aktuelle faren er framkalt, lett vil bli mykje skjønnsprega. Omgrepet fare er i seg sjølv vidt og temmeleg ubestemt. Særleg ubestemt vert eit faredelikt dersom det rettsgodet som det skal vera straffbart å setja i fare, har ein generell eller abstrakt karakter, slik tilfellet er innanfor strl. kap. 8 og 9. Av den grunn er det lite aktuelt å innta generelle reglar om fareframkalling på dette rettsområdet.

Men i dei noverande reglane finn vi fleire stader kombinasjonar av handlingsdelikt og eit farekriterium. Fleire stader fungerer farekriteriet som eit tilleggsvilkår, jf §§ 91a og 97b. 29 Dette medverkar til å avgrensa rekkevidda av handlingsforbodet til situasjonar der grunngivinga for forbodet (faren for rettsgodet) særleg gjer seg gjeldande. Ein slik lovgivingsteknikk synest generelt å vera ein god måte å balansera omsynet til effektivitet mot omsynet til rettstryggleik og handlefridom. Til samanlikning nyttar også den tyske straffelova ein slik lovgivingsteknikk i fleire viktige reglar som vernar om «rikets sikkerhet». 30

2.5.6

Unnlatingsdelikt er kjenneteikna av at straffebodet påbyr ein bestemt handlemåte. Som døme kan nemnast lov om forsvarshemmeligheter § 5, som på visse vilkår påbyr å oppgi eigen identitet. I straffelova har vi § 87 nr. 1 om ikkje å gi militær befalingsmann visse opplysningar og § 89 om å unnlata å ta omsyn til «Norges Tarv» ved traktatforhandlingar e l.

Ved bruk av unnlatingsdelikt er det reint lovteknisk ofte lett å utforma gjerningsskildringa (handleplikta) på ein tydeleg og konkret måte. Men dess meir ein konkretiserer plikta, dess mindre rekkevidde vil regelen gjerne få. Av den grunn er begge dei to nemnde reglane i straffelova forholdsvis ubestemte m o t verkeområde og handleplikta sitt innhald. Dette illustrerer ei vanskeleg avveging for lovgivar.

2.6 Bruken av (formelle) førebuingsdelikt

2.6.1

Alle typar straffebod som tek sikte på å råka førebuingsfasen av ei kriminell verksemd, kan kallast førebuingsdelikt i vid tyding, såkalla «materielle førebuingsdelikt». Til denne gruppa høyrer også slike straffebod som er drøfta i punkt 5.4. til 5.6 framanfor. Når eg i det følgjande skal drøfta førebuingsdelikt særskilt, siktar eg derimot til førebuingsdelikt i ei snevrare tyding, såkalla formelle førebuingsdelikt. 31

Formelle førebuingsdelikt er kjenneteikna av at det går fram av sjølve formuleringa av straffebodet at det rettar seg mot førebuing til eit anna brotsverk (hovudbrotsverket). Det mest vanlege er at tilvisinga går fram av skuldkravet, ved at gjerningspersonen må ha hatt hensikt eller forsett om å utføra eller medverka til hovudbrotsverket.

I straffelova kap. 8 og 9 er det §§ 94 og 104 som mest tydeleg framstår som førebuingsdelikt. Men også § 104 a andre ledd og delar av § 86 høyrer til denne kategorien. Dessutan må nemnast § 91 om å setja seg eller andre i besittelse av forsvarsløyndomar, der strafferamma vert skjerpa dersom hensikten var å openberra løyndomen, jf § 90. Dei to sistnemnde reglane vert dessutan supplert av lov om forsvarshemmeligheter § 6, som fastset eit heilt generelt førebuingsansvar i relasjon til strl. §§ 90 og 91, samt dei øvrige reglane i (sær)lova.

