Ansvarsfordeling og samordning av politikken overfor nasjonale minoritetar

Kommunal- og regionaldepartementet har ansvaret for å samordne politikken overfor nasjonale minoritetar i Noreg. Prinsippet om sektoransvar for departementa gjeld framleis på alle fagområda, som kultur, utdanning og helse.

Kultur- og kyrkjedepartementet føreslår ei løyving på 2,3 mill. kr i 2004 til bygging av Kventunet i Porsanger. Av budsjettmessige årsaker føreslår departementet at byggjestart for ny avdeling ved Glomdalsmuseet for dokumentasjon og formidling av historia til romanifolket, blir utsett til 2006. Dette vil ikkje få konsekvensar for omfanget og kvaliteten på prosjektet, sidan kostnadsramma vil bli justert i forhold til prisnivået i byggjeåret. Det blir også løyvt midlar til ein kvensk namnekonsulent (50 pst. stilling). Støtta til den kvenske avisa Ruijan Kaiku blir ført vidare på same nivå som i 2003, med kr 350 000.

Utdannings- og forskingsdepartementet har ei eiga tilskotsordning for finskundervisning i grunnopplæringa. Formålet med ordninga er å stimulere skoleeigarar til å gi elevar og lærlingar med kvensk-finsk bakgrunn opplæring i finsk som andrespråk. Det er sett av om lag 8,3 mill. kr til dette formålet i 2004.

Barne- og familiedepartementet gir tilskot til tospråkleg assistanse til barn med minoritetsspråkleg bakgrunn. Tilskotsordninga gjeld også barn som tilhøyrer nasjonale minoritetar. Frå hausten 2004 vil tilskotsordninga bli endra for at ho skal bli meir fleksibel og målretta (sjå budsjettproposisjonen frå Barne- og familiedepartementet for nærmare omtale).

Mål for programkategori 13.21 Nasjonale minoritetar

Regjeringa vil vidareføre den politikken som går ut på å sikre eit kulturelt mangfald i Noreg. Det må arbeidast for å skape eit samfunn der alle har like høve og dei same rettane og pliktene til å delta i samfunnet og til å bruke sine eigne ressursar. Rasisme og diskriminering må aktivt motarbeidast, samtidig som personar som tilhøyrer minoritetar, skal ha rett til å utforme sin eigen identitet.

1. Vidareutvikle ein heilskapleg politikk

Tilstandsvurdering

Når politikken blir utforma, har styresmaktene i dei siste åra gradvis begynt å ta omsyn til dei spesielle behova dei nasjonale minoritetane har, til det som særpregar dei enkelte gruppene, og til skilnader innanfor dei enkelte gruppene. Eit tverrdepartementalt samordningsutval for nasjonale minoritetar blei etablert i januar 1999. Utvalet blir leidd av Kommunal- og regionaldepartementet.

I samsvar med ønske frå Kommunalkomiteen, mellom anna i Budsjett-innst. S. nr. 5 (2002-2003), er departementet i samarbeid med samordningsutvalet for nasjonale minoritetar i ferd med å utvikle ein plan/ei oversikt over tiltaka overfor nasjonale minoritetar. Hovudpunkta i denne planen/oversikta følgjer av teksten under dei enkelte delmåla.

Den politikken Noreg fører overfor nasjonale minoritetar, har i sin heilskap vore granska av Europarådet, mellom anna basert på Kommunal- og regionaldepartementet si rapportering frå 2001. I den avsluttande resolusjonen frå Ministerrådet heiter det mellom anna:

• Noreg har lagt meir vekt på vern av dei nasjonale minoritetane, men det er punkt som kan forbetrast innanfor både lovgiving og praksis. Veikskapar i lovgiving og praksis er nyleg retta opp, mellom anna når det gjeld etnisk diskriminering og bruk av personnamn.

• Noreg har i dei siste åra betra politikken overfor kvenene. Det gjeld særleg innanfor utdanning, sjølv om det er visse problem, mellom anna lærarmangel. Stillinga til kvenene er derimot ikkje tilfredsstillande når det gjeld kringkasting og trykte medium. Det er behov for ei ytterlegare styrking av dei språklege rettane, til dømes når det gjeld stadnamn.

• Politikken overfor rom og romani er til ein viss grad tilfredsstillande, men gruppene blir på enkelte felt diskriminerte. Det blir også uttrykt uro over at det ikkje er teke omsyn til tradisjonane og kulturane til desse minoritetane på ein gjennomført måte i relevante normer og forvaltningspraksis. Dette har ført til visse hindringar for desse gruppene, til dømes når det gjeld lik rett til utdanning og full deltaking i arbeidslivet.

• Norske styresmakter bør vurdere å vidareutvikle samrådsstrukturane for representantar for nasjonale minoritetar - og å la strukturane omfatte også talmessig små minoritetar, som skogfinnane.

Strategiar og tiltak

Politikken overfor dei nasjonale minoritetane skal ha som siktemål å følgje opp eksisterande norsk lovgiving på området og dei internasjonale forpliktingane Noreg har. Fagdepartementa skal i sitt arbeid overfor nasjonale minoritetar følgje opp St.meld. nr. 15 (2000-2001) og vurdere merknadane frå Europarådet. Dette arbeidet blir koordinert av Kommunal- og regionaldepartementet. Elles er dialogen med gruppene eit viktig grunnlag for utviklinga av politikken.

2. Sikre ein aktiv dialog mellom dei nasjonale minoritetane og styresmaktene

Tilstandsvurdering

Dei nasjonale minoritetane har oppnådd å bli meir synlege i den offentlege debatten, og den kulturelle mobiliseringa i eigne rekkjer har auka. Støtte til organisasjonane har vore eit viktig verkemiddel i utviklinga av identitet og kultur. Det har også medverka til at organisasjonane er blitt styrkte i si rolle som samhandlingspartnarar i kontakten med styresmaktene. Det er etablert ein konstruktiv dialog mellom dei nasjonale minoritetane og styresmaktene, samtidig som begge partar har peikt på behovet for å vidareutvikle dialogen om politikken. Omsynet til ulike synspunkt i dei ulike gruppene, og også innanfor dei enkelte gruppene, er viktig i vidareutviklinga av dialogen.

Strategiar og tiltak

Regjeringa legg vekt på dialog mellom offentlege styresmakter og organisasjonane til dei nasjonale minoritetane når det gjeld utforming og prioritering av tiltak, og når det gjeld å utvikle ein heilskapleg politikk for nasjonale minoritetar. Tilskot til nasjonale minoritetar er med på å leggje forholda til rette for denne dialogen, jf. rapportering i samband med tilskotsordninga for nasjonale minoritetar, kap. 526, post 70.

I arbeidet med å betre dialogen blei det i 2003 oppretta eit kontaktforum mellom nasjonale minoritetar og styresmaktene. Departementet vil også vidareføre dei bilaterale møta med dei ulike gruppene og organisasjonane. Informasjonsarbeidet overfor gruppene vil bli prioritert, ettersom dette er etterspurt frå minoritetane sjølve.

3. Sikre at nasjonale minoritetar får høve til å delta på alle samfunnsområde på lik linje med andre, og motverke etnisk diskriminering og rasisme

Tilstandsvurdering

Rapportar frå organisasjonane til dei nasjonale minoritetane og frå Senter mot etnisk diskriminering viser at diskriminering blir opplevd som eit problem for personar som høyrer til dei nasjonale minoritetane. Det gjeld både i kontakt med det offentlege og på det private området, til dømes på bustadmarknaden og på serverings- og overnattingsstader. Fleire organisasjonar har peikt på at det er eit behov for alternativ til dei erstatningsordningane som finst i dag. I denne samanhengen er det også uttrykt eit sterkt ønske om at det blir oppretta eit fond spesielt med tanke på romanifolket og dei overgrepa delar av denne gruppa har vore utsette for. Kommunalkomiteen ber i Budsjett-innst. S. nr. 5 (2002-2003) regjeringa vurdere om dei gjeldande erstatningsordningane er dekkjande for det behovet samfunnet har for å rette opp moglege overgrep eller forsømingar som er gjorde. Komiteen ber vidare regjeringa greie ut om det er mogleg å innføre den svenske modellen for erstatning til tvangssteriliserte, og ber om at utgreiinga blir lagd fram for Stortinget så snart som mogleg. Ei gruppe under leiing av Kommunal- og regionaldepartementet leverte i september 2003 ein rapport om moglege erstatningsordningar for tvangssteriliserte romani. Representantar for romanifolket blei rådspurde i arbeidet. Rapporten vil bli sedd i samanheng med det arbeidet som blir gjort for å få ei samla vurdering av erstatningskrav frå ulike grupper.

Strategi og tiltak

Tiltak mot diskriminering og rasisme retta mot samar, nasjonale minoritetar og innvandringsgrupper blir av styresmaktene sedde i samanheng. Det er viktig å dokumentere diskriminering og rasisme og fjerne hindringar som gjer det vanskeleg for nasjonale minoritetar å delta på alle område i samfunnet.

Verksemda ved Senter mot etnisk diskriminering omfattar alle desse gruppene, og senteret legg vekt på kontakten med nasjonale minoritetar. For ytterlegare informasjon om senteret, sjå omtale under programkategori 13.20 Innvandring.

Tilskotsordninga under Kommunal- og regionaldepartementet kan mellom anna brukast til å dokumentere diskriminering, til holdningsskapande arbeid og til å formidle kunnskap om situasjonen til minoritetane, både forholda innanfor ein minoritet og forholdet til storsamfunnet generelt.

Med utgangspunkt i handlingsplanen mot rasisme vil Kommunal- og regionaldepartementet kome i dialog med minoritetsgruppene, Senter mot etnisk diskriminering og andre aktørar og vidareutvikle tiltak mot diskriminering. Erfaringane frå andre nordiske land skal brukast i strategien, spesielt vil dette bli gjort når det gjeld situasjonen til rom.

4. Ta vare på, vidareutvikle, dokumentere og formidle språk og kultur

Tilstandsvurdering

Med heimel i kommunelova § 3 nr. 3 vedtok regjeringa 6. juni 2003 å innføre tre likestilte namneformer for Porsanger kommune: Porsanger (norsk), Porsáŋgu (samisk) og Porsanki (kvensk/finsk). Vedtaket er gjort etter initiativ frå Porsanger kommune, og blir sett i kraft frå 1. januar 2004.

Synleggjering av kultur og historie medverkar også til at det blir spreidd kunnskap om situasjonen til minoritetane. Noverande jødiske institusjonar er det jødiske museet i Trondheim og Holocaustsenteret. Kvenkulturen blir formidla på Vadsø museum og ved Kventunet i Porsanger. Romanifolket sin kultur blir vist fram gjennom ei utstilling på Glomdalsmuseet på Elverum, medan dokumentasjon av skogfinsk kultur er å finne på Finnetunet, i samlingane på Gruetunet og på Glomdalsmuseet.

Strategiar og tiltak

Regjeringa ser på undervisning i finsk som eit viktig og sentralt tiltak. Undervisning i finsk er eit tilbod som blir gitt til elevar i grunnskolen og den vidaregåande skolen. I 2003 nytta 1048 elevar seg av tilbodet. Undervisnings- og forskingsdepartementet vil vurdere lærarsituasjonen, mellom anna på bakgrunn av merknaden frå Europarådet.

I oppfølginga av Europarådet sitt charter for minoritets- og regionsspråk har Europarådet bede Noreg avklare statusen for kvensk. Spørsmålet er om kvensk er å rekne som eit eige språk, eller om det framleis skal reknast som ein dialekt av finsk. For å få eit betre grunnlag for å ta ei avgjerd har Kultur- og kyrkjedepartementet i samarbeid med Kommunal- og regionaldepartementet finansiert ei utgreiing som tek for seg dette spørsmålet, og som også samanliknar kvensk med tornedalsfinsk/meän kieli. Departementa vil mellom anna på bakgrunn av rapporten om kvensk/finsk språk ta ei avgjerd om kvensk skal reknast som eit særskilt språk eller som ein finsk dialekt. Det vil i 2004 bli løyvt kr 500 000 til avisa Rujian Kaiku over budsjetta til Kommunal- og regionaldepartementet og Kultur- og kyrkjedepartementet.

Stortinget har bede Kultur- og kyrkjedepartementet og Kommunal- og regionaldepartementet om ei vurdering av korleis staten kan medverke til å sikre vern og vidareutvikling av den skogfinske kulturarven, jf. Innst. S. nr. 145 (2000-2001) og Innst. S. nr. 46 (2000-2001). Dette blir vurdert i samband med den landsomfattande museumsreforma, jf. St.meld. nr. 22 (1999-2000) Kjelder til kunnskap og oppleving. Det er ikkje klart korleis eit museum som sikrar den skogfinske kulturarven, skal vere organisert i forhold til denne prosessen.

I samband med det arbeidet Riksantikvaren gjer for å sikre dokumentasjon og vern av kulturminna til dei nasjonale minoritetane, vil det hausten 2003 bli halde dialogmøte med Riksantikvaren og dei ulike minoritetsgruppene.

5. Medverke til å utvide kunnskapsgrunnlaget for den politikken som blir ført overfor nasjonale minoritetar

Tilstandsvurdering

Det ligg per i dag ikkje føre noka samla offentleg utgreiing om dei nasjonale minoritetane som kunnskapsgrunnlag for utvikling av politikken overfor minoritetane. Dei tidlegare nemnde tilbakemeldingane frå Europarådet blir derfor viktige styringsinstrument. I Europarådet sine merknader til rammekonvensjonen og til språkcharteret, og i St.meld. nr. 15 (2000-2001), blir det peikt på behovet for meir systematisk forsking på fleire område, som minoritetsspråk, situasjonen til barn og unge og forholdet mellom menn og kvinner. Kommunal- og regionaldepartementet gav hausten 2003 kr 200 000 i støtte til prosjektet "Forprosjekt om romanikultur, språk og opprinnelse" i regi av Noregs forskingsråd.

Strategiar og tiltak

Kommunal- og regionaldepartementet ser samarbeidet med dei nasjonale minoritetane og med fagdepartementa som viktig i utviklinga av kunnskapsgrunnlaget. Desse tiltaka vil bli prioriterte i 2004:

• leggje inn temamøte om kunnskapsutvikling i Kontaktutvalet og i Samordningsutvalet, m.a. som oppfølging av møtet med den rådgivande komiteen for rammekonvensjonen under Europarådet hausten 2003

• vidareføre Noregs forskingsråd sitt prosjekt "Forprosjekt om romanikultur, språk og opprinnelse"

• følgje opp forskingsprosjektet om statusen for kvensk språk

• nordisk samarbeid

Ansvarsfordeling og samordning i norsk samepolitikk

Kommunal- og regionaldepartementet har ansvaret for samordninga av den statlege samepolitikken i Noreg. Likevel har kvart departement, i samsvar med prinsippet om sektoransvar, ei plikt til å følgje opp samepolitikken innanfor sine sektorar.

Samordningsutvalet for samiske spørsmål utgjer eit viktig nettverk i samband med samepolitiske spørsmål på administrativt nivå. Kommunal- og regionaldepartementet har leiaransvaret og er sekretariat for utvalet.

Departementet tek sikte på å utarbeide ein rettleiar for behandling av samiske saker hausten 2003. Med utgangspunkt i det ansvaret Kommunal- og regionaldepartementet har for samordninga av samiske saker, vil rettleiaren vere eit hjelpemiddel for medarbeidarar på ulike nivå i forvaltninga i arbeidet med å identifisere og behandle saker som har med samiske forhold å gjere.

