Del 4
Rapportering etter Lov om klimamål (klimalova)

11 Innleiing

Klimalova, tok til å gjelde i kraft 1. januar 2018, skal fremje gjennomføring av Noregs klimamål som ledd i omstilling til eit lågutsleppsamfunn i Noreg i 2050. Klimamåla for 2030 og 2050 vart lovfesta. Lova skal òg styrkje openheit og brei demokratisk forankring av norsk klimapolitikk då det er lovfesta at Stortinget regelmessig skal få informasjon om status og framdrift i arbeidet med Noregs klimamål. Klimalova innfører òg ein syklus for gjennomgang av klimamål kvart femte år etter same prinsipp som Parisavtala. For å fremje omstillinga til eit lågutsleppssamfunn skal regjeringa i 2020 og deretter kvart femte år leggje fram for Stortinget oppdaterte klimamål.

Klimaendringane er ei av dei største utfordringane i vår tid. Eit slikt problem kan berre løysast gjennom eit globalt samarbeid. Klimakonvensjonen vart sett i verk i 1994, og har som mål å unngå «farlig menneskeskapt påvirkning på klimasystemet». Partane vart i 2015 samde om Parisavtala. Det er eit mål å halde auken i den globale oppvarminga godt under to grader samanlikna med før-industrielt nivå, og å arbeide for å avgrense temperaturauken til 1,5 grad over før-industrielt nivå. Med Parisavtala tek alle statar på seg å utarbeide, melde inn, halde ved lag og rapportere på suksessive nasjonalt fastsette bidrag, og å setje i verk nasjonale tiltak med sikte på å nå sine nasjonalt fastsette bidrag. Det norske utsleppsmålet er i tråd med Parisavtala. Samstundes vil Parisavtalas mål ikkje kunne nåast utan at dei samla nasjonalt fastesette bidraga til landa blir heva samanlikna med det som er meldt inn. Den 8. oktober legg FNs klimapanel fram ein spesialrapport om verknadene av klimaendringane ved 1,5 grads global oppvarming og berekningar for kor mykje dei globale utsleppa må reduserast for å avgrense oppvarminga til 1,5 grad, då dette vil redusere betydeleg risikoen og effektane knytt til klimaendringar. Denne rapporten vil vere eit viktig grunnlag i vurderinga av landa sin kollektive innsats for å nå måla i Parisavtala. Rapporten vil òg vere eit bidrag inn i den vidare utviklinga av klimapolitikken.

Noreg skal vere ein pådrivar i det internasjonale klimaarbeidet, men Noreg må òg kutte eigne utslepp. Målet er at Noreg skal bli eit lågutsleppssamfunn i 2050, med 80–95 pst. lågare klimagassutslepp enn i 1990 slik det framgår av klimalova. Dette skal vi klare, gjennom ei brei satsing på klimapolitikk som verkar. Jæløya-plattforma gir eit godt grunnlag, og regjeringa vil kontinuerleg vurdere behova for forsterka innsats.

Hovudverkemidla i norsk klimapolitikk er, og skal vere, sektorovergripande verkemiddel i form av klimagassavgifter og omsetjelege kvotar. Prising av utslepp medverkar til å skape marknader for ny nullutsleppsteknologi og gir insentiv til teknologiutvikling og innfasing av ny teknologi i alle sektorar. Skatte- og avgiftspolitikken skal medverka til å redusere norske klimagassutslepp. Regjeringa vil difor halde fram arbeidet med eit grønt skatteskifte. For å få ei grøn omstilling skal utslepp av klimagassar få ein gradvis høgare pris. I Jeløya-plattforma vart det varsla at det skal innførast ei flat CO₂-avgift for alle sektorar, og at denne skal trappast opp gjennom perioden. For å nå dei måla vi har sett oss må vi bruke fleire verkemiddel, og det er difor behov for ein kombinasjon av støtte, til dømes gjennom Enova, avgifter og reguleringar. Enova støtta prosjekt som medverkar til reduserte klimagassutslepp på kort sikt, og utvikling av teknologi som gir reduserte utslepp på lengre sikt. Satsing gjennom Enova sikrar at midla blir brukt der dei gjer størst mogleg reduksjon per krone.

Klimaendringar kan påverka norsk økonomi på fleire måtar. Regjeringa har difor sett ned eit ekspertutval for å sjå på klimarisiko. Utvalet skal identifisere viktige globale, klimarelaterte risikofaktorar og vurdere betydninga deira for norsk økonomi og finansiell stabilitet. Noreg er første land i verda som har sett ned eit slik utval.

Omstillinga til eit lågutsleppssamfunn er krevjande, men den byr òg på høve til vekst i fleire næringar. Strategien for grøn konkurransekraft skal medverke til å gi føreseielege rammer, full sysselsetjing og eit høgt inntektsnivå. Regjeringa har tett dialog med næringslivet for å skape lønnsame grøne arbeidsplassar.

Internasjonalt er Noreg ein stor bidragsytar av klimafinansiering til utviklingsland. Særleg gjennom klima- og skogsatsinga er vi eit føregangsland i langsiktig og føreseieleg finansiering. Regjeringa auker nivået på klimafinansering i budsjettet for 2019 for å medverke til at utviklingslanda når måla i Parisavtala. Noreg har vore med på å få på plass ei brei internasjonal avtale om å redusere bruken av dei sterke klimagassane HFK (hydrofluorkarbon) og eit kollektivt mål i Arktisk Råd om å redusera utslepp av svart karbon. Noreg har òg leia arbeidet i FNs sjøfartsorganisasjon (IMO1) med å få på plass ei historisk klimaavtale for internasjonal skipsfart.

Ifølgje lovas sin § 6 skal regjeringa årleg utarbeide ei utgreiing for Stortinget. Regjeringa skal gjere greie for korleis Noreg kan nå klimamåla for 2030 og 2050 og for klimaeffekten av framlagt budsjett. Vidare skal utviklinga i utslepp og opptak av klimagassar, framskrivingar av utslepp og opptak og gjennomføring av dei lovfesta klimamåla for 2030 og 2050 omtalast. Det skal òg givast eit oversyn som gjer synleg sektorvise utsleppsbaner innanfor ikkje-kvotepliktig sektor og kva type tiltak som vil vere nødvendig for å realisere desse; og status for Noregs karbonbudsjett, også innanfor eit klimasamarbeid med EU om oppfylling av klimamål. Korleis Noreg blir førebudd på og tilpassa klimaendringane skal òg inngå i utgreiinga.

Dette er det første året det blir rapportert etter § 6 i klimalova og rapporteringa si form og innhald vil måtte utviklast vidare over tid. Det nyleg oppretta tekniske berekningsutvalet for klima vil mellom anna gi råd om forbetringar i metodane for tiltaks- og verkemiddelanalysar og foreslå metodar for utrekning av klimaeffektar av budsjettet. Det bør medverke til å forbetre metodane og rapporteringa.

12 Klimamål mot 2030 og 2050 og Noregs karbonbudsjett

12.1 Innleiing

Ifølgje klimalova § 6 skal det gjerast greie for korleis Noreg kan nå klimamål, og gjennomføring av dei, som nemnt i §§ 3-5, òg innanfor eit eventuelt klimasamarbeid med EU om felles oppfylling av klimamål. Det skal òg i følgje klimalova gjerast greie for Noregs karbonbudsjett. Ved eit eventuelt samarbeid med EU i perioden 2021–2030 vil Noreg få eit utsleppsbudsjett for ikkje-kvotepliktige utslepp i perioden. I dette kapitlet er det gjort greie for dette.

Regjeringa vil at Noreg skal vere ein pådrivar i det internasjonale klimaarbeidet og vil forsterke klimaforliket. Noreg har oppfylt første forpliktingsperiode (2008–2012) under Kyotoprotokollen og vil òg oppfylle andre forpliktingsperiode (2013–2020). Noregs nasjonalt fastsette bidrag under Parisavtala med minst 40 pst. utsleppsreduksjon samanlikna med 1990, skal følgjast opp gjennom ei avtale om felles gjennomføring med EU. Regjeringa vil følgje opp målet om at Noreg skal vere klimanøytralt i 2030, og medverke til at Noreg skal bli eit lågutsleppssamfunn i 2050. Nasjonale tiltak skal ikkje medverke til å flytte utslepp eller til å auke globale utslepp.

Klimamåla for 2030 og 2050 er omtalte i denne rapporteringa. Dei andre måla er nærare omtalte i del I kapittel 2.5 i denne budsjettproposisjonen.

12.2 2030-målet og det norske utsleppsbudsjettet ved samarbeid med EU

Med Parisavtala tek nesten alle statar på seg å utarbeide, melde inn, halde ved lag og rapportere på suksessive nasjonalt fastsette bidrag, og å setje i verk nasjonale tiltak med sikte på å nå sine nasjonalt fastsette bidrag.

Noreg har som ein del av Parisavtala teke på seg ei forplikting på vilkår om minst 40 pst. utsleppsreduksjon i 2030 samanlikna med 1990. Dette er det same målet som EU har meldt inn under Parisavtala. Regjeringa arbeider for å oppfylle Parisforpliktinga saman med EU. Gjennom Meld. St. 41 (2016–2017) Klimastrategi for 2030 – norsk omstilling i europeisk samarbeid presenterte regjeringa sin overordna strategi for korleis klimamåla for 2030 kan nåast.

Kjelde: EU-kommisjonen og Klima- og miljødepartementet.

EUs klimaregelverk for 2030 består av tre pilarar; EUs bedriftskvotesystem (EU ETS), innsatsfordelinga for ikkje-kvotepliktige utslepp og utslepp og opptak av klimagassar i skog og anna arealbruk (LULUCF). Figur 12.1 gir ein oversikt over dei tre pilarane og fleksibilitet.

Noreg samarbeider allereie med EU gjennom deltaking i den europeiske kvotemarknaden (EU ETS) om å redusere dei kvotepliktige utsleppa. EUs kvotesystem omfattar i dag utslepp frå verksemder innanfor industri og kraftproduksjon, og luftfart innafor EØS-området. Om lag halvparten av norske utslepp er inkluderte i kvotesystemet. Frå 2021 er det vedteke ei raskare nedskalering av kvotemengda, med ein årleg reduksjonen i kvotemengda på 2,2 pst. per år. Gjennom dei vedtekne årlege reduksjonane i kvotemengda vil utferda kvotar i 2030 vere 43 pst. lågare enn utsleppa frå dei kvotepliktige sektorane i 2005. Dersom den årlege reduksjonen av kvotemengda held fram uendra etter 2030, vil talet på kvotar som blir gjort tilgjengeleg for dei kvotepliktige verksemdene ha falle til 365 mill. kvotar i 2050. Dette er om lag 84 pst. lågare enn kvotepliktige utslepp i 2005.

Sidan 2009 har det bygt seg opp ei betydeleg behaldning av kvotar som ikkje er nytta. Dette skuldast hovudsakleg lågare aktivitet og utslepp som følgje av den økonomiske nedturen etter finanskrisa. Med bakgrunn i kvoteoverskotet er det vedtatt innstrammande tiltak. Prisen på kvotar i det europeiske kvotesystemet har auka betydeleg det siste året, jf. figur 12.2. Dette kan medverke til langsiktig omstilling og at utsleppsreduserande teknologi blir teken i bruk.

Kjelde: ThompsonReuters.

Med felles oppfylling av 2030-målet vil Noreg i tillegg samarbeide med EU om å redusere dei ikkje-kvotepliktige utsleppa under forordninga for innsatsfordeling. Dette er i hovudsak utslepp frå transport, jordbruk, bygg og avfall, men også ikkje-kvotepliktige utslepp frå industrien og petroleumsverksemda. Forordninga skal syte for at EU reduserer sine ikkje-kvotepliktige utslepp med 30 pst. frå 2005 til 2030. Medlemslanda får bindande nasjonale mål for utsleppsreduksjonar for perioden 2021–2030 på mellom 0 pst. og 40 pst., avhengig av BNP og kostnadseffektivitet. Landa kan velje å oppfylle utsleppsbudsjetta ved å redusere eigne utslepp og gjennom samarbeid med andre europeiske land gjennom bruk av fleksibilitet som gir høve til handel med utsleppsreduksjonar mellom land. Ved samarbeid med EU vil Noreg – som EU-landa – få ei utsleppsforplikting som blir gjort om til bindande utsleppsbudsjett for ikkje kvotepliktige utslepp for kvart år i perioden 2021–2030. I tillegg vil Noreg bli omfatta av regelverk om bokføring av utslepp og opptak av klimagassar i sektoren skog og annan arealbruk (LULUCF). Regelverket seier korleis utslepp og opptak i ulike arealbrukskategoriar skal bokføras og gir landa ei forplikting om null netto utslepp frå sektoren. Innan kvar av dei tre pilarane er det fleksibilitet. I tillegg er det ulike former for fleksibilitet mellom pilarane.

Regelverket for skog og arealbruk inkluderer kategoriane forvalta skog, nye skogareal, avskogingsareal, beitemark, dyrka mark og våtmark. Forpliktinga om netto null utslepp kan oppfyllast både gjennom nasjonale tiltak og fleksibilitet innan sektoren og gjennom ytterlegare utsleppsreduksjonar i sektorar under forordninga for innsatsfordeling. Sektoren kan òg medverke til å oppfylle landa sine utsleppsmål under forordninga for innsatsfordeling gjennom å nytte eit eventuelt overskotsopptak frå sektoren innanfor EU-taket på 280 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Dersom ein ikkje oppnår netto null utslepp gjennom nasjonale tiltak, må det bokførte utsleppet dekkjast inn ved kjøp av skogkredittar frå andre land eller ved ytterlegare reduksjon i andre ikkje-kvotepliktige sektorar, anten nasjonalt eller ved kjøp av utsleppseiningar frå andre land. I det endelege regelverket er det òg inkludert ei kompensasjonsordning for berekna utslepp frå forvalta skog.

Alle land skal utarbeide ei framoverretta referansebane for forvalta skog for perioden 2021–2030. Eit avvik frå referansebana skal bokførast høvesvis som eit opptak eller utslepp. Noreg arbeider med å utarbeide ei slik referansebane. Hogstnivået er den enkeltfaktoren som har størst betydning for nettoopptaket. Det er etablert ei kompensasjonsordning for land som får bokført utslepp frå forvalta skog, som kan brukast på visse vilkår. Kompensasjonsordninga gir landa eit rom for å auke hogstnivået til eit visst nivå samanlikna med nivået i referansebana. I forhandlingane med EU vil Noreg leggje vekt på at Noreg er eit viktig skogland og regjeringa vil aktivt utnytte handlingsrommet som ligg i EU-regelverket.

Gjennom Meld. St. 41 (2016–2017) Klimastrategi for 2030 – norsk omstilling i europeisk samarbeid presenterte regjeringa sin overordna strategi for korleis klimamåla for 2030 kan nåast. Strategien byggjer vidare på Meld. St. 13 (2014–2015) der regjeringa foreslo å gå i dialog om felles oppfylling av utsleppsmålet for 2030 saman med EU. Felles oppfylling med EU vil innebere at Noreg, på linje med medlemsstatane, tek del i EUs arbeid med å kutte utslepp. Noregs ønskje om ei felles oppfylling av utsleppsmålet for 2030 med EU er avgrensa til utsleppsmålet for 2030, og omfattar slik ikkje EUs mål for fornybar energi og energieffektivitet. Ei avtale om felles oppfylling legg til rette for ein ambisiøs klimapolitikk. Ei avtale reduserer ikkje høvet til å gjennomføre utsleppskutt utover dei bindande fastsette nasjonale måla. Regjeringa vil bruke høvet i EUs kvotesystem (EU ETS) og høvet til direkteavtaler mellom land i EU-rammeverket for å oppfylle norske klimaforpliktingar i ikkje-kvotepliktig sektor, men samtidig ha ambisjon om å ta så mykje som mogleg av forpliktinga nasjonalt.

Noreg er i gang med forhandlingane med EU om ei avtale om felles oppfylling av utsleppsmålet for 2030. Regjeringa og EU-kommisjonen arbeider for ei snarleg avklaring av hovudprinsippa for ei avtale om felles oppfylling. For Noreg er det viktig at ei avtale om felles oppfylling ikkje bind oss til anna samarbeid med EU enn det som gjeld utsleppsmålet for 2030. Ei mogleg løysing er at vi innlemmar regelverk i protokoll 31. Denne løysinga vil vere like forpliktande som innlemming i EØS-avtalas vedlegg XX, men legg ikkje føringar for samarbeid utover utsleppsmålet for perioden 2021–2030. EU-landa har fått fordelt kompensasjon for eventuelle berekna utslepp frå forvalta skog seg imellom. Noreg ønskjer også ein kompensasjon som reflekterer at Noreg er eit viktig skogland.

Dersom ei felles løysing med EU likevel ikkje fører fram, vil målet om minst 40 pst. utsleppsreduksjon i 2030 samanlikna med 1990 framleis vere Noregs nasjonalt fastsette bidrag under Parisavtala. Målet er avhengig av tilgang på fleksible mekanismar i den nye klimaavtala og ei godskriving av norsk deltaking i EUs kvotesystem som bidrag til å oppfylle forpliktinga. Dersom det ikkje blir ei avtale med EU vil regjeringa seinare konsultere Stortinget om fastsetjing av eit nasjonalt utsleppsmål for ikkje-kvotepliktig sektor.

Hovudverkemidla i norsk klimapolitikk er, og skal vere, sektorovergripande verkemiddel i form av klimagassavgifter og omsetjelege kvotar. Regjeringa vil støtte utvikling og spreiing av nullutsleppsløysingar og medverke til å skape marknader for ny nullutsleppsteknologi. Regjeringa vil velje verkemiddel ut frå kriteriet om at forureinar skal betale og at klimamåla skal nåast til lågast mogleg kostnad og med størst mogleg sikkerheit, og vil derfor halde fram arbeidet med eit grønt skatteskifte. Innfasing av ny teknologi, teknologiutvikling og CO₂-prising vil vere hovudverkemiddel for å oppnå målet. Regjeringa vil utarbeide ein plan for å oppfylle Noregs klimaforpliktingar i ikkje-kvotepliktig sektor når ei avtale med EU om felles oppfylling er på plass. Regjeringa vil ha sektorvise ambisjonar for kutt i klimagassutsleppa i ikkje-kvotepliktig sektor, under dette å halvere utsleppa frå transportsektoren innan 2030. Desse måltala er baserte på betringar av teknologisk mogning i ulike delar av transportsektoren.

Utsleppsbudsjettet Noreg vil få ved ei avtale med EU er ikkje endeleg avklart. I forslaget til regelverk EU-kommisjonen la fram er Noreg gitt eit foreløpig utsleppsmål på 40 pst. Foreløpige anslag gir eit utsleppsbudsjett som vist ved stolpane i figur 12.3, på om lag 205 mill. tonn CO₂-ekvivalentar over tiårsperioden. Basert på det talgrunnlaget vi har i dag, er forskjellen mellom framskrivne utslepp i Noreg basert på ei vidareføring av dagens klimapolitikk og Noregs antekne utsleppsbudsjett anslått til i storleiksorden 16 mill. tonn CO₂-ekvivalentar for perioden 2021–2030 sett under eitt. Dette er lågare enn anslaget for utsleppsgapet i Meld St. 41 (2016–2017). Reduksjonen i utsleppsgapet skuldast i all hovudsak nedjusterte utsleppsframskrivingar. Dei lågare framskrivingane må sjåast i samanheng med auka innblanding av biodrivstoff og føresetnaden om hurtigare innfasing av lav- og nullutsleppsteknologi i transportsektoren, sjå nærare omtale i avsnitt 13.2. Endeleg budsjett vil avhenge av avtala med EU og utsleppsnivået i Noreg i åra 2016–2018. Både framskriving og utsleppsbudsjett er usikre storleikar. Utsleppsbudsjettet kan dekkjast opp med utsleppsreduksjonar nasjonalt og samarbeid med EU-land om utsleppsreduksjonar gjennom bruk av ulike former for fleksibilitet.

Kjelde: Finansdepartementet, Klima- og miljødepartementet, Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå.

Etter reglane i innsatsfordelingsforordninga vil Noreg truleg få høve til å bruke 5,5-11 mill. kvotar frå det europeiske kvotesystemet (EU ETS) til å dekkje utsleppsgapet. Basert på gjeldande framskriving av utsleppa vil det utsleppsgapet som står att då vere på 6-11 mill. tonn, etter at høvet til å nytte fleksibilitet frå EU ETS er medrekna. Eit eventuelt utslepp frå skog og annan arealbruk vil komme i tillegg.

Miljødirektoratet har på oppdrag frå Klima- og miljødepartementet anslått utsleppseffekten av politiske målsetjingar samanlikna med oppdatert framskriving til å vere i underkant av 12 mill. tonn CO₂-ekvivalentar over perioden 2021–2030. I tillegg har Miljødirektoratet anslått eit potensial for utsleppsreduksjonar med anslått samfunnsøkonomisk kostnad under 500 kroner per tonn CO₂-ekvivalentar på i underkant av 11 mill. tonn, til saman vil dette kunne redusere utsleppa innanlands med om lag 222 mill. tonn over perioden 2021–2030 samanlikna med det som ligg i framskrivinga (sjå Miljødirektoratet sine nettsider for nærare omtale av tiltaka og underlaget for vurderingane som er gjort). Ein viser til kapittel 14, der utsleppsbaner basert på oppfølging av politiske målsetjingar og tiltak anslått under 500 kroner per tonn for dei ulike sektorane blir gått gjennom. Samtidig veit vi at det er vanskeleg å finstyre klimagassutsleppa frå år til år. Den økonomiske aktiviteten svingar og folketalet blir endra. Utviklinga av klimavennleg teknologi, og dermed kostnadene ved å ta slik teknologi i bruk, er usikker. Regjeringas strategi er utforma for å handtere forholdet mellom eit utsleppsbudsjett med utsleppstak som må overhaldast årleg og klimagassutslepp som blir påverka av handlingane til nokre hundre tusen bedrifter og fleire millionar personar.

Regjeringa meiner det er føremålstenleg å vurdere eit breiare spekter av tiltak fordi anslag for reduksjonspotensial og kostnader ved tiltak er usikre. Strategien skisserer ikkje ei ferdig tiltaksliste eller verkemiddelbruk fram mot 2030 for å oppnå reduksjonar.

Regjeringa har allereie gjennomført ei rekkje klimatiltak og styrka klimapolitikken. Det er mange verkemiddel på plass og det er sett ambisjonar og målsetjingar som vil medverke til utsleppsreduksjonar framover. I ikkje-kvotepliktig sektor er transportsektoren den største utsleppskjelda, og det er i denne sektoren dei største utsleppsreduksjonane må gjennomførast. Regjeringa prioriterer dette arbeidet høgt og i Nasjonal Transportplan 2018–2029 fremja regjeringa ei rekkje måltal for nye nullutsleppskøyretøy i 2025 og 2030. Etter Nasjonal Transportplan 2018–2019 har regjeringa styrkt verkemidla for klimavennleg transport. I Jeløya-plattforma har regjeringa sett seg ambisjonar og gitt signal om ytterlegare styrking av verkemiddel for klimavennleg transport.