Innhaldet i desse reglane har eg drøfta nærare i utgreiinga til Straffelovkommisjonen om førebuingsansvar. 32 Der har eg også sett fram ein del synspunkt på bruken av denne typen straffebod generelt, og drøfta kva reglar som bør vidareførast. Straffelovkommisjonen har følgt opp dette i forslaget til revisjon av strl. kap. 9. Der føreslår dei å vidareføra § 104 med visse avgrensingar. Dette vil innebera ei kriminalisering av visse, nærare konkretiserte typar førebuingshandlingar. § 104 a andre ledd vert føreslått oppheva. Straffelovkommisjonen har derimot ikkje drøfta bruken av slike reglar i kap. 8 og lov om forsvarshemmeligheter.

Sidan eg har drøfta fleire sider ved dette emnet så vidt inngåande tidlegare, vil eg her nøya meg med å koma med nokre synspunkt på spørsmålet om eit generelt førebuingsansvar på dette området (punkt 6.2), samt enkelte supplerande merknader til revisjon av enkeltreglar (6.3).

2.6.2

Førebuingsansvaret etter lov om forsvarshemmeligheter § 6 er svært vidtgåande. Regelen karakteriserer det straffbare med uttrykket «søker at forberede». Omgrepet «forberede» er i seg sjølv så vidt at prefixet «søker» neppe gir noko sjølvstendig meining. Regelen nemner «ved avtale» særskilt, men synest å råka også alle andre tenkjelege former for fysisk eller psykisk førebuing. 33 På den andre sida er regelen avgrensa til førebuing av spionasje (§§ 90 og 91), og omfattar såleis ikkje andre typar brotsverk i strl. kap. 8.

Det kan reisast ei rekkje innvendingar mot å vidareføra ein slik regel som lov om forsvarshemmeligheter § 6, innanfor heile eller delar av området for strl. kap. 8. Sidan eg har målbore denne typen innvendingar både i utgreiinga om førebuingsansvar 34 og i diskusjonen om nye terror-reglar, 35 nøyer eg her med nokre stikkord:

• Den straffbare handlinga vert svært lite konkretisert (jf legalitetsprinsippet)

• Straffansvaret vil gripa langt inn i kjerneområdet for den private handlefridomen. I seg sjølv heilt normale og legale handlingar som å kjøpa kart eller køyra rundt i ein bil, kan utgjera førebuing til ei krenking av «rikets sikkerhet».

• Fokus vert flytta frå det ein person har gjort og til personen sine tankar og planar (subjektivering av straffeansvaret, såkalla «sinnelagsstrafferett»). Tradisjonelt tek politi og domstolar utgangspunkt i ein uakseptabel ytre handlemåte, og spør om handlinga vart gjort med forsett. Men fordi ein generell førebuingsregel kan fanga opp mest alle slags handlingar, vert hovudfokus flytta over på den mistenkte sitt indre, gjerne tolka i lys av miljøet rundt han. Ein vil primært spørja etter om personen har eit uakseptabelt forsett, og deretter om dette har gitt seg utslag i ei eller anna handling (t d kjøp av eit kart).

• Bevisføringa vert meir usikker, noko som utgjer ein fare for rettstryggleiken (større risiko for urette domfellingar). Dette har samanheng med at bevisa for kva tiltalte tenkte og ville normalt vil vera langt mindre handfaste enn bevis som gjeld kva tiltalte faktisk gjorde.

• I den grad det vide førebuingsansvaret vert kombinert med eit høve til å nytta telefonavlytting og andre utradisjonelle etterforskingsmetodar, medfører det utvida fullmakter for politiet (dvs. auka politikontroll i den «private sfære»).