Ei heilskapleg framstilling av samepolitikken til regjeringa og løyvingar til samiske formål frå departementa blir gitt i publikasjonen "Bevilgninger til samiske formål 2004". Kommunal- og regionaldepartementet har det konstitusjonelle ansvaret når det gjeld bruk av budsjettmidlar løyvde over kap. 540 Sametinget. Når det gjeld løyvingar til Sametinget frå budsjetta for dei andre departementa, er det vedkomande fagstatsråd som har det konstitusjonelle ansvaret.

Sametinget

Sametinget har stor fridom som folkevalt organ. Det er ikkje eit underliggjande organ i forhold til regjeringa, og regjeringa er derfor ikkje ansvarleg for den politiske verksemda i Sametinget eller dei politiske vedtaka Sametinget gjer. Sametinget er forplikta til å følgje vanlege reglar når det gjeld forvaltninga, til dømes forvaltningslova og det økonomireglementet som gjeld i staten, jf. omtale under kap. 540. Rapportering til dei ulike departementa om bruk av budsjettmidlar skjer i årsmeldinga frå Sametinget.

Sametinget er tillagt mynde gjennom samelova, reindriftslova og opplæringslova. Stortinget og regjeringa har likevel det overordna ansvaret for utviklinga av samepolitikken.

Overordna mål i samepolitikken

1. Gi Sametinget auka mynde på fleire område

Regjeringa ønskjer å gi Sametinget større politisk innverknad i saker som er av spesiell interesse for den samiske befolkninga. Det er viktig at departementa og Sametinget har ein god dialog og gode nok rutinar når mynde og oppgåver blir overførte til Sametinget, og at det er ei felles forståing mellom partane om vilkåra for overføringane. Regjeringa arbeider også for å sikre ein god maktbalanse mellom det offentlege og sivile samiske samfunnet.

Tilstandsvurdering

Sametinget har sidan det blei etablert i 1989 fått overført ansvaret for ei rad oppgåver av særleg verdi for samisk kultur. Sametinget har forvaltningsansvaret for val til Sametinget og for oppnemning av representantar til ulike offentlege organ. Sametinget utøver mynde og har innverknad gjennom deltaking og representasjon i ei rad utval, styre og råd.

Sametinget er gitt unntak frå § 4 i løyvingsreglementet om bruttobudsjettering og får heile si løyving frå Kommunal- og regionaldepartementet, Barne- og familiedepartementet, Kultur- og kyrkjedepartementet, Utdannings- og forskingsdepartementet og Miljøverndepartementet over 50-postar. Sametinget er på denne måten gitt eit sjølvstendig ansvar og står fritt med omsyn til ressursdisponeringa. Regjeringa føreslår at det i 2004 blir løyv om lag 211 mill. kr frå desse departementa.

På bakgrunn av ny organisasjonsstruktur i Sametinget er § 3-12 i samelova blitt endra med verknad frå 1. januar 2003. Lovendringa inneber ei ny organisering av arbeidet for samisk språk ved at lova slår fast at det er Sametinget, ikkje Samisk språkråd, som har ansvaret for å leggje til rette for vern og vidare utvikling av samisk språk i Noreg.

Strategiar og tiltak

Det er viktig å styrkje den rolla Sametinget har som premissleverandør overfor regjeringa og som ansvarleg organ for utviklinga av det samiske samfunnet. Regjeringa vil mellom anna auke Sametinget sin innverknad når det gjeld forvaltninga av land og vatn i Finnmark, jf. Ot.prp. nr. 53 (2002-2003) og omtale under delmål 5. Regjeringa tek også sikte på å fremme forslag om å endre § 2-6 i samelova for å følgje opp forslag frå Sametinget om å samle føringa av samemanntalet. Sametinget vil, i samarbeid med Sentralkontoret for folkeregistrering, stå for innføringa i det sentrale folkeregisteret og syte for at kommunane får eit oppdatert og endeleg valmanntal til sametingsvalet. Overføring av mynde og ansvar til Sametinget blir vurdert jamleg.

For å sikre at Sametinget får reell innverknad og høve til å vere med og ta avgjerder, er det viktig å involvere Sametinget på eit tidleg stadium i prosessen i samband med lovarbeid og liknande. Korleis dette skal skje, vil bli nærmare utdjupa i rettleiaren for behandling av samiske saker, jf. omtale under avsnittet "Ansvarsfordeling og samordning i norsk samepolitikk".

2. Styrkje samiske næringar

Tilstandsvurdering

Tradisjonelle samiske næringar, som reindrift, fiske, duodji osv., held ved like og dannar grunnlaget for samisk kultur. Eit av trekka ved tradisjonell samisk næringsverksemd er variasjonar i ulike slags kombinasjonar av næringar.

I samisk og lokal samanheng gir reindrifta store ringverknader både økonomisk, sysselsetjingsmessig og kulturelt. Næringa står i dag overfor store utfordringar når det gjeld rovdyr, beitegrunnlag, arealinngrep og verdiskaping.

Strategiar og tiltak

Fiske er ein del av det materielle grunnlaget for samisk kultur. Regjeringa meiner derfor at dei rike fiskeressursane utgjer eit stort potensial for auka verdiskaping og sysselsetjing også i samiske område. For å styrkje det lulesamiske samfunnet har regjeringa gitt to oppdrettskonsesjonar for laks og aure lokaliserte til Musken i Tysfjord, jf. omtale under delmål 4.

Regjeringa arbeider med å redusere den byrda næringslivet har når det gjeld innrapporteringsplikter. Dette vil ha ein positiv innverknad på samisk næringsliv, som i stor grad består av enkeltmannsføretak og små bedrifter. Det er behov for å utvikle tiltak som fører til auka verdiskaping og gir eit meir variert næringsliv i samiske område. Rentenedgangen i den siste tida har gitt lågare kapitalkostnader. Dette er spesielt viktig for samisk næringsliv, som tradisjonelt har hatt lite eigenkapital. Regjeringa vil stimulere kapitaltilgangen for næringslivet i Indre Finnmark, mellom anna ved å støtte opp om arbeidet til Indre Finnmark investeringsselskap.

Den regionalpolitikken regjeringa fører for å sikre busetnaden og verdiskapinga i alle delar av landet, vil kome samiske næringar til gode. For å styrkje det regionale nivået vil regjeringa gjere det lettare å utvikle fylkeskommunen som regional utviklingsaktør, jf. kap 551 Regional utvikling og nyskaping. Det er ønskjeleg at fylkeskommunane involverer Sametinget og samiske næringsorganisasjonar i det regionale partnarskapet som omfattar fylke med samisk busetnad. For ein nærmare gjennomgang av regionalpolitikken, sjå programkategori 13.50.

Ein nødvendig føresetnad for utvikling av samisk kultur og språk er at det finst næringar som er berekraftige og tilpassingsdyktige. Regjeringa vil sikre det samiske næringslivet gjennom den generelle næringspolitikken, slik at ein kan planleggje etter gode og nøytrale rammevilkår. Samtidig er det ein føresetnad at Sametinget sjølv finn ut korleis dei verkemidla tinget rår over, skal nyttast.

Regjeringa har gjennomgått verkemiddelapparatet for næringslivet for å oppnå best mogleg utnytting og samordning av verkemidla. Det vil bli lagt opp til ei spissing av dei selektive verkemidla overfor næringslivet mot innovasjon og nyskaping, jf. St.prp. nr. 51 (2002-2003). Dette vil få positive ringverknader også for næringslivet i samiske område.

Stabile rammevilkår for reindriftsnæringa er ein nødvendig føresetnad for å kunne skape tryggleik og gode vilkår for planlegging i næringa. Regjeringa har gått igjennom skatte- og avgiftsregimet for reindriftsnæringa med sikte på auka verdiskaping, og har innført eit skattefrådrag som er retta inn mot alle reindriftsutøvarar med inntekt frå reindrifta. Skatte- og avgiftslette, framfor subsidiar, vil vidare vere eit viktig bidrag til ein framtidig, heilskapleg reindriftspolitikk, der verdiskaping og lønnsemd står sentralt, jf. St.prp. nr. 63 (2002-2003).

3. Stimulere til aktiv bruk av samisk språk og synleggjering av samisk kultur

Tilstandsvurdering

Samisk og norsk er likeverdige språk, jf. samelova kap. 3. Innanfor forvaltningsområdet for samisk språk (kommunane Kåfjord, Kautokeino, Karasjok, Nesseby, Porsanger og Tana) er samisk og norsk likestilte språk. Tysfjord kommune har søkt om å bli innlemma i det samiske forvaltningsområdet. Sametinget behandla saka i 2002 og har gitt si tilslutning til at kommunen kan kome inn under forvaltningsområdet. Regjeringa vil følgje opp vedtaket i 2003/2004.

Frå 1. januar 2004 har Finnmark fylke tospråkleg (norsk og samisk) fylkesnamn, jf. Ot.prp. nr. 111 (2001-2002). Frå same tidspunkt har Porsanger kommune trespråkleg kommunenamn (norsk, samisk og kvensk/finsk).

Sametinget forvaltar tilskot til samisk tolketeneste og tospråkleg forvaltning. Tilskotet skal dekkje dei utgiftene kommunane og fylkeskommunane har som følgje av tospråklegheit. I 2002 og 2003 styrkte regjeringa dette tilskotet med til saman 15,2 mill. kr. I 2004 vil Sametinget bli tildelt 7 mill. kr over kap. 571, post 64 Skjønnstilskot til tospråklegheitsarbeid i kommunar og fylkeskommunar. Med denne auken vil Sametinget forvalte om lag 42 mill. kr til språktiltak, jf. omtale under kap. 540, post 50.

Det er viktig at samisk språk blir nytta i offentleg samanheng. Kommunal- og regionaldepartementet opna dei samiskspråklege internettsidene på ODIN 6. februar 2003 - på samefolkets dag. ODIN på samisk skal vere den fremste kanalen for samiskspråkleg informasjon frå regjeringa og departementa. Sjå www.dep.no/krd/samisk.

Europarådet har peikt på at Noreg har eit særleg ansvar også for dei mindre samiske dialektane, som lulesamisk og sørsamisk. Regjeringa vil følgje opp dette. For å styrkje vernet om desse språka er det mellom anna utvikla IT-basert fjernundervisning i samisk språk for sørsamiske elevar. Kommunal- og regionaldepartementet gav i 2003 eit tilskot på kr 200 000 til eit lulesamisk avistilbod, NordSalten avis, jf. kap. 541, post 72.

Eit svært viktig tiltak for å sikre samisk språk er at språket kan brukast i datasamanheng. Regjeringa bestemte derfor i juni 2003 at statlege etatar skal vurdere eigne behov for støtte for samisk språk. Etatane bør leggje til rette for samisk språk etter kvart som programvarer/plattformer blir oppgraderte. For å gjere det enklare for offentlege verksemder å ta i bruk samisk, etablerte Kommunal- og regionaldepartementet hausten 2003 ein kompetansebase og ein eigen nettstad for samisk språk og IT - SamIT (Kompetanse i samisk språk og IT). Norsk Teknologisenter driv kompetansebasen på oppdrag frå Kommunal- og regionaldepartementet.

Noreg har saman med Sverige og Finland støtta eit felles opplegg for datastandardisering av samisk språk. Ei arbeidsgruppe som er etablert under Nordisk embetsmannsorgan for samiske spørsmål, skal samordne desse problemstillingane på nordisk nivå.

Strategiar og tiltak

Fagdepartementa har ansvaret for å ta vare på samiske språk innanfor sine sektorar, i samarbeid med Sametinget. Kultur- og kyrkjedepartementet har eit generelt og overordna forvaltningsansvar for samiske språk gjennom forvaltninga av språkreglane i samelova. Kultur- og kyrkjedepartementet har også ansvaret for stadnamnlova og vil arbeide for å synleggjere samisk kultur og historie og samiske stadnamn.

Regjeringa ønskjer meir aktiv bruk av samisk, og vil leggje til rette for auka bruk av samisk i offentleg samanheng. Som døme på dette er samisk frå 2002 forhandlingsspråk ved reindriftsforhandlingane. Grunnleggjande statleg informasjon skal produserast også på samisk, og denne informasjonen skal vere allment tilgjengeleg. Regjeringa forventar at offentlege verksemder legg til rette for skriftleg kommunikasjon på samisk, at offentlege skjema ligg føre på samisk, og at samiske namn, stadnamn, adresser osv. blir registrerte korrekt. Dette har kvar enkelt etat ansvaret for.

Regjeringa vil i åra framover ha samisk språk og IT som eit av dei viktigaste satsingsfelta. Dette inneber mellom anna eit vidare samarbeid med Sametinget om oppfølginga av Sametingets eSápmi-plan og andre IT-spørsmål, vidare utvikling og drift av SamIT (kompetansebasen for samisk og IT), samarbeid på nordisk nivå og eventuell økonomisk støtte til prosjekt som kan medverke til at samisk språk blir eit levande språk også i IT-verda, jf. kap. 541, post 72.

4. Auke omfanget av samisk forsking og kunnskapsutvikling

Tilstandsvurdering

Forskinga skjer særleg ved Universitetet i Tromsø, Samisk høgskole og Nordisk samisk institutt. I dei seinare åra er den samiske forskinga blitt meir internasjonalt orientert. Også forskingsinstitusjonar i andre nordiske land utfører samisk forsking.

Kommunal- og regionaldepartementet har sidan 2001 løyvt midlar til Noregs forskingsråd sitt program for samisk forsking (2001-2005). Hovudmålet for programmet er å rekruttere forskarar og stimulere til forsking som kan gi ny forståing og nye perspektiv, medverke til å utvikle samisk som vitskapsspråk og stimulere til tverrfagleg og fleirinstitusjonelt samarbeid innanfor samisk forsking på nasjonalt, nordisk og internasjonalt nivå. Løyvinga frå Kommunal- og regionaldepartementet var i 2003 på 1,5 mill. kr. I prinsippet er Forskingsrådet også pliktig til å vurdere om samiske problemstillingar er relevante å forske på innanfor andre forskingsprogram.

Som ei følgje av sektorprinsippet har fleire departement og underliggjande etatar i gang FoU-arbeid om samiske forhold. Kommunal- og regionaldepartementet har løyvt midlar til Universitetet i Tromsø til ein levekårsstudie i Noreg. Studien er ein del av ei større levekårsundersøking blant urfolk i 11 arktiske regionar. Departementet har også gitt midlar til Nordlandsforsking for å få evaluert prosessar i samband med tildelinga av to oppdrettskonsesjonar for laks og aure lokaliserte til Musken i Tysfjord. Formålet med oppdrettskonsesjonane er å styrkje det lulesamiske samfunnet. Sametinget er tildelt midlar for å føre vidare prosjektet Samisk statistikk. Målsetjinga med prosjektet er å skaffe fram oppdatert og ny kunnskap om samiske forhold ved å leggje til rette for ei tenleg organisering av kvantitative data.

Forskingsprosjekta er finansierte over kap. 500, post 21 Spesielle forskings- og utgreiingsoppdrag og post 50 Forskingsprogram under Noregs forskingsråd i budsjettet for Kommunal- og regionaldepartementet.

Strategiar og tiltak

Samisk forsking skal få fram kunnskap og kompetanse som kan styrkje, ta vare på og utvikle det samiske samfunnet. Det er nødvendig at det heile tida skjer kvalitativt god og kritisk forsking med relevans for samiske samfunnsforhold, og at forskinga får fram eit kunnskapsgrunnlag for utvikling og utforming av den samepolitikken styresmaktene fører. Det er viktig å leggje til rette for etablering av ein samisk forskingsinfrastruktur og ei tenleg organisering av primær- og grunnlagsdata om samiske forhold, slik at data kan gjerast tilgjengelege både for generell samfunnsplanlegging og for forskingsformål.