Regjeringa tek høgde for uvisse og kostnader gjennom å leggje ein strategi for å sikre nødvendig fleksibilitet til å oppfylle utsleppsbudsjettet. Vi trur at det vil vere mogleg å samarbeide med EU-land om utsleppsreduksjonar som kan nyttast til å sikre oppfylling av våre forpliktingar i perioden 2021–2030.

Regjeringa vil føre vidare satsinga på forsking og utvikling, implementering og spreiing av lågutsleppsteknologi, og leggje til rette for eit vedvarande effektivt og koordinert verkemiddelapparat. Sektorane som står for dei ikkje-kvotepliktige utsleppa har ulikt utgangspunkt og ulik regulering. I tillegg til den generelle verkemiddelbruken finst allereie særlege verkemiddel for den enkelte sektor.

Mot 2030 må verkemiddelbruken vurderast og tilpassast. Det er ikkje mogleg i dag å seie eksakt kva verkemiddelbruk som vil oppfylle målsetjingane som er sette, men den må truleg justerast over tid. Det er i tillegg betydeleg uvisse knytte til utsleppa framover, utsleppseffekten av verkemiddel og kostnader ved nasjonale utsleppsreduksjonar innanfor den enkelte sektor.

12.3 2050-målet

Noreg har lovfesta eit mål om å bli eit lågutsleppsamfunn i 2050. Formålet med å lovfeste målet om lågutsleppsamfunnet er å leggje til rette for ei langsiktig omstilling i klimavennleg retning i Noreg. Med lågutsleppssamfunn er meint eit samfunn der klimagassutsleppa, ut frå beste vitskaplege grunnlag, utsleppsutviklinga globalt og nasjonale omstende, er reduserte for å motverke skadelege verknader av global oppvarming som beskrive i Parisavtala.

Målet om å bli eit lågutsleppsamfunn i 2050 er forankra i klimaforliket frå 2012 (jf. Innst. 390 S (2011–2012)). I klimaforliket peikte stortingsfleirtalet samtidig på at ein ambisiøs politikk nasjonalt må vere fornuftig i ein global samanheng der det overordna målet er å redusere dei samla globale utsleppa av klimagassar. Dette inneber at det blir teke omsyn til konsekvensane av kvotesystemet, faren for karbonlekkasje og til industrien si konkurranseevne når politikken blir utforma. Dette gir føringar for verkemiddelbruken for å redusere nasjonale utslepp. Noreg som lågutsleppssamfunn er avhengig av at verda rundt oss går i same retning slik at vår evne til full og effektiv bruk av arbeidskraft og andre ressursar blir halden ved lag og vi når våre klima- og miljøpolitiske mål.

Som det går fram av § 4 i klimalova skal målet vere at klimagassutsleppa i 2050 reduserast til i storleiksorden 80 til 95 pst. frå utsleppsnivået i referanseåret 1990. Ved vurdering av måloppnåing skal det takast omsyn til effekten av norsk deltaking i det europeiske klimakvotesystemet for verksemder. Dette inneber at kvotepliktige verksemder sine bidrag til reduksjonar i Europa gjennom å delta i EUs kvotesystem skal reknast med som bidrag til måloppnåing under 2050-målet. Kvotesystemet vil bli gradvis strammare fram mot 2050, med færre tilgjengelege kvotar. Det europeiske kvotesystemet vil altså medverke betydeleg til at også EUs klimamål om 80 til 95 pst. reduksjon i 2050 blir nådd. Dette ambisiøse klimamålet byggjer på ein ambisiøs global klimapolitikk, og er avhengig av at andre industrialiserte land som gruppe føretek nødvendige utsleppsreduksjonar i tråd med togradersmålet.

Kvotesystemet vil tvinge fram betydelege utsleppsreduksjonar på felleseuropeisk nivå, samtidig som utsleppskostnaden må ventast å auke ytterlegare. Det betyr at òg norske kvotepliktige verksemder innanfor industri og petroleum må omstille seg. Ei omstilling av kvotepliktig verksemd til produksjon med betydeleg lågare utslepp enn i dag føreset langsiktige teknologiutviklingsløp. Lovfesting og talfesting av målet om lågutsleppssamfunn gir eit tidleg og tydeleg signal til industrien og andre avgjerdstakarar om at dette teknologiløpet må starte.

Klimalova er ikkje til hinder for at også 2050-målet kan gjennomførast felles med EU. Eit samarbeid med EU om felles gjennomføring av klimamål kan gi viktig bidrag til utsleppsreduksjonar nasjonalt og til den langsiktige omstillinga av det norske samfunnet som klimalova skal fremje. Regjeringas strategi mot 2030 og dagens verkemiddel medverkar til å bringe Noreg i retning av å bli eit lågutsleppssamfunn i 2050.

Parisavtala inviterer òg land til å søkje å formulere og melde inn langsiktige strategiar for lågutslepp av klimagassar i lys av Parisavtalas langsiktige målsetjingar. I Parisvedtaket er landa inviterte til å kommunisere slike strategiar innan 2020. Å leggje fram ein slik strategi er frivillig, og slike strategiar har ingen rapporterings- eller bokføringskrav. Regjeringa har i Prop. 1 S (2016–2017) sagt at det vil bli fremja ein langsiktig lågutssleppstrategi for 2050 i god tid før 2020. Strategien bør sjåast i samanheng med andre pågåande prosessar, og regjeringa vil identifisere ein eigna prosess for å utforme strategien.

12.4 Verkemiddel for å nå klimamåla

Verkemiddelbruken i klimapolitikken bør vere transparent, føreseieleg og innrettast slik at måla for klimapolitikken blir nådd med størst mogeleg sikkerheit og til lågast mogleg kostnader for samfunnet. For å skape minst mogleg konflikt mellom klimamåla og andre samfunnsmål, er det krav om god koordinering i bruken av verkemiddel. Regjeringa vil føre ein ambisiøs klima- og miljøpolitikk som byggjer på forvaltaransvaret og føre var-prinsippet.

Klimapolitikken har redusert nasjonale utslepp betydeleg. I samband med Noregs sjuande nasjonalrapport til FNs Klimakonvensjon vart det utrekna at norske utslepp av klimagassar ville ha vore rundt 40 pst. høgare i 2020 utan klimatiltak som er gjennomført dei siste tiåra.

Over 80 pst. av klimagassutsleppa i Noreg er i dag dekte av sektorovergripande økonomiske verkemiddel i form av avgifter eller kvoteplikt. Desse hovudverkemidla set ein pris på utslepp av klimagassar og medverkar dermed til å endre produksjons- og forbruksmønster og stimulerer til utvikling og spreiing av klimavennleg teknologi. Pris på utslepp av klimagassar er avgjarande for å redusere utsleppa i tilstrekkeleg omfang på ein kostnadseffektiv måte.

Det generelle avgiftsnivået på utslepp av klimagassar i 2018 er 500 kroner per tonn CO₂-ekvivalentar Regjeringa har sidan 2013 heva det generelle avgiftsnivået på utslepp av klimagassar frå 400 til 500 kroner per tonn CO₂-ekvivalentar og oppheva ei rekkje reduserte satsar og fritak. Avgiftsnivået på utslepp av klimagassar er difor vesentleg høgare og jamnare i 2018 enn i 2013. I Jeløya-plattforma vert det varsla at regjeringa vil innføre ei flat CO₂-avgift for alle sektorar. Dette skal òg omfatte landbruk og fiskeri, men vert sett i samanheng med kompenserande tiltak i samråd med næringane. Jordbrukets organisasjonar er invitert til eit partssamansett arbeid der det overordna målet er å inngå ein politisk avtale om kor mykje jordbrukssektoren skal redusere sine utslepp fram mot 2030. Utvalet skal vurdere innføring av klimagassavgifter på jordbrukets utslepp som i dag ikkje er ilagt avgifter. Avgiftene vert vurdert i samanheng med kompenserande tiltak i samråd med næringane. Nærings- og fiskeridepartementet har sett ned eit partssamansett utval som skal vurdere auka CO₂-avgift på mineralolje, naturgass og LPG levert til fiske og fangst. Utvalet skal òg vurdere andre klimatiltak som kan utløyse utslippsreduksjonar i fiskerinæringa. Regjeringa tar sikte på å følge opp tilrådingane frå utvala som ser på tiltak for å redusere utslepp innan landbruk og fiskeri, gitt at forslaga gir reelle og tilstrekkelege utslippsreduksjonar i de to sektorane og er ferdigstilt innan fristen 1. april 2019. Dersom ikkje vert reduserte satsar og fritak i CO₂-avgift oppheva i 2020. I 2018 er det generelle avgiftsnivået på utslepp av klimagassar 500 kroner per tonn CO₂. Regjeringa vil trappe opp nivået gjennom perioden, og viser til Jeløya-plattforma.

Om lag halvparten av norske utslepp er dekt av det europeiske kvotesystemet for bedrifter, i hovudsak utslepp frå landbasert industri og petroleumssektoren. Kvoteprisen har det siste året auka frå rundt 50 kroner til over 200 kroner per tonn CO₂-ekvivalentar. Petroleumssektoren og luftfarten står overfor både CO₂-avgift og kvoteplikt.

Både dagens og venta framtidig pris på utslepp har betydning for avgjerder hos aktørane. Det offentlege investerer i vegar, kollektivtransportsystem, energisystem, vatn- og avløpssystem og bygningar. Dette er investeringar som potensielt kan ha stor betydning for framtidige klimagassutslepp. For å innarbeide klimaomsyn må framtidige utslepp prisast inn i investeringskalkylane.

Som eit tillegg til kvotar og avgifter er brukt direkte regulering, standardar, avtaler og subsidiar til utsleppsreduserande tiltak. På område underlagt generelle verkemiddel skal det som hovudregel unngåast ytterlegare regulering. Avgifter og kvotar set ein pris på kostnaden ved utslepp. I nokre tilfelle er det likevel også andre former for marknadssvikt eller barrierar som kan hindre at kostnadseffektive miljøtiltak blir gjennomførde. Dette kan for eksempel vere kunnskapseksternalitetar, nettverkseffektar, mangelfull informasjon eller åtferdsvise trekk. I slike tilfelle kan andre verkemiddel nyttast i tillegg til prising av utsleppskostnaden.

I enkelte tilfelle kan det vere vanskeleg å prise ein miljøskade gjennom avgifter eller kvotar. Dersom avgift er vurdert til ikkje å vere tilstrekkeleg eller føremålstenleg vil andre verkemiddel bli vurderte, som gir tilsvarande sterke insentiv for utsleppsreduksjonar, under dette direkte reguleringar. Utslepp av klimagassar er i dag regulerte av ei rekkje både sektorovergripande og sektorspesifikke lover. Gjennom forureiningslova er mellom anna utslepp av lystgass frå fullgjødselproduksjon og diffuse utslepp frå petroleumsverksemd regulert. Forureiningsmyndigheita vurderer fortløpande behovet for å stille krav etter forureiningslova for å medverke til å redusere klimagassutslepp.

Forsking på og utvikling av null- og lågutsleppsteknologiar er òg viktig for å møte klimautfordringa, både i eit 2030- og eit 2050-perspektiv. Noreg er avhengig av teknologiutviklinga internasjonalt. Satsing på teknologi kan gi norske verksemder nye marknadsmoglegheiter og medverke til globale utsleppsreduksjonar dersom også andre land tek i bruk teknologiar utvikla i Noreg. Grøn skattekommisjon framhevar mellom anna at miljøteknologi bør støttast spesielt blant anna fordi det historisk sett er forska mindre på slike teknologiar og at kunnskapsbasen dermed er mindre. Teknologi som medverkar til å redusere utslepp har også ei særleg ulempe dersom utsleppa er prisa lågare enn det skaden som har sin årsak i utsleppa tilseier. Kommisjonen peiker òg på at støtte åleine ikkje vil vere tilstrekkeleg. Ein pris på utslepp medverkar til at ny teknologi blir teken i bruk. For å fremje auka bruk og utvikling av null- og lågutsleppsløysingar er det etablert ei rekkje offentlege støtteordningar. Eksempel på slike ordningar i statleg regi er Enova, og fleire ordningar under Innovasjon Noreg og Noregs forskingsråd. Verkemiddelapparatet er styrkt frå den grunnleggjande forskingsinnsatsen, der dei nye ideane blir skapte, og heilt fram til marknaden. Det offentlege medverkar no med større ressursar enn tidlegare i alle delar av FoU-kjeda. Sidan 2013 har regjeringa auka støtta til næringsretta forsking og innovasjon med over 3 mrd. kroner, inkludert budsjettert skattefrådrag frå Skattefunnordninga. Regjeringa vil halde fram å støtte utvikling av teknologi. Overgangen til lågutsleppsamfunnet gjeld alle næringar og sektorar og det er derfor viktig med ei brei tilnærming. Regjeringa legg derfor vekt på både målretta satsing og vektlegging av klima og miljø i offentleg finansiert forsking, innovasjon og teknologiutvikling der det er relevant.

I spreiingsfasen for nye lågutsleppsløysingar kan marknadssvikt vere grunn til at styresmaktene går inn med mellombels støtte for å medverke til at teknologiane blir tekne i bruk.

Støtteordningar må finansierast gjennom skattar og avgifter og har dermed ein kostnad for samfunnet. Subsidiar til bruk av ny teknologi inneber òg risiko for at det blir produsert eller konsumert for mykje av vara. Det er derfor viktig at støtte blir utforma og innretta kostnadseffektivt.

Regjeringa vil medverke til å utvikle ein kostnadseffektiv teknologi for fangst, transport og lagring av CO₂, og har ein ambisjon om å realisere ei kostnadseffektiv løysing for fullskala CO₂-handteringsanlegg i Noreg, gitt at dette gir teknologiutvikling i eit internasjonalt perspektiv.

Regjeringa vil òg syte for at offentleg sektor som kunde medverkar til å ta i bruk og utvikle nye miljø- og klimavennlege teknologiar og løysingar, gjennom offentlege anskaffingar og regelverk for å stimulere etterspørsel etter produkt og løysingar som inneber lågare utslepp.

Informasjon er eit verkemiddel som kan påverke åtferda til bedrifter og privatpersonar. Grøn skattekommisjon viser til at prissignala gjennom avgiftssystemet kan verke noko dårlegare under visse forhold og at informasjon, som eit supplement til økonomiske verkemiddel, kan medverke til at prissignala kjem fram og at nye teknologiar blir spreidde i marknadene.

Regjeringa har oppretta Nysnø Klimainvesteringar AS, eit nytt statleg investeringsselskap med formål å medverke til reduserte klimagassutslepp. Selskapet skal gjere investeringar i unoterte selskap og gjennom såkalla fond-i-fond-løysingar, i hovudsak retta mot ny teknologi i overgangen frå teknologiutvikling til kommersialisering. Selskapet skal prioritere låg- og nullutsleppsløysingar.

I tillegg til dei generelle sektorovergripande verkemidla finst det òg særlege verkemiddel for den enkelte sektor, dette er nærare omtalt i kapittel 14. Mot 2030 og vidare mot 2050 må verkemiddelbruken vurderast og tilpassast. Det er ikkje mogleg i dag å seie eksakt kva verkemiddelbruk som vil oppfylle klimamåla, men den må truleg justerast over tid. Det er i tillegg betydeleg uvisse knytt til utsleppa framover, utsleppseffekten av verkemiddel og kostnader ved nasjonale utsleppsreduksjonar innanfor den enkelte sektor.

13 Utslepp og opptak av klimagassar

I følgje klimalova skal det gjerast greie for utviklinga i utslepp og opptak av klimagassar, og for framskrivingar av utslepp og opptak. I dette avsnittet blir det gjort greie for dette.

13.1 Historiske utslepp og opptak

Dei norske utsleppa av klimagassar var i 20173 på 52,4 mill. tonn CO₂-ekvivalentar som er ein nedgang på nesten 1 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i forhold til 2016, eller 1,7 pst. Det meste av nedgangen skjedde i vegtrafikk (0,9 mill. tonn CO₂-ekvivalentar). Ein nedgang i forbruket av autodiesel og bensin i 2017 førte til at utslepp frå vegtrafikk blei redusert med 9,6 pst. samanlikna med 2016. Hovudgrunnen til nedgangen var den store delen innblanda biodrivstoff. Andre transportutslepp gjekk òg ned (0,3 mill. tonn CO₂-ekvivalentar) hovudsakleg som følgje av mindre sal av marine gassoljar og dermed berekna reduserte utslepp frå kysttrafikken. I motsett retning trekte auka utslepp frå industrien (0,5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar) hovudsakleg som følgje av auka produksjon. Figur 13.1 viser utslepp frå 1990 fordelt på sektorar og framskrevne utslepp til 2030, sjå meir om framskrevne utslepp i avsnitt 13.2.

Utslepp av CO₂ utgjorde 83 pst. av dei samla utsleppa i 2017, mens resten skuldast utslepp av metan (CH4), lystgass (N2O) og fluorhaldige klimagassar (HFKar, PFKar og SF6).

Kjelde: Finansdepartementet, Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå.

Utsleppa i 1990 var på 51,2 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Utsleppa i 2017 ligg 2,4 pst. over 1990-nivået. I same periode har befolkninga auka med om lag 20 pst. (1 mill. personar) og BNP er dobla. Dermed er utsleppsintensiteten (utslepp per produksjon i kroner) blitt redusert med 55 pst. sidan 1990. Norsk økonomi er òg blitt mindre energiintensiv i og med at energiforbruket har auka med berre 12 pst. sidan 1990.

Skog tek opp store mengder CO₂. I 20164 var nettoopptaket på 24,4 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i sektoren for skog og annan arealbruk. For meir omtale av denne sektoren, sjå avsnitt 14.3.6.

Figur 13.2 viser kvotepliktig og ikkje-kvotepliktig utslepp fordelt på sektor. Omtrent halvparten av dei norske utsleppa av klimagassar er kvotepliktige – dvs. dei er omfatta av EUs kvotesystem (EU ETS) (sjå nærare omtale i kapittel 12.2). Dei kvotepliktige utsleppa er størsteparten av utsleppa frå petroleumssektoren og industrien, større anlegg i energiforsyning og størstedelen av luftfarten. Dei kvotepliktige utsleppa var i 2017 på 26,6 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Dei ikkje-kvotepliktige utsleppa er i hovudsak utslepp frå anna transport og jordbruk. I tillegg kjem småskala energiforsyning, og andre kjelder som oppvarming, produkt med fluorgassar og avfallsbehandling, og i tillegg ikkje-kvotepliktige utslepp frå industrien og petroleumssektoren. I 2017 stamma 25,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar av utsleppa frå ikkje-kvotepliktige kjelder.

Kjelde: Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå.

13.2 Framskrivingar

I Nasjonalbudsjettet 2019 (Meld. St. 1 (2018–2019)) er det lagt fram oppdaterte framskrivingar av norske klimagassutslepp. Noregs utslepp av klimagassar avheng av handlingane til nokre hundretusen bedrifter og fleire millionar personar. Utsleppsframskrivingar prøver å fange opp underliggjande utviklingstrekk og tendensar bak summen av desse handlingane, blant anna med utgangspunkt i økonomiske, teknologiske og befolkningsvise forhold.

Klimapolitikken er blitt betydeleg styrkt dei seinaste åra. I tråd med internasjonale retningslinjer er framskrivingane baserte på at dagens innretning av klimapolitikken blir ført vidare. Det inneber at omfang og satsar for CO₂-avgifta og andre avgifter blir haldne på dagens nivå. Satsinga på teknologiutvikling, for eksempel gjennom Enova, blir ført vidare.

Framskrivingane gir dermed eit bilde av korleis norske utslepp av klimagassar kan utvikle seg ved ei vidareføring av dagens verkemiddel. Berekningane av korleis dagens politikk påverkar framtidige utslepp er usikre, og uvissa aukar desto lengre fram i tid framskrivingane strekkjer seg. Effekten av politikken er blant anna avhengig av utvikling og tilgang på låg- og nullutsleppsteknologi og kostnadene ved å ta slik teknologi i bruk. Det meste av denne teknologiske utviklinga skjer utanfor Noregs grenser. Framskrivingane er ikkje ei beskriving av regjeringa sine mål og fangar heller ikkje opp effektar av framtidig ny politikk og nye verkemiddel. Vedtekne mål utan tilhøyrande forslag til endra verkemiddel eller tiltak som ikkje er ferdig utgreidde i form av forskrift, avgiftsvedtak eller avtaler mv. er ikkje innarbeidd i referansebana. Framtidig økonomisk vekst, befolkningsutvikling, produktivitetsvekst og utvikling internasjonalt har mykje å seie for utsleppsutviklinga i Noreg, og klimapolitikken bør òg ta høgde for at utviklinga kan bli annleis enn lagt til grunn.

Utsleppa av klimagassar er anslått å falle med om lag 7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar frå 2017 og fram mot 2030. Det aller meste av nedgangen er venta å komme i ikkje-kvotepliktige utslepp der utsleppa er venta å gå ned med om lag 5 mill. tonn frå 2017 til 2030, sjå tabell 13.1. Utviklinga i utsleppa må mellom anna sjåast i samanheng med utfasinga av oljefyr fram mot 2020, nedlegginga av gasskraftverket på Mongstad og at utsleppa frå petroleumsverksemda startar å avta noko etter 2020. Effekten av ein anslått nedgang i transportutsleppa som følge av at fleire nullutsleppskøyretøy blir tekne i bruk, blir først for alvor synleg i tala etter 2020.

Anslaget for 2030 er justert ned med nesten 3 mill. tonn CO₂-ekvivalentar samanlikna med førre framskriving (Perspektivmeldinga 2017). Det meste av nedjusteringa heng saman med lågare ikkje-kvotepliktige utslepp, særleg frå vegtrafikk. I tillegg til auka innblanding av biodrivstoff medverkar den venta utviklinga i nullutsleppsløysingar i transportsektoren til at framskrivingane viser sterkare nedgang. Også dei kvotepliktige utsleppa er noko nedjusterte. Høgare kvoteprisar gir sterkare insentiv til å effektivisere produksjonen og ta i bruk ny teknologi.

Framskrivingar for ikkje-kvotepliktige utslepp i enkeltsektorar er vist i tabell 13.2. Sjå meir om desse sektorane i kapittel 14.