Utvalet bør også vurdera kor effektive denne typen straffereglar i realiteten er med omsyn til å få domfelt og straffa handlingar som utgjer ein fare for «rikets sikkerhet». Generelt synest slike reglar å bli lite brukt som heimel for strafflegging. Den viktigaste funksjonen vil ofte vera den indirekte heimelen som blir gitt til å nytta inngripande etterforskingsmetodar. Men dersom ein ønskjer å kriminalisera førebuingshandlingar primært for å kunna overvaka visse miljø, melder det seg ytterlegare prinsipielle innvendingar. 36 Straffansvar bør etter mitt syn vera legitimert ut frå ei vurdering av at handlemåten er straffverdig og bør straffast. Særleg gjeld dette dersom strafferegelen må utformast på ein måte som kjem på kant med dei rettsstatlege ideala for straffelovgiving som er nemnde i punkt 2 framanfor. Ein lyt difor vurdera om behovet for å kunna bruka telefonavlytting og liknande metodar på førebuingsstadiet er så sterkt at bruken av slike verkemiddel heller bør lausrivast frå kravet om straffeheimel. 37

2.6.3

At enkelte, nærare definerte førebuingshandlingar bør kriminaliserast innanfor området for kap. 8 og 9, er vel dei fleste samde om. Men dette bør etter mitt syn vera ein siste utveg, der ein ikkje oppnår eit tilstrekkeleg vern gjennom bruk av andre typar straffebod som frå eit rettstryggleikssynspunkt er mindre problematiske (jf punkt 5 framanfor). Det er dessutan råd å formulera førebuingsdelikt som har eit så konkret og avgrensa innhald at innvendingane vert mindre påtrengjande.

Eit døme på eit slikt førebuingsdelikt er forbodet mot å inngå avtalar («Forbund») i § 94 første ledd, og den tilsvarande regelen i § 104 og i lov om forsvarshemmeligheter § 6. Denne typen reglar gir eit rimeleg handfast bevistema, og er også internasjonalt vanleg som eit ledd i vernet om «rikets sikkerhet». 38 Men for at ein slik regel skal få ei tydeleg rekkevidde, bør ein vurdera nøye kva straffebod avtale-forbodet skal knytast til. Det mest nærliggjande er å knyta det til dei sentrale følgjedelikta i dei to kapittela. Behovet for å knyta avtale-forbodet også til brot på reglar (t d handlingsdelikt) som i seg sjølv råkar førebuingsstadiet (t d § 91) bør vurderast nøye. Særleg bør ein etter mitt syn unngå å kriminalisera avtale eller andre former for førebuing til formelle førebuingsdelikt, slik ein finn fleire døme på i kap. 8 i dag. 39

Reint lovteknisk skapar forholdet mellom § 86 og § 94 ein del problem i dag. § 86 er ein slags medverkingsregel (bistand til fienden), og i den nærare opprekninga blir det nemnt ein del handlemåtar som kan karakteriserast som psykisk medverking på eit førebuingsstadium. Vi kunne også kalla det psykisk førebuing. Eg tenkjer då særleg på § 86 nr. 4 (propagandavirksomhet …), nr. 5 (støtte til organisasjon…) og nr. 7 (oppfordrer … til … streik …). Når § 94, som både i første og andre ledd råkar ulike former for psykisk førebuing, viser tilbake på § 86, vert resultatet ei uheldig vid og uoversiktleg kriminalisering.

Når det gjeld spørsmålet om kva former for psykisk førebuing som bør vera straffbart etter ein revisjon av § 94 og § 104, nøyer eg meg med å visa til Straffelovkommisjonen si drøfting i relasjon til § 104. 40 Denne gir uttrykk for ei rimeleg forsiktig haldning til førebuingskriminalisering på dette området, som eg kan slutta meg til.

Spørsmålet om å vidareføra § 104a andre ledd i ei eller anna form, byr på vanskelege avvegingar for lovgivar. Regelen og praktiseringa av han er mykje drøfta i Lundkommisjonen sin rapport. Justisdepartementet drøftar (men avviser) i høyringsnotatet om terror-tiltak å utvida rekkevidda av regelen, slik Overvakingssentralen har føreslått. 41 Straffelovkommisjonen går på si side inn for ei fullstendig oppheving av regelen. 42 I dette notatet må eg nøya meg med å visa til dei generelle synspunkta på kriminalisering som er nemnt framanfor. 43