Samisk forsking må bringe fram tradisjonell samisk forståing og terminologi om natur og økologi i samiske område, og kunnskap om bruksformer, sedvanar og andre kulturelle forhold. Slik kunnskap kan vere avgjerande føresetnader for å kunne ta vare på og utvikle språket, kulturen og næringstilpassingane. Forskinga bør også rettast inn mot ulike tema som gjeld forholdet mellom storsamfunnet og det samiske samfunnet, medverke til utvikling og bruk av det samiske språket, også i IT-samanheng, ta vare på kjønnsperspektivet og få fram kunnskap om situasjonen til samiske kvinner i samfunnet. For fleire tiltak som gjeld samisk forsking og utdanning, sjå St.meld. nr. 34 (2001-2002) frå Utdannings- og forskingsdepartementet.

I det nordiske samarbeidet om samiske saker vil regjeringa ta initiativ til å førebu drøftingar om eit nærmare nordisk samarbeid om samisk forsking.

5. Sikre naturgrunnlaget for samiske næringar og samisk kultur

Tilstandsvurdering

Striden om utbygginga av Alta-Kautokeino-vassdraget avdekte at staten hadde eit behov for å avklare forholdet til samisk kultur og til samane si rettsstilling i Noreg. Som eit resultat av dette blei Samerettsutvalet oppnemnt i 1980.

Mandatet til utvalet var å greie ut, vurdere og eventuelt føreslå endringar i alle forhold som kunne ha innverknad på den rettslege og politiske stillinga til samane. Dette omfatta både spørsmål om rettar knytte til naturressursane og spørsmål om ein eigen paragraf i Grunnlova og etablering av eit eige representativt organ for samane.

Den første delinnstillinga frå Samerettsutvalet i 1984 førte til at Stortinget vedtok samelova og oppretta Sametinget. Det blei også teke inn ein § 110a i Grunnlova, som slo fast at "Det paaligger Statens Myndigheter at lægge Forholdene til Rette for at den samiske Folkegruppe kan sikre og udvikle sit Sprog, sin Kultur og sit Samfundsliv." I 1997 la Samerettsutvalet fram si andre delinnstilling, som omhandla naturgrunnlaget for samisk kultur, med særleg vekt på tilhøva i Finnmark.

Samerettsutvalet blei oppnemnt på nytt i juni 2001 for å vurdere bruk og forvaltning av grunn og naturgode i samiske bruksområde utanfor Finnmark fylke.

Strategiar og tiltak

Med utgangspunkt i den andre delinnstillinga frå Samerettsutvalet la regjeringa i april 2003 fram sitt forslag til "Lov om rettsforhold og forvaltning av grunn og naturressurser i Finnmark" (Finnmarkslova), jf. Ot.prp. nr. 53 (2002-2003). Regjeringa har føreslått at det blir oppretta eit nytt og sjølvstendig organ (Finnmarkseigedommen) som får overført eigarråderetten over størsteparten av arealet i Finnmark fylke. Det blir også føreslått at eit styre skal leie Finnmarkseigedommen. Til dette styret skal Finnmark fylkesting og Sametinget oppnemne tre medlemmer kvar, medan staten skal oppnemne éin medlem som ikkje har stemmerett, og som i første rekkje skal vere eit bindeledd mellom Finnmarkseigedommen og sentrale styresmakter.

Sametinget får innverknad på arealforvaltninga ved at det får mynde til å gi retningslinjer for korleis ein skal vurdere verknaden for samisk kultur, reindrift, næringsutøving og samfunnsliv ved endra bruk av utmark. Alle offentlege styresmakter som behandlar saker om endra bruk av utmark i Finnmark, skal leggje desse retningslinjene til grunn.

I saker om endra bruk av utmark skal Finnmarkseigedommen vurdere kva verknader endringa vil få for samisk kultur, reindrift, næringsutøving og samfunnsliv. Ved vurderinga skal ein leggje retningslinjer trekte opp av Sametinget til grunn. I slike saker gjeld det også særskilde saksbehandlingsreglar som skal sikre at ein tek omsyn til dei samiske interessene. Lovforslaget er no til behandling i Stortinget.

For at det skal vere råd å sikre naturgrunnlaget for samisk kultur og samiske næringar på ein effektiv måte, er det viktig at det samiske perspektivet også kjem inn i dei generelle lovene som gjeld arealbruk.

I samband med forslaget til ny Finnmarkslov har regjeringa føreslått å endre den nogjeldande bergverkslova og innføre særskilde reglar for Finnmark for å sikre samiske interesser i samband med mineralaktivitet. Noreg har særskilde plikter overfor samane i mineralsaker etter ILO-konvensjon nr. 169 om urfolk og stammefolk i sjølvstendige statar, artikkel 15.

Bergverkslova byggjer i utgangspunktet på bergfridomsprinsippet om at alle har rett til å skjerpe (leite etter), mute (undersøkje nærmare) og få utmål på førekomstar av mutbare mineral på eigen grunn eller på grunn ått av andre, jf. bergverkslova § 2. Regjeringa sitt forslag til endringar inneber ei innskrenking av dette prinsippet ved at det blir gitt særskilde saksbehandlingsreglar for bergverkssaker i Finnmark. I tillegg til nye saksbehandlingsreglar blir det også føreslått at styresmaktene kan avslå søknader om mineralløyve på grunn av allmenne omsyn, og at samiske interesser skal bli tillagde vesentleg vekt i ei slik vurdering. Desse reglane vil bli ein del av den nye minerallova på eit seinare tidspunkt.

Ikkje-mutbare mineral er grunneigaren sin eigedom, og vil til kvar tid vere ått av grunneigaren. Etter forslaget til Finnmarkslov tyder dette at det i Finnmark er Finnmarkseigedommen som får rettane til eventuelle funn av ikkje-mutbare mineral på all grunn som Finnmarkseigedommen har eigedomsretten til.

Planlovutvalet leverte 13. mai 2003 si andre delutgreiing med forslag til revisjon av reglane i plan- og bygningslova. I denne utgreiinga er det mellom anna føreslått å ta inn "sikring av naturgrunnlaget for samisk kultur" i formålsparagrafen i lova. Det er også føreslått at Sametinget ved behandlinga av planar etter lova skal ha dei same rettane og pliktene som statlege organ. Forslaga frå Planlovutvalet er no ute på ei brei høyring.

6. Motverke negative holdningar, diskriminering og rasisme overfor samar

Tilstandsvurdering

Sjølv om fornorskingspolitikken i forhold til samane no er eit tilbakelagt stadium og målsetjinga er at norsk og samisk kultur skal vere likeverdige, er det ein del negative holdningar til samisk kultur som heng att frå fortida. Mange samar opplever framleis negative holdningar og intoleranse knytt til eigen identitet.

På oppdrag frå Sametinget, Statskonsult og Kommunal- og regionaldepartementet har Agenda gjennomført ei undersøking om holdningar til samiske spørsmål blant samar. Bakgrunnen for undersøkinga er at Statskonsult saman med Sametinget skal utarbeide ein langsiktig informasjonsstrategi for å auke registreringa i samemanntalet. Rapporten blei lagd fram i juli 2002. Ein konklusjon er at negative holdningar er til hinder for at samar registrerer seg i samemanntalet. Svært mange i undersøkinga opplyser at det å registrere seg i manntalet er nært knytt til utviklinga av ein samisk identitet og samisk tilhøyrsle. Fleire av dei som ikkje registrerer seg, oppgir fornorsking og ei kjensle av å vere mindreverdige som årsak. Undersøkinga dokumenterer at verknadene av fornorskingspolitikken framleis hindrar samar i å ta i bruk dei politiske rettane dei har.

Strategi og tiltak

Negative holdningar til det samiske kan dels kome av mangel på informasjon om samar og det samiske. Det er derfor ei stor utfordring å auke kunnskapen om samiske forhold, både i forvaltninga, i befolkninga generelt, og ikkje minst i utdanningssystemet.

Det har stor verdi at samiske barn og ungdommar blir sikra eit trygt identitetsgrunnlag, slik at den samiske kulturen og det samiske samfunnet kan utvikle seg vidare. Satsing på barn og ungdom vil vere eit prioritert område for regjeringa. Gjennom eit prosjekt med samiske vegvisarar vil regjeringa gi samisk ungdom i oppgåve å informere om samisk språk, kultur og samfunnsliv.

Kommunal- og regionaldepartementet vil i samarbeid med Sametinget i perioden 2003-2005 setje i verk ein holdnings- og informasjonskampanje om samar og samiske forhold.

Regjeringa ønskjer å kartleggje eksisterande kunnskap og forsking om årsaker til negative holdningar til samar og det samiske, og om korleis slike holdningar kan motverkast. I den grad det er behov for det, ønskjer regjeringa å setje i gang vidare FoU-verksemd på området, jf. handlingsplanen mot rasisme og diskriminering som blei lagd fram i juli 2002.

Kompetansesenteret for rettane til urfolk i Kautokeino blei etablert hausten 2002 og offisielt opna 1. september 2003. Sentrale oppgåver for senteret er dokumentasjon, kunnskapsformidling og informasjon om rettane til samar og andre urfolk, jf. kap. 542, post 1.

Regjeringa vil halde fram med å gi ut eit eige informasjonsbrev om samepolitikken.

7. Styrkje nordisk og internasjonalt samarbeid om og mellom urfolk

Tilstandsvurdering

Det blei i 2000 etablert eit fast samarbeid mellom ministrar som er ansvarlege for samiske saker, og sametingspresidentane i Finland, Sverige og Noreg for regelmessig orientering, drøfting og behandling av samiske spørsmål av felles interesse. Samarbeidet har uformell, men nær tilknyting til Nordisk Ministerråd. Førebuing og oppfølging av saker er det Nordisk embetsmannsorgan for samiske spørsmål som tek seg av. Dette organet har også representasjon frå sametinga. Ansvaret for innkalling og leiing av møta går på omgang mellom dei tre landa. Noreg har ansvaret for sekretariatsfunksjonen i 2003. Sekretariatsfunksjonen blei overteken frå Finland, som overtok han frå Sverige i 2002. Kommunal- og regionaldepartementet er ansvarleg departementet i Noreg.

Sametinga i Finland, Sverige og Noreg har oppretta eit felles samarbeidsorgan, Samisk parlamentarisk råd. Rådet er eit institusjonalisert samarbeid mellom sametinga i saker som gjeld samar i fleire statar eller samane som eitt folk. Rådet er eit sentralt organ i det nye nordiske samarbeidet om samiske spørsmål, og sametinga tek sikte på at rådet skal spele ei aktiv rolle i det internasjonale arbeidet, mellom anna i arbeidet med FN-fråsegna om rettane til urfolk, i arbeidet med urfolksspørsmål i Barentssamarbeidet og i arbeidet overfor Arktisk råd. Sekretariatsfunksjonen følgjer det sametinget som har presidentvervet.

Strategiar og tiltak

Regjeringa føreslår å overføre kr 300 000 til Sametinget for å styrkje Sametinget sitt arbeid med Samisk parlamentarisk råd, jf. omtale under post 70 Tilskot til samiske formål.

Med utgangspunkt i rapporten "Behov og grunnlag for en nordisk samekonvensjon", vedtok ministrane og sametingspresidentane i november 2001 å opprette ei ekspertgruppe for å utarbeide utkast til ein nordisk samekonvensjon. Ekspertgruppa begynte arbeidet sitt i januar 2003 og består av to medlemmer frå kvart av landa, den eine av dei utpeikt av dei respektive sametinga. Siktemålet er at gruppa skal utarbeide eit utkast til samekonvensjon. Samisk parlamentarisk råd vil vere eit viktig organ i det nye nordiske samarbeidet framover, og vil også ha verdi i ein internasjonal samanheng. Det er derfor viktig at rådet har gode samarbeidsvilkår og får høve til å utvikle seg.

Noreg deltek aktivt i forhandlingane om ei FN-fråsegn om rettane til urfolk. Sametinget er representert i den norske forhandlingsdelegasjonen. Regjeringa freistar å medverke til at forhandlingane kan bli sluttførte innan utgangen av Det internasjonale urfolkstiåret (2004). Målsetjinga er at fråsegna skal medverke til å styrkje rettane til urfolk rundt om i verda. Regjeringa vil også støtte opp om det arbeidet som blir gjort av det permanente forumet for urfolk i FN.

Regjeringa vil i samsvar med St.meld. nr. 33 (2001-2002) og St.meld. nr. 34 (2001-2002) framheve områda forsking, språk, næringssamarbeid og IT-løysingar som viktige nordiske og internasjonale samarbeidsområde.

Budsjettforslag frå andre departement

Utdannings- og forskingsdepartementet har ansvaret for løyvingane til samisk høgskole og til samiske vidaregåande skolar, midlar til å dekkje dei utgiftene kommunane har i samband med bruken av to språk i grunnskolen, og midlar til særskilde utviklingstiltak i det samiske utdanningsområdet. Departementet føreslår ei rad tiltak for å styrkje samisk utdanning og forsking, jf. St.meld. nr. 34 (2001-2002). I samsvar med Stortinget si behandling av Innst. S. nr. 12 (2002-2003) vil Utdannings- og forskingsdepartementet følgje opp tiltak i meldinga i statsbudsjettet for 2004.

Helsedepartementet har i 2003 sett av 10,7 mill. kr til forsøks- og utviklingsarbeid med utgangspunkt i NOU 1995:6 "Plan for helse- og sosialtjenester til den samiske befolkning i Norge" og handlingsplanen "Mangfold og likeverd". Av desse midlane er 5,1 mill. kr overført til Sametinget. Dette beløpet går i hovudsak til forvaltning av prosjektmidlar og til finansiering av to saksbehandlarstillingar i Sametinget. Resten av midlane blir forvalta av Sosial- og helsedirektoratet, som også har ansvaret for å setje i verk tiltaka i planen. Departementet legg opp til ei vidareføring av gjennomføringa av handlingsplanen "Mangfold og likeverd" i 2004.

Barne- og familiedepartementet vil tildele midlar til Sametinget som Sametinget kan bruke til tilskot til samiske barnehagar og til informasjons-, rettleiings- og utviklingsarbeid. Særskilt tilskot til samiske barnehagar blei overført til Sametinget frå 1.1.2001. Regjeringa føreslår for 2004 å auke kap. 856, post 50 med 2 mill. kr til 10,7 mill. kr.

Over budsjettet til Kultur- og kyrkjedepartementeter løyvinga til samiske kulturtiltak samla på éin post, og midlane blir overførte til Sametinget. Budsjettforslaget er på 31,7 mill. kr. Til vidare prosjektering av nytt austsamisk museum i Neiden (samisk tusenårsstad) er det føreslått 1,3 mill. kr. Prosjektet har ei kostnadsramme på 30 mill. kr, og museet skal etter planen stå ferdig i 2006. Løyvinga som går til Den norske kyrkja, skal også brukast til samisk kyrkjeliv. Driftsløyvinga som blir tildelt Kyrkjerådet, skal mellom anna finansiere verksemda til Samisk kyrkjeråd. Gjennom løyvinga til prestetenesta i kyrkja skal også det samiske folket sikrast kyrkjelege tenester. Det blir også ytt tilskot til Det Norske Bibelselskap for omsetjing av Det gamle testamentet til nordsamisk. Støtta til samiske aviser er for 2004 auka til 11,6 mill. kr.

Miljøverndepartementet vidarefører ordninga med tilskot til Sametinget sitt arbeid med samisk kulturminnevern, kap. 1429, post 50 Tilskot til samisk kulturminnevernarbeid. Midlane skal i hovudsak nyttast til vedlikehalds- og restaureringsarbeid. Det blir føreslått å setje av 2 mill. kr til formålet i 2004. Den treårige prøveordninga der Sametinget får mynde etter kulturminnelova, blir evaluert i 2003.