For første gongen er det laga framskrivingar av utslepp av klimagassar til 2050. Framskrivingane er ikkje prognosar men må sjåast som grove illustrasjonar. Dei er baserte på ei rekkje føresetnader, som at dagens klimapolitikk blir ført vidare, både nasjonalt og internasjonalt. Mot 2050 er det lagt til grunn at befolkning, økonomi og den generelle betringa i teknologi fram mot 2050 utviklar seg i om lag same tempo som fram mot 2030. Det inneber at utviklinga av ny klimavennleg teknologi internasjonalt, som Noreg er heilt avhengig av for å bli eit lågutsleppssamfunn, verken går raskare eller saktare enn det vi har observert historisk.

Gitt slike føresetnader er utsleppa venta å gå vesentleg ned fram mot 2050. Årlege forbetringar i teknologi og anna effektivisering er venta å meir enn kompensere for verknadene av økonomisk vekst og ei større befolkning. I tillegg er det venta at lågare produksjon av olje og gass og vidare utfasing av bruk av fossil energi til oppvarming og i transport vil medverke til å redusere utsleppa. Alt i alt vert utsleppa anslått å liggje nesten 40 pst. lågare i 2050 enn dagens nivå. Nettoopptaket av klimagassar i skog og arealbruk går òg ned, men er venta framleis å svare til rundt 45 pst. av utslepp frå andre sektorar også mot midten av hundreåret.

Noregs elektrisitetsforsyning er allereie i dag fornybar, og ny fornybar teknologi innanfor dette området vil i liten grad medverke til reduserte utslepp i Noreg. Fossilfrie løysingar innanfor transport, industriprosessar med lågare utslepp eller matproduksjon med mindre klimaavtrykk er avgjerande for at norske utslepp skal gå vesentleg raskare ned framover.

Den faktiske utsleppsutviklinga vil avvike frå det løpet som er indikert her. Framskrivingar er usikre og uvissa aukar jo lenger fram i tid framskrivingane går. Om lågutsleppsløysingar til konkurransedyktige prisar blir utvikla raskare enn det som er lagt til grunn, vil utsleppa kunne bli reduserte raskare enn framskrivingane viser. Dette skuldast at utslepp allereie i dag har ein tydeleg kostnad for norske hushald og bedrifter gjennom avgifter og kvoteplikt. I 2018 er i følgje OECD om lag 20 pst. av verdas utslepp prisa. Saman med andre ordningar gir slik prising gode insentiv til å ta i bruk nye løysingar med lågare utslepp. På den andre sida kan også teknologiutviklinga gå langsamare enn lagt til grunn. Ein kombinasjon av prising av utslepp og støtte til forsking og utvikling er avgjerande for utvikling og spreiing av lågutsleppsteknologi.

14 Sektorvis omtale og utsleppsbaner

14.1 Innleiing

I følgje klimalova skal det givast ei oversikt som gjer synleg sektorvise utsleppsbaner innanfor ikkje-kvotepliktig sektor og kva typar tiltak som vil vere nødvendig for å realisere desse. I dette avsnittet er det gjort greie for dette.

Ved ei felles oppfylling med EU vil Noreg få ei forplikting om å halde utsleppa i ikkje-kvotepliktig sektor samla under eit gitt nivå for perioden 2021–2030. EU vil ikkje leggje føringar for i kva sektorar innanfor ikkje-kvotepliktig sektor reduksjonane blir gjennomførte, men vil forsikre seg om at summen av norske utslepp, etter at det er teke omsyn til bruk av fleksible mekanismar, er i tråd med forpliktinga. I tillegg til å rapportere om gjennomføringa av utsleppsmålet for ikkje-kvotepliktig sektor, som Noreg vil få ved ei felles oppfylling av klimamålet for 2030 med EU, skal det òg utarbeidast indikative utsleppsbaner for sektorar innan ikkje-kvotepliktig sektor, og «hvilke typer tiltak som vil være nødvendig for å nå disse målene», slik Stortinget skriv i sitt vedtak. Arbeidet med slike baner vil vere nyttig i arbeidet med å nå utsleppsmålet for ikkje-kvotepliktig sektor, men det er understreka at anslag av denne typen er svært usikre. Det er uvisse både om den økonomiske utviklinga og dermed også utsleppsutviklinga og om effekten av tiltak. I tillegg vil utviklinga av ny teknologi og opptaket av denne komme i ulikt tempo. Baner og type tiltak kan derfor ikkje oppfattast som mål eller planar, men som ein illustrasjon på ein mogleg veg.

Detaljenivået i rapporteringa, under dette omtala av utsleppsbaner og tiltak, vil måtte tilpassast etter behov og dermed kunne variere frå år til år ut frå kva som er sett på som føremålstenleg.

Ei utsleppsbane viser utvikling i utslepp framover i tid, gitt visse føresetnader. Framskrivinga av utsleppa basert på eksisterande politikk er til dømes ei utsleppsbane. Dei sektorvise utsleppsbanene som er presenterte i dette kapitlet er baserte på at hushald og bedrifter gjer utsleppsreduserande tiltak utover det eksisterande politikk vil utløyse. Utsleppsbanene er baserte på berekningar av Miljødirektoratet av utsleppsreduksjonar frå politiske mål og ambisjonar og tiltak dei vurderer å ha ein samfunnsøkonomisk tiltakskostnad under 500 kroner per tonn CO₂-ekvivalentar. I arbeidet med berekningane baserer Miljødirektoratet seg òg på analyser og vurderingar frå andre etatar, bedrifter og analysemiljø.

Den berekna effekten på utsleppa av måla og tiltaka som er framstilte tek utgangspunkt i Miljødirektoratets tiltaksanalysar utarbeidde til Meld St 41 (2016–2017)5. Figur 14.1 viser utsleppsbaner for samla ikkje-kvotepliktige utslepp. Sektorvise utsleppsbaner for ikkje kvotepliktige utslepp er presentert i sektorgjennomgangen i dei neste avsnitta saman med oversikter over kva for tiltak som er lagt til grunn for utsleppsbanene. Tiltaka er samanstilt av Miljødirektoratet på oppdrag frå Klima- og miljødepartementet og er justerte i høve til ny framskriving og oppdaterte med ny informasjon der den har vore tilgjengeleg. Sjå nærare om tiltaka på Miljødirektoratets nettsider6.

Kjelde: Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå.

Basert på dei oppdaterte berekningane anslår Miljødirektoratet at oppfølging av politiske målsetjingar, og tiltak i kostnadskategorien under 500 kroner per tonn CO₂-ekvivalentar, til saman vil kunne redusere utsleppa innanlands med om lag 22 mill. tonn over perioden 2021–2030 samanlikna med framskrivinga. Anslått utsleppseffekt av politiske målsetjingar og ambisjonar samanlikna med ny framskriving basert på eksisterande klimapolitikk er i underkant av 12 mill. tonn CO₂-ekvivalentar over perioden 2021–2030. I tillegg har Miljødirektoratet anslått eit potensial for utsleppsreduksjonar med berekna samfunnsøkonomisk kostnad under 500 kroner per tonn CO₂-ekvivalentar på i underkant av 11 mill. tonn, sjå figur 14.1. Anslaga er prega av betydeleg uvisse, og summerer seg til meir enn dei 6-11 mill. tonna som er nødvendige for å oppfylle 2030 forpliktinga etter at høvet til å bruke kvotar frå EUs bedriftskvotesystem er medrekna. Eit eventuelt utslepp frå skog og anna arealbruk vil komme i tillegg.

I tillegg til at anslaga er usikre er det ikkje vurdert kva verkemiddel eller nivå på verkemiddela som må til for å utløyse dei berekna utsleppsreduksjonane, eller kostnader knytte til desse, utover den berekna samfunnsøkonomiske tiltakskostnaden. Overslaga på potensial og kostnader er følsame for kva føresetnader som blir lagde til grunn, blant anna om innfasing. Miljødirektoratets analyse viser at mange av tiltaka som kan bidra til å fylle det berekna utsleppsgapet er vurdert å liggje under 500 kroner per tonn (samfunnsøkonomisk tiltakskostnad). For dei tiltaka som følgjer av politiske mål og ambisjonar varierer tiltakskostnaden, både opp mot 1 500 kroner per tonn og over 1 500 kroner per tonn. Kostnaden for fleire tiltak er rekna å vere vesentleg høgare i starten av analyseperioden, særleg for dei tiltaka der teknologien i dag er svært umoden. I nokre tilfelle er ikkje teknologien i dag tilgjengeleg, til dømes innanfor nokre tyngre køyretøy. Kostnadene avheng i stor grad av den vidare utviklinga av låg- og nullutsleppsteknologi til bruk i transportsektoren. Slik teknologi blir i hovudsak utvikla utanlands. Regjeringa har nedsett eit teknisk berekningsutval (TBU) for klima som over tid er meint å bidra til å utvikle vidare metodar for tiltaksanalysar og verkemiddelvurderingar i tillegg til metode for berekning av klimaeffekt av statsbudsjettet.

Utviklinga i kostnader og gjennomføringsmoglegheiter avgjer kva tiltak som faktisk vil bli utløyste. Regjeringa fører ein offensiv klimapolitikk der ei rekkje verkemiddel er styrkte og medverkar til å redusere utslepp. Kapittel 12.4 gir ei omtale av dei viktigaste verkemidla vi har på plass som medverkar til å redusere ikkje-kvotepliktige utslepp, mens omtala under den enkelte sektor i kapittel 14 gir ei meir detaljert omtale av verkemidla. Regjeringa vil vurdere avgift på generelt nivå for alle ikkje-kvotepliktige utslepp. Dersom avgift ikkje er vurdert å vere eit tilstrekkeleg eller føremålstenleg verkemiddel, skal andre verkemiddel som gir tilsvarande sterke insentiv vurderast.

14.2 Transport

Foreløpige tal viser at utsleppa frå transportsektoren i 20177 var på 15,4 mill. tonn CO₂-ekvivalentar noko som svarer til 29 pst. av dei totale norske klimagassutsleppa. Transport omfattar i utsleppsrekneskapen vegtransport, sjøtransport og fiske, luftfart og andre motorreiskapar mv. Utsleppa gjekk ned med vel 1 mill. tonn CO₂-ekvivalentar frå 2016. Samanlikna med 1990 har utsleppa auka med 20 pst. I same periode har befolkninga auka med nærare 25 pst.

Mesteparten av utsleppa i transportsektoren er ikkje kvotepliktige. Unntaket er utslepp frå luftfart innafor EØS-området, som i all hovudsak er underlagt kvoteplikt.

¹ Utsleppsreduksjoner som ligg inne i kategorien annan vegtrafikk er hovudsakelig frå null- og lågutsleppstiltak knytta til nyttekjøretøy som lastebilar og varebilar, men kategorien inkluderer også tiltak knytta til overføring av gods frå veg til sjø og bane og bruk av null- og lågutsleppsteknologi i busstransporten. Personbiltiltakene inkluderer overgang til null- og lågutslippsbilar og overgang til meir kollektiv, sykkel og gange.

Kjelde: Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå.

14.2.1 Vegtrafikk

Figur 14.2 viser historiske utslepp i vegtrafikk fram til 2017. I tillegg viser den framskrivne utslepp fram til 2030, og ein utsleppsbane med berekna effekt av å nå regjeringas politiske mål og ambisjonar og gjennomføring av tiltak som Miljødirektoratet har estimert til å ha ein samfunnsøkonomiske kostnad under 500 kroner per tonn. Måla og tiltaka er delt i kategoriane personbil, og anna vegtrafikk.

Historiske utslepp

I 2017 var utsleppa frå vegtrafikk 8,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, noko som inneber ein auke på 22 pst. frå 1990. Utsleppa auka fram til 2007 og låg etter det nokså stabilt på i underkant av 10 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i året, før utsleppa dei seinare åra har gått ned. Foreløpige tal frå SSB viser at klimagassutsleppa frå vegtrafikken vart reduserte med 10 pst. i 2017 samanlikna med 2016.

Eksisterande verkemiddel

Regjeringas hovudverkemiddel for å redusere CO₂-utslepp frå vegtrafikk er CO₂-avgifta på drivstoff, insentiv i eingongsavgifta på nye køyretøy, elbilfordelane, omsetningskravet for biodrivstoff og føringar for miljøvennleg arealplanlegging via plan- og bygningslova. Vegbruksavgifta er grunngitt med å prise andre eksterne kostnader enn klimagassutslepp, slik som kø, ulykker, støy, vegslitasje og lokal luftforureining, men ettersom det er den synlege pumpeprisen som påverkar forbrukarar vil òg denne avgifta kunne ha effekt på drivstofforbruket.

I tillegg er det ei rekkje andre verkemiddel som påverkar klimagassutsleppa frå vegtrafikk som tilrettelegging for at mest mogleg transportarbeid blir teke med kollektiv, sykkel og gange via byvekstavtalene, miljødifferensierte bompengar, Enovas støtteordningar for transporttiltak, og støtte til transporttiltak via klimasatsmidlane. For nærare omtale av verkemidla innan vegtrafikken, sjå omtale under Persontransport og Godstransport.

Analysar viser at vi ikkje når ambisiøse utsleppsreduksjonar innan vegtransport utan insentiv. Regjeringas allereie vedtekne verkemiddel er venta å gi vesentlege bidrag til måltala. Forbetringar av teknologisk modenheit i køyretøysegmenta, slik at nullutsleppskøyretøy blir konkurransedyktige med konvensjonelle løysingar, ligg til grunn for målsetjingane.

Framskriving og utsleppsbane

Utsleppa frå vegtransport er venta å falle frå 8,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2017 til 6,4 i 2030. Nedgangen skuldast i hovudsak at det er lagt til grunn at innfasinga av låg- og nullutsleppsbilar vil auke ytterlegare framover. I framskrivingane er dagens nivå på omsetningskravet for biodrivstoff ført vidare.

Omsetninga av biodrivstoff var allereie i 2017 på nivå med kravet frå 2020, på 16 pst. innblanding (20 pst. med dobbelttelling for avansert biodrivstoff8). Denne innblandingsprosenten er ført vidare i heile framskrivingsperioden. Til grunn for framskrivingane ligg det ei oppfatning om at delen elbilar av nybilsalet for personbilar aukar frå rundt 25 pst. i dag til 75 pst. i 2030. Delen er oppjustert samanlikna med Perspektivmeldinga 2017 der det vart lagt til grunn ein del på 50 pst. i 2030. Delen el av nybilsalet for varebilar er tilsvarande oppjustert og utgjer som i Perspektivmeldinga 2017 halvparten av delen for personbilar. For dei tyngre køyretøya er det gjort mindre justeringar, men i retning av raskare teknologiutvikling.

Miljødirektoratet har berekna at effekten av å nå regjeringa sine politiske mål og ambisjonar på transportområdet og gjennomføring av tiltak som dei har estimert til å ha ein samfunnsøkonomisk kostnad under 500 kroner per tonn kan redusere utsleppa med rundt 11 mill. tonn CO₂-ekvivalentar utover framskrivinga i perioden 2021–2030. Dette svarar til heile det farga arealet i figur 14.2. Det er teke omsyn til overlappande tiltak slik at utsleppsreduksjonar ikkje blir talde dobbelt. Ein del av dei politiske målsetjingane er vurdert å ha ein samfunnsøkonomiske kostnad på over 500 kr/tonn. Meir informasjon om dette finst på Miljødirektoratet sine nettsider.

Tiltak innanfor vegtrafikk kan delast inn i tre kategoriar: endra transportarbeid, null- og lågutsleppsteknologi og biodrivstoff . Endra transportarbeid inneber å redusere transportarbeidet eller å flytte transportarbeid frå ei transportform til mindre utsleppsintensive transportformer. Ifølgje Miljødirektoratets berekningar har tiltaka i denne kategorien eit reduksjonspotensial på om lag 2 mill. tonn.

Personbilar

Utsleppa frå personbilar var i 2017 på 4,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar eller 47 pst. av utsleppa frå vegtrafikk i 2017. Utsleppa var relativt stabile i perioden 1990 til 2016. Dette trass at talet på køyrde kilometer har auka med over 50 pst. sidan 1990. Utviklinga kan forklarast med meir drivstoffeffektive køyretøy, innblanding av biodrivstoff, og innfasing av elektriske bilar. I framskrivingane er det anslått at utslepp frå personbilar blir redusert med om lag 43 pst. i 2030 samanlikna med 2017 (sjå tabell 13.2).

Frå januar til august i 2018 har elektriske bilar utgjort 26 pst. av nysalet av personbilar. Dei borgarlege partia si grøne omlegging av eingongsavgifta sidan 2013 og regjeringas elbilpolitikk har vore viktig for at Stortingets mål om at det gjennomsnittlege CO₂-utsleppet frå nye personbilar i 2020 skal vere maks. 85 gram per km vart nådd allereie i 2017 – tre år før tida. Gjennomsnittleg eingongsavgift for ein ny personbil (medrekna elbilar) er redusert med om lag 40 000 frå 2013 til første halvår 2018.

Regjeringa vil at fleire syklar og går. Tilskotsordninga for gang- og sykkelvegar på fylkeskommunalt og kommunalt vegnett vart innført i RNB 2014. Formålet med ordninga er å medverke til raskere gjennomføring av tiltak som auker framkoma for gåande og syklande.

Sentrale verkemiddel for å fremje mindre utsleppsintensiv transport er CO₂-avgifta på drivstoff og innrettinga av bilavgiftene.

Bymiljøavtaler og byvekstavtaler er gjensidig forpliktande avtaler mellom staten, fylkeskommunar og kommunar for å nå målet om at veksten i persontransport i byområda skal skje med kollektivtransport, sykkel og gange. Avtalene er eit viktig verktøy for å syte for betre samordning i areal- og transportpolitikken. Alle partane, både lokale partar og staten, har ansvar for finansiering av tiltak og oppgåver innanfor ansvarsområda sine, under dette finansiere tiltak innan kollektivtrafikk, sykkel og gange. Saman med null- og lågutsleppskøyretøy, vil byvekstavtalene kunne medverke til å avgrense klimagassutsleppa i bytransporten. Regjeringa har ulike mål knytte til innfasing av null- og lågutsleppsteknologiar. Blant anna har regjeringa eit mål om at 100 pst. av nybilsalet skal vere nullutsleppsbilar innan 2025. Betringar av teknologisk modenheit i dei ulike delane av transportsektoren, slik at nullutsleppsløysingar blir konkurransedyktige mot fossile transportløysingar, ligg til grunn for måla om utsleppsreduksjonar. Det er stor uvisse knytt til teknologisk utvikling og kostnader ved tiltaka.

Regjeringa har i Jeløya-plattforma angitt at skattefordelane for elbilar når det gjeld eingongsavgift og meirverdiavgift blir ført vidare i heile denne stortingsperioden. Det er òg varsla at regjeringa vil halde fram med grøn omlegging av eingongsavgifta for kjøp av nye køyretøy ved å auke CO₂-og NOx-komponentane, og redusere andre komponentar. Omlegginga skal ikkje auke avgiftsinntektene i budsjettet. Det går fram av Jeløya-plattforma at regjeringa vil vurdere krav om nullutsleppstransport i leveransar til det offentlege.

Hovudverkemidla for å auke bruk av biodrivstoff for vegtransport i Noreg i dag er omsetningskravet (som også inkluderer eit delkrav for avansert biodrivstoff), fritak for CO₂-avgift og at biodrivstoff omsett utanfor omsetningskravet ikkje er omfatta av vegbruksavgift. Det er forskriftsfesta ei opptrapping av omsetningskravet til 20 pst. i 2020, noko som er lagt inn i framskrivingane. Omsetninga av biodrivstoff har vore langt over nivået på omsetningskravet dei siste åra. Dette skuldast at biodrivstoff omsett utanfor omsetningskravet ikkje er omfatta av vegbruksavgifta, og dermed har vore rimelegare enn fossilt drivstoff. I 2017 utgjorde biodrivstoff 15,8 pst. av totalt drivstofforbruk til vegtransport i Noreg.

Regjeringa varsla i Jeløya-plattforma at den har eit mål om 40 pst. innblanding av biodrivstoff i 2030, avhengig av teknologiutviklinga og utvikling av alternative energiberarar. Reduksjonspotensialet er ikkje berekna. Ei operasjonalisering av 40 pst. innblanding i 2030 inneber å avgjere kva innfasingstakt ein skal leggje seg på og kva krav som skal stillast til delen av avansert biodrivstoff.

Annan vegtrafikk (varebilar, godstransport, bussar)

I 2017 var utsleppa frå tunge køyretøy9 på om lag 3 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, mens utsleppa frå varebilar var på 1,5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, noko som til saman utgjorde 46 pst. av utsleppa frå vegtrafikken. Utslepp frå tunge køyretøy og varebilar er dobla sidan 1990. Tyngre køyretøy har ikkje hatt ein like positiv utvikling i CO₂-utslipp pr. km som lette kjøretøy. For langdistansebussar har det vore liten auke i CO₂-utslipp pr. km dei siste åra, mens for lokalbussane har det vore ein liten nedgang. Tyngre lastebilar har auke sitt CO₂-utslepp pr. km, men fraktar òg noko meir gods. I framskrivingane er det anslått at utslepp frå annan vegtrafikk, som er hovudsakelig knyta nyttetransporten, reduserast med om lag 10 pst. i 2030 samanlikna med 2017 (sjå tabell 13.2).

Det er ikkje eingongsavgift på køyretøy med tillatt totalvekt over 7 500 kg. Fritak for avgift inneber at avgiftssystemet ikkje kan gi insentiv til kjøp av null- og lågutsleppslastebilar slik som for personbilar. Drivstoffavgiftene gir eit kontinuerleg insentiv til å redusere klimagassutsleppa anten ved å redusere forbruket eller investere i nye teknologiar med lågare utslepp. Miljødelen av vektårsavgifta medverkar òg til ein reinare lastebilpark.

I tillegg er det innført betydelege insentiv for å stimulere etterspørselen etter nullutsleppsvarebilar. Det er m.a. innført ei miljødifferensiert vrakpantavgift for varebilar. Det blir gitt ein vrakpant på 13 000 kr om ein samtidig kjøper eller leaser ein nullutsleppsvarebil.

Enova støttar innkjøp av nullutslepps nyttekøyretøy gjennom programmet for energi- og klimatiltak i landtransport. Programmet omfatter køyretøy brukt i næringsverksemd, som utelukkande nyttar elektrisitet og/eller hydrogen, inklusive traktorar, anleggsmaskiner og andre motorreiskapar i nyttetransport. Enova kan gi støtte på opptil 50 pst. av godkjente meirkostnader.