Under Landbruksdepartementet sitt ansvarsområde har reindriftsavtalen 2003-2004 ei ordinær ramme på 95 mill. kr, eksklusive midlar til tiltak mot radioaktivitet og verdien av skattefrådrag i reindrifta. Dette svarer til ein reduksjon på 5,9 mill. kr i forhold til noverande avtale. Frå reindriftsavtalen og jordbruksavtalen blir det overført totalt 4 mill. kr til samiske utviklingsfond. Over budsjettet til reindriftsforvaltninga er det sett av 35,7 mill. kr til driftsutgifter i forvaltninga. Reindriftsforvaltninga er tildelt ansvaret for koordinering og tilrettelegging for etablering av eit ressurssenter for reindrift. Det er sett av 2 mill. kr til etablering og drift av senteret i 2004.Vidare føreslår departementet ei løyving på 3,2 mill. kr til vedlikehald av konvensjonsgjerda og ei løyving på kr 659 000 til drift av fjellstovene i 2004. Det blir også føreslått å setje av 13,2 mill. kr til omstillingstiltak i Indre Finnmark. Dette svarer til ein auke på om lag 11 mill. kr. For å leggje til rette for ei frivillig avvikling og ein reduksjon i talet på rein i Vest-Finnmark reinbeiteområde blir dei eksisterande verkemidla gjennom reindriftsavtalen supplerte ved at det blir etablert ei bonusordning i samband med slakting av rein.

Utanriksdepartementet gir over kap. 116, post 70 Tilskot til internasjonale organisasjonar mellom anna støtte til "Urfolks deltakelse i Arktisk råd mv.". Løyvinga kan brukast til å dekkje deltaking for Samerådet og utanlandske urfolksorganisasjonar i samband med møta i Arktisk råd. Løyvinga har i perioden 2001-2003 vore på kr 400 000 per år. Det blir føreslått å halde dette nivået ved lag også for 2004. Over kap. 163, post 71 Humanitær bistand og menneskerettar tildelte departementet i 2002 og 2003 høvesvis kr 988 000 og 1,2 mill. kr til Kompetansesenteret for rettane til urfolk. Løyvinga på 1,2 mill. kr blir føreslått halden ved lag i 2004.

Justisdepartementet vil i 2004 vidareføre løyvinga til Rettshjelpskontoret for Indre Finnmark over kap. 470, post 72 Tilskot til spesielle rettshjelptiltak. Tilskotet for 2003 er på ca. 1,2 mill. kr. Departementet vil på same måten som i dei tidlegare åra setje av særskilde midlar til politidistrikt som har kommunar i forvaltningsområdet for samisk språk. Midlane skal dekkje utgifter til det generelle meirarbeidet som bruk av to språk fører med seg for politiet, og utgifter til tiltak for å byggje opp kompetansen. Forskingsprosjektet "Samiske sedvaner og rettsoppfatninger" blei starta i 1997. Prosjektet er delt i to fasar. Resultatet av fase I av prosjektet, som er geografisk avgrensa til Finnmark fylke, er publisert som NOU 2001:34. Samerettsutvalet leier fase II av forskingsprosjektet "Samiske sedvaner og rettsoppfatninger" i området sør for Finnmark.

Nærings- og handelsdepartementet tek sikte på ei vidareføring av satsinga på samisk IT/ eSápmi, som går inn under kap. 914 Spesielle IT-tiltak, post 22 Samordning av IT-politikken. Departementet løyvde kr 240 000 til dette formålet i 2003.

Norgga sámepolitihka ovddasvástádusjuohkin ja oktiiordnen

Lea Gielda- ja guovludepartemeantta ovddasvástádus oktiiordnet Norgga stáhta sámepolitihka. Departemeanttaid suorgeovddasvástádusprinsihppa gusto buot fágasurggiide, ja departemeanttain lea ovddasvástádus sámepolitihka čuovvolit ieŽaset surggiid siskkobealde.

Sámi gaŽaldagaid oktiiordnenlávdegoddi lea sámepolitihkalaš gaŽaldagaid dehálaš fierpmádat hálddahusdásis. Gielda-ja guovludepartemeanttas lea jođihanovddasvástádus ja doaibmá lávdegotti čállingoddin.

Departemeanta áigu 2003 čavčča ráhkadahttit ofelačča sámi áššiid meannudeami várás. Dan geaŽil go Gielda- ja guovludepartemeanttas lea sámi áššiin oktiiordnenovddasvástádus, de galgá dát láidesteaddji leat mielbargiide juohke dásis veahkkin dovdát ja meannudit áššiid mat gusket sámi dilálašvuođaide.

Ráđđehusa sámepolitihkka ja juolludusat departemeanttain sámi ulbmiliidda čilgejuvvojit ollásit prentosis "Juolludeamit sámi ulbmiliida 2004:s". Gielda- ja guovludepartemeanttas lea vuođđolágalaš ovddasvástádus dain bušeahttaruđain mat juolluduvvojit kapihttalis 540 Sámediggi. Juolludusaid hárrái Sámediggái eará departemeanttain lea juohke departemeantta fágastáhtaráđis vuođđolágalaš ovddasvástádus.

Sámediggi

Sámedikkis lea stuorra friddjavuohta álbmotválljen orgánan. Dat ii leat Ráđđehusa vuollásaš orgána, ja danne ii leat Ráđđehusas ovddasvástádus mo Sámediggi doaibmá politihkalaččat ja makkár politihkalaš mearrádusaid dat dahká. Sámedikkis lea geatnegasvuohta čuovvut dábálaš njuolggadusaid mat gusket hálddahussii, ovdamearkan hálddahuslága ja stáhta ekonomiijanjuolggadusaid, vrd. kap. 540. Bušeahttaruđaid geavaheami čilgen iešguđet departemeanttaide čuoŽŽu Sámedikki jahkedieđáhusas.

Sámediggái lea fápmuduvvon váldi sámelága, boazodoallolága ja oahpahuslága vuođul. Stuorradikkis ja Ráđđehusas lea dattege bajimuš ovddasvástádus ovddidit sámepolitihka.

Sámepolitihka bajimuš juksanulbmil

1. Addit Sámediggái eambbo válddi eanet surggiin

Ráđđehus háliida addit Sámediggái eanet politihkalaš váikkuhanfámu áššiin main sámi álbmot erenoamáŽit berošta.. Lea dehálaš ahte departemeanta ja Sámediggi bures gulahallet ja ahte leat doarvái buorit rutiinnat go váldi ja doaimmat sirdojuvvojit Sámediggái, ja ahte guktot bealit áddejit sirdineavttuid ovtta láhkai. Ráđđehus bargá nu ahte geahččala sihkkarastit váldedássádaga gaskal sámi almmolaš ja sámi siviila servodaga.

Dili árvvoštallan

Sámediggái lea dan ásaheami rájes 1989:s addojuvvon ovddasvástádus áššiin mat leat erenoamáš mávssolaččat sámi kultuvrii. Sámedikkis lea ovddasvástádus hálddašit sámediggeválgga ja nammadit sierranas almmolaš orgánaide lahtuid. Sámedikkis lea váldi ja váikkuhanfápmu go dan ovddasteaddjit oassálastet máŋgga lávdegottis, stivrras ja ráđis.

Sámediggi beassá spiehkasit bruttobušeahttabidjama ruhtajuolludannjuolggadusaid §:s 4 ja oaŽŽu olles ieŽas ruhtajuolludeami Gielda- ja guovludepartemeantta, Mánáid- ja bearašdepartemeantta, Kultur- ja girkodepartemeantta, Oahpahus- ja dutkandepartemeantta ja Birasgáhttendepartemeantta 50-poasttaid bokte. Sámediggái addojuvvo dáinna lágiin vásedin iešheanalis ovddasvástádus ja luđolašvuohta resursahálddašeami dáfus. Ráđđehus evttoha ahte 2004:s juolluduvvo sullii 211 milj. ru departmeanttaid bokte.

Sámedikki ođđa organisašuvdnavuogádaga geaŽil rievdaduvvojedje sámelága § 3-12 ja biddjojedje fápmui ođđajagemánu 1. b. 2003. Láhkarievdadus mielddisbuktá ahte sámi giellabargu ferte organiserejuvvot ođđasit go lágas daddjo ahte Sámedikkis, ii ge sámi giellaráđis, lea ovddasvástádus gozihit sámegiela suodjaleami ja ovddideami Norggas.

Strategiijat ja doaibmabijut

Lea dehálaš nannet Sámedikki eaktudeaddji rolla Ráđđehusa guovdu ja sámi servodaga ovddideami ovddasvástideaddji orgánan. Ráđđehus áigu ee. addit Sámediggái eambbo váikkuhanfámu Finnmárkku eatnamiid ja čáziid hálddašeamis, vrd. Ot.prp. nr. 53 (2002-2003) ja čilgema 5. oasseulbmila vuolde. Ráđđehus maid áigu evttohit ahte sámelága § 2-6 nuppástuhttojit ja dainna lágiin čuovvolit Sámedikki evttohusa čohkket sámi jienastuslogu hálddašeami. Sámediggi háliida, ovttas Álbmotregistrerema guovddáškantuvrrain, čađahit čáliheami guovddáš álbmotregistarii ja gozihit ahte gielddat oŽŽot ođastuvvon ja gárvvistuvvon jienastuslogu sámediggeválgii. Ráđđehus árvvoštallá oktilaččat sirdit válddi ja ovddasvástádusa Sámediggái.

Vai Sámediggái galgá sihkkarastojuvvot duohta váikkuhan- ja mearridanvejolašvuohta, de lea dehálaš árra muttus jo bovdet Sámedikki ee. láhkabargoprosessii. Mo dát galgá čađahuvvot, čilgejuvvo lagabut sámi áššiid meannudeami láidesteaddjis, vrd. dainna mii čuoŽŽu bajilčállaga vuolde "Norgga sámepolitihka ovddasvástádusjuohkin ja oktiiordnen."

2. Nannet sámi ealáhusaid

Dili árvvoštallan

Árbevirolaš sámi ealáhusat nugo boazodoallu, guolásteapmi, duodji jna. bisuhit sámi kultuvrra ja leat dan vuođđun. Sámi árbevirolaš ealáhusaid okta dovdomearka lea máŋggabealat lotnolasealáhusaid heiveheamit.

Sámi ja báikkálaš oktavuođas dat váikkuha viidát sihke ekonomalaččat, bargosajiid dáfus ja kultuvrralaččat. Ealáhusas leat stuorra hástalusat boraspiriid, guohtuneatnamiid dili, eatnamiid gárŽŽideami ja árvobuvttadeami dáfus.

Strategiijat ja doaibmabijut

Guolásteapmi lea sámi kultuvrra vuođu dehálaš oassi. Ráđđehus oaivvilda ge ahte guolleriggodagat sáhttet dagahit eanet árvobuvttadeami ja addit eambbo bargosajiid maiddái sámi guovlluin. Nannen dihtii julevsámi servodaga lea Ráđđehus addán guokte luossa- ja dápmotbiebmankonsešuvnna Moskui Divttasvutnii, vrd. máinnašumiin 4. oasseulbmila vuolde.

Ráđđehus háliida geahpedit dan noađi maid sisadieđihangeatnegasvuohta dagaha ealáhussii. Dát dagašii buori sámi ealáhusaide, mat viehka muddui leat ovttaolbmofitnodagat ja smávva fitnodagat. Lea dárbu ovddidit doaibmabijuid mat dagahit stuorát árvobuvttadeami ja máŋggabealat ealáhuseallima sámi guovlluin. Maŋimuš áiggi reantonjiedjan geahpeda kapitálagoluid. Dát lea erenoamáš dehálaš sámi ealáhusaide, main dábálaččat lea unnán ieškapitála. Ráđđehus áigu váikkuhit ahte Sis-Finnmárkku ealáhuseallimii lassána kapitála, ee. Sis-Finnmárkku investerenselskáhpi doarjumiin.

Ráđđehusa regionálapolitihkka váfistan dihtii ássama ja árvobuvttadeami juohke sajis riikkas boahtá maid sámi ealáhusaide buorrin. Ráđđehus áigu dahkat álkibun viiddidit fylkkagieldda regionála ovddideaddjin vai regionála dássi nanosmuvvá, vrd. kap. 551 Guovlulaš ovddideapmi ja hutkan. Lea sávahahtti ahte fylkkagielda mieldásahttá Sámedikki ja sámi ealáhusorganisašuvnnaid regionála searvevuhtii dain fylkkain main sámit ásset. Guovlulaš politihkka gieđahallojuvvo dárkileappot prográmmakategoriijas 13.50.

Ceavzilis ja heivehannávccalaš ealáhusat leat sámi kultuvrra ja giela ovdáneami dárbbašlaš eaktun. Ráđđehus áigu oppalaš ealáhuspolitihkainis sihkkarastit ahte sámi ealáhusat oŽŽot buriid ja neutrála rámmaeavttuid maid vuođul buorebut sáhttet plánet. Seammás lea eaktun ahte Sámediggi gávnnaha mo áigu geavahit ieŽas váikkuhangaskaomiid.

Ráđđehus lea guorahallan váikkuhangaskaomiid vuogádaga vai buorebut lea vejolaš daid ávkin atnit ja oktiiordnet. Váikkuhangaskaomiid ealáhusaid várás galgá beaktileabbon dahkat vai šattašii ođasmahttin ja hutkan, vrd. St.prp. nr. 51 (2002-2003). Dát dagahivččii positiiva lasseváikkuhusaid ealáhusaide sámi guovlluin ge.

Bistevaš rámmaeavttut leat dárbbašlaš eaktun go áigu ovddidit oadjebas ja einnostuhtti diliid boazoealáhussii. Ráđđehus lea guorahallan boazoealáhusa vearro- ja divatnjuolggadusaid vai árvobuvttadeami sáhtášii lassánahttit, ja lea ásahan gessosa buot boazoeaiggádiidda geain lea sisaboahtu boazodoalus. Vearus -ja divadiin beassan subsidiaid addima sadjái veahkeha boahtteáiggi ja ollislaš boazodoallopolitihkkii mas árvobuvttadeapmi ja gánnáheapmi lea guovddáŽis, vrd. St.prp nr. 63 (2002-2003).

3. Arvvosmahttit olbmuid eambbo geavahit sámegiela ja čalmmustahttit sámi kultuvrra

Dili árvvoštallan

Sámegiella ja dárogiella leat ovttaárvosaš gielat, vrd. sámelága kap. 3. Sámegiela hálddášanguovllus (Gáivuona, Guovdageainnu, Kárášjoga, Unjárgga, Porsáŋggu ja Deanu gielddain) sámegiella ja dárogiela leat dásseárvosaš gielat. Divttasvuona suohkan lea ohcan beassat sámi hálddašanguvllu suohkanin. Sámediggi meannudii ášši 2002:s ja lea evttohan ahte Divttasvuona suohkan galgá šaddat sámegiela hálddašanguovllu suohkanin. Ráđđehus čuovvola ášši 2003/2004.

Ođđajagemánu 1. b. rájes 2004 lea Finnmárkku fylkkas guovttegielat (dárogiel ja sámegiel) fylkkanamma, vrd. Ot.prp. nr. 111 (2001-2002). Seamma áigemeari rájes lea Porsáŋggu gielddas golmmagielat namma (dárogiel, sámegiel ja kvena-/suomagiel).

Sámediggi hálddaša doarjjajuolludeami sámi dulkonbálvalussii ja guovttegielalaš hálddahussii. Doarjagat galget buhtadit daid goluid mat gielddain ja fylkkagielddain leat, guovttegielatvuođa geaŽil. 2002 ja 2003 lasihii Ráđđehus dán goarjaga 15,2 milj. ruvnnuin. 2004 oaŽŽu Sámediggi 7 milj. ru kap. 571, posattas 64 Árvvoštallandoarjja guovttegielalašvuođa bargguide gielddain ja fylkkagielddain. Dáinna lasihemiin beassá Sámediggi hálddašit 42 milj. ru gielladoaibmabijuide, vrd. máinnašemiin kap. 540, poasttas 50.

Lea dehálaš ahte sámegiella geavahuvvo almmolaš oktavuođain. Gielda- ja guovludepartemeanta rabai sámegielat interneahttasiidduid ODIN:s guovvamánu 6. b. 2003 - sámi álbmotbeaivvi. Sámegielat ODIN galgá leat deháleamos diehtojuohkinkanála mas juohká dieđuid Ráđđehusas ja departemeanttain sámegillii. Geahča www.dep.no/krd/samisk.

Eurohpáráđđi lea čujuhan ahte Norggas lea ovddasvástádus fuolahit sámegiela unnimus suopmaniid, dego julev- ja lullisámegiela. Ráđđehus áigu dán čuovvolit. Dáid gielaid nannen dihtii lea ee. ráhkaduvvon IT-heivehuvvon lullisámegiel gáiddusoahpahus lullisámi oahppiide. Gielda- ja guovludepartemeanta juolludii 2003 200 000 ruvdnosaš doarjaga julevsámi aviisafálaldahkii, NordSalten aviisii, vrd. kap. 541 poasta 72.

Lea hui dehálaš doaibmabidju fuolahit ahte sámegiela sáhttá geavahit dáhtaoktavuođas go áigu ceavzzihit sámegiela. Danne mearridii Ráđđehus geassemánus 2003 ahte stáhta etáhtat galget árvvoštallat ieŽaset sámegiel doarjjadárbbuid. Etáhtat berrejit dahket sámegiela geavaheami vejolaŽŽan dađistaga go prográmmagálvvut/dihtorvuogádagat ođastuvvojit. Vai almmolaš ásahusaide šattašii álkit geavahišgoahtit sámegiela, lea Gielda- ja guovludepartemeanta 2003 čavčča ásahan gelbbolašvuođabása ja sámegiela ja IT neahttasaji - SamIT (Sámegiela ja IT gelbbolašvuohta). Norsk Teknologisenter jođiha gelbbolašvuođabása Gielda- ja guovludepartemeantta ovddas.

Norga lea ovttas Ruoŧain ja Suomain dorjon oktasaš sámegiela dáhtastandariserenvuogádaga. Bargojoavku mii lea nammduvvon SámegaŽaldagaid davviriikkaid ámmátolbmoorgána vuollásaŽŽan, galgá čuolbmačilgehusaid oktiiordnet davviriikkalaš dásis.

Strategiijat ja doaibmabijut

Ovddasvástádus gozihit sámegiela dili iešguđetlágan surggiin lea fágadepartemeanttain ovttas Sámedikkiin. Kultur- ja girkodepartemeanttas lea oppalaš ja bajimuš ovddasvástádus hálddašit sámegiela go dat hálddaša sámi giellalága giellanjuolggadusaid. Kultur- ja girkodepartemeanttas lea maiddái ovddasvástádus báikenammalágas, ja áigu bargat dan ovdii ahte sámi kultuvra ja historjá ja sámi báikenamat bohtet oidnosii.

Ráđđehus háliida eambbo aktiivva sámegiela geavaheami, ja áigu láhčit dilálašvuođaid nu ahte sámegiella eambbo geavahuvvo almmolaččat. Ovdamearkka dihtii lea sámegiela 2002 geavahišgoahtán boazodoallošiehtadallamiid šiehtadallangiellan. Stáhtalaš vuođđodieđuid juohkin galgá leat sámegillii ge, ja dat galgá leat buohkaid olámuttus. Ráđđehus vuordá ahte almmolaš ásahusat ovddidit gulahallanvejolašvuođaid sámegillii, almmolaš skovit galget leat sámegillii, ja sámi namaid, báikenamaid, čujuhusaid jna. galgá sáhttit registreret riekta. Dát lea juohke etáhta ovddasvástádus.

Danin šaddá ain boahttevaš jagiid sámegiella ja IT leat okta Ráđđehusa deháleamos áŋgiruššansurggiin. Dát mielddisbuktá ee. ahte Ráđđehus joatká ieŽas ovttasbarggu Sámedikkiin ja čuovvola Sámedikki eSápmi-plána ja eará IT-gaŽaldagaid, ja dat maid mielddisbuktá SamIT (Sámegiela ja IT gelbbolašvuođabása) viidáset ovddideami ja doaimma, davviriikkalaš ovttasbarggu ja dakkár prošeavttaid vejolaš ruđalaš doarjuma, mat sáhttet váikkuhit ahte sámegiella šaddá ealli giellan IT-máilmmis ge, vrd. kap. 541 poastta 72.

4. Lassánahttit sámi dutkama ja diehto ovddideami

Dili árvvoštallan

Dutkan čađahuvvo erenoamáŽit Romssa universitehtas, Sámi allaskuvllas ja Davviriikkaid Sámi Instituhtas. Maŋimuš jagiid lea sámi dutkan šaddan eambbo riikkaidgaskasaŽŽan. Maddái eará davviriikkaid dutkanásahusain lea sámi dutkan.

Gielda- ja guovludepartemeanta lea 2001 rájes juolludan ruđaid Norgga dutkanráđi prográmmii sámi dutkama várás áigodahkii 2001-2005. Prográmma váldoulbmil lea skáhppot dutkiid ja movttiidahttit dakkár dutkamiid álggahit mat sáhttet addit ođđa áddejumi ja ođđa perspektiivvaid, ovddidit sámegiela dieđagiellan ja movttiidahttit fágaid rasttideaddji ja ásahusrájáid rasttideaddji dutkanovttasbarggu riikkalaš, davviriikkalaš ja riikkaidgaskasaš dásis. Gielda- ja guovludepartemeantta juolludus lei 2003:s 1,5 milj. ru. Prinsihpalaččat lea Dutkanráđi ovddasvástádus maiddái árvvoštallat gánnáha go sámi čuolbmačilgehusaid dutkkahit eará dutkanprográmmaid siskkobealde.

Suorgeprinsihpa geaŽil leat moanat departemeanttain ja vuolit etáhtain DjO-áŋgiruššan (Dutkan ja ovddidanbarggu áŋgiruššan) sámi dilálašvuođaid birra. Gielda- ja guovludepartemeanta lea juolludan Romssa Universitehtii ruđaid čađahit eallineavttuid guorahallama Norggas. Dát iskkadallan lea oassi stuorát álgoálbmogiid eallineavttuid guorahallamis gaskkal 11 árktalaš guovllu. Departemeanta lea maid juolludan ruđa Nordlandsforskningen:i Budeju Allaskuvllas árvvoštallan dihtii proseassaid mat gusket luosaid ja dápmohiid biebmanlobiid addimii Moskuj Divttasvutnii. Biebmanlobiid ulbmil lea nannet julevsámi servodaga. Sámediggi lea oŽŽon ruđaid joatkit Sámi statistihkka-nammasaš prošeavtta. Prošeavtta ulbmil lea háhkat ođastuvvon ja ođđa dieđuid sámi dilálašvuođaid birra ja geahččalit ordnet kvantitatiiva dieđuid ulmmálaččat.

Dutkanprošeavttat ruhtaduvvojit kap. 500, poasttas 21 Erenoamáš dutkan- ja guorahallandoaimmat ja poasttas 50 Norgga dutkanráđđi Gielda- ja guovludepartemeantta bušeahtas.

Strategiijat ja doaibmabijut

Sámi dutkan galgá skáhppot dieđuid ja ovddidit máhtolašvuođa mii sáhttá nannet, bisuhit ja ovddidit sámi servodaga. Lea dárbbašlaš ahte dađistaga čađahuvvo kvalitatiivvalaččat buorre ja kriitalaš dutkan mii guoská sámi servodatdilálašvuođaide ja mii ovdan buktá máhtolašvuođa man vuođul eiseválddit sáhttet ovddidit ja hábmet ieŽaset sámepolitihka. Lea dárbu láhčit dili nu ahte lea vejolaš ásahit sámi dutkaninfrastruktuvrra ja organiseret ulmmálaš primára dieđuid ja vuođđodieđuid sámi dilálašvuođaid birra, ja nu ahte dieđut leat olámuttus ja daid sáhttá ávkin atnit dábálaš servodatplánema ja dutkanulbmiliid oktavuođas.

Sámi dutkan galgá buktit ovdan sámi árbevirolaš áddejumi ja terminologiijaid sámi guovlluid luonddu ja ekologiija birra, geavahanvugiid birra, áigahaš álbmotdábiid birra ja eará kultuvrralaš eavttuid birra mat sáhttet leat mearrideaddji eavttut go áigu giela, kultuvrra ja ealáhusheivehemiid bisuhit ja ovddidit. Berre maiddái dutkat fáttáid mat gusket stuorraservodaga ja sámi servodaga gaskavuođaide, veahkehit sámegiela ovddideami ja geavaheami - maiddái IT-oktavuođas, gozihit sohkabealleperspektiivva ja háhkat eanet dieđuid sámi nissonolbmuid dilálašvuođaid birra servodagas. Eambbo sámi dutkan- ja oahpahusdoaibmabijuid birra gávnnat dáppe: St.meld. nr. 34 (2001-2002) Oahpahus- ja dutkandepartemeanttas.

Davviriikkaid sámi áššiide guoski ovttasbarggu olis háliida Ráđđehus álggahit ráđđádallamiid lagat davviriikkalaš sámi dutkama birra.

5. Sihkkarastit sámi kultuvrra ja sámi ealáhusaid luondduvuođu

Dili árvvoštallan

Áloheaju-Guovdageainnu-čázádaga buođđudeami riidu govččastahtii ahte stáhtas lei dárbu čielggadit ieŽas gaskavuođa sámi kultuvrii ja sámiid riektedillái Norggas. Okta boađus lei Sámi vuoigatvuođalávdegotti nammadeapmi 1980.

Lávdegotti bargomearrádus lei čielggadit, árvvoštallat ja vejolaččat evttohit nuppástusaid buot dilálašvuođain mat sáhtte váikkuhit sámiid rievttálaš ja politihkalaš dillái. Dása gulle luondduriggodagaide guoski gaŽaldagat, Vuođđolága sierra paragráfii guoski gaŽaldagat ja sierra sámi álbmotválljen orgána ásaheapmái guoski gaŽaldagat.

Sámi vuoigatvuođalávdegotti vuosttaš oassečielggadeami geigen 1984 dagahii ahte Stuorradiggi mearridii sámelága ja ásahii Sámedikki, ja ahte Vuođđoláhkii čállui § 110 a, mii deattastii ahte "Lea Stáhta eiseválddiid geatnegasvuohta láhčit diliid nu ahte sámi álbmot sáhttá bisuhit ja ovddidit gielas, kultuvrras ja servodateallimis". 1997 Sámi vuoigatvuođalávdegoddi geigii ieŽas nuppi oassečielggadeami, mii gieđahallá sámi kultuvrra luondduvuođu, mas Finnmárkku dilálašvuođat erenoamáŽit deattuhuvvojit.

Sámi vuoigatvuođalávdegoddi nammaduvvui fas geassemánus 2001 čielggadit eatnamiid ja luondduriggodagaid geavaheami ja hálddašeami sámi geavahanguovlluin Finnmárkku fylkka olggobealde.

Strategiijat ja doaibmabijut

Sámi vuoigatvuođalávdegotti nuppi oassečielggadeami vuođul almmuhii Ráđđehus cuoŋománus 2003 ieŽas láhkaevttohusa "Finnmárkku riektedillái ja eatnamiidda ja luondduriggodagaidhálddaš eapmai guoski láhka" (Finnmárkkuláhka), vrd. Ot.prp. nr. 53 (2002-2003). Ráđđehus lea evttohan ahte ásahuvvo ođđa ja iešheanalaš orgána (Finnmárkkuopmodat) mii oaŽŽu eaiggáthálddašanrievtti Finmmárkku fylkka eanaš eanaviidodagain. Evttohuvvo maiddái ahte stivra galgá jođihit Finnmárkkuopmodaga. Dán stivrii galgá Finnmárkku fylka ja Sámediggi goabbá ge nammadit golbma miellahtu, ja stáhta galgá nammadit ovtta miellahtu geas ii leat jienastanvuoigatvuohta, ja gii vuosttaŽettiin galgá leat Finnmárkkuopmodaga ja guovddášeiseválddiid gaskalađas.

Sámediggi sáhttá váikkuhit areálahálddašeami dainna lágiin ahte oaŽŽu válddi mearridit njuolggadusaid mo galgá árvvoštallat dan váikkuhusa mii mehciid geavaheamis lea sámi kultuvrii, boazodollui, ealáhusaide ja servodateallimii. Buot almmolaš eiseválddit mat meannudit áššiid Finnmárkku mehciid earahuvvan geavaheami birra, galget dáid njuolggadusaid vuhtii váldit.

Mehciid rievdan geavaheapmái guoski áššiin galgá Finnmárkkuopmodat árvvoštallat mo rievdamat váikkuhit sámi kultuvrii, boazodollui, ealáhusaide ja servodateallimii. Árvvoštallamiid vuođđun galget Sámedikki ráhkadan njuolggadusat leat. Dákkár áššiin gustojit maid sierra áššemeannudannjuolggadusat mat galget dáhkidit ahte sámi beroštumit vuhtii váldojuvvojit. Stuorradiggi lea dál meannudeamen láhkaevttohusa.

Vai lea vejolaš sihkkarastit sámi kultuvrra ja sámi ealáhusaid luondduvuođu bevttolaččat, de lea dehálaš ahte eará lágain ge mat gusket areálageavaheapmái, lea sámi perspektiiva.

Ođđa Finnmárkkuláhkaevttohusa olis lea Ráđđehus evttohan rievdadit dálá báktelága ja mearridit sierra lágaid Finnmárkku várás sihkkarastin dihtii sámi beroštumiid mineráladoaimmaid oktavuođas. Norggas leat erenoamáš geatnegasvuođat sámiid hárrái minerálaáššiin ILO-konvenšuvnna nr. 169 álgoálbmogiid ja čeardaálbmogiid birra iešmearrideaddji stáhtain, artihkkala 15 vuođul.

Báktelága vuođđun lea bákteluđolašvuođaprinsihppa ahte buohkain lea lohpi ohcat, dutkat ja oaŽŽut mihtiduvvot eatnama gos leat ozolaš minerálat ieŽas eatnamis dahje eará olbmo eatnamis, vrd. báktelága § 2. Ráđđehusa rievdadansevttohus dagaha ahte dát prinsihppa gárŽŽiduvvo dainna lágiin ahte ráhkaduvvojit sierra áššemeannudannjuolggadusat ruvkedoaibmaáššiid várás Finnmárkkus. Áššemeannudannjuolggadusaid lassin evttohuvvo maiddái ahte eiseválddit galget sáhttit biehttalit addimis minerálalobiid almmolaš deasttaid geaŽil, ja ahte sámi beroštumit deattastuvvojit doarvai dákkár árvvoštallamis. Dát njuolggadusat galget šaddat ođđa minerálalága oassin maŋŋil.

Eahpeozolaš minerálat leat eanaeaiggáda opmodat, ja son eaiggáduššá daid álot. Finnmárkkuláhkaevttohusa vuođul orru leamen nu ahte Finnmárkkus oaŽŽu Finnmárkkuopmodat vuoigatvuođaid eahpeozolaš minerálaid vejolaš gávdnosiidda buot eatnamiin maidda Finnmárkkuopmodagas lea oamastanvuoigatvuohta.

Plánaláhkalávdegoddi geigii miessemánu 13. b. 2003 ieŽas nuppi oassečielggadeami mas evttoha rievdadit plána- ja huksenlága njuolggadusaid. Dán čielggadusas lea ee. evttohuvvon lasihit "sámi kultuvrra sihkkarastima" lága ulbmilparagráfii. Evttohuvvo maiddái ahte Sámedikkis galget leat seamma vuoigatvuođat ja geatnegasvuođat go stáhta orgánain go dat gieđahallá plánaid lága vuođul. Plánaláhkalávdegotti evttohusat leat dál viiddis gulaskuddamis.