Innanfor godstransport er det etablert ei tilskotsordning for godsoverføring frå veg til sjø. Dette vil gjere transport med skipsfart meir attraktivt, samanlikna med veg. Utbygging av jernbane og infrastruktur for kystfart i befolkningstette strøk medverkar òg, i tråd med Jeløyaplattforma, til dette. Regjeringa foreslår å innføre ei treårig prøveordning for tilskot til effektive og miljøvennlege hamner, som skal støtte samfunnsøkonomisk lønsame prosjekt. Justering av desse verkemidla vil òg kunne styrkje konkurransekrafta til jernbana og skipsfarten. Samtidig er det ikkje all transport som er eigna til transport på sjø og bane.

14.2.2 Annan transport

Figur 14.3 viser historiske utslepp for annan transport utanom vegtrafikken fram til 2017. I tillegg viser den framskrivne utslepp fram til 2030, og ein utsleppsbane med berekna effekt av å nå regjeringas politiske mål og ambisjonar samt gjennomføring av tiltak som Miljødirektoratet har estimert til å ha ein samfunnsøkonomiske kostnad under 500 kroner per tonn.

Kjelde: Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå.

Innanriks sjøfart og fiske

Historiske utslepp

I 2017 var utsleppa på 2,4 mill. tonn CO₂-ekvivalentar og utgjorde 4,8 pst. av dei totale klimagassutsleppa.10 Utsleppa i 2017 er på om lag same nivå som i 1990, etter å ha vore til dels betydeleg høgare i mellomliggande år.

Eksisterande verkemiddel

Regjeringas hovudverkemiddel for å redusere CO₂-utslepp frå sjøfart og fiske er CO₂-avgifta på drivstoff. I dag betaler innanriks skipsfart ordinær CO₂-avgift på 500 kroner per tonn CO₂. Unntaket er fiske og fangst som i dag får tilbakebetalt delar av CO₂-avgifta.

Aktiv bruk av offentlege anskaffingar og støtteordningar medverkar til at det er venta at rundt ein tredel av bilferjene i landet vil ha heilt eller delvis elektrisk framdrift i 2021. Staten stiller krav til null- eller lågutsleppsløysingar ved utlysing av nye kontraktar for drift av riksvegferjesamband. Ferjetrafikken er om lag likt fordelt mellom 17 riksvegferjesamband og 113 fylkesvegferjesamband.

Enova støttar introduksjon av null- og lågutsleppsteknologi i maritim sektor. Enova gav tilsegn på nesten 1,1 mrd. kroner til prosjekt innan transportsektoren i 2017, og hovudvekta av desse var i maritim sektor.

Framskriving og utsleppsbane

Frå 2005 til 2017 har utsleppa frå innanriks sjøfart og fiske minska med om lag 17 pst. Ifølgje framskrivingane er utsleppa venta å minske vidare framover slik at dei i 2030 ligg meir enn 20 pst. lågare enn i 2017 (sjå tabell 13.2). I framskrivingane er det lagt til grunn at nedgangen held fram blant anna som følgje av vidare teknologiutvikling. I tillegg til at Enova brukar betydelege midlar på støtte til introduksjon av null- og lågutsleppsteknologi i maritim sektor er det inngått fleire kontraktar som stiller krav om null- eller lågutsleppsløysingar, og det er mellom anna lagt til grunn at rundt ein tredel av bilferjene i landet vil ha elektrisk framdrift i 2021. Fortsett teknologisk framgang og auka effektivisering medverkar til at utsleppa er venta å gå ned.

Utsleppsreduserande tiltak i innanriks skipsfart og fiske kan vere tekniske og operasjonelle tiltak (energieffektiviseringstiltak), innfasing av null- og lågutsleppsteknologi, bruk av biodrivstoff eller bruk av LNG. Det er særleg stor uvisse knytt til drivstofftiltaka som inneber innfasing av låg- og nullutsleppsteknologi. Vidareutvikling av desse teknologiane vil vere avhengig av den globale marknadsutviklinga. Desse tiltaka inngår i reduksjonspotensialet, vist i figur 14.3. Moglege tiltak i sjøfart og fiske er nyleg utgreidd av DNV GL. Miljødirektoratet har justert tiltaka mot utsleppsframskrivninga i Nasjonalbudsjettet 2019. Sjå Miljødirektoratet sine nettsider for detaljar og kjelder for kostnadsberekningane av tiltak.

Regjeringa gjennomfører også ei satsing på null- og lågutsleppsteknologi i transportsektoren gjennom Pilot-E, som er eit samarbeid mellom Forskingsrådet, Innovasjon Noreg og Enova. Boks 14.2 viser ei rekkje eksempel av nye prosjekt innan sjøfart som kan redusere utslepp frå sektoren.

Regjeringa vil òg vurdere eit omsetningskrav for berekraftig biodrivstoff i skipsfarten. I tillegg, i Jeløya-erklæringa varsla regjeringa fleire prosessar som vil ha relevans for klimagassutsleppa frå innanriks skipsfart og fiske.

Regjeringa varsla i Jeløya-plattforma at den vil innføre flat CO₂-avgift for alle sektorar på 500 kroner og trappe denne gradvis opp i perioden. Regjeringa har nedsett eit partssamansett utval som skal vurdere gradvis innføring av full CO₂-avgift for fiskerinæringa og vurdere andre verkemiddel for klimagassreduksjonar i næringa. Vurderingane skal gjerast under føresetnad av at distriktspolitiske og fiskeripolitiske målsetjingar blir tekne vare på.

Framover vil regjeringa utarbeide ulike handlingsplanar som kan påverke klimagassutslepp i sjøfarten: «Handlingsplan for infrastruktur for alternative drivstoff i transportsektoren og handlingsplan for grøn skipsfart.»

I Jeløya-plattforma har regjeringa varsla at den vil lage ein plan for fossilfri kollektivtransport innan 2025. Vidare vil regjeringa ha ein heilskapleg strategi for forsking, teknologiutvikling og bruk av hydrogen i tillegg til å vurdere eit omsetningskrav for berekraftig biodrivstoff i skipsfarten.

FNs sjøfartsorganisasjon (IMO) vedtok i år rammene for ein klimastrategi for internasjonal skipsfart der ambisjonen er å redusere klimagassutsleppa frå internasjonal skipsfart med minst 50 pst. innan 2050 samanlikna med 2008, og null utslepp så tidleg som mogleg dette hundreåret. Utsleppa frå internasjonal skipsfart er ikkje del av Noregs utsleppsforpliktingar. Klimaforpliktingar for internasjonal skipsfart kan gi framvekst av ein større marknad for null- og lågutsleppsløysingar som kan gjere desse løysingane konkurransedyktige med dagens konvensjonelle løysingar.

Annan transport (motorreiskap, mv.) og luftfart

Historiske utslepp

Utsleppa frå motorreiskap (traktorar, anleggsmaskiner og andre framkomstmiddel og utstyr med forbrenningsmotorar som for eksempel fritidsbåtar), innanriks luftfart og jernbane var på 4,1 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, svarande til ca. 8 pst. av totalutsleppa i 2017. Utsleppa frå innanriks luftfart var på 1,3 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2017. Om lag 0,17 mill. tonn utslepp frå innanriks luftfart er ikkje-kvotepliktig.

Utsleppa frå motorreiskap mv. har auka med 45 pst. sidan 1990 og utgjorde i 2017 2,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar (5,3 pst. av dei samla klimagassutsleppa i 2017). Auken skuldast først og fremst stor auke i utslepp frå anleggsmaskiner og traktorar på grunn av høg aktivitet. Klimagassutsleppet frå fritidsbåtar har òg auka sidan 1990.

Klimagassutsleppa frå jernbane var i 2017 på om lag 0,04 mill. tonn CO₂-ekvivalentar.

Eksisterande verkemiddel

Regjeringas hovudverkemiddel for å redusere CO₂-utslepp frå luftfart og motorreiskap mv. er CO₂-avgifta på drivstoff.

Framskriving og utsleppsbane

Ikkje-kvotepliktige utslepp frå annan transport (motorreiskap mv.) og luftfart er venta å gå noko ned fram til 2030. Det er forventa at utslepp frå annan transport (motorreiskap mv.) vil gå ned med om lag 7 pst., mens utslepp frå ikkje-kvotepliktig luftfart vil vere nokså stabilt i 2030 samanlikna med 2017 (sjå tabell 13.2). Framskrivinga gir eit anslag på utvikling av utsleppa framover gitt at dagens verkemiddel og teknologiutvikling blir ført vidare. Det finst i dag få null- og lågutsleppsløysingar for anleggssektoren og det er ikkje lagt til grunn store teknologiske gjennombrot fram mot 2030.

Motorreiskap inkluderer mellom anna utstyr med forbrenningsmotorar i traktorar, fritidsbåtar og maskiner brukt til anleggsarbeid. Det er stor forskjell i kor grundig Miljødirektoratet har utgreidd utsleppsreduserande tiltak innan dei ulike undersegmenta. Tiltakskostnader er også anslag, i motsetning til køyretøytiltaka som er berekna. Sjå Miljødirektoratet sine nettsider for meir informasjon om tiltaka.

Samferdselsdepartementet vil utarbeide ein handlingsplan for fossilfrie anleggsplassar i transportsektoren som varsla i nasjonal transportplan (2018–2029). Transportetatane, Avinor og Nye vegar har utarbeidd eit kunnskapsgrunnlag for planen. Utsleppa kan reduserast med betre logistikk, massehandtering og teknologiske forbetringar.

Regjeringa vil innføre eit omsetningskrav for berekraftig biodrivstoff for luftfart. Vidare gir regjeringa Avinor i oppdrag å utvikle eit program for å legge til rette for introduksjon av elektriske fly i kommersiell luftfart.

Statlege støtteordningar som Enova og Pilot-E løyvde støtte til utvikling og investering i nullutslepps anleggsmaskiner.

14.3 Andre sektorar

14.3.1 Innleiing

I dette avsnittet er dei ikkje-kvotepliktige utsleppa utanom transportsektoren omtalt. Desse sektorane er jordbruk, industri, petroleum, energiforsyning, oppvarming, F-gassar11 og andre utsleppskjelder. Figur 14.4 viser historiske og framskrevne utslepp for desse sektorane samla. I tillegg er det vist ein utsleppsbane delt i sektor med berekna effekt av å nå regjeringas politiske mål og ambisjonar samt gjennomføring av tiltak som Miljødirektoratet har estimert til å ha ein samfunnsøkonomisk kostnad under 500 kroner per tonn.

Kjelde: Miljødirektoratet og Statistisk sentralbyrå.

14.3.2 Jordbruk

Historiske utslepp

Sektoren er ikkje underlagt kvoteplikt. I 201712 var utsleppa frå jordbrukssektoren på 4,5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, eller 8,7 pst. av dei totale norske utsleppa av klimagassar. Utsleppa som er rekna inn under denne sektoren er i hovudsak metan (CH4) frå husdyrtarmgass og gjødsellager, og lystgass (N2O) frå gjødsellager, gjødsla mark og organisk jord. Berekna utslepp heng derfor tett saman med mengda husdyr, gjødsel og organisk jord. Desse storleikane har vore relativt stabile sidan 1990. Utsleppa frå jordbruket utgjorde i 2017 omtrent halvparten av dei totale norske utsleppa av metan og tre firedelar av lystgassutsleppa. Sidan 1990 har utsleppa gått ned med i underkant av 5 pst. Viktige årsaker er mindre bruk av nitrogenhaldig mineralgjødsel, bruk av kraftfôr og færre storfe som følje av redusert og meir effektiv mjølkeproduksjon. Det har òg vore ein nedgåande trend i CO₂-utsleppa frå kalking sidan 1990. Dei siste åra har utsleppa auka noko kvart år.

Eksisterande verkemiddel

Regjeringas hovudverkemiddel i jordbrukssektoren er støtteordningar og krav i dei årlege jordbruksavtalane. Utsleppa i jordbrukssektoren er ikkje omfatta av avgifter. Lovregulering, regulering av råvareprisar, differensiert meirverdiavgift og opplysningstiltak er i tillegg etablerte delar av verkemiddelbruken. Innovasjon Noreg og Enova forvaltar støtte til prosjekt, bygningar og anlegg som blant anna tek sikte på å redusere utsleppa av klimagassar.

Det er få verkemiddel i jordbruket som er utforma for å redusere jordbrukets utslepp av klimagassar. Likevel har verkemiddel innan utvikling av fôr, avl og dyrehelse medverka til reduserte utslepp sett over fleire år. FoU er òg viktig for å utvide moglegheitsrommet for utsleppskutt. Det er behov for auka kunnskap om jordbruket sine moglegheiter til å redusere klimagassutsleppa, om potensialet til lagring av karbon i jord, og korleis tilpasse seg eit klima i endring. Det er difor viktig at ein i det vidare arbeidet vektlegg at produksjon av mat skal skje med lågast moglege klimagassutslepp per produsert eining.

Framskriving og utsleppsbane

Utsleppa frå jordbruket er anslått å liggje relativt stabilt også framover. Produksjonen er anslått å auke med befolkninga, men effektivisering gjer at utsleppa ikkje aukar tilsvarande.

Utviklinga i tal mjølkekyr er av stor betydning for trenden i utsleppa for jordbrukssektoren. Utviklinga i tal husdyr som er nytta i framskrivingane, baserer seg på tal frå NIBIO13. Effekten av at subsidiane til eksport av ost blir avvikla frå og med 2021 er inkludert i tala.

I framskrivingane er forbruket av mineralgjødsel justert i forhold til venta endring i tilgang og bruk av husdyrgjødsel. I berekningane er det ein føresetnad at auka mengd husdyrgjødsel erstattar kunstgjødsel med eit erstatningsforhold der 1 kg husdyrgjødsel-N svarar til 0,45 kg kunstgjødsel-N (NIBIO 2016).

Når myr (organisk jord) blir kultivert, blir karbon- og nitrogenhaldig materiale gradvis brote ned og gir utslepp av høvesvis CO₂ og N₂O. Utslepp av CO₂ ved omdisponering av myr er rapportert saman med andre endringar i skog og arealbruk, sjå 14.3.6. Utslepp av N₂O ved omdisponering av myr til jordbruksformål, er bokført i jordbrukssektoren. I framskrivingar av arealomfanget er det estimert nydyrking av 4000 daa myr per år og 1,2 pst. nedgang i tidlegare dyrka myr på grunn av overgang til mineraljord og myr teken ut av drift. Nyare tal indikerer at nydyrkingsaktiviteten for tida ligg noko lågare, i følgje NIBIO nærare 2600 daa årleg. Lågare omfang gjer ikkje stort utslag for samla utsleppsnivå dei næraste åra, men tilseier brattare nedgang seinare, etter kvart som utslepp etter betydeleg dyrking av myr i tidlegare ti-år blir redusert.

Miljødirektoratet har med innspel frå andre samanstilt tiltak med berekna potensiale for å redusere utsleppa frå jordbrukssektoren med 4,5 mill. tonn CO₂-ekv. samanlikna med framskrivinga i perioden 2021–2030. Miljødirektoratet anslår at tiltaka har ein gjennomsnittleg samfunnsøkonomisk kostnad for åra 2021–2030 på under 500 kroner per tonn CO₂-ekvivalentar. Det er stor uvisse knytt både til utsleppsreduksjonspotensialet og til kostnadene ved tiltaka. Tiltak for å avgrense klimagassutslepp i jordbruket har ofte ein ytterlegare samfunnsnytte ved at tiltaka også avgrensar avrenning av næringsstoff og betrar vasskvaliteten i nærliggjande vassdrag.

Talet på husdyr, mengde gjødsel og areal med organisk jord veg tungt i utsleppstal og framskrivingar. Det er stor uvisse både om nivået på utslepp i dag; målt som absolutte tal, om endringar framover og om effekten av tiltak.

Eit teknisk berekningsutval for jordbruket vart nedsett i november 2017 og skal arbeide fram til juli 2019. Utvalet skal sjå på metodar for korleis utsleppsrekneskapen for jordbruket kan utviklast vidare og gjerast meir synleg.

Det er også stor uvisse knytt til kostnadene ved tiltaka som er presenterte. Mellom anna er det medrekna helsegevinstar for forbrukarane ved overgang frå raudt kjøt til vegetabilsk og fisk, og redusert matsvinn. I tillegg kjem kostnadar ved eventuelle verkemiddel for å utløyse tiltaka.

For nokre av tiltaka som er vurderte av Miljødirektoratet, vil effekten av eventuelle utsleppsendringar bli rapportert i jordbrukssektoren, mens tiltaka vil vere innretta mot aktørar utanfor sektoren. For eksempel vil tiltaka «mindre matsvinn» og «overgang frå kjøt til vegetabilsk og fisk» som er omtalt nedanfor, bli rapportert under jordbrukssektoren. Det er i jordbrukssektoren dei fysiske utsleppskutta skjer, men desse tiltaka vil krevje endringar hos forbrukar, matindustrien og daglegvarehandelen for å kunne utløysast. På den andre sida har bonden høve til å påverke utslepp knytte til energibruk på garden og i samband med næringsverksemda generelt, men i utsleppsstatistikken inngår desse utsleppa i andre sektorar som bygg, transport og LULUCF.

Produksjonen av kjøt medverkar til større klimagassutslepp enn produksjon av vegetabilsk mat. Miljødirektoratet har berekna at ein overgang frå kjøt til vegetabilsk/fisk i medhald av kosthaldsråda (Helsedirektoratet, 2011) kan redusere utsleppa tilsvarande 2,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar akkumulert i perioden 2021–2030 i jordbrukssektoren. Tiltaket føreset at forbrukarane sine preferansar blir endra og at produksjonen av raudt kjøt i Noreg endrar seg i takt med endringa i etterspørsel. Då dette tiltaket handlar om ei forbruksendring, vil tiltaket ikkje primært vere innretta mot jordbrukssektoren. Utsleppsverknaden ligg derimot i jordbrukssektoren. Dersom utsleppsreduksjonen er det primære, kan reduserte subsidiar til produksjon av raudt kjøt vere effektivt. Produksjon av raudt kjøtt mottek mest støtte per kg og kilokalori og har samstundes høgast utslepp. Reduserte subsidiar eller avgift på raudt kjøt kan derimot gi auka import og «karbonlekkasje».

Miljødirektoratet har vurdert eit tiltak som inneber at matsvinnet blir halvert for alle matvaregrupper innanfor både matindustri, grossist, daglegvare og i hushalda, og at produksjon og utslepp i primærleddet blir justerte ned tilsvarande. Tiltaket krev samarbeid mellom ulike aktørar i næringsmiddelkjeda og ei endring i åtferda til forbrukar. Utsleppsverknaden ligg i jordbruksproduksjonen. Miljødirektoratet anslår at redusert matsvinn kan redusere utsleppa med rundt 1,1 mill. tonn CO₂-ekvivalentar akkumulert i perioden 2021–2030. Regjeringa og heile den norske matbransjen inngjekk i juni 2017 ei avtale om å redusere matsvinnet i Noreg med 50 pst. innan 2030.

Miljødirektoratet anslår at eit forbod mot nydyrking av myr vil redusere N₂O-utsleppa med om lag 200 000 tonn CO₂-ekvivalentar akkumulert i perioden 2021–203014. Stortinget vil hausten 2018 ta i mot ein proposisjon om endringar i Jordlova til handsaming. Som beskrive over kan omfang av lystgassutslepp ved dyrking av myr vere overestimert, og det same vil då gjelde for reduksjonspotensialet. I tillegg til reduksjon av N₂O-utsleppa, vil tiltaket minske CO₂-utslepp som er bokførte innanfor LULUCF-sektoren.

Det er anslått at ei betre utnytting av husdyr- og mineralgjødsel kan redusere utsleppa tilsvarande 250 000 tonn CO₂-ekvivalentar akkumulert i perioden 2021–2030. I forslaget til nytt gjødselregelverk ligg føre meir detaljerte tiltaksanalysar for å redusere utslepp frå gjødsel og gjødsla mark. Forslaget til ny forskrift ligg til vurdering i departementa.

Miljødirektoratet har òg vurdert eit tiltak der 20 pst. av husdyrgjødsla innan 2030 blir overført til biogassbehandling, slik at utslepp av metan frå gjødsla kan overførast til energiformål. Miljødirektoratet anslår at tiltaket kan redusere utsleppa i jordbruket med omlag 400 000 CO₂-ekvivalentar akkumulert i perioden 2021–2030. Innovasjon Noreg har sidan 2015 gitt støtte til pilotanlegg for biogass. Under jordbruksavtala er det også tilskotsordning for levering av husdyrgjødsel til biogassanlegg. Enova støttar i tillegg fleire biogassanlegg der det blir nytta husdyrgjødsel.

Dagens verkemiddel i jordbrukssektoren skal medverke til å oppfylle jordbruks-, distrikts-, klima-, og miljøpolitiske målsetjingar. Dei ulike måla kan komme i konflikt med kvarandre, og må balanserast opp mot kvarandre i utforminga av verkemiddel. For å medverke til framtidige utsleppsreduksjonar i jordbruket har regjeringa invitert jordbruksorganisasjonane til å inngå ei gjensidig avtale om kor mykje jordbrukssektoren skal redusere klimagassutsleppa sine fram mot 2030. Jordbruket skal ha fleksibilitet knytt til kva tiltak som kan gjennomførast. Organisasjonane har meldt til regjeringa at dei vil gå inn i ei drøfting om kva som skal vere jordbruket sitt bidrag til å nå dei internasjonale forpliktingane Noreg har inngått på klimaområdet.

14.3.3 Industri- og petroleumssektoren

Historiske utslepp

I 201715 var dei samla utsleppa frå industrien16 og petroleumssektoren17 27 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, noko som svarar til om lag halvparten av dei totale norske utsleppa. Over 90 pst. av utsleppa er kvotepliktig og ein del av det europeiske kvotesystemet.

Industrien sleppte ut 12,3 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, eller 23 pst. av totale norske utslepp av klimagassar. Det er ein nedgang på nesten 40 pst. sidan 1990. Nedgangen skuldast i stor grad reduserte utslepp av andre klimagassar enn CO₂.

Dei verksemdene som ikkje er underlag kvoteplikt i industrien er for det meste mindre verksemder eller verksemder med låge utslepp, som næringsmiddelindustri, vareproduksjon, asfaltverk og liknande. I tillegg har ein del kvotepliktige verksemder utslepp av klimagassar som ikkje er omfatta av kvoteplikt.

Dette gjeld blant anna diffuse utslepp av nmVOC18 og metan frå raffineri og lystgass frå fullgjødselproduksjon. Ikkje kvotepliktige utslepp i industrien utgjorde i 2017 omkring 1,3 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, som svarar til rundt 5 pst. av dei totale ikkje-kvotepliktige utsleppa.

Utslepp frå petroleumssektoren var 14,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2017, der ikkje-kvotepliktige utslepp er rekna til omkring 1 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Dei totale utsleppa frå sektoren har auka med i underkant av 80 pst. sidan 1990, i hovudsak som følgje av auka aktivitet. Hovudkjeldene til utslepp av CO₂ er frå kraftproduksjon med gassturbinar offshore. Dei ikkje-kvotepliktige utsleppa frå petroleumssektoren er hovudsakleg utslepp av metan og nmVOC frå kaldventilering og diffuse utslepp både offshore og på landanlegga, og avdamping ved lasting og lagring av råolje og andre petroleumsprodukt. Anslaget for ikkje-kvotepliktige utslepp er truleg noko for høgt, då det er basert på ein berekningsmetode som vil bli endra. Dette gjer òg framskrivinga og tiltaksvurderinga for petroleumssektoren uviss.

Verkemiddel

Regjeringas hovudverkemiddel for å redusere ikkje-kvotepliktige utslepp frå fastlandsindustrien og petroleumssektoren er avgifter på utslepp av klimagassar. Avgifta gir insentiv til meir effektiv energibruk og omleggingar.

I industrien omfattar CO₂-avgifta det meste av bruken av fossile brensle til stasjonær forbrenning i ikkje-kvotepliktig industri og avgifta ligg på 500 kr/tonn CO₂. I petroleumssektoren vart avgiftssatsen på naturgass som blir sleppt ut til luft på sokkelen auka frå 1,02 kroner til 7,16 kroner per Sm³ naturgass frå 1. januar 2017, og til 7,30 kroner i 2018. Satsen er anslått å svare til 453 kroner per tonn CO₂. Avgifta omfattar ikkje-kvotepliktige utslepp frå kaldventilering som blir berekna eller målt, og enkelte andre mindre ikkje-kvotepliktige utslepp. Avgiftsauken stiller operatørane overfor ein betydeleg pris på utslepp og er forventa å medverke til utsleppsreduksjonar i åra framover.

Utslepp av klimagassar er omfatta av forureiningslova, og regulering etter lova supplerer dei generelle avgiftene. Forureiningslova er i liten grad brukt til å regulere klimagassutslepp frå industrien direkte, men bedrifter med løyve etter forureiningslova er pålagt å ha energileiingssystem. Slike system skal medverke til å oppnå mest mogleg energieffektiv produksjon som i mange tilfelle òg medverkar til reduserte klimagassutslepp, hovudsakleg innanfor kvotepliktig sektor. For lystgass frå fullgjødselproduksjon er det sett utsleppsgrenser. For utslepp av metan, nmVOC, ikkje-kvotepliktige utslepp av CO₂ og andre lystgassutslepp er det krav til bruk av beste tilgjengelege teknikkar (BAT). Eit slikt krav medverkar til å auke spreiingstakten av nye betre teknologiar og dermed redusere utslepp på sikt.

Utslepp frå petroleumssektoren er direkte regulert ved bruk av forureiningslova. Kaldventilering og diffuse utslepp av metan og nmVOC frå enkelte offshorefelt og petroleumsanlegga på land er regulert direkte gjennom utsleppsgrenser med heimel i forureiningslova. Som følgje av ny teknologi, industrisamarbeid og myndigheitskrav, og redusert oljeproduksjon, har utsleppa av nmVOC frå råoljelasting sidan starten av 2000-talet blitt redusert frå over 200 000 tonn til under 50 000 tonn. Verksemdene har òg krav om energileiing i medhald av forureiningslova og om at BAT skal nyttast. Krav om utgreiing av utsleppsreduserande tiltak kan òg stillast med heimel i forureiningslova. Til dømes kravde Miljødirektoratet i 2016 at alle operatørar på norsk sokkel rapporterte om høve til tiltak og om kostnader for å redusere metan- og nmVOC-utslepp.

Enova støttar prosjekt både i industrien og petroleumssektoren med mål om blant anna å redusere ikkje-kvotepliktige utslepp av klimagassar. Gjennom sine program for ny teknologi, transport og energileiing støttar Enova innovative, energieffektive og miljøvennlege løysingar med mål om å medverke til varige marknadsendringar slik at desse løysingane på sikt blir standard.

Då det allereie er gjennomført betydelege utsleppsreduksjonar i industrien og petroleumssektoren dei siste 25 åra, vil ytterlegare utsleppskutt i større grad enn tidlegare krevje utvikling av ny teknologi og nye løysingar. Noregs forskingsråd og Innovasjon Noreg har fleire ordningar som kan støtte teknologiutvikling i industrien og petroleumssektoren. Framtidas klimanøytrale industri er valt ut som eitt av to nye tema for Pilot E. Regjeringa har styrkt samhandlinga mellom næringslivet, forvaltninga og forskinga gjennom å opprette strategiforumet Prosess 21. Hovudoppgåva for Prosess 21 er å gi strategiske råd og tilrådingar om korleis Noreg best kan få til ei utvikling i retning av minimale utslepp frå prosessindustrien i 2050 og samtidig leggje til rette for at verksemder i prosessindustrien har berekraftig vekst i denne perioden. I 2018 er det òg løyvd midlar til å etablere eit nytt forskingssenter for reduksjon av klimagassutslepp på norsk kontinentalsokkel. Målet med senteret er å utvikle ny kunnskap og teknologi som kan bidra til betydelege reduksjonar i klimagassutsleppa på sokkelen på kort og lang sikt.

Framskriving og utsleppsbane for ikkje-kvotepliktige utslepp

I følgje framskrivingane av dei ikkje-kvotepliktige utsleppa frå industri- og petroleumssektoren vil utsleppa reduserast med om lag 17 pst. fram mot 2030, sjå tabell 13.2. Det er blant anna venta at meir effektive produksjonsprosessar vil medverke til desse reduksjonane.

Miljødirektoratet har identifisert 6 tiltak som kan redusere ikkje-kvotepliktige utslepp i industri og petroleumssektoren og som dei har anslått har ein samfunnsøkonomisk tiltakskostnad under 500 kroner per tonn CO₂-ekvivalentar. Det samla berekna potensialet for utsleppsreduksjon frå desse tiltaka er om lag 3,1 mill. tonn CO₂-ekvivalentar akkumulert i forpliktingsperioden 2021–2030 i høve til framskrivingane. Figur 14.4 viser den samla effekten av desse tiltaka. Det er stor uvisse knytt både til utsleppsreduksjonspotensialet og til kostnadene ved tiltaka, mellom anna uvisse knytt til metodeendring for berekning av ikkje-kvotepliktige utslepp i petroleumssektoren. Det er òg mogleg at delar av utsleppsreduksjonane i det berekna reduksjonspotensialet vil utløysast med eksisterande verkemiddel, jf. blant anna auken i avgiftssatsen på utslepp av naturgass i petroleumssektoren frå 2017.

I industrien går tiltaka hovudsakleg ut på å utnytte potensialet for varmegjenvinning, og å konvertere bruk av olje og gass til fornybare alternativ. Overgang til bruk av meir trekol av metallurgisk kvalitet i metallindustrien er òg eit utgreidd tiltak. Energitiltaka vart sist utgreidde i 2014 og Miljødirektoratet meiner at potensialet truleg er større enn utgreiinga la til grunn. Det går no føre seg eit utgreiingsarbeid for å oppdatere tiltaka.

Innanfor næringsmiddelindustrien og asfaltindustrien er det identifisert eit potensial for omlegging til fornybare energiberarar og gjenvinning av energi. Overgang til bruk av meir trekol av metallurgisk kvalitet i metallindustrien er eit aktuelt tiltak for store delar av industrien i Noreg, og fleire FoU-prosjekt går no føre seg med støtte frå verkemiddelapparatet. Sjå Miljødirektoratets nettsider for meir detaljar om tiltaka.

Tiltaka innanfor petroleumssektoren er primært auka gjenvinning av metan og nmVOC ved råoljelasting offshore, og reduksjon av utslepp frå kaldventilering og diffuse utslepp offshore. Nye innretningar med prosessanlegg kan utformast for å gi lågare utslepp av metan til låge tilleggskostnadar, men det kan vere spesifikke unntak for ulike innretningar.

Det er uvisse knytt til korleis dagens verkemiddel vil påverke utslepp. Det er ei rekkje prosjekt og pågåande prosessar som kan medverke til utsleppskutt både i industri- og petroleumssektoren utover dei framskrivingane som er baserte på ei vidareføring av eksisterande verkemiddel, jf. figur 14.4. Til dømes Miljødirektoratet sitt arbeid med å kartleggje høve til reduksjonar i ikkje-kvotepliktige utslepp frå landanlegga i petroleumssektoren vil kunne identifisere nye tiltak.

14.3.4 Energiforsyning og oppvarming

Historiske utslepp

Energiforsyning og energi til oppvarming i Noreg er i stor grad basert på fornybare energikjelder som vasskraft og vindkraft, og har derfor låge utslepp. Utslepp frå energiforsyning og oppvarming var til saman 2,6 mill. tonn CO₂- ekvivalentar i 201719. Av dette utgjer dei ikkje-kvotepliktige utsleppa 1,9 mill. tonn CO₂- ekvivalentar. Den påfølgande omtala i avsnittet vil omhandle dei ikkje-kvotepliktige utsleppa frå desse sektorane

Dei ikkje-kvotepliktige utsleppa i energiforsyning kjem hovudsakleg frå brenning av avfall der spillvarmen blir nytta i fjernvarme. I tillegg er det noko utslepp frå bruk av fyringsolje og naturgass i fjernvarmeanlegg, og bruk av kol til varme- og elektrisitetsproduksjon på Svalbard. Etter 2010 har utsleppa frå energiforsyning gått betydeleg ned, hovudsakeleg som følgje av avgrensa drift av gasskraftverket på Kårstø som vart lagt ned i 2014. Utslepp frå avfallsforbrenning har auka frå om lag 180 000 tonn CO₂-ekvivalentar i 1990 til om lag 860 000 tonn CO₂-ekvivalentar i 2016. Dette skuldast blant anna innføringa av deponiforbodet.

Utslepp frå oppvarming av bygg er ikkje-kvotepliktige utslepp, i hovudsak CO₂ frå forbrenning av fyringsolje og gass og noko metan frå forbrenning av ved. Bruk av fyringsparafin er nær utfasa og utslepp frå oljefyring er redusert med 84 pst. frå 1990 til 2017.

Verkemiddel

Hovudverkemiddelet for å redusere ikkje-kvotepliktig utslepp frå energiforsyning og oppvarming er CO₂-avgift på mineralolje, parafin og naturgass. I tillegg kjem grunnavgift på mineralolje.

Det er i tillegg innført kraftige verkemiddel for å redusere utslepp frå oppvarming av bygg. Etter 2016 har det vore forbod mot installasjon av fossil oppvarmingsløysing i nye bygg. I juni 2018 fastsette regjeringa ei forskrift om forbod mot bruk av mineralolje til oppvarming av bygningar, som trer i kraft frå 2020. Regjeringa har i tillegg vedteke ei tilleggsregulering som inneber at bruk av mineralolje til oppvarming av driftsbygningar i landbruket blir forbode frå 2025 og mellombelse bygningar frå 2020. Enova har lenge gitt støtte til redusert energibruk og utfasing av oljefyr både i bustader og hushald og yrkesbygg.

Det er ikkje avgift på CO₂-utsleppa frå forbrenning av avfall. Eit avfallsforbrenningsanlegg er kvotepliktig dersom over 50 pst. av generert energi blir levert til industriformål. Det er per i dag berre tre avfallsforbrenningsanlegg i denne kategorien. Det blir vurdert å innføre pris på utslepp av klimagassar frå avfallsforbrenning. Både avgift og kvoteplikt kan vere aktuelt.

Framskriving og utsleppsbane for ikkje-kvotepliktig utslepp

I følgje framskrivingane av dei ikkje-kvotepliktige utsleppa frå energiforsyning og oppvarming vil utsleppa reduserast med om lag 38 pst. fram mot 2030, sjå tabell 13.2. Forbod mot bruk av mineralolje til oppvarming av bygningar er inkludert i utsleppsframskrivinga i figur 14.4.

Utsleppa frå forbruk av fossil olje til oppvarming i hushald og næringar er reduserte med 84 pst. sidan 1990. Dersom ei slik utvikling held fram, vil utsleppa i 2030 vere rundt 0,6 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Forbodet mot bruk av mineralolje til oppvarming av bygninger inneber at nedgangen blir framskunda og at hushalda og tenesteytande næringar allereie i 2020 ikkje vil ha utslepp frå bruk av olje, men at det framleis vil vere utslepp frå bruk av gass og frå vedfyring. Det er berekningsteknisk lagt til grunn at det vil vere nokre utslepp igjen, som følgje av at forbodet opnar for visse unntak, blant anna i område der kraftsituasjonen tilseier det. I 2030 er utsleppa anslått til 0,25 mill. tonn CO₂-ekvivalentar.

Utsleppa frå ikkje-kvotepliktig energiforsyning kjem frå brenning av fossilt karbon i avfall og bruk av fossile energiberarar i mindre energianlegg. I framskrivingane er utsleppa frå ikkje-kvotepliktig energiforsyning venta å halde seg om lag på dagens nivå på 1 mill. tonn. Utsleppa frå avfallsdeponi er som tidlegare anslått å gå vidare ned som ei følgd av forbodet mot deponering av våtorganisk avfall.

Dei berekna tiltaka for energiforsyning som er inkludert i figur 14.4 er auka utsortering og materialgjenvinning av plastavfall og av brukte tekstilar. Desse tiltaka har ein kostnad over 500 kr/tonn CO₂-ekvivalentar, men er inkludert fordi tiltaka inneber at måla i gjeldande rammedirektiv om avfall, som er tatt inn i EØS-avtala, blir nådd. For plast- og tekstilavfall vil auka utsortering og materialgjenvinning redusere delen fossilt materiale som forbrenn som restavfall og dermed føre til reduserte utslepp frå energiforsyning. I samband med Stortingets behandling av avfallsmeldinga vart det vedteke (Innst. 127 S (2017–2018), oppmodningsvedtak 485) å stille krav til utsortering og materialgjenvinning av plast og matavfall frå hushald og liknande avfall frå næringslivet. Tiltakskostnadene er usikre og det er stor forskjell på kor godt dei ulike tiltaka er utgreidde. Sjå Miljødirektoratets nettsider for meir detaljar om tiltaka.

I framskrivingane er det lagt til grunn at det vil vere nokre utslepp igjen frå oppvarmingav bygningar, mellom anna som følgje av at forbodet opnar for visse unntak. Det er òg noko bruk av naturgass til oppvarming av bygg i Noreg. Som varsla i klimastrategimeldinga utgreier regjeringa høva til reduksjon av utslepp frå gass til oppvarming av bygningar. Det er vidare relativt betydelege utslepp frå norske byggje- og anleggsplassar. Regjeringa har sett i gang utgreiingar av moglegheitene for reduksjon av bruk av mineralolje til oppvarming og bygningstørke ved byggje- og anleggsplassar. Regjeringa arbeider òg med ein handlingsplan for fossilfrie byggje- og anleggsplassar innan transportsektoren, som varsla i NTP.

14.3.5 Produkt med fluorgassar og andre kjelder

Historiske utslepp

Utslepp av fluorgassar frå produkt er ikkje omfatta av kvotesystemet. HFK-gassar (hydrofluorkarbon) er industrielt framstilte gassar som er nytta i kuldeanlegg, varmepumper, luftkondisjonering mv. Utsleppa har auka frå eit ubetydeleg nivå i 1990 etter at gassane vart fasa inn som erstatning for ozon-reduserande gassar. Utslepp av HFK var i 201720 på 1,4 mill. tonn CO₂-ekvivalentar, og utgjorde 2,7 pst. av dei totale utsleppa av klimagassar.

SF6 (svovelheksafluorid) er ein svært sterk og langliva klimagass som ein tidlegare hadde betydelege utslepp av frå magnesiumindustrien. Denne er no avvikla og den viktigaste utsleppskjelda er lekkasjar frå høgspentbrytarar der gassen er nytta som isolasjonsmedium. Utslepp frå SF6 var i 2016 på 67 000 tonn CO₂-ekvivalentar og stod for 0,13 pst. av dei norske klimagassutsleppa. Utsleppa er reduserte med 75 pst. sidan 2002.

Metanutsleppa frå avfallsfyllingar sto for 2 pst. av totale utslepp i 2017. Desse utsleppa er halverte sidan 1990 på grunn av forbod mot å deponere våtorganisk avfall frå 2002 (utvida til alt nedbryteleg avfall i 2009) og oppsamling av gass frå eldre fyllingar.

Kjelder som løysemiddel, avløp og avløpsreinsing, kompostering og biogassanlegg, og bensin- og gassdistribusjon står for dei resterande 0,8 pst. av utsleppa. Utslepp frå avløp, primært lysgass, har blitt redusert sidan 1990 på trass av ein betydeleg folkeauke. Kompostering og biogassanlegg aukar, men er framleis ei lita kjelde til metanutslepp.

Verkemiddel

Det er avgift på import og produksjon av HFK og det blir gitt refusjon for gass som blir samla inn og destruert. Avgifta er på nivå med den generelle CO₂-avgifta rekna i CO₂-ekvivalentar. Gassane er òg regulerte i ei EU-forordning og gjennom Kigali-endringane av Montrealprotokollen. Noregs forplikting i høve til Kigali-endringane trer i kraft 1. januar 2019 og EU-forordninga er revidert. Utslepp av SF6 var tidlegare omfatta av ei frivillig avtale og er framleis relativt låge, men kan auke dersom bruken av høgspentbrytarar med SF6 aukar. Deponiforbodet for nedbryteleg avfall vil halde fram med å vere det viktigaste verkemidlet for å få ned utslepp frå avfallsfyllingar.

Framskrivingar

Framskrivingane visar at utsleppa frå produkter med fluorgassar og andre kjelder er forventa å gå ned med om lag 40 pst. i 2030. For HFK-utsleppa visar framskrivingane at deivil gå ned i tida framover som følgje av eksisterande og planlagde reguleringar. Utsleppa er venta å vere berre 0,7 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2030, ned om lag 48 pst. frå 2017. EUs reviderte forordning om fluorhaldige gassar frå 2014, (forordning 517/2014) er til vurdering i EØS/EFTA-statane, og er teken inn i framskrivingane og medverkar særleg til nedgangen. Forordninga inneheld blant anna fleire forbod mot bruk av HFK-gassar med høgt globalt oppvarmingspotensiale (GWP)21. Metanutslepp frå avfalldeponi er òg venta å halde fram med å minske framover.

Det er no avgrensa potensial for å redusere utsleppa av HFK ytterlegare utover det som ligg i framskrivingane. Miljødirektoratet utgreidde i 2018 to tiltak for å redusere utslepp av HFK-gassar ytterlegare. Desse er usikre og har såpass liten effekt utover framskrivingane at dei ikkje er presenterte som eit berekna reduksjonspotensial. Etterleving av dei delane av regelverket som er retta mot å avgrense bruk av og minimere utslepp av HFK må styrkjast for å sikre at vi får realisert dei utsleppsreduksjonane som er inkluderte i framskrivingane. Utsleppa av SF6 er låge og det er lite potensial for ytterlegare reduksjonar. For å unngå framtidig utsleppsauke er det likevel ønskjeleg å avgrense bruken av denne gassen i nye installasjonar. Regjeringa varsla derfor i Meld. St. 41 (2016–2017) at det vil bli vurdert verkemiddel og tiltak som reduserer bruken av SF6 i høgspentanlegg i framtida.

14.3.6 Skog og anna arealbruk (LULUCF)

Sektoren skog og anna arealbruk (Land use, land-use change, and forestry - LULUCF) skil seg frå dei andre sektorane i klimagassrekneskapen ved at den har både opptak og utslepp av klimagassar. Det blir òg berekna opptak og utslepp ved arealbruksendringar mellom kategoriane.

Frå 1990 til 2016 har det vore ein auke i både opptak og utslepp av klimagassar innan sektoren, men auken i netto opptak har vore betydeleg større enn netto utslepp, sjå figur 14.6. Netto opptak i sektoren utgjorde i 201622 24,4 mill. tonn CO₂-ekvivalentar. Dette svarar til nesten halvparten av dei samla norske utsleppa av klimagassar. Skog står for hovudparten av karbonopptaket i sektoren. I 2016 var det eit netto opptak i skog på 28,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar mot 11,8 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 1990. Dei andre arealbrukskategoriane hadde eit netto utslepp som svarer til 4,5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2016 mot 1,5 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 1990. Karbonlageret aukar i skog som har eit netto opptak. Nettoopptaket har auka frå 10,3 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 1990, i hovudsak som følgje av auka planting i etterkrigstida og påfølgjande aktiv skogforvaltning.

Skogen som blei planta i denne perioden er no inne i ein vekstfase med høg årleg tilvekst. Dei neste 100 åra er det venta eit lågare netto opptak enn vi har sett dei siste åra. Årsaka til dette er ein kombinasjon av mykje gamal skog som veks ut av sin mest produktive fase, aukande hogst som følgje av at mykje skog blir hogstmoden og låge investeringar dei siste tiåra.

Kjelde: Miljødirektoratet, NIBIO.

Framskrivingar av nettoopptak av klimagassar i skog og andre landareal er ikkje oppdatert og tala som er presenterte her er dei same som i Nasjonalbudsjettet 2015, sjå figur 14.5. Ifølgje desse framskrivingane ventar ein at opptaket vil minke framover, mellom anna som følgje av at stigande alder på skogen gir lågare tilvekst. Nettopptaket av klimagassar i skog og andre landareal likevel berekna til å svare til rundt 45 pst. av utsleppa frå andre sektorar dei næraste tiåra. Det er behov for å oppdatere desse framskrivingane. Nye framskrivingar for skog og annan arealbruk vil derfor bli utarbeidde.

Framskrivingane i Nasjonalbudsjettet 2015 er baserte på sannsynleg hogst ut frå då gjeldande tømmerprisar, tilgang på hogstmoden skog, avstand til veg og kor bratt terrenget er. Det er ikkje lagt til grunn utvidingar i skogsvegnettet for å ta ut eventuell hogstmoden skog i nye område, noko som bl.a. ekskluderer delar av den planta granskogen på Vestlandet. Det er heller ikkje teke høgde for endringar i marknaden.

I Parisavtala er det sett eit mål om å oppnå ein balanse mellom opptak og utslepp av klimagassar i andre halvdel av dette hundreåret. Opptak i skogen, også den norske, spelar ei avgjerande rolle når det gjeld å kunne nå denne balansen.

Utsleppa i skog- og arealbrukssektoren er i hovudsak knytt til dyrking av organisk jord og til arealbruksendring frå skog til busetnad og dyrka mark (avskoging). I 2016 var utsleppet frå avskoging vel 2,3 mill. tonn CO₂-ekvivalenter. Sidan 2009 har Noreg rapportert eit utslepp av klimagassar frå karbonlageret i treprodukt produsert i Noreg, fordi reduksjonen i lageret har vore større enn tilførsla av produkt til lageret. Dette har si årsak i at eksporten av tilverka produkt er redusert, mens eksporten av tømmer har auka tilsvarande. Utsleppet frå tilverka treprodukt utgjorde 0,85 mill. tonn CO₂-ekvivalentar i 2016, som er noko lågare enn dei føregåande åra.