6. Vuosttaldit sámiide čuohcci negatiiva miellaguottuid, vealaheami ja rasismma

Dili árvvoštallan

Vaikko eiseválddit dál leat guođđán dáruiduhttinpolitihka sámiid hárrái, ja háliidit ahte dáŽa ja sámi kultuvra galget leat ovttaárvosaččat, de leat ain ovddeŽis báhcán negatiiva miellaguottut sámi kultuvrra hárrái. Ollu sámit vásihit ain negatiiva miellaguottuid ja eahpetoleránssa ieŽaset idetitehta vuostá.

Agenda-nammasaš fitnodat lea Sámedikki, Statskonsult ja Gielda- ja guovludepartemeantta ovddas iskan sámiid gaskkas miellaguottuid sámi áššiide. Iskkadeami duogáš lea ahte Statskonsult Sámedikkiin ovttas áigu ráhkadit guhkesáigásaš diehtojuohkinstrategiija vai eanebut čálihivčče ieŽaset sámi jienastuslohkui. Raporta almmuhuvvui suoidnemánus 2002:s. Raportta okta jurddaboađus lea ahte negatiiva miellaguottut cagget sámiid čáliheames ieŽaset sámi jienastuslohkui. Hui olus čilgejit iskkadeamis ahte čáliheapmi jienastuslohkui čatnasa nannosit sámi identitehta ja gullevašvuođa ovddideapmái. Máŋggas geat eai čálit ieŽaset jienastuslohkui, namahit dáruiduhttima ja vuolitvuođadovddu sivvan dása. Iskadeapmi duođašta ahte ovdalaš áiggi dáruiduhttinpolitihka váikkuhusat vel otne ge hehttejit sámiid ávkin geavaheames ieŽaset politihkalaš vuoigatvuođaid.

Strategiijat ja doaibmabijut

Negatiiva miellaguottut sámiide sáhttet oassálagaid bohciidit váilevaš čuvgehusas sámiid birra. Danin lea stuorra hástalus lasihit diehtojuohkima ja čuvgehusa sámiid ja sámi áššiid birra sihke hálddahusas, álbmogis ja eanemusat oahpahusvuogádagas.

Lea hui mávssolaš ahte sámi mánáide ja nuoraide sihkkarastojuvvo oadjebas identitehtavuođđu, nu ahte sámi kultuvra ja sámi servodat sáhttá ovdánit. Ráđđehus vuoruha áŋgiruššat mánáid ja nuoraid ovddas. Sámi ofelastiid prošeavtta bokte áigu Ráđđehus addit sámi nuoraide doaibman čuvget sámi giela, kultuvrra ja servodateallima birra.

Gielda- ja guovludepartemeanta áigu ovttas Sámedikkiin áigodagas 2003-2005 vuolggahit miellaguoddováikkuhan- ja diehtojuohkinkampánnja sámiid ja sámi diliid birra.

Ráđđehus háliida kártet daid dieđuid ja daid dutkanbohtosiid mat odne leat gávdnamis ja mat čilgejit negatiiva miellaguottuid sámiide ja sámiid áššide, ja mo daid guottuid galggašii váikkuhit. Ráđđehus háliida dárbbu mielde álggahit OjD-doaimmaid dáid áššiid birra, vrd doaibmaplánain rasismma ja vealaheami vuostá mii almmuhuvvui suoidnemánus 2002:s.

Álgoálbmotvuoigatvuođaid gelbbolašvuođaguovddáš ásahuvvui Guovdageidnui čakčat 2002 ja rahppui almmolaččat čakčamánu 1. b. 2003. Dokumentašuvdna, dieđuid gaskkusteapmi ja diehtojuohkin sámiid birra ja eará álgoálbmogiid vuoigatvuođaid birra leat guovddáŽa guovdilis doaimmat, vrd. kap. 542, poasta 01.

Ráđđehusa diehtojuohkinreivve almmustahttin sámepolitihka birra joatkašuvvá.

7. Nannet davviriikkalaš ja riikkaidgaskasaš álgoálbmotovttasbarggu

Dili árvvoštallan

2000:s lea gaskal davviriikkaid sámi ministariid ja Suoma, Ruoŧa ja Norgga Sámedikkiid presideanttaid ásahuvvon fásta ovttasbargu mas jeavddalaččat galget dieđuid lonohallat ja juohkit ja buot riikkaid sámiide guoski sámi áššiid digaštallat ja meannudit. Ovttasbargu lea eahpeformálalaš, muhto lea lahka čadnojuvvon Davviriikkaid Ministtarráđđái. Davviriikkalaš sámi áššiid ámmátolbmuid orgána ráhkkanahttá ja čuovvola áššiid. Sámedikkit leat maiddái ovddastuvvon dán orgánas. Ovddasvástádus gohččut čoahkkimiidda ja daid jođihit lea riikkain vurrolagaid. 2003:s oaŽŽu Norga ovddasvástádusa doaimmahit čállingotti doaimmaid Suomas mii válddii dan ovddasvástádusa badjelasas Ruoŧas 2002:s. Norggas lea Gielda- ja guovludepartemeanta ovddasvástideaddji departemeanta.

Suoma, Ruoŧa ja Norgga Sámedikkit leat ásahan oktasaš ovttasbargoorgána, Sámi parlamentáralaš ráđi. Ráđđi lea Sámedikkiid ásahusdásat ovttasbargoorgána mii bargá áššiiguin mat gusket sámiide moatti riikkas dahje sámiide oktan álbmogin. Ráđđi lea davviriikkalaš sámeáššiid ovttasbarggu guovddáš orgána, ja Sámedikkit áigot geahččalit ráđđái oaččohit guovddáš rolla riikkaidgaskasaš barggus, ee. ON-barggus álgoálbmogiid vuoigatvuođaid julggaštusain, álgoálbmotáššiid Bárentsovttasbárggus ja Árktalaš ráđi bárggus. čállingoddedoaibma čuovvu dan Sámedikki mas lea presideantadoaibma.

Strategiijat ja doaibmabijut

Ráđđehus evttoha juolludit 300 000 ru Sámediggái nannen dihtii Sámedikki barggu Sámi parlamentáralaš ráđis, vrd. máinnašumiin Poasttas 70 Juolludeapmi sámi ulbmiliidda.Ministarat ja sámediggepresideanttat mearridedje skábmamánus 2001 ásahit áššedovdiid joavkku ráhkadan dihtii dávviriikkalaš sámekonvenšuvdnaevttohusa "Davviriikkalaš sámekonvenšuvnna dárbu ja vuođđu"-raportta vuođul. Áššedovdiid joavku álggahii ieŽas barggu ođđajagemánus 2003, ja das leat guokte láhtu juohke riikkas, ja nuppi lahtu galget Sámedikkit nammadit. Ulbmil lea ahte joavku galgá ráhkadit sámekonvenšuvdnaevttohusa. Sámi parlametáralaš ráđđi lea dehálaš orgána dávviriikkaid boahtteáiggi oktasašbarggus, ja dat šaddá mávssolaš riikkaidgaskasaš orgánan ge. Danne lea dehálaš ahte ráđis leat buorit ovttasbargoeavttut ja ovdánanvejolašvuođat.Norga oassálastá aktiivvalaččat šiehtadallamiin ON álgoálbmotvuoigatvuođaid julggaštusa birra. Sámediggi lea ovddastuvvon Norgga šiehtadallansáttagottis. Ráđđehus geahččala váikkuhit ahte šiehtadallamat sáhttet čađahuvvot Riikkaidgaskasaš álgoálbmotjagis (2004). Ulbmil lea ahte julggatšus galggašii nannet álgoálbmogiid vuoigatvuođaid miehtá máilmmi. Ráđđehus áigu maid doarjut dan barggu maid ON álgoálbmotforum dahká.Ráđđehus čujuha St.meld. nr. 33 (2001-2002) ja St.meld. nr. 34 (2001-2002) ja deattuha ahte dutkan, giella, eláhusovttasbargu ja IT-čovdosat galget leat dehálaš davviriikkalaš ja riikkaidgaskasaš ovttasbargosuorggit.

Eará departemeanttaid bušeahttaevttohusat

Oahahus- ja dutkandepartemeanttas lea ovddasvástádus juolludit ruđaid Sámi allaskuvlii ja sámi joatkkaskuvllaide, ruđaid gokčan dihtii gielddaid vuođđoskuvlla guovttegielatvuođa goluid ja ruđaid sámi oahpposuorggi sierra ovddidandoaibmabijuide. Departemeanta evttoha ollu doaibmabijuid nannen dihtii sámi oahpu ja dutkama, vrd. St.meld. nr. 34 (2001-2002). Dan vuođul mo Stuorradiggi gieđahallá Innst. S. nr. 12 (2002-2003) áigu Oahpahus- ja dutkandepartemeanta čuovvolit dieđáhusa doaibmabijuid 2004 stáhtabušeahtas.

Dearvvašvuođadepartemeanta lea 2003 várren 10,7milj. ru geahččaladdan- ja ovddidanbargui NAŠ 1995:6 "Dearvvašvuođa- ja sosialbálvalusaid plána sámi álbmoga várás Norggas" vuođul ja doaibmaplána "Mangfold og likeverd" (Máŋggabealatvuohta ja ovttaárvosašvuohta) vuođul. Dáin ruđain lea 5,1 milj. ru mannan Sámediggái. Dát ruđat mannet eanaš prošeaktaruđaid hálddašeapmái ja Sámedikki guovtti áššemeannudeaddjivirggi ruhtadeapmái. Daid ruđaid mat vel báhcet hálddaša Sosiala- ja dearvvašvuođadirektoráhta, mas maiddái lea ovddasvástádus plána doaibmabijuid johtui bidjat. Departemeanta áigu čuovvolit "Mangfold ja likeverd"-doaibmaplána 2004:s.

Mánáid- ja bearašdepartemeanta juolluda ruđaid Sámediggái maid Sámediggi sáhttá geavahit sámi mánáidgárddiide ja diehtojuohkin-, oaivadan- ja ovddidanbargui. Sierra juolludeapmi sámi mánáidgárddiide lea ortnet maid Sámediggi lea hálddašan ođđajagemánu 1. b. 2001 rájes. Ráđđehus evttoha 2004:s lasihit kap. 856, poastta 50 2 milj. ruvnnuin 10,7 milj. ruvdnun.

Kultur- ja girkodepartemeantta bušeahtas evttohuvvo ahte sámi kulturdoaibmabijut čohkkejuvvojit ovtta postii ja sirdojuvvojit Sámediggái. Bušeahttaevttohus lea 31,7 milj. ru. Ođđa Nuortasámi dávvirvuorkká viidáset prošekteremii Njávdámii (sámi jahkeduhátbáikái) lea várrejuvvojit 1,3 milj. ru. Prošeavtta gollorámma lea 30 milj. ru, ja musea galgá leat gárvvis 2006:s. Juolludeapmi Norgga girkui galgá maiddái geavahuvvot sámi girkoeallimii. Doaibmajuolludeapmi mii juolluduvvo Girkoráđđái, galgá ee. ruhtadit Sámi girkoráđi doaimma. Juolludeapmi girku báhppabálvalussii galgá maiddái vuhtiiváldit sámeálbmoga girkobálvalusa dárbbuid. Juolluduvvo maiddái ruhtadoarjja Norgga Biibbalselskáhppái mii lea jorgalahttimin Boares testameantta davvisámegillii. Doarjja sámi aviissaide 2004;s lea lassánan 11,6 milj.ru rádjai.

Birasgáhttendepartemeanta joatká juolludeami Sámediggái sámi kulturmuittuid suodjalanbargguide, kap. 1429, poasta 50 Ruhtadoarjja sámi kulturmuittuid suodjalanbargguide. Ruđat galget eanáš geavahuvvot bajásdoallan- ja divodanbargguide. Evttohuvvo ahte 2 milj. ru várrejuvvo ulbmilii 2004:s. Golmmajagi geahččalanortnet mas Sámediggi lei oŽŽon válddi kulturmuitolága vuođul, galgá árvvoštallot 2003:s.

Eanadoallodepartemeantta ovddasvástádusviidodagas lea 2003-2004 boazodoallošiehtadusa dábálaš rámma 95 milj. ru earret ruđaid doaibmabijuide radioaktiivavuođa vuostá ja earret ruđaid boazodoalu vearrogessosiid gokčamii. Dat dagaha 5,9 milj. ru geahpedeami otná šiehtadusa ektui. Boazodoallošiehtadusas ja eanandoallošiehtadusas lea juolluduvvon 4 milj. ru sámi ovddidanfondii. Boazodoallohálddáhusa bušeahtta badjel lea juolluduvvon 35,7 milj. ru hálddahusa doaibmagoluid ruhtadeapmái. Boazodoallohálddahus lea oŽŽon ovddasvástádusa oktiiordnet ja lágidit boazodoalu resursaguovddáŽa ásaheami. Lea 2004 juolluduvvon 2 milj. ru guovddáŽa ásaheapmái ja doaibmagoluid ruhtadeapmái. Muđui lea evttohuvvon 3,2 milj. ru rádjasoahpamušáiddiid (konvenšuvdnaáiddiid) čavddisin doallamii ja 659 000 ru duottarstobuid bajásdoallamii 2004. Evttohuvvo maiddái 13,2 milj. ru nuppástuhttindoaimmaide Sis-Finnmárkkus. Dát lea 11 milj. ru. lassáneapmi. Láhčin dihtii vejolašvuođa heaitit boazodoaluin ja geahpedit boazologu Oarje-Finnmárkku boazoguovllus, de dálá váikkuhangaskaomiid lassin boahtá bonusortnet bohccuid njuovvama oktavuođas.

Olgoriikadepartemeanta juolluda kap. 116, poasttas 70 Doarjja riikkaidgaskasaš organisašuvnnaide, ee. "Álgoálbmogiid oassálastimii Árktalaš ráđis jna.". Juolludeami sáhttet Sámiráđđi ja olgoriikka álgoálbmotorganisašuvnnat geavahit čoahkkimastimii Árktalaš ráđis. Juolludeapmi lea 2001-2003 leamaš 400 000 ru jahkái. Evttohuvvo doalahit dán dási 2004 ge. Kap. 163, poastta 71 bokte Humanitára veahkki ja olmmošvuoigatvuođat juolludii departemeanta 2002 ja 2003 988 000 ja 1,2 milj. ru Álgoálbmotvuoigatvuođaid gelbbolašvuođaguovddáŽii. Evttohuvvo doalahit 1,2 milj. ruvdnosaš juolludeami 2004:s.

Justisdepartemeanta áigu 2004:s ge juolludit ruđaid Sis-Finnmárkku Riekteveahkkekantuvrii kap. 470, poastta 72 bokte Doarjja erenoamáš riekteveahkkedoaimmaide. Doarjja 2003 lei 1,2 milj. ru. Departemeanta áigu nugo maŋimuš jagiid ge várret vásedin ruđaid politiijaguovlluide main leat gielddat sámegiela hálddašanguovllus. Ruđat galget geavahuvvot gokčat oppalaš lassebarggu goluid maid guovttegielatvuohta dagaha politiijaide, ja gokčat gelbbolašvuođa bajidandoaimmaid goluid. Dutkanprošeakta "Sámi áigahaš álbmotdábit ja riekteoainnut" álggahuvvui 1997:s. Prošeakta lea juhkkojuvvon guovtti muddui. 1. muttu bohtosat prošeavttas, mii lea geográfalaččat ráddjejuvvon Finnmárkku fylkii, leat almmustuvvan NAč 2001:34. Sámi vuoigatvuođalávdegoddi jođiha 2. muttu mii lea dutkanprošeakta "Sámi áigahaš álbmotdábit ja riekteoainnut" Finnmárkku fylkka lulábealde.