Netto opptak i sektoren for skog og annan arealbruk inngår i forpliktinga under Kyotoprotokollen. Noreg kan godskrive netto opptak i skogforvalting inntil eit årleg tak på 1,75 mill. tonn CO₂. I dag ligg vi likevel an til å bokføre eit utslepp frå sektoren under Kyotoprotokollen, hovudsakleg grunna at utslepp frå avskoging er større enn det vi kan godskrive av netto opptak i skog. Noreg kan likevel, etter Kyotoregelverket, auke hogsten betydeleg utan at det påverkar rekneskapen for klimagassar for sektoren eller norsk utsleppsforplikting.

Sektoren skog og anna arealbruk er ikkje omfatta av kvotesystemet.

Kjelde: Miljødirektoratet, NIBIO.

Sektoren spelar ei viktig rolle i klimapolitikken. I etterkant av klimaforliket er det sett i gang fleire tiltak med formål å auke opptaket og redusere utsleppa frå sektoren. Regjeringa har dei siste åra gjennomført ei 3-årig pilotordning for skogplanting på nye areal som klimatiltak. Pilotordninga er i sluttfasen og skal evaluerast mot slutten av 2018. Det vidare arbeidet med planting av skog på nye areal som klimatiltak, vil bli avgjort på bakgrunn av evalueringa. Regjeringa har òg innført klimatiltak i eksisterande skog som tilskot til gjødsling av skog og tettare planting etter hogst. Skogplanteforedlinga er òg styrkt for å sikre skogplanter som medverkar til eit høgt karbonopptak og som er godt tilpassa eit endra klima. I tillegg har regjeringa sett i gang eit arbeid med å restaurere tidlegare drenert myr.

Regjeringa vil utvikle vidare og vurdere styrking av desse tiltaka, og vil òg greie ut og utvikle vidare andre moglege tiltak for å auke opptaket og redusere utsleppa frå sektoren. Miljødirektoratet har nyleg levert ei utgreiing av moglege tiltak og verkemiddel for redusert klimagassutslepp frå avskoging i Noreg. NIBIO har utgreidd klimaeffekt og konsekvensar av å redusere hogsten av ungskog som klimatiltak. I utgreiinga er det vurdert optimalt tidspunkt for avverking av skog ut frå klimaomsyn, omsynet til langsiktig virkesproduksjon og verdi på tømmeret. Desse utgreiingane er til vurdering i Klima- og miljødepartementet og Landbruks- og matdepartementet.

Forslag om endring av jordlova og forslag til endringar i nydyrkingsforskrifta for å forby nydyrking av myr, vart sende på høyring i juli 2017. Landbruks- og matdepartementet vil fremje ein lovproposisjon for Stortinget i løpet av 2018. Endringane i nydyrkingsforskrifta kan tre i kraft tidlegast samtidig med at lovendringa trer i kraft. Uavhengig av forbod vil ein framleis rapportere og bokføre utslepp frå tidlegare dyrka myr. Regjeringa vil òg medverke til auka bruk av tre i bygg og vurdere andre tiltak som kan medverke til å auke lageret av karbon i langlevde treprodukt. Auka bruk av tre i bygg gir òg effektar i andre sektorar dersom andre meir energikrevjande materialar blir erstatta. Dei fleste tiltaka i primærskogbruket gir effekt først på lengre sikt, ut over 2030. Det er likevel viktig å gjennomføre tiltak òg i denne sektoren fram mot 2030, for å få dei langsiktige effektane så tidleg som mogleg. Enkelte av tiltaka i sektoren vil kunne medføre konsekvensar for naturmangfald og andre miljøomsyn, og tiltaka må derfor avvegast og innrettast i forhold til slike omsyn.

15 Klimaeffekten av framlagt budsjett

15.1 Innleiing

I følgje klimalova skal det gjerast greie for klimaeffekten av framlagt budsjett. I dette kapittelet blir det gjort greie for dette. Det er metodisk krevjande å anslå klimaeffekten av statsbudsjettet, og dette er noko som må utviklast over tid.

Som det kjem fram i omtala av lovproposisjonen til klimalova er det på mange område fagleg svært krevjande å anslå utsleppseffekten av budsjettet. Det er krevjande å anslå den fulle effekten av både ny og etablert politikk på utviklinga i klimagassutsleppa, og å tidfeste effekten på utsleppa. Forsking og utvikling og bruk av klimavenleg teknologi er eit døme. Slik teknologi er viktig for å løyse klimaproblemet, og Noreg brukar betydelege ressursar på utvikling av klimavennleg teknologi. Det er svært vanskeleg å anslå klimaeffekten av denne ressursbruken. Det er til dømes usikkert når, i kva grad og i kva sektor auka innsats på forsking og teknologiutvikling vil gi resultat i form av reduserte utslepp. Derfor vil regjeringa der ein manglar treffsikker metodikk, i tråd med forarbeida til klimalova, måtte oppfylle dette punktet gjennom tekstlege beskrivingar etter beste faglege skjønn av dei satsingane i budsjettet som ein meiner har vesentleg effekt på klimagassutsleppa. Der det tener føremålet, blir den tekstlege omtala supplert med anslag av klimaeffekten, både positiv og negativ. Det er behov for å vidareutvikle den faglege metodikken for å gjere greie for klimaeffekten av framlagt budsjett på ein god måte. Ei slik metodeutvikling vil òg ha positiv effekt for berekningar av tiltak i statsbudsjettet og andre klimapolitiske verkemiddel. Regjeringa har sett ned eit teknisk berekningsutval for klima som mellom anna skal sjå på metode for berekning av klimaeffekten av statsbudsjettet. Utvalet har fått i mandat å utvikle metoden for berekning av klimagasseffekt av budsjettet.

Det er mange forhold som påverkar utsleppsutviklinga. I tillegg til innretninga av politikken, mellom anna gjennom statsbudsjettet, vil òg økonomiske, teknologiske og forhold knytt til innbyggjartalet vere viktige faktorar. Fleire verkemiddel verkar òg saman, og det er krevjande å skilje ut den isolerte effekten av eit verkemiddel. Til dømes blir utsleppseffekten av elbilpolitikken bestemt av eit samspel mellom CO₂-avgifta, insentiv i eingongsavgifta, støtta til ladestastasjonar mellom anna i regi av Enova, parkeringsvilkår og høvet til å køyre i kollektivfeltet og passere gratis i bomstasjonar.

Noreg medverkar òg til utsleppsreduksjonar i andre land, sjå omtale Norske bidrag til utsleppsreduksjonar i andre land.

Dei viktigaste endringane i årets budsjett som er venta å medverke til å redusere utsleppa er omtalt i del I, kap. 4.2 i dette budsjettet.

Den påfølgande teksten synleggjer nokre element i framlagt budsjett – verknad av tiltak og verkemiddel – som er venta å ha effekt på klimagassutslepp eller karbonbinding. Merk at klimaeffekten synleggjer absolutt utsleppseffekt og ikkje endringar frå fjorårets budsjett. Utsleppseffekten som blir synleggjort er anslag på effekten samanlikna med ein situasjon utan dei gitte budsjettpostane. Utsleppseffekten av nokre av elementa er talfesta. Desse tala er svært usikre og kan ikkje nødvendigvis samanliknast. For andre element der klimaeffekten ikkje er talfesta, er det gjort vurderingar på om tiltaka gir auka eller reduserte utslepp Det er for eksempel usikkert når, i kva grad og i kva sektor, auka innsats vil gi resultat i form av reduserte utslepp.

Elementa som blir gjort synlege utgjer ikkje heilskapen i klimaeffekten av det framlagte budsjettet. Det er krevjande og hefta med stor uvisse å anslå kor stor del av klimaeffekten som kjem av ulike tiltak og verkemiddel. I tillegg verkar verkemidla saman. Utrekningar, anslag og vurderingar av utsleppseffekt av budsjett tiltak er utført og spilt inn av dei ansvarlege departementa.

15.2 Utsleppseffekt av departementas budsjett

Finansdepartementet

Finansdepartementet har det overordna ansvaret for innretninga av særavgifter i miljøpolitikken. Miljøavgifter gjer at marknadsprisane i større grad inkluderer samfunnet sine kostnader ved miljøskadelege aktivitetar. Det medverkar til å redusere dei miljøskadelege utsleppa. Fleire avgifter er direkte retta inn mot utslepp av klimagassar. Dette gjeld først og fremst CO₂-avgifta på mineralske produkt, avgifta på utslepp av CO₂ i petroleumsverksemda på kontinentalsokkelen og avgiftene på hydrofluorkarbon (HFK) og perfluorkarbon (PFK).

Eingongsavgifta på motorvogner inneheld òg ein CO₂-komponent. Den skal påverke forbrukarar til å ta meir klima- og miljøvennlege val ved bilkjøp, men inneber ikkje direkte prising av utslepp av CO₂. CO₂-kompontenten vart innført i 2007. Regjeringa presenterte ein heilskapleg gjennomgang av bilavgiftene i Meld. St. 2 (2014–2015) Revidert nasjonalbudsjett 2015. Målsetjinga var å legge om eingongsavgifta slik at den stimulerer til ein nyare, sikrare og meir miljøvennleg bilpark. Gjennomgangen vart følgt opp med endringar i eingongsavgifta i miljøvennleg retning i budsjetta for 2016, 2017 og 2018 gjennom utfasing av avgifta på motoreffekt, redusert avgift på vekt og auka avgift på utslepp av CO₂ og NOx. Endringane har medverka til at gjennomsnittlege CO₂-utslepp frå nye personbilar er reduserte frå 177 gram CO₂/km i 2006 til 82 gram CO₂/km i 2017. Frå januar til august 2018 har gjennomsnittlege CO₂-utslepp frå nye personbilar vore 76 gram CO₂/km Regjeringa vil vurdere behovet for endringar i verkemiddel i lys av utsleppsutviklinga.

I tillegg er det avgifter som ikkje er direkte retta inn mot utslepp av klimagassar, men som likevel medverkar til reduserte utslepp. Dette gjeld først og fremst vegbruksavgifta, fritak for meirverdiavgift for nullutsleppsbilar og grunnavgifta på mineralolje. Særavgiftene er nærare omtalt i Prop. 1 LS (2017 – 2018) Skatter, avgifter og toll 2019.

Forsvarsdepartement

Utviklinga av klimagassutsleppa i forsvarssektoren på kort (2020) og lang (2030) sikt er estimert basert på utfasing av fossil fyringsolje, ut- og innfasing av materiell, nye energikrav til bygg og overgang til låg- og nullutslepp frå administrative køyretøy. På kort og lang sikt vil dei samla utsleppa frå sektoren si verksemd auke noko. Ein usikkerheitsfaktor er Forsvaret sitt aktivitetsnivå. Bruk av Forsvaret sine fly og fartøy står for til saman om lag 70 pst. av dei direkte utsleppa av klimagassar i sektoren.

Forsvarssektoren fasar ut fossil olje til oppvarming for å redusere utslepp av klimagassar. Tiltaket starta i 2006, og fram til og med 2017 er forbruket av fyringsolje redusert frå 13 935 m³ til 2 514 m³, dvs. med 82 pst. Delen fyringsolje er i same periode redusert frå 22 pst. til under 4 pst. (berekna av total mengde energi til bygg og anlegg). Forbruket i 2019 er estimert til 800 m³. Ved utgangen av 2020 vil estimert oljeforbruk vere redusert til under 300 m³. Oljeforbruket som står igjen, skuldast at omlegginga til andre energiformer ved to basar er samkøyrt med etablering av infrastrukturprosjekt. Oljeforbruket vil bli fasa ut i takt med at infrastrukturprosjekta blir ferdigstilte.

Redusert bruk av fossil fyringsolje medverkar til å redusere utslepp av klimagassar i sektoren i 2019. Ut over redusert bruk av fyringsolje er det ingen konkrete endringar til auka eller redusert klimagassutslepp for sektoren.

Klima- og miljødepartementet

Enova

Inneverande fireårig avtale med Enova har dreia Enova si merksemd meir mot innovasjon og utvikling av nye energi- og klimaløysingar tilpassa lågutsleppssamfunnet og inneber ei styrkt satsing på å redusere utslepp i transportsektoren og andre ikkje-kvotepliktige næringar.

Enova si støtte til energi- og klimateknologi er retta inn mot pilotering, demonstrasjon og fullskala introduksjon av nye teknologiar og løysingar. Ved utforminga av verkemidla retta mot ny energi- og klimateknologi legg Enova vekt på moglegheitene for global spreiing, og følgjande utsleppsreduksjonar. Til grunn for tildelingar ligg det ei vurdering av innovasjonshøgde og gjennomføringsevne. Transport er eit viktig område for Enova i arbeidet med å medverke til å redusere ikkje-kvotepliktige klimagassutslepp. I 2017 gav Enova tilsegner om over 1 milliard kroner i støtte til transportprosjekt. Enova vil halde fram med den sterke satsinga på transport. Gjennom støtte til tiltak for meir effektiv og fleksibel energibruk legg Envoa si satsing på å styrkje forsyningstryggleiken for energi til rette for eit robust, effektivt og fleksibelt energisystem som kan tene omstillinga til lågutsleppssamfunnet mot 2050.

Det er krevjande å kvantifisere den fulle verknaden på klimagassutsleppa av satsingane som følgje av at Enova berre er eitt av fleire verkemiddel. Til dømes kan Enova si støtte til infrastruktur for nullutsleppskøyretøy vere nødvendig for å auke salet av nullutsleppskøyretøy, men utan andre verkemiddel som avgiftsinsentiv, lov til å køyre i kollektivfelt eller mva. fritak, ville effekten kunne ha vore ein heilt annan. Enova skal etablere verkemiddel med sikte på å oppnå varige marknadsendringar og verknadene av Enova si støtte vil derfor i stor grad vere indirekte og avhengig av teknologiane og løysingane si vidare utbreiing i marknaden.

Enova estimerer at dei samla direkte utsleppsreduksjonane knytte til deira kontraktfesta prosjekt i 2017 var 321 000 tonn CO₂-ekvivalentar, der 15 000 kom frå bedrifter i kvotepliktig sektor. Ei rekkje føresetnader er lagt til grunn for utrekningane slik at det er ein del uvisse rundt tala. Desse resultata omfattar berre direkte reduksjonar i klimagassutslepp som ei følgje av tiltak som gir redusert bruk av fossile brensler. Andre effektar, for eksempel som ei følgje av marknadsendringar eller spreiing av teknologi, er ikkje med i tala.

Regjeringa foreslår ein auke av overføringane til Enova gjennom Klima- og energifondet i 2019, med vekt på tiltak som gir størst utsleppsreduksjon i ikkje-kvotepliktig sektor. Ei styrking av Enova vil kunne medverke til satsinga på grøn skipsfart og reduserte utslepp frå aktivitetar på land.

Profilering av norske grøne løysingar

Regjeringa gjennomfører ei satsing for å fremje auka og heilskapleg profilering og marknadsføring av norske klimavennlege løysingar. Formålet er auka eksport og å trekkje internasjonale investorar til Noreg. Satsinga blir ført vidare i 2019. I samband med Revidert nasjonalbudsjett 2018 blei det løyvd 10 mill. kroner til satsinga over Nærings- og fiskeridepartementet sitt budsjett. Budsjettforslaget no inneber å føre vidare Næring- og fiskeridepartementet si finansiering av oppdraget, som kjem i tillegg til finansiering frå Klima- og miljødepartementet. Utsleppseffekt er usikker og ikkje kvantifisert. Dei relevante budsjettpostane er kap. 1400 post 50 i Klima- og miljødepartementet sitt budsjett, og kap. 2421 post 74 i Næring- og fiskeridepartementet sitt budsjett.

Klimasats

Støtteordning for klimatiltak i kommunane, til dømes til ladepunkt for tenestebil, klimavennleg areal- og transportplanlegging, klimavennlege bygg, utsleppsfrie byggeplassar. Ein viktig effekt av ordninga er å bryte ned ulike barrierar i kommunane, f.eks. teste pilottiltak før utrulling og gjere kommunane fagleg, organisatorisk og økonomisk i stand til å setje i gang tiltak for omstilling til lågutsleppssamfunnet. Utsleppseffekt er ikkje kvantifisert, men er venta å gi reduserte utslepp på kort og lang sikt. Relevante budsjettpostar er kap. 1420 post 61 i Klima- og miljødepartementet sitt budsjett

Pilotordning for biogassanlegg

Pilotordninga er forvalta av Innovasjon Noreg (IN). Formålet er å fremje utvikling av ny teknologi og nye løysingar for å produsere biogass basert på nye råstoff. Biogass kan f.eks. erstatte fossilt drivstoff i køyretøy. Ordninga kan medverke til kostnadsreduksjonar og større utsleppskutt på lengre sikt. Utsleppseffekt er ikkje kvantifisert. Relevante budsjettpostar er kap. 1400 post 76 i Klima- og miljødepartementet sitt budsjett. Det er ikkje løyvd nye midlar til ordninga over 2019-budsjettet. Ordninga er under evaluering hausten 2018.

Restaurering av myr

Restaurering av våtmark, med målsetjing utsleppskutt, betre økologisk tilstand og tilpassing til klimaendringar. Utsleppseffekt er ikkje kvantifisert, men er venta å gi reduserte utslepp på lang sikt. Relevante budsjettpost er kap. 1420 post 38 i Klima- og miljødepartementet sitt budsjett.

Kommunal klimastatistikk

Utvikling av eit verktøy som set kommunane i stand til å målrette arbeidet for utsleppsreduksjonar og prioritere mellom ulike klimatiltak. Det er lansert ein første versjon, og det vil komme betre data i 2019. Det er uvisse omkring utsleppseffekten, men betre klimastatistikk legg indirekte til rette for reduserte utslepp på sikt ved at kommunane betre kan prioritere kva klimatiltak dei vil gjennomføre. Relevant budsjettpost er kap. 1420 post 21 i Klima- og miljødepartementet sitt budsjett.

Landbruks- og matdepartementet

Jordbrukspolitikken skal bli lagt om i ei meir miljø- og klimavennlig retning. Klimautfordringane i jordbruket blei behandla både i rapporten Landbruk og klimaendringar frå 2016, og i Meld. St. 11 med Stortinget si behandling i Innst. 251 S (2016–2017). Som det går fram av Jeløya-plattforma vil regjeringa føre ein politikk som gir insentiv til mindre utslepp og nødvendige tiltak i landbruket. Fleire av verkemidla over jordbruksavtala medverkar til reduserte klimagassutslepp. Det er stor uvisse knytt til klimagassrekneskapen for jordbruket. Mange av tiltaka som reduser utsleppa per produsert einskap blir ikkje fanga opp av det offisielle utsleppsregnskapet, og det er behov for å betre det tekniske berekningsgrunnlaget for utslepp frå jordbruket. Det er òg behov for forsking og kunnskapsutvikling, både om utslepp, binding av CO₂ og om høve til tilpassing. Jordbruksoppgjeret 2018 innebar ei styrking av ordningar for 2019 som kan medverke til reduserte klimagassutslepp frå jordbruket som blant anna dreneringsordninga, regionale miljøtilskot, løyving for levering av husdyrgjødsel til biogassanlegg og til forsking og kunnskapsutvikling. Det er òg lagt til rette for ein samordna innsats for utvikling og bruk av miljø- og klimavennleg teknologi. Det er ikkje mogleg å kvantifisere verknaden av tiltaka no, men dei er venta å gi positiv klimaeffekt på kort og lang sikt.

Forsking og utvikling over jordbruksavtala

Støtte utvikling av ny kunnskap og teknologi til landbruks- og matsektoren. Styrkje kunnskapsgrunnlaget knytt til utsleppsreduksjonar frå jordbruket. Utsleppseffekt er ikkje kvantifisert, men er venta å gi reduserte utslepp på kort og lang sikt. Relevant budsjettpost er kap. 1150 post 50 i Landbruks- og matdepartementet sitt budsjett.

Regionalt miljøprogram over jordbruksavtala

Ordning for miljøvenleg spreiing av husdyrgjødsel er mest relevant (10 pst. av utbetaling). Omsynet til klima skal takast vare på i revidering av miljøprogramsatsinga fram til 2019, i tillegg til formål om å ta vare på omsynet til vatn og kulturlandskapet. Utsleppseffekt er ikkje kvantifisert, men er venta å gi reduserte utslepp på kort og lang sikt. Relevant budsjettpost er kap. 1150 post 74.19 i Landbruks- og matdepartementet sitt budsjett.

Spesielle miljøtiltak i jordbruket over jordbruksavtala

Mellom anna utbetring av gamle røyrsystem i bakkeplanerte område som får effekt på klimatilpassing og reduserte utslepp av lystgass (33 pst. av utbetaling). Ordninga fremjar natur- og kulturminneverdiane i kulturlandskap og reduserer forureininga frå jordbruket. Utsleppseffekt er ikkje kvantifisert, men er venta å gi reduserte utslepp på kort og lang sikt. Relevant budsjettpost er kap. 1150 post 50 i Landbruks- og matdepartementet sitt budsjett.

Tilskot til drenering av jordbruksjord over jordbruksavtala

Godt drenert jordbruksjord har lågare lystgassutslepp enn vassmetta jord. Tilskotssatsen ved drenering blei dobla frå 1. juli 2017, noko som gav auka drenering og som på sikt vil gi lågare utslepp. Ordninga gir potensial for auka jordbruksproduksjon, og reduserer faren for erosjon og overflateavrenning av næringsstoff til vassdrag. Dette har klimatilpassingseffekt. Relevant budsjettpost er kap. 1150 post 50 i Landbruks- og matdepartementet sitt budsjett.

Klima- og miljøprogrammet over jordbruksavtala

Betring av kunnskapsgrunnlag om potensialet for reduserte klimagassutslepp innan ulike produksjonssystem, lagring av karbon i jord og lystgassutslepp frå jord. Utsleppseffekt er ikkje kvantifisert, men betre kunnskapsgrunnlag er venta å medverke til reduserte utslepp på lengre sikt. Relevant budsjettpost er kap. 1150 post 50 i Landbruks- og matdepartementet sitt budsjett.

Tilskot for levering av husdyrgjødsel til biogassanlegg

Behandling av husdyrgjødsel i biogassanlegg reduserer faren for metanutslepp frå husdyrproduksjon. Det blir gitt tilskot for levering av husdyrgjødsel til biogassanlegg. Utsleppseffekt er ikkje kvantifisert, men er venta å gi reduserte utslepp på kort og lang sikt. Relevant budsjettpost er kap. 1150 post 50 i Landbruks- og matdepartementet sitt budsjett.