Eláhus- ja gávpedepartemeanta háliida joatkit sámi IT/eSápmi-áŋgiruššama, mii lea kap. 914 Erenoamáš IT-doaibmabijut, poastta 22:s IT-politihka oktiiordnen. Departemeanta juolludii 240 000 ru dása 2003.

Budsjettforslag for 2004 - prioriteringar

Prioriteringane for 2004 er i samsvar med strategiane som blei lagde i kommunal- og regionalministeren si distrikts- og regionalpolitiske utgreiing for Stortinget i 2002. For 2004 vil regjeringa særleg leggje vekt på tiltak som stimulerer innovasjon og nyskaping.

Hovudutfordringane for arbeidet med politikkområdet i 2004 blir å etablere den nye transportstøtteordninga, arbeide med næringsretta utviklingsmidlar til område som har fått auka arbeidsgivaravgift, og følgje opp det nye verkemiddel-apparatet, heilskapleg innovasjonspolitikk, an-svarsreforma, fylkesforsøk og Distriktskommisjonen, i tillegg til å førebu stortingsmeldinga om regionalpolitikken i 2005.

Regjeringa føreslår ei løyving på 1 489,05 mill. kr for 2004. Dette er ein auke på 75,55 mill. kr, dvs. 5,3 pst., i forhold til saldert budsjett, og ein auke på 130,55 mill. kr, dvs. 10 pst., i forhold til revidert budsjett 2003. Regjeringa føreslår å opprette ein eigen post til næringsretta utviklingstiltak som kompensasjon for auka arbeidsgivaravgift, med ei løyving på 150 mill. kr. Regjeringa føreslår i tillegg at departementet kan gi tilsegner om tilskot på ytterlegare 205 mill. kr til næringsretta utviklingstiltak og 200 mill. kr til transportstøtte. Desse tilskota vil først kome til utbetaling i 2005 eller seinare år.

Hovuddelen av løyvinga over programkategori 13.50 er desentralisert til fylkeskommunane frå og med 2003. 1,05 mrd. kr, dvs. 78,5 pst. av den ordinære løyvinga på området, er lagt på ein tilskotspost til fylkeskommunane for å fremme regional utvikling, tilpassa føresetnadene i regionane. Fordelinga av ramma mellom fylkeskommunane vil i 2004 i sterkare grad enn i 2003 bli basert på objektive kriterium.

Regjeringa meiner at dei auka avgiftsinntektene ved ei endring av dagens ordning skal tilbakeførast til dei områda som endringa får verknader for. Det inneber at den fordelen som ligg i dagens differensierte arbeidsgivaravgift, så langt råd er blir ført vidare. For 2004 føreslår regjeringa kompenserande ordningar som samla sett har ein provenyverknad tilsvarande dei auka avgiftsinntektene som følgjer av endringane i arbeidsgivaravgifta.

Regjeringa føreslår:

• å vidareføre nullsatsen i Nord-Troms og Finnmark

• å behalde dagens differensierte arbeidsgivaravgift for fiskeri og landbruk

• å vidareføre differensiert arbeidsgivaravgift i sonene 2, 3 og 4, innanfor den frisummen som statsstøtteregelverket tillèt

• ein overgangsperiode på tre år for sonene 3 og 4

• full kompensasjon for offentleg sektor

• å fjerne el-avgifta for all næringsverksemd i sonene 2-4

• ei ordning for direkte transportstøtte

• å setje av midlar til næringsretta utviklingstiltak til dei aktuelle regionane

Regjeringa vil frå og med 2004 gjennomføre nokre justeringar i den geografiske avgrensinga av direkte bedriftsstøtte. Slik støtte skal primært givast innanfor område A, B og C av verkeområdet for dei distriktspolitiske verkemidla. Når det er ein del av større satsingar grunngitt i vedtekne regionale strategiar, kan det frå og med 2004 også givast støtte til bedrifter i andre delar av fylket innanfor ramma av bagatellmessig støtte.

SND har hatt større tap på den distriktsretta risikolåneordninga i 2002 og første halvår 2003 enn i tidlegare år. Tapa har i hovudsak samanheng med konjunkturane i norsk økonomi. SND har i ein gjennomgang av porteføljen avdekt at det er behov for ei tilleggsløyving for at tapsfonda skal spegle risikoen i porteføljen. Regjeringa vil kome tilbake til dette i nysalderinga av budsjettet for 2003.

Mål og strategiar i regional- og distriktspolitikken

Noreg er eit land med store variasjonar og rikt mangfald. Gjennom historia har vi utvikla ulike levesett, kulturar, dialektar, språk og kulturlandskap som representerer ein stor eigenverdi. Gjennom regional- og distriktspolitikken vil regjeringa ta vare på og vidareutvikle dette mangfaldet.

Vi må ha verksemd i alle delar av landet for å sikre den samla verdiskapinga i nasjonen. Råvareuttak og primærproduksjon i distrikta er grunnlag for mykje av verdiskapinga i landet, og der er potensial for mykje meir. Tru på eigne krefter er viktig for å utløyse nyskaping og vekstkraft. Regjeringa vil leggje til rette for ei effektiv utnytting av dei ressursane vi har i alle delar av landet, og vil støtte opp under den optimismen og trua på framtida som finst i store delar av distrikts-Noreg. Vi vil stimulere til omstilling, innovasjon og nyetablering, og vi vil medverke til at ungdom og kvinner i større grad får utnytta sine ressursar. Også innvandrarane skal kunne utnytte sitt potensial betre enn i dag.

Staten byggjer ikkje landet. Staten skal leggje til rette for at enkeltmenneske, verksemder og institusjonar kan verke og skape verdiar for seg sjølv og for samfunnet. Regjeringa set individet i sentrum. Dette gjeld også i distrikts- og regionalpolitikken. Kvar og ein av oss vel på sjølvstendig grunnlag kvar vi vil bu og arbeide. Regjeringa vil leggje til rette for at den enkelte har reell fridom til å busetje seg der ho eller han ønskjer.

Vi legg vekt på den retten den enkelte har til å ta avgjerder om det som påverkar eigen kvardag og eige liv. Politiske avgjerder skal takast så nær dei avgjerdene vedkjem, som mogleg. Derfor vil vi delegere meir mynde nedover i statsforvaltninga og desentralisere meir ansvar og fleire oppgåver til kommunesektoren.

Konkurranse nasjonalt er med på å stimulere til skaparvilje og verketrong hos den enkelte, og er samtidig ein føresetnad for at norske bedrifter skal ha konkurranseevne internasjonalt. Konkurranse verkar skjerpande og er ei viktig drivkraft for å få til utvikling og endring.

Gjennom ei sterkare målretting av verkemidla vil regjeringa kompensere for svikt i marknaden og medverke til at alle delar av landet kan få ei positiv utvikling og likeverdige vilkår for deltaking i konkurransen. Hovudansvaret for verdiskapinga i Noreg ligg likevel hos enkeltmennesket, i den enkelte bedrift og i den enkelte region.

Lokalsamfunn kan bli stilte overfor store ufordringar på grunn av svikt i næringsgrunnlaget og stor fråflytting. Innbyggjarane i desse lokalsamfunna skal da vere trygge på at fellesskapet stiller opp og medverkar aktivt i ein omstillingsperiode, fram til ein lokalt igjen kan ta hovudansvaret for eiga utvikling. Også stader med nedgang i folketalet skal vere trygge og gode samfunn å bu i. Uavhengig av kvar ein bur, skal den enkelte vere trygg på at han eller ho har tilgang til grunnleggjande offentlege tenester, som utdanning og helse- og omsorgstenester. Regjeringa vil sikre grunnlaget for likeverdige levekår, og da først og fremst gjennom det kommunale inntektssystemet.

For regjeringa er det eit mål å demme opp for ei utvikling der Osloregionen held fram med å vekse mykje raskare enn resten av landet. Vi vil medverke til å vidareutvikle vekstkraftige regionar i alle delar av landet og ta vare på hovudtrekka i busetnadsmønsteret, slik at vi framleis er i stand til å ta ut det verdiskapingspotensialet som finst. Når det gjeld busetnaden, er regjeringa sitt mål for dei neste tjue åra ei meir balansert utvikling, der alle landsdelar har vekst i folketalet. For distrikta vil det vere viktig å trekkje til seg unge i etableringsfasen. I denne gruppa er mobiliteten stor, og relativt mange er motiverte for å busetje seg utanfor dei større byane.

Regjeringa vil arbeide etter desse hovudstrategiane i regional- og distriktspolitikken:

• etablere rammevilkår som er så gode at verksemder, kapital og arbeidskraft blir verande i Noreg, og at vi er attraktive for utanlandske investeringar

• satse sterkare på regionar og senter som har vekstpotensial. Vi vil styrkje vekstkrafta der ho alt finst, og samtidig sikre grunnlaget for gode levekår i alle delar av landet.

• prioritere verkemiddel som kan medverke til å styrkje evna til innovasjon og nyetablering i alle delar av landet, med vekt på å nå potensielle nyskaparar og entreprenørar

• delegere og desentralisere meir ansvar og fleire oppgåver til regionalt og lokalt nivå

Tiltak og innsats under mange departement er viktige i regional- og distriktspolitikken. Regjeringa legg stor vekt på å samordne denne innsatsen, slik at tiltaka i sum utgjer ein heilskapleg og målretta politikk for regional utvikling. Dette er ikkje minst viktig i arbeidet med å finne gode alternativ til ordninga med differensiert arbeidsgivaravgift. Strategiane og større, sentrale tema blir presenterte nærmare nedanfor, etter tilstandsvurderinga.

Kommunal- og regionaldepartementet forvaltar eigne regional- og distriktspolitiske verkemiddel under programkategori 13.50. Dei midlane som er sette av til dette, er eit supplement til dei ordinære sektorbudsjetta, og skal nyttast til tiltak som har ei særleg regional- og distriktspolitisk grunngiving. Målet med midlane under programkategori 13.50 er å medverke til regional utvikling ved å utløyse meir av det verdiskapingspotensialet som finst i regionane, og å skape meir attraktive regionale miljø og stader med gode bu- og leveforhold.

Tilstandsvurdering - utviklinga i folketalet, sysselsetjinga og næringsstrukturen

Årsakene til endringar i busetnaden og folketalet i ulike delar av landet er mange. Utviklinga i folketalet i eit område er avhengig av talet på kvinner i fødedyktig alder, av kor stor del av befolkninga som tilhøyrer ulike aldersgrupper og av forholdet mellom innflytting og utflytting. Faktorar som påverkar kvar enkeltpersonar og familiar vel å busetje seg, er mellom anna kva høve som finst til å ta utdanning og skaffe seg arbeid og inntekt, men også ønske om å bu på bestemte stader. Flytteundersøkingar viser at arbeidsløyse aleine sjeldan er ei direkte årsak til flytting, men tilgang på arbeidsplassar er likevel ein nødvendig føresetnad for busetjing og utvikling i folketalet på lengre sikt. Utviklinga i sysselsetjinga i eit område kan vi også sjå på som eit uttrykk for vekstkrafta i området. I tilstandsvurderinga legg vi derfor vekt på å vurdere utviklingstrekk på arbeidsmarknaden ut frå sysselsetjing, arbeidsløyse og næringsstruktur i ulike delar av landet. Utviklinga på arbeidsmarknaden dannar eit grunnlag for regional- og distriktspolitisk innsats. Vurderinga er knytt til landsdelar, til sentralitet og til ulike typar av bu- og arbeidsmarknadsregionar.

Utviklinga i folketalet

Landet sett under eitt har hatt ein vekst i folketalet på om lag 5 pst. i den siste åtteårsperioden, men veksten er ujamt fordelt mellom landsdelane, jf. tabell 3.23. Alle landsdelar utanom Nord-Noreg har hatt vekst i dei to siste fireårsperiodane. Den største veksten finn vi på Austlandet.

Dei fleste fylka har hatt ein auke i folketalet, men både Finnmark og Nordland hadde nedgang i heile åtteårsperioden, jf. vedlegg II. Oslo og Akershus hadde den sterkaste veksten i åtteårsperioden. Elles hadde fylka Hedmark, Oppland og Nord-Trøndelag ein nedgang i den første fireårsperioden, medan Sogn og Fjordane hadde ein nedgang i den siste perioden.

Fordelinga av veksten i folketal mellom sentrum og periferi er ujamn, jf. tabell 3.24. Kommunane i storbyregionane har hatt ein sterk vekst i folketalet i heile åtteårsperioden, og veksten har auka i den siste fireårsperioden. Den prosentvise veksten er nokså lik i dei ulike storbyregionane, jf. vedlegg II. Til samanlikning har kommunane i dei minst sentrale områda i sum ein nedgang i folketalet i begge fireårsperiodane. Nedgangen kom i periferikommunar i alle landsdelar, med unntak av periferikommunar på Sørlandet, som hadde ein vekst i den siste fireårsperioden. I mellomkategorien "byar og tettstader" er det ein liten vekst i heile perioden, med unntak av Midt-Noreg. Veksten var størst på Vestlandet og Austlandet.

Ser vi på utviklinga i folketalet i dei ulike bu- og arbeidsmarknadsregionane 3 (BA-regionane) inndelte etter storleik, viser tabell 3.25 at dei største bu- og arbeidsmarknadsregionane veks sterkast. Sett i forhold til tabell 3.24, som viser folketal etter sentralitet, viser tabell 3.25 at veksten i dei mellomstore regionane er relativt sterk og aukande, særleg i regionane med mellom 50 000 og 100 000 innbyggjarar. Dei minste bu- og arbeidsmarknadsregionane har ein nedgang i folketalet.

Data frå SSB og Pandagruppen per 1.1.2002 viser at det ikkje er store skilnader i talet på kvinner i fødedyktig alder mellom lands-delane. Derimot er det er ein viss skilnad mellom perifere og sentrale kommunar. Det er relativt sett færre kvinner i fødedyktig alder i periferikommunar, spesielt på Sørlandet, Vestlandet og i Nord-Noreg, enn i sentrale kommunar, med Tromsøregionen og Osloregionen på topp. Grunnlaget for vekst i folketalet knytt til fødselsraten er derfor størst i sentrale strøk av landet. Det låge talet på kvinner i fødedyktig alder i periferikommunar er ein viktig grunn til at ein har problem med å halde oppe folketalet i desse kommunane.

Utviklinga i sysselsetjinga

Det samla talet på arbeidstakarar i Noreg auka med 256 000 i perioden frå 4. kvartal 1993 til 4. kvartal 2001, jf. vedlegg II. Dette svarer til ein auke på 15,2 pst. Den største veksten kom i den første delen av perioden. Alle landsdelar utanom Nord-Noreg hadde vekst i talet på arbeidstakarar gjennom heile perioden. Nord-Noreg hadde vekst i sysselsetjinga i den første delen av perioden, men ein liten nedgang i den siste delen av perioden. Den største veksten i talet på arbeidstakarar finn vi på Austlandet og Sørlandet.

Også endringa i sysselsetjinga har ein sentrum-periferi-dimensjon. Figur 3.2, som gir ei oversikt over sysselsette i dei ulike bu- og arbeidsmarknadsregionane i perioden 4. kv. 1993 - 4. kv. 2001, viser at regionar som er folkerike eller som ligg nær slike regionar, har hatt størst vekst i sysselsetjinga. Det ser vi særleg tydeleg rundt storbyane og på det sentrale Austlandet. Den sterkaste veksten i talet på arbeidstakarar har kome rundt Oslofjorden, og da særleg i Tønsberg, Moss og Askim/Eidsberg. Haugesund har også hatt ein sterk vekst i talet på sysselsette. Det same har Ålesund, som er det store positive unntaket på Nordvestlandet. Den prosentvise veksten i talet på arbeidstakarar er størst i arbeidsmarknadsregionane rundt dei største byane.