Verdiskapingsprogrammet for fornybar energi i landbruket

Auka produksjon av biobrensel og leveransar av biovarme frå landbruket gir reduserte utslepp ved omlegging frå fossil energi. Midlane går m.a. til utvikling av gardsbaserte biogassanlegg, produksjon av biovarme, pilotprosjekt for auka bruk av biodrivstoff i traktorar og maskiner, og satsing på klimavennleg veksthusproduksjon. Innovasjon Noreg fører oversikt over nye bioenergianlegg som erstattar fossile anlegg. Dei medverkar med ein samla reduksjon på 78 000 tonn CO₂ per år. Relevant budsjettpost er kap. 1150 post 50 i Landbruks- og matdepartementet sitt budsjett

Klimatiltak i skog

Tilskot til tettare planting etter hogst, gjødsling av skog og skogplanteforedling medverkar til auka tilvekst og dermed høgare CO₂-opptak. Gjødsling kan potensielt gi eit auka opptak på 0,27 mill. tonn CO₂ årleg etter ti år. Dei andre tiltaka har relativt liten effekt på kort sikt. Dei tre tiltaka kan potensielt gi auka opptak på 2,4 mill. tonn CO₂ årleg om ca. 70–100 år. Løyvinga ligg no på eit nivå som gjer at ein kan oppnå om lag det halve av potensialet. Relevant budsjettpost er kap. 1149 post 73 i Landbruks- og matdepartementet sitt budsjett.

Nærings- og fiskeridepartementet

Nysnø klimainvesteringar AS

Nysnø klimainvesteringar er eit nyleg oppretta investeringsselskap, tidlegare «Fornybar AS». I statsbudsjettet for 2019 er det foreslått å løyve 400 mill. kroner i investeringskapital til selskapet. Det er venta at selskapet sine investeringar direkte eller indirekte vil medverke til reduksjonar av klimagassutslepp på lengre sikt. Relevante budsjettpostar er kap. 950 post 52 og 90 i Nærings- og fiskeridepartementet sitt budsjett.

Miljøteknologiordninga i Innovasjon Noreg

Miljøteknologiordninga gir tilskot til pilot- og demonstrasjonsprosjekt for å medverke til kommersialisering av innovative løysing basert på miljøteknologi. Ordninga skal medverke til fleire vekstkraftige verksemder. Målgruppa for ordninga er verksemder frå heile landet uavhengig av storleik som skal setje i gang pilot- og demonstrasjonsprosjekt innanfor miljøteknologi. Tilskotet frå ordninga reduserer kostnadene når verksemdene prøver ut og viser fram sine miljøteknologiløysningar. Mottakarane omfattar ein rekkje næringar, mellom anna prosessindustri, olje- og gassnæringa, næringsmiddelindustrien og marin sektor.

Det føreslåtte tilskotet til Miljøteknologiordninga er 581,9 mill. kroner i 2019. Miljøteknologiordninga gir støtte til ei rekkje prosjekt som er venta vil medverke til å redusere klimagassutsleppa på kort og lengre sikt. Utsleppa er ikkje talfesta.

DemoHav

Det vart løyvt 30 mill. kroner til DemoHav i 2018-budsjettet gjennom Innovasjon Noreg. Ordninga er meint å gi dei marine og maritime næringane høve til å teste ut løysingar i fullskala gjennom pilotering og demonstrasjon av ny teknologi, system og prosessar. Utlysinga, som er utarbeidd i samarbeid med Noregs forskingsråd, etterlyser prosjekt som blant anna medverkar til auka effektivitet og berekraftig utvikling. Ordninga er foreslått ført vidare med 30 mill. kroner i 2019-budsjettet.

MAROFF

MAROFF-programmet støttar prosjekt innanfor miljø, miljøvennleg energiutnytting, krevjande maritime operasjonar og avansert transport og logistikk. Formålet med ordninga er forsking og utvikling som medverkar til auka verdiskaping. Støtte til programmet er ført vidare i 2019-budsjettet. Relevant budsjettpost er kap. 920 i Nærings- og fiskeridepartementet sitt budsjett.

Regelverksarbeid i Sjøfartsdirektoratet

Sjøfartsdirektoratet sitt arbeid med regelverk og grøn skipsfart er ført vidare i 2019-budsjettet. Aktuelle fagområde er nye drivstofftypar, havbruksinstallasjonar offshore og auka digitalisering av skipsfarten. Oppdatert kompetanse hos sjøfartsmyndigheitene skal medverke til at direktoratet held tritt med utviklinga i næringa, og at godkjenning og sertifisering av ny og meir klimavennleg teknologi mv. kan skje raskt. Relevant budsjettpost er kap. 910 post 01 i Nærings- og fiskeridepartementets budsjett proposisjon.

I 2019-budsjettet kan vidareføringa av DemoHav, Maroff og Sjøfartsdirektoratets arbeid med grøn skipsfart, medverke til vidare utvikling av norsk låg- og nullutsleppsteknologi. Dette kan gjelde for norsk maritim næring, men òg for tilknytte havnæringar, som fiskeri, havbruk, havvind og petroleum. Desse satsingane er venta å gi noko reduserte klimagassutslepp på sikt, men effekten let seg ikkje kvantifisere.

Føringstilskotet

Nærings- og fiskeridepartementet har ansvaret for «føringstilskotet» som er løyvt over kap. 919 post 75 – Tilskot til næringstiltak i fiskeria. Føringstilskotet omfattar ulike ordningar. Den viktigaste ordninga gjeld støtte til delar av transportkostnaden ved frakt av fersk fisk med bil frå mottaksstasjon (som berre er mellombels landingsstad for fangsten) til produksjonsanlegg (der vidare gjennomarbeiding skjer). Målsetjinga med tilskotet er å medverke til at den minste flåten har høve til mottak i nærområda sine, slik at dei slepp å gå større avstandar for å levere fangsten sin, noko som igjen skal medverke til at lokale fiskerimiljø blir haldne ved lag. Føringstilskotet fører til auka transport med bil framfor transport til sjøs. I ein evalueringsrapport frå Vista analyse frå desember 2017 er det anslått at tilskotet har ein negativ miljøeffekt på marginen.

Det er foreslått å redusere tilskotet i 2019-budsjettet, frå opphaveleg 26,2 mill. kroner23 i 2018 til om lag 17 mill. kroner. Dette kan ha ein liten positiv utsleppseffekt.

Olje- og energidepartementet

Forsking, utvikling og demonstrasjon av CO₂-handtering

Regjeringa sin strategi for arbeidet med CO₂-handtering vart lagt fram i Prop. 1 S (2014–2015). Det overordna målet er å medverke til at CO₂-handtering blir eit kostnadseffektivt tiltak i arbeidet mot globale klimaendringar. Arbeidet med CO₂-handtering skal medverke til å utvikle og demonstrere teknologi for fangst og lagring av CO₂ med eit spreiingspotensial. CO₂-handtering kan bli relevant for fleire sektorar enn sement og avfallshandtering, som er dei to sektorane som er omfatta av regjeringa sitt arbeid. Tiltaka i regjeringas strategi omfattar forsking, utvikling og demonstrasjon, arbeid med å realisere fullskala demonstrasjonsanlegg, transport, lagring og alternativ bruk av CO₂ og internasjonalt arbeid for å fremje CO₂-handtering. Regjeringa foreslår ei tildeling til å dekkje vidare planlegging av fullskala CO₂-handtering. Det er ikkje mogleg per i dag å kvantifisere utsleppsreduksjonane som vil kunne realiserast gjennom desse tiltaka. Kor store reduksjonar i CO₂-utslepp som kan oppnåast avheng mellom anna kor CO₂-fangst eventuelt blir realisert og av kva slag tekniske løysingar som blir valt. Sjå budsjettpost kap. 18.40 i Olje- og energidepartementet sitt budsjett.

Forsking og utvikling av lågutsleppsløysingar

Satsinga på FoU og raskare bruk av ny teknologi i energi- og petroleumssektoren skal medverke til meir effektiv og miljøvennleg utnytting av norske energiressursar. Vidare skal den medverke til reduksjon av nasjonale og globale utslepp utover det som kan ventast med eksisterande teknologi og løysingar. Den kunnskapen ein kjem fram til i dag vil kunne gi grunnlag for ny forsking og ny kunnskap. Grunna uvisse om omfang og tidspunkt for introdusering og kommersialisering av ny teknologi under utvikling, finst det ingen presise anslag på framtidige utsleppseffektar av teknologi som berre er på forskings- og utviklingsstadiet. Forskingsprogrammet EnergiX som støttar forsking på m.a. fornybar energi og effektiv energibruk, er foreslått styrkt i årets budsjett. Relevante budsjettpostar er kap. 18 post 30 i Olje- og energidepartementet sitt budsjett, og kap. 1410 post 50 i Klima- og miljødepartementet sitt budsjett.

Samferdselsdepartementet

Transportsektoren (inkl. fiske og anleggsmaskiner) står for om lag 60 pst. av dei ikkje-kvotepliktige utsleppa i Noreg. Store delar av utsleppsreduksjonane som skal gjennomførast innanlands i ikkje-kvotepliktig sektor, må takast i transportsektoren.

Samferdselsdepartementet skal i samarbeid med underliggande etatar og verksemder utvikle vidare metodikken for berekning av endra utslepp. Nedanfor er dei direkte utsleppa frå transportsektoren rekna på. Det er understreka at anslaga for utsleppseffekt er svært usikre.

Jernbane

Store nye og pågåande jernbaneprosjekt

Det er anslått at utbyggingsfasen for store nye og pågåande jernbaneprosjekta gir årleg utsleppsauke på 25 000 tonn CO₂-ekvivalentar i 2019 og 2020. Det er venta at desse prosjekta gir reduksjon av trafikkutslepp på lengre sikt. Sjå føresetnadene lengre ned om innfasing av null- og lågutsleppskøyretøy. I tillegg til prosjekta som det er berekna utsleppsbudsjett for er det fleire mindre utbyggingsprosjekt, som det ikkje er utarbeidd klimabudsjett for. Dei relevante budsjettpostane er under programkategori 21.50 i Samferdselsdepartementet sitt budsjett.

Drift og vedlikehald av jernbaneinfrastruktur

Det er venta at drift og vedlikehald av jernbane gir årlege utlsepp på 16 300 tonn CO₂-ekvivalentar i 2019 og 2020. Anslaga byggjer på rapporterte utslepp frå formålet i 2017. Det er ikkje berekna utslepp for lengre sikt. Dei relevante budsjettpostane er under programkategori 21.50 i Samferdselsdepartementet sitt budsjett.

Trafikkutslepp jernbane og veg

Nye veg- og jernbaneprosjekt oppstart 2019, trafikkutslepp

Det er venta at trafikkutsleppa gradvis går ned i perioden fram mot 2050 som ein følgje av trafikkoverføring mellom veg og bane. Trafikkutviklinga baserer seg på transportmodellar der berekningane tek omsyn til overføring mellom transportmiddel, men ikkje bereknar overføring av godstransport. Det er berekna at trafikkoverføringa vil gi ein årleg reduksjon på 1 000 tonn CO₂. Dette er eit gjennomsnitt kvart år mot 2030. Det er ikkje teke høgd for innfasing av null- og lågutsleppskøyretøy i det omfanget vi no ser, slik at utsleppsreduksjonen som skuldast utbyggingsprosjekta kan vere overdimensjonert. Dei relevante budjsettpostane er under programkategori 21.30 og programkategori 21.50 i Samferdselsdepartementet sitt budsjett.

Veg og personbiltrafikk

Nye og pågåande vegprosjekt, bygging, drift og vedlikehald

Det er rekna at nye vegprosjekt gir om lag 3 000 tonn CO₂ utslepp årleg i byggjeprosessen, og dermed 9 000 til 10 000 tonn CO₂ i totale utslepp frå byggjeprosessen. Byggjeperioden på vegprosjekt er normalt 3-5 år. Tala er bereknafrå direkte utslepp frå bruk av fossilt drivstoff over byggjeperioden. Dei relevant budsjettposta ligg under programkategori 21.30 i Samferdselsdepartementet sitt budsjett.

Det er gjort eit grovt overslag for utsleppa frå forslaga til løyvingar i budsjettet. Dette overslaget viser at anleggsutsleppa frå pågåande store vegprosjekt, skredsikringprosjekt på riks- og fylkesveg, og entreprisar innanfor drift og vedlikehald på riksveg i 2019 kan utgjere mellom 200 000 og 400 000 tonn CO₂-ekvivalentar per år. Utsleppa er direkte anleggsutslepp frå bruk av fossilt drivstoff og utrekna på bakgrunn av erfaringstal frå utsleppsrekneskap for nokre ferdigstilte prosjekt. Utsleppa på lengre sikt er ikkje berekna. Dei relevante budsjettpostane ligg under programkategori 21.30, mellom anna kap 13.20 post 23, 30, og 31 Samferdselsdepartementet sitt budsjett.

Byvektsavtaler

Det er berekna klimaeffekt av nullvekstmålet for persontransport med bil i byane som ligg til grunn for avtalene.

Miljødirektoratet har rekna klimaverknaden til å vere ein reduksjon på om lag 60 000 tonn CO₂-ekvivalentar for året i 2030 som følgje av at veksten i persontransporten, i og rundt de store byområda, blir teken med kollektivtransport, sykling og gange. Byvekstavtalane har langsiktige effektar på klimagassutsleppa dersom bilreiser blir erstatta med buss, tog, trikk, t-bane og gåing/sykling. Dette anslaget er rekna opp mot referansebana frå Perspektivmeldinga 2017. I Nasjonalbudsjettet 2019 er delen nullutsleppspersonbilar i referansebana auka i forhold til i Perspektivmeldinga 2017, noko som inneber at anslaget truleg er noko høgt. Dei relevante budsjettpostane er kap. 1320 post 30 og kap. 1330 post 63 og 64 i Samferdselsdepartementet sitt budsjett.

Kollektivtrafikktiltak utanom byvektsavtalene

Løyva går til tiltak i byar utan avtaler for å oppgradere haldeplassar og knutepunkt, og etablere kollektivfelt langs riksveg. Utsleppseffekten er uviss, men truleg marginal. Den relevante budsjettposten er kap. 1320 post 30 i Samferdselsdepartementet sitt budsjett.

Tiltak utanom byvektsavtalene for gåing og sykling

Løyvinga går til tiltak i byar utan avtaler. Verknaden av tiltaka avheng av kor mange som vil begynne å gå og sykle i staden for å køyre bil. Klimaeffekten er uvisse og det finst per i dag ikkje berekningar for dette. Den relevante budsjettposten er kap. 1320 post 30 under Samferdselsdepartementet sitt budsjett.

Andre tiltak

Riksvegferjer

Det er inngått kontraktar for ferjesamband med krav til lågare utslepp. Riksvegferjene sleppte i 2017 ut 0,260 mill. tonn CO₂. Nye kontraktar og kunngjorde konkurransar pr. 2. august 2018 vil redusere utsleppa med om lag 56 000 tonn CO₂ per år frå 2020/2021. Det er berekna dei inngåtte kontraktane vil gi ein reduksjon på mellom 120 000 og 220 000 tonn CO₂ i året 2030. Føresetnaden for utsleppsreduksjonen er at kommande utlysingar blir gjennomført. Den relevante budsjettposten er kap. 1320 post 70 under Samferdselsdepartementet sitt budsjett.

Tilskot til overføring av gods frå veg til sjø

Frå og med 2017 vert det etablert ein førebels forsøksordning for tre år med tilskot til å opprette nye godsruter eller oppgradere eksisterande godsruter på sjø. Formålet er å flytte gods frå veg til sjø. Kystverket har berekna reduksjonen i godstransportarbeidet på veg og auken i godstransportarbeidet på sjø basert på opplysningane frå prosjektsøknadene. I desse utrekningene legg Kystverket til grunn estimerte effektar av dei prosjekta som har starta opp etter å ha motteke tilsegn om støtte i 2017 og estimerte effektar frå prosjekt som har fått tilsegn i 2018. I tillegg er det lagt til grunn at endringane i tilsegnsfullmakta i 2019 gjer at det ikkje blir gitt tilsegn til nye prosjekt i 2019. Med ein forventa levetid for prosjekta på 15 år, vil den samla reduksjonen av utslepp vere om lag 0,4 mill. tonn CO₂ totalt i perioden fram til og med 2033. Den relevant budsjettposten er kap. 1360 post 72 under Samferdselsdepartementet sitt budsjett.

Landstraumsopplegg på fartøya i den statlege slepeberedskapen

Kystverket har berekna at bruk av landstraum førte til eit redusert drivstofforbruk på 140 000 liter marin diesel i 2017. Dette gav ein reduksjon i utslepp på om lag 370 tonn CO₂ som kan knytast til bruk av landstraum i 2017. Det er vanskeleg å vurdere effekten av tiltaket i 2019. Dette heng saman med at Kystvakta får operativt ansvar for statleg slepeberedskap frå 2020 og at denne ordninga blir fasa gradvis inn i løpet av 2019. Den relevant budsjettposten er kap. 1360 post 01 under Samferdselsdepartementet sitt budsjett.

15.3 Norske bidrag til utsleppsreduksjonar i andre land

Norsk støtte til tiltak i utviklingsland over Utanriksdepartementets budsjett retta mot reduksjon av klimagassar kan hovudsakleg delast i to. For det første energiproduksjon eller forbruk, utsleppsreduserande tiltak eller karbonlagring. Den andre kategorien vil ha utsleppsreduksjon som ein indirekte verknad eller sekundær konsekvens. Slike innsatsar inkluderer kapasitetsbygging, opplæring, støtte til utvikling av regelverk og finansieringsmekanismar. Bidrag frå sekundære intervensjonsprosjekt vil vere avgjerande for å realisere ein lågkarbonøkonomi som kan foreinast med temperaturmåla i Parisavtala, men er utfordrande å måle. Regjeringa understrekar at det er viktig å halde ved lag støtte også til denne typen intervensjonar sjølv om effektane er meir utfordrande å måle.

Heile Klima- og skoginitiativet fell inn under kategorien «Bistandsmidler og andre offentlige midlar til klimatiltak i utviklingsland og deres bidrag til reduksjon av klimagassutslipp». Regjeringa foreslår 3,2 mrd. kroner til initiativet på Klima- og miljødepartementet sitt budsjett i 2019.

Dei utsleppa som er talfesta i tabellen er berre dei som er baserte på anslag på betaling for faktiske, gjennomførte utsleppsreduksjonar. I tillegg til å betale for allereie gjennomførte utsleppsreduksjonar, støttar Klima- og skoginitiativet innsats som fører til utsleppsreduksjonar på sikt, f.eks. effektiv arealbruk, titulering av urfolksområde og vern av tropisk skog. All innsats under initiativet vil på sikt medverke til utsleppsreduksjonar i tråd med Stortingets mål for initiativet.

Noreg medverkar til utsleppsreduksjonar i andre land mellom anna gjennom Det grøne klimafondet og støtte over bistandsbudsjettet. Kjøp av klimakvotar gjennom Den grøne utviklingsmekanismen (CDM) medverkar også til utsleppsreduksjonar i utviklingsland. Desse utsleppsreduksjonane blir nytta til å nå forpliktingane under Kyotoprotokollen (2013–2020).

16 Noreg blir førebudd på og tilpassa klimaendringane

16.1 Innleiing

Ifølgje klimalova skal det gjerast greie for korleis Noreg blir førebudd på og tilpassa klimaendringane.

Fram mot år 2100 vil Noreg få eit varmare klima, med meir nedbør, kortare snøsesong, minkande isbrear, fleire og større regnflaumar og stigande havnivå. Meld. St. 33 (2012–2013) Klimatilpasning i Norge, som vedteken av Stortinget gjennom Innst. 497 S (2012–2013), er gjeldande nasjonal strategi og gir føringar for arbeidet med klimatilpassing i Noreg.

Regjeringa har nedsett eit ekspertutval som skal vurdere klimarelaterte risikofaktorar og deira betydning for norsk økonomi. Utvalet skal òg vurdere korleis private og offentlege verksemder kan få eit betre fagleg grunnlag for å analysere og handtere klimarisiko. Ekspertutvalet skal levere sin rapport i desember 2018.

Dei siste åra har stortingsmeldingar og andre policy-dokument, både sektorspesifikke og sektorovergripande, adressert klimaendringane si betydning og behovet for klimatilpassing. Sjå elles IPCC24 og Miljøstatus25 for meir informasjon om klimaendringar og utslepp i Noreg.

16.2 Organisering av det nasjonale klimatilpassingsarbeidet

Alle har eit ansvar for å tilpasse seg klimaendringane, både enkeltindivid, næringsliv og myndigheiter. Klima- og miljødepartementet (KLD) skal leggje til rette for regjeringa sitt heilskaplege arbeid på området. Miljødirektoratet koordinerer det nasjonale klimatilpassingsarbeidet, på vegne av KLD. Direktoratet bistår departementet i oppfølging av stortingsmeldinga om klimatilpassing, medverkar til at regjeringa sitt arbeid på området blir følgt opp av forvaltninga og i samfunnet, og støttar departementet i det internasjonale klimatilpassingsarbeidet, under dette i klimaforhandlingane.

Miljødirektoratet driftar eit nasjonalt kommunenettverk, ei nettverksgruppe for direktorat og statlege selskap, forvaltar ei tilskotsordning for kommunar og støttar kompetansebyggjande prosjekt i fleire fylkesmannsembete. Miljødirektoratet stiller i sin styringsdialog forventningar til at fylkesmannen arbeider med klimatilpassing, og driftar og utviklar vidare nettstaden Klimatilpasning.no. I tillegg blir det kontinuerleg utarbeidd nye rapportar som gir ny kunnskap til det nasjonale klimatilpassingsarbeidet. Mellom anna vart ei utgreiing om moglege konsekvensar for Noreg av klimaendringar i andre land utarbeidd i 2017–2018.

Miljødirektoratet arrangerer jamleg seminar og konferansar knytt til klimatilpassingsarbeidet, i samarbeid med andre aktørar. Direktoratet jobbar for å integrere klimatilpassing i forskinga, mellom anna gjennom innspel til forskingsprogram og -satsingar og i dialog med forskingsmiljø gjennom nasjonale oppgåver. Miljødirektoratet sit i styret i Norsk klimaservicesenter (KSS) og gir oppdragsbrev og økonomisk støtte til senteret.

16.3 Oppfølging av strategien for klimatilpassing i Noreg

Arbeidet med klimatilpassing er ført vidare siste år, og ei rekkje tiltak er gjennomført. Norsk klimaservicesenter (KSS) har utarbeidd klimaframskrivingar for Noreg fram mot 2100 og fylkesvise klimaprofilar for alle fylke i landet.

Plan- og bygningslova er det overordna verktøyet for samfunnsplanlegging og arealforvaltning, og lova er sentral i kommunane sitt arbeid med tilpassing. For å styrkje kommunane sitt arbeid med klimatilpassing er det utarbeidd nye statlege planretningslinjer (SPR) for klima- og energiplanlegging og klimatilpassing i kommunane. Retningslinjene vert fastsett hausten 2018.

Forskrift om konsekvensutgreiingar vart oppdatert i 2017 og inkluderer vurderingar av sårbarheit overfor klimaendringar.

Klimaendringar er ein viktig del av årsaka til auka utfordringar med overvatn i byar og tettstader, og i 2015 vart utgreiinga Overvann i byer og tettsteder – som problem og ressurs (NOU 2015: 16) lagt fram. Klima- og miljødepartementet samarbeider med Kommunal- og moderniseringsdepartementet og Olje- og energidepartementet om oppfølging av Overvassutvalet si utgreiing. Aktuelle direktorat er òg involverte i arbeidet. Utvalet har foreslått ein pakke med verkemiddel som må sjåast i samanheng, mellom anna ei rekkje lov- og forskriftsendringar. Arbeidet har høg prioritet og blir gjennomført så raskt som mogleg i tråd med regelverk og rutinar for lovarbeid, m.a. om utgreiingar og høyringar.

Det er òg sett i gang eit arbeid med å oppdatere kunnskapsgrunnlaget om konsekvensar av klimaendringar i Noreg fram mot 2100. Utgreiinga stiller saman eksisterande kunnskap om korleis Noreg kan bli påverka av klimaendringane. I tillegg stiller utgreiinga saman korleis forvaltninga og andre aktørar jobbar med klimatilpassing, klimatilpassingskapasitet og status i tilpassingsarbeidet. Oppdateringa skjer i samråd med ekspertutvalet som skal vurdere klimarelaterte risikofaktorar og deira betydning for norsk økonomi.

16.4 Økonomisk støtte til lokalt arbeid med klimatilpassing

Tilskotsordninga for kommunar sitt utviklingsarbeid knytt til klimatilpassing vart ført vidare, med 6,4 mill. kroner i 2018. I perioden frå 2015 til 2018 vart i overkant av 21 mill. kroner fordelt på omlag 70 ulike prosjekt.26

I 2018 vart det i KLDs budsjett sett av 5 mill. kroner til Miljødirektoratets koordinerande arbeid med klimatilpassing. Midlane er nytta til kunnskapsutvikling og kapasitetsbygging på lokalt og regionalt nivå, og støtte til Norsk klimaservicesenter. Miljødirektoratet har òg nytta eigne midlar til klimatilpassingsarbeidet.

16.5 Informasjon, kapasitetsbygging og utdanning

Nettstaden www.Klimatilpasning.no skal medverke til spreie kunnskap om klimaendringar og klimatilpassing, spesielt for dei som rettleier, planlegg og tek avgjersler lokalt og regionalt. Direktorata medverkar med innhald på nettsida innanfor sine ansvarsområde. Det siste året er sidene om infrastruktur og samferdsel bygt ut med meir spesifikk rettleiing, m.a. innan veg, bane og sjøtransport. I tillegg er sidene for landbruk reviderte, og det er utarbeidd ei rekkje nye eksempel frå erfaringar med praktisk klimatilpassingsarbeid.

Kompetansebyggjande pilotprosjekt har vore viktig i utviklinga av klimatilpassingsarbeidet i Noreg dei siste åra. To pilotprosjekt der målet er å utvikle rettleiing til korleis ein kan ta omsyn til klimaendringar gjennom planlegging etter plan og bygningslova er i gang. Det eine prosjektet ser på natur- og miljøområdet, det andre på landbrukssektoren. Fleire fylkesmenn og direktorat er involverte i prosjekta.

Vær Smart, eit introduksjonskurs i klimatilpassing for kommunar, vart i 2017 og 2018 gjennomført i fem fylke.

16.6 Nettverk og samarbeid

I Klimatilpassingsnettverket I front, beståande av dei 11 største bykommunane i Noreg, skal kommunane dele kunnskap og erfaringar, medverke til kompetanseheving i eigen region, og vere med å utvikle klimatilpassingsarbeidet nasjonalt. Kommunesektoren sin organisasjon (KS) har òg eit pågåande kommunenettverk beståande av 21 kommunar for å styrkje lokalt arbeid med klimatilpassing, naturfarar og beredskap.

I Trøndelag er det etablert eit regionalt nettverk for klimatilpassing, med mål om å medverke til klimatilpassingsarbeidet i kommunane. Nettverket har medlemmar frå fleire sektorar og forvaltningsnivå – stat, kommune og fylkeskommune, og forsking og næringsliv, og er ein arena for dialog, kunnskaps- og erfaringsutveksling om klimaendringar og klimatilpassing.

Nettverket Naturfareforum, med representantar frå ei rekkje direktorat og etatar, og KS, skal styrkje samarbeidet mellom nasjonale, regionale og lokale aktørar for å redusere Noregs sårbarheit for uønskte naturhendingar.

Miljødirektoratet har etablert ei direktoratsgruppe om klimatilpassing, som består av 14 direktorat og statlege selskap. Gruppa deler informasjon om status på klimatilpassingsarbeidet på nasjonalt nivå og er ein arena for å utvikle vidare det nasjonale arbeidet med klimatilpassing.

16.7 Forsking

Forskingsrådet støttar ei rekkje forskingsprosjekt knytte til klimaendringar og tilpassing. KLIMAFORSK, eit tiårig program for klimaforsking (2014–2023), skal gi auka kunnskap om korleis samfunnet kan og bør tilpasse seg klimaendringar. I 2017 fekk åtte prosjekt til saman 68 mill. kroner gjennom KLIMAFORSK, til studiar av effektar av klimaendringar på natur og samfunn.

Forskingsrådet og deltakarar frå offentleg og privat sektor finansierer òg Klima 2050, eit senter for forskingsbasert innovasjon (SFI), som er leia av Sintef. Klima 2050 skal skaffe fram kunnskap om klimatilpassing av bygningar og infrastruktur. Som del av programmet blir det forska på avgjerdsprosessar og verkemiddel for klimatilpassing. Rapporten Klimatilpasning av bygninger og infrastruktur – samfunnsmessige barrierer og drivere gjennomgår sentrale faktorar som påverkar samfunnet si evne til klimatilpassing.27

16.8 Klimatilpassing i og på tvers av sektorar

Samfunnstryggleik og naturfare

Klimaendringar er ein av fleire drivarar som vil påverke samfunnstryggleiken i åra som kjem. Kommuneundersøkinga 2016 viste at meir enn 60 pst. av norske kommunar har hatt alvorlege naturhendingar dei siste fire åra, og at desse har fått konsekvensar for ei rekkje samfunnsområde. Transport, kraftforsyning og elektronisk kommunikasjon (ekom) er nokre av dei områda som er særleg utsette for naturhendingar, i tillegg til at hendingane i seg sjølve kan utgjere fare for liv og helse.

I DSBs nye strategi (2018–2020) er klimatilpassing eitt av fokusområda. DSB skal ta stilling til konsekvensane av klimaendringane i alle delar av verksemda og samarbeide med andre gjennom heile samfunnssikkerheitskjeda.

Finans Norge og DSB har inngått ei avtale om offentleg-privat samarbeid for betre oversikt over risiko og sårbarheit og førebygging av uønskte hendingar, inkludert effektiv ulykkes- og krisehandtering. Prosjektet Kunnskapsbanken skal betre innsamling og samanstilling av data om uønskte naturutløyste hendingar i Noreg.

DSB har no utvikla rettleiarar for heile samfunnssikkerheitskjeda og metode for ROS-analyse på alle nivå, nasjonalt, regionalt og lokalt. Alle rettleiarane vil til saman medverke til å gjere kommunane i stand til å ta vare på eit heilskapleg og systematisk samfunnssikkerheitsarbeid og gir kommunane gode verktøy for å ta vare på arbeidet med klimatilpassing, både innan førebygging og beredskap.

Konsekvensane av klimaendringane har stor betydning for NVEs ansvarsområde, NVE lanserte i 2015 sin andre klimatilpassingsstrategi, med tilhøyrande handlingsplanar. Gjennom deltaking i ulike FoU-prosjekt byggjer NVE kontinuerleg kompetanse på effekten av klimaendringar og klimatilpassing. Generelt er klimatilpassing godt integrert i NVEs forvaltning. For eksempel er effekten av klimaendringar på flaum inkludert i flaumsonekarta, og omsynet er godt integrert i arbeidet med forskrifter og retningslinjer, for eksempel for flaumberekningar og damsikkerheit. Spesielt sårbare dammar er identifiserte. Ei beskriving av korleis ta omsyn til klimaendringar er inkludert i retningslinja «Flaum og skredfare i arealplanar». Sikringstiltak mot flaum og skred er generelt gode klimatilpassingstiltak. NVE gjennomfører regionale samlingar for å byggje kompetanse i kommunane og hos konsulentar i det førebyggjande arbeidet mot flaum- og skredskadar. NVE har god oversikt over sårbarheit i kraftinfrastrukturen overfor klimaendringar og analyserer klimaendringar si betydning for energiforbruk og fornybar kraftproduksjon.

Kartverket forvaltar data av betydning for klimatilpassing. Etaten driftar eit nasjonalt observasjonssystem for havnivå og vasstand. Desse data er tilgjengelege på www.kartverket.no/sehavniva saman med bereknande returnivå for stormflo og framskrivingar av havnivå. Kartverket er i gang med å lage eit verktøy som visualiserer framtidig havnivå og stormflo i Noreg. Verktøyet kan brukast i risikovurderingar og planlegging. Kartverket er òg i gang med å utvikle ein digital høgde- og terrengmodell for heile landet som mellom anna skal gi betre datagrunnlag i arbeid med klimatilpassing.

Natur- og kulturmiljø, landbruk og økosystem

Miljøforvaltninga har eit sektorovergripande ansvar på klima- og miljøområdet, og skal medverke til å leggje til rette for utvikling av eit heilskapleg kunnskapsgrunnlag om miljøtilstand, tiltak og verkemiddel på tvers av sektorane, under dette knytt til klima, klimaendringar og klimatilpassing. Klima- og miljødepartementets kunnskapsstrategi (2017–2020)28 og departementets prioriterte forskingsbehov (2016–2021)29 er førande for arbeidet.

Kunnskapsgrunnlaget for klimatilpassing innan naturforvaltninga er styrkt. Miljødirektoratet fekk i 2017 samanstilt eit kunnskapsgrunnlag om naturbaserte løysingar for klimatilpassing.30 Miljødirektoratet har òg laga ei samanstilling av eksisterande tiltak og verkemiddel som handlar om naturbaserte løysingar for klimautfordringane. Direktoratet har nyleg sett i gang arbeidet med ein kunnskapsstatus om havet si rolle i klimasystemet. Klimaomsyn er òg inkludert i utviklinga av anna grunnleggjande kunnskapsgrunnlag for naturforvaltninga, slik som naturtypekartlegginga og i fagsystem for fastsetjing av god økologisk tilstand. Utvikling av kunnskapsgrunnlag for arbeid med grøn infrastruktur er òg starta opp. Klimarelevant overvaking utgjer i underkant av ein tredel av Miljødirektoratets overvakingsbudsjett. Direktoratet jobbar med å auke klimarelevansen i overvakingsprogramma. I 2018 starta nytt program for økosystemovervaking i kystvatn på Svalbard der klima er ein viktig del.

Klimaomsyn er elles integrert i ei rekkje oppgåver i miljøforvaltninga, og er mellom anna inkludert i forvaltningsplanar. Eksempel på dette er dei marine forvaltningsplanane og vassforvaltningsplanane, der klimaomsyn er integrert.

Plan for restaurering av våtmark i Noreg (2016–2020) er implementert. Eitt av delmåla er tilpassing til klimaendringar, særleg knytt til flaumdemping. Miljødirektoratet, Landbruksdirektoratet og NVE samarbeider om oppfølginga av dette.

Ny grunnforureiningsdatabase vart lansert i 2017, og inkluderer kartlag som viser aktsemdsområde for mellom anna flaumsoner, jord- og flaumskred og venta havnivåstigning. Dei nye kartlaga gir oversikt over kva lokalitetar i databasen som ligg i utsette soner, og gjer det mogleg å vurdere om ei konkret grunnforureiningssak ligg i eit utsett område. Ein ny og oppdatert rettleiar for å vurdere spreiing frå område med forureina grunn er under utarbeiding.

I 2018 begynte arbeidet med ein tverrsektoriell tiltaksplan for arbeidet mot skadelege framande organismar for perioden 2018–2023. Effekten av klimaendringar på potensiell etablering av skadelege framande organismar blir sentral i vurderingane knytte til tiltaksplanen.

For ytterlegare å styrkje integreringa av omsynet til klimaendringar i miljøforvaltninga, vedtok Miljødirektoratet i 2018 ein strategi og handlingsplan for arbeidet med klimatilpassing innan etaten sine ansvarsområde, for perioden 2018–2022.31

I 2015 gjennomførte Riksantikvaren, i samarbeid med Norsk institutt for kulturminneforsking, eit pilotprosjekt for utvikling av eit verktøy/ein arbeidsmåte til bruk for vurderingar av klimabelastningar og kulturminne i kommunar. Arbeidet blir ført vidare i nye prosjekt som skal utvikle verktøy for risikovurdering og tiltaksplanlegging for å sikre kulturminne og kulturmiljø i eit endra klima. I 2017 sette Riksantikvaren i gang eit miljøovervakingsprosjekt som skal kartleggje korleis klimaendringane påverkar mellomalderbygningane i Noreg og bygningar på verdsarvstadene Bryggen i Bergen og Røros. Sysselmannen overvakar erosjon på utsette kulturminne og har utvikla arkeologiske forskingsplanar for utvalte lokasjonar.

Klimatilpassing i landbrukssektoren omfattar areal- og ressursforvaltninga generelt, og tilpassingar innanfor dei enkelte driftsformene. Slike klimatilpassingar skjer på ulike nivå. Gardbrukarane sjølve tilpassar seg kontinuerleg, for eksempel ved val av klimatilpassa vekstar, dyr og reiskapar. Produsentane er igjen avhengige av relevant FoU, rettleiing og økonomiske insentiv. På nasjonalt nivå trengst politikkutforming som fremjar næringa si tilpassingsevne. Landbruksdirektoratet forvaltar fleire tilskotsordningar under jordbruksavtala som er relevante for klimatilpassing, mellom anna til drenering av areal og tilpassing av landbruksvegar, til utvikling og produksjon av klimatilpassa plantemateriale, og til bevaring av genetiske ressursar. Planteforedling og framavl av sjukdomsfritt plantemateriale tilpassa norsk klima, og tiltak for bevaring og berekraftig bruk av bevaringsverdige husdyrrasar, plante- og skogstregenetiske ressursar er sentrale aktivitetar for Graminor, Sagaplant, NMBU og NIBIO. Prosjektet Klimasmart landbruk skal informere om og utvikle verktøy til både utsleppsavgrensing og klimatilpassing på norske gardsbruk. Klima- og miljøprogrammet gir støtte til fleire prosjekt som fokuserer på klimatilpassing.

Endra klima kan forsterke problem med avrenning frå jordbruksareal, og med gjengroing og tap av verdiar i kulturlandskapet. Då trengst det auka innsats for å nå miljømåla på desse områda. Miljødirektoratet fekk i 2017 utarbeidd ei kartlegging av synergieffektane for fellessatsing på vass-, luftforureinings- og klimatiltak i jordbruket. Rapporten viser at det er stor grad av samanfall mellom vassmiljøtiltak og tiltak for klimatilpassing.32

Den statlege naturskadeordninga gir erstatning for skadar som direkte skuldast naturhendingar, som kan opptre oftare og/eller sterkare som følgje av klimaendringar. Erstatningsordningane ved avlingssvikt og svikt i honningproduksjon medverkar til å redusere økonomisk tap ved produksjonssvikt som skuldast klima. Landbruksdirektoratets overvaking av internasjonale marknader og importregulering er viktige element i norsk matvareberedskap i lys av moglege globale forsyningsflaskehalsar som følgje av klimaendringar.

Mattilsynet har ansvar for tryggleik i heile matkjeda frå jord/fjord til bord, og for trygt drikkevatn. I utvikling av regelverk, tilsyn med verksemder og i beredskapssamanheng er omsynet til klimaendringar og konsekvensar av desse ein stadig viktigare premiss. Endra klima vil endre sjukdomspanoramaet hos planter, dyr, fisk og menneske. Det gjeld ikkje minst vektorborne sjukdommar. Forslag til nytt gjødselregelverk, som er framlagt av Landbruksdirektoratet, Miljødirektoratet og Mattilsynet er eit eksempel på at regelverket m.a. blir tilpassa nye nedbørforhold.

Infrastruktur og samferdsel

Kraftig nedbør, svingingar i temperatur og auka fare for regnflaum, skred og stormflo gir utfordringar for transport og samferdsel. Nasjonal transportplan (2018–2029) gir føringar for integrering av klimatilpassingsomsyn i planlegging og prioritering innan samferdselssektoren. Klimatilpassing er òg ein integrert del av Samferdselsdepartementets strategi for samfunnssikkerheit i samferdselssektoren som vart lansert i 2015. Strategien blir følgt opp av underliggjande etatar.

Kystverket har interne rettleiarar om klimaendringar og klimatilpassing, med særleg fokus på planmedverknad. Det er etablert eit tettare samarbeid med Meteorologisk institutt (MET) for framskriving av miljølaster for å planleggje og dimensjonere installasjonar og navigasjonsvarsel.

Statens vegvesen vedtok januar 2017 sin «Strategi for samfunnssikkerhet i vegtransport», der klimatilpassing inngår. Strategien blir følgt opp med tiltak som er beskrivne i etatens handlingsprogram for 2018–2023. Ei heil rekkje av Statens vegvesen sine oppgåver støttar under klimatilpassing. Eksempel er skredsikring, skredvarsling og beredskapsplanar for naturfare. I tillegg jobbar Statens vegvesen med risiko- og sårbarheitsanalysar i plan- og driftsfasen, forbetring av vasshandtering, og dokumentasjon og berekning av kostnader for klimatilpassing. Det er sidan 2007 gjennomført ein god del endringar i regelverket, motivert av klimaendringar. Handbøker blir oppdaterte regelmessig og klimaomsyn tekne inn i prosessar og prosedyrar.

Jernbaneverket lanserte i 2016 ein handlingsplan for etaten sitt arbeid med samfunnssikkerheit, der eigne klimatilpassingsplanar inngjekk. I planlegging og drift tek Bane NOR vare på klimatilpassing ut frå gjeldande regelverk, og fagmyndigheiters og eigne risikovurderingar. Omsynet til klimatilpassing blir integrert arbeid med vedlikehald og bygging av ny infrastruktur gjennom fortløpande oppdatering av handbøker, retningslinjer og standardar.

Tilpassing til klimaendringar inngår i Avinors arbeid med sikkerheit og risikoførebygging. Selskapet har jobba systematisk med klimarisiko og klimatilpassing over lenger tid, og i 2014 vart ROS-analysar gjennomført for alle lufthamner der Avinor har ansvaret for drift og infrastruktur. Selskapet integrerer omsynet til klimaendringar i den daglege drifta og i byggeprosjekt gjennom styringssystemet og standardar. Avinor deltek i eit Klima 2050-prosjekt for å løyse auka utfordringar knytte til handtering av overvatn forureina med avisingskjemikaliar.

Som kompetansesenter skal Direktoratet for byggkvalitet (DiBK) fremje byggkvalitet på område som ikkje er regulerte, og fremje løysingar utover minimumskrava i byggteknisk forskrift. Rolla som kompetansesenter er under utvikling. Energi, miljø og tilgjenge har vore prioriterte område i 2018. Klimatilpassing og byggjeskikk er òg viktige område.

Funksjonsbaserte reglar i teknisk forskrift inneber at byggverk skal tole dei påkjenningane dei blir utsette for i si levetid, inkludert endra klima. Eksempel er krav knytte til plassering, fukt, inneklima, konstruksjonssikkerheit, materialval og val av produkt. Klimatilpassing vil bli vurdert i vidare utvikling av verkemidla der det er relevant.

Industri og næringsliv

I 2017 fekk Nærings- og fiskeridepartementet, i samarbeid med andre departement som forvaltar eigarskap i selskap, utarbeidd ein rapport om klimarelatert risiko for selskap med statleg eigardel.33 Resultata i rapporten blir nytta vidare som kunnskapsgrunnlag i eigardialogen med selskap med statleg eigardel.

Fiskeri- og havbruksforvaltninga må tilpasse seg nye naturgitte føresetnader. Både i program finansiert av Noregs forskingsråd og ved Havforskingsinstituttet blir det lagt ned ein omfattande forskingsinnsats for å skaffe fram auka kunnskap om havet si rolle i klimasystemet og klimaendringane sine konsekvensar for marine økosystem og ressursar.

Som følgje av klimaendringar og stadig større isfrie område er det store endringar i utbreiinga av bestandar og i dynamikken i havøkosystema. Derfor har både kompleksiteten i og arealet for ressurs- og miljøovervaking auka vesentleg dei siste åra.

Helse

Helsedirektoratet vil i si rådgiving til regionale og lokale helsemyndigheiter, i samråd med Folkehelseinstituttet, tilrå at klimatilpassing blir integrert i all fysisk planlegging og at klimascenario blir ajourførte og konsekvensutgreidde med omsyn til folkehelse, miljø og samfunn. Noreg deltek aktivt i Verdas helseorganisasjon (WHO) sitt arbeid med miljø og helse, mellom anna gjennom å implementere UNECEs Protokoll for vatn og helse, der klimaendringane si betydning for vass- og avløpssystem er inkludert.

Utanriks- og sikkerheitspolitikk

I Meld. St. 36 (2016–2017) Veivalg i norsk utenriks- og sikkerhetspolitikk er klimaendringane si betydning for norsk utanriks- og sikkerheitspolitikk adressert. Som ei oppfølging av meldinga har Utanriksdepartementet sett i gang arbeid for å auke bevisstheita om sikkerheitspolitisk risiko knytt til klimaendringar.

Arktisk råd har utarbeidd ei rekkje rapportar som summerer opp og vurderer ny kunnskap om klimaendringane i Arktis. Arktisk råd og WMO har bestemt å auke samarbeidet, særleg innanfor AMAP, for å styrkje arbeidet med utvikling av kunnskapsbasis som grunnlag for tilpassing og risikohandtering i nord.

Arktisk råd vedtok i 2017 Arctic Invasive Alien Species Strategy and Action Plan. Dette er ein strategi som er utarbeidd for å hindre introduksjon og spreiing av skadelege framande arter i Arktis.