På den andre sida har små innlands- og kystkommunar og regionar på Nordvestlandet og i Nord-Noreg ein reduksjon i talet på arbeidstakarar. Det var størst prosentvis nedgang i talet på arbeidstakarar i regionane Røyrvik, Berlevåg, Vardø, Måsøy, Gamvik, Nordkapp, Hammerfest og Moskenes. Dette er relativt små regionar i distrikta som i hovudsak inneheld berre éin eller nokre få kommunar. Figur 3.2 viser at nesten alle dei bu- og arbeidsmarknadsregionane som hadde sterkast nedgang i talet på arbeidstakarar, ligg i Finnmark. Det er likevel ikkje nokon automatisk samanheng mellom storleiken på regionen og nedgangen i talet på arbeidstakarar. Også i fleire periferikommunar og i mange tettstadskommunar var det ein vekst i talet på arbeidstakarar i den siste åtteårsperioden, men veksten var vesentleg lågare enn i bykommunar og storbyregionar. Av dei til saman 161 bu- og arbeidsmarknadsregionane i landet hadde 110 regionar ein auke i talet på arbeidstakarar i perioden 1995-2001, medan 51 regionar hadde ein nedgang.

Vi kan sjå ein hovudtrend i retning av at ein stadig større del av aktiviteten i landet blir dreidd mot byområde i Sør-Noreg med over 75 000 innbyggjarar. For det første har alle arbeidsmarknadsregionar i Nordland, Troms og Finnmark ei svakare utvikling i talet på arbeidstakarar enn landsgjennomsnittet (+9,4 pst.) i perioden frå 4. kvartal 1996 til 4. kvartal 2001. For det andre har det vore størst vekst i talet på arbeidsplassar i regionar med byar og større tettstader i Sør-Noreg.

Oversikter over arbeidsløyse for 2002 (SSB/AAD) viser at det ikkje er store skilnader mellom landsdelane eller mellom storbyområde, byar og mindre sentrale (perifere) kommunar. Eit unntak er fiskeriavhengige kommunar i Nord-Noreg, som har opplevd ein relativt stor auke i arbeidsløysa også det siste året. Utanom dette var arbeidsløysa altså nokså lik i ulike delar av landet, medan auken i talet på arbeidstakarar var svært ulik i dei ulike landsdelane og kommunetypane. Dette tyder på at manglande etablering av nye arbeidsplassar gjennomgåande er eit større problem enn arbeidsløyse i område med svak vekst. Det er på Austlandet vi finn den sterkaste prosentvise veksten i talet på arbeidslause i det siste tiåret, men her var også utgangspunktet eit lågare nivå på arbeidsløysa enn i andre landsdelar, jf. vedlegg II.

Utviklinga i næringsstrukturen

Næringsstrukturen varierer mellom landsdelane og mellom sentrum og periferi, jf. vedlegg II. Sidan visse delar av næringslivet og arbeidsmarknaden er meir utsette for endringar enn andre, vil utfordringane på arbeidsmarknaden vere ulike i dei ulike delane av landet. I mindre sentrale strøk utgjer primærnæringane ein viktig del av arbeidsmarknaden, særleg på Austlandet, i Midt-Noreg og i Nord-Noreg. Tal frå SSB viser at delar av desse næringane har gått til dels sterkt tilbake i sysselsetjing i dei siste åra. Også i industri- og bergverksnæringar har sysselsetjinga gått noko tilbake. Industri og bergverk er særleg viktige næringar på Vestlandet og Sørlandet, både i byar og i mindre sentrale strøk, og i byar og tettstader på Austlandet. Også fleire stader i Nord-Noreg er dette viktige næringar. Kysten av Finnmark er blitt råka spesielt hardt av konkursar i fiskeindustrien i dei siste åra.

Osloregionen skil seg ut ved at forretningsmessig tenesteyting utgjer ein viktig del av arbeidsmarknaden. Dette er ei næring som har vore i sterk vekst, særleg i dei større byane. Utfordringa på mindre stader som er dominerte av næringar som må effektivisere, er å få etablert nye arbeidsplassar i vekstnæringar som også kan trekkje til seg utdanna arbeidskraft.

Offentleg verksemd er ein viktig del av arbeidsmarknaden i Noreg. I Nord-Noreg har godt over ein tredel av dei sysselsette arbeid i offentleg sektor. I andre landsdelar varierer den delen av dei sysselsette som arbeider i offentleg sektor, mellom ein firedel og ein tredel. Det er ein tendens til at offentleg sysselsette utgjer ein relativt mindre del av dei sysselsette i folketette område enn i meir perifere område og mindre kommunar. Når det gjeld statleg forvaltning, har Oslo den høgste prosentdelen sysselsette, med 12,5 pst. Deretter følgjer Troms med 10,0 pst. og Finnmark med 9,4 pst. (1. kvartal 2001) 4.

Oppsummering

Tabell 3.25 viser at dei minste bu- og arbeidsmarknadsregionane i hovudsak har ein nedgang eller ein svakare vekst i folketal og sysselsetjing enn større regionar. Særleg i Nord-Noreg finn vi mange område med svak eller negativ vekst i dei siste åra. Også ein del by- og tettstadsregionar opplever svak eller negativ vekst, særleg i Nord-Noreg og Midt-Noreg. Samtidig opplever storbyområda og regionar som ligg nær storbyane, ein sterk vekst. Dette gjeld i alle landsdelar.

I mange av dei mindre bu- og arbeidsmarknadsregionane som opplever svak eller negativ vekst, er primærnæringane, industri og offentleg sektor viktige for arbeidsmarknaden. Både næringslivet og offentleg sektor møter sterke krav til effektivitet. Konkurranseutsette verksemder innanfor fiskeri, havbruk og tradisjonell eksportindustri har hatt særlege utfordringar i dei siste åra. Det har vist seg vanskeleg å få etablert nye arbeidsplassar i desse regionane som kan vege opp for den reduksjonen som følgjer av effektiviseringa.

Område som opplever nedgang eller svak vekst i folketal og sysselsetjing, og som har ein utsett arbeidsmarknad, har eit særleg behov for ein ekstra regionalpolitisk innsats. Den regionalpolitiske innsatsen må tilpassast utfordringane i næringsstrukturen og arbeidsmarknaden i dei ulike områda, og støtte oppunder regionar og verksemder med vekstkraft. Eit fellestrekk vil likevel vere behovet for å møte utfordringane med aktiv innsats for å få til omstilling og nyskaping.

Nærmare om strategiane i regional- og distriktspolitikken

Betre rammevilkåra for auka verdiskaping

Gode rammevilkår for næringslivet er den viktigaste føresetnaden for å få fram lønnsame og konkurransedyktige verksemder som kan medverke til auka verdiskaping. Den globale konkurransen blir stadig sterkare. Det gjeld i særleg stor grad for næringslivet i distrikta.

Mykje av den tradisjonelle og nye eksportindustrien finst utanfor storbyområda. For desse viktige vekstnæringane er det avgjerande å unngå for sterk vekst i lønner og andre kostnader, og å halde kronekursen og rentenivået nede. Regjeringa har derfor gjennom ulike tiltak teke tak i utfordringa med å dempe veksten i kostnadsnivået i høve til andre land, mellom anna gjennom det inntektspolitiske samarbeidet med partane i arbeidslivet og ved å leggje fram stramme budsjett og redusere skattar og avgifter. Sidan statsbudsjettet for 2002 blei lagt fram, har Noregs Bank sett ned styringsrenta fleire gonger. Kronekursen er også monaleg svekt i forhold til viktige valutaer. Dette er med på å auke innteninga og styrkje konkurransekrafta i konkurranseutsette verksemder. Endringa i ordninga med differensiert arbeidsgivaravgift vil i stor grad påverke rammevilkåra for mange verksemder. Regjeringa legg vekt på å etablere gode og treffsikre alternativ til dagens ordning, jf. nærmare omtale nedanfor.

Leggje til rette for utvikling av vekstkraftige regionar i alle delar av landet

I alle landsdelar finst det vekstkraftige regionar med sterke kompetanse- og næringsmiljø. Regjeringa vil leggje til rette for vidare utvikling av vekstkraftige regionar der sentra i regionane kan spele ei viktig rolle. I St.meld. nr. 31 (2002-2003) Storbymeldingen understrekar regjeringa den viktige rolla byane har som motor for regional utvikling. Vekstkrafta i byane skal medverke til å fremme verdiskaping, busetjing og vekstkraftige regionar over heile landet. Samferdselspolitikken medverkar til å binde kvar enkelt region betre saman, og til å utvide bu- og arbeidsmarknadsregionane. Gjennom utdanning og forsking vil regjeringa styrkje kompetansemiljøa. Regjeringa legg også vekt på å føre vidare ein offensiv statleg lokaliseringspolitikk. Lokaliseringspolitikken skal leggje særleg vekt på å forsterke dei kompetansemiljøa som allereie finst i regionane. Utflyttinga frå Oslo av statlege tilsyn, som omfattar om lag 900 arbeidsplassar, skal medverke til dette. Samtidig med at regjeringa legg vekt på å utvikle vekstkraftige regionar, vil ein ha merksemda retta mot småsamfunn med stor avstand til regionale senter og med problematisk næringsstruktur og nedgang i folketalet. I slike område er det spesielt viktig å sikre tilgang på grunnleggjande velferdstenester.

Konsentrere den næringsretta innsatsen meir mot innovasjon og nyskaping

Ein politikk for innovasjon er ein viktig del av regional- og distriktspolitikken. Evna til innovasjon i næringslivet er avhengig av gode samarbeidsprosessar i dei regionale næringsmiljøa og mellom næringslivet og offentlege aktørar. Auka vekt på innovasjon og nyskaping skal byggje opp under vekstkraftige regionar og senter i alle delar av landet. Dei selektive verkemidla overfor næringslivet skal spissast meir inn mot idé-, utviklings- og kommersialiseringsfasar i verksemder, og mot forsking, kompetanseheving og internasjonalisering i norsk næringsliv.

Regjeringa legg stor vekt på å samordne fleire politikkområde for å auke innsatsen med sikte på innovasjon og nyskaping. Regjeringa har derfor under utarbeiding ein plan for heilskapleg innovasjonspolitikk, jf. nærmare omtale nedanfor. Kunnskaps- og forskingsparkane skal utviklast vidare, slik at dei kan fungere som "nav" i større regionale verdiskapingsmiljø i samarbeid med verksemder, næringshagar og inkubatorar. Vidare er utvikling av Centers of Expertice sentralt. Regjeringa legg også vekt på å formidle kunnskap om det å etablere ei bedrift gjennom mellom anna satsinga på Ungt entreprenørskap, og på å synleggjere det lokale næringslivet i skolen.

Regjeringa legg hausten 2003 fram plan for heilskapleg innovasjonspolitikk. For nærmare omtale viser vi til St.prp. nr. 1 frå Nærings- og handelsdepartementet. Planen kan reknast som første trinn i regjeringa sitt arbeid med å utvikle og setje i verk ein heilskapleg innovasjonspolitikk. Planen konsentrerer seg om desse områda:

• generelle rammevilkår for næringslivet

• kunnskap og kompetanse

• forsking, utvikling og kommersialisering

• entreprenørskap (oppstarting av ny verksemd)

• fysisk og elektronisk infrastruktur

Fleire av dei prosessane regjeringa allereie har sett i gang, byggjer opp under fokuset og målsetjingane i planen. Dette gjeld mellom anna den gjennomførte omorganiseringa av Noregs forskingsråd og den nyleg vedtekne omorganiseringa av det næringsretta verkemiddelapparatet, jf. St.prp. nr. 51 (2002-2003) Virkemidler for et innovativt og nyskapende næringsliv. Begge omorganiseringane legg opp til brei representasjon i regionane.

Utvikling av ein heilskapleg innovasjonspolitikk er krevjande, og er - også i internasjonal samanheng - eit nybrotsarbeid. Regjeringa vil leggje opp til auka samarbeid mellom offentlege styresmakter og private aktørar i den vidare utforminga av politikken på området.

Desentralisere verkemiddel til regionalt og lokalt nivå

Regional- og distriktspolitikken tek utgangspunkt i at ulike delar av landet står overfor ulike utfordringar og har ulike rammevilkår. Dette krev kunnskap om regionale og lokale forhold når ein skal ta avgjerder om bruk av offentlege verkemiddel, og det er viktig at avgjerdene blir tekne så nær dei dei får verknader for, som råd. Frå og med 2003 blei hovuddelen av dei regional- og distriktspolitiske verkemidla under Kommunal- og regionaldepartementet desentraliserte til regionalt nivå gjennom den såkalla ansvarsreforma. Som regionale utviklingsaktørar skal fylkeskommunane forvalte verkemidla i forpliktande partnarskap med næringslivet, verkemiddelaktørar, private organisasjonar, utdanningsinstitusjonar og kommunar. Sametinget skal vere representert i dei regionale partnarskapa der dette er formålstenleg.

Regjeringa vil vurdere å auke delegeringa til det regionale og lokale nivået innanfor ulike sektorar. Regjeringa har derfor sett i gang fleire forsøk for å prøve ut nye modellar for fordeling av ansvar og mynde, og for å leggje forholda til rette for eit best mogleg tenestetilbod for brukarane.

Frå 1. januar 2004 tek mellom anna Oppland fylkeskommune sikte på å setje i verk eit forsøk kalla "Fritt Fram". Forsøket gjeld forvaltning av statlege verkemiddel (utvalde verkemiddel innanfor arbeidsmarknadstiltak, næringsutvikling, miljø, landbruk og spelemidlar). Regjeringa ser på forsøket som ei naturleg oppfølging av ansvarsreforma, og som eit oppfølgingsforsøk i full skala av St.meld. nr 19 (2001-2002) Nye oppgaver for lokaldemokratiet - regionalt og lokalt nivå. Oppland fylkeskommune har fanga opp dei klare signala frå regjeringa om modernisering av offentleg sektor. Forsøket kan medverke til politisk vitalisering på både fylkesnivå og kommunenivå ved at lokale og regionale politikarar får høve til - og større ansvar for - å ta tak i viktige samfunnsutfordringar i sine område. Fleire forsøk med differensiert oppgåvefordeling vil bli starta opp: Fylkeskommunane Buskerud, Telemark og Vestfold (samferdsel og næringsutvikling) og Vestlandsrådet (Rogaland, Hordaland og Sogn og Fjordane fylkeskommunar) med oppgåver innanfor samferdsel. Regjeringa vil kome tilbake til dei budsjettmessige konsekvensane som følgjer av forsøk med oppgåvedifferensiering og einskapsfylke, i ein eigen tilleggsproposisjon.

Endringar i ordninga med differensiert arbeidsgivaravgift

Innleiing

I mai 1999 slo EFTA-domstolen fast at den norske ordninga med differensiert arbeidsgivaravgift innebar statsstøtte og måtte tilpassast reglane i EØS-avtalen. Ei revidert norsk ordning blei seinare i 1999 godkjend av EFTA sitt overvakingsorgan, ESA, etter ei fleksibel fortolking av ESA sine retningslinjer for transportstøtte og av samhandelskriteriet i artikkel 61 i EØS-avtalen. Det blei føresett at den norske ordninga skulle gjennomgåast på nytt innan utgangen av 2003.

I desember 2000 behandla EU-kommisjonen ei liknande svensk ordning med reduserte sosiale avgifter. Kommisjonen la til grunn ei meir ordrett tolking av dei gjeldande retningslinjene enn tidlegare, noko som førte til at Sverige ikkje fekk godkjent ordninga si.

I juni 2002 varsla ESA formelt Noreg om at dei ville gå igjennom den norske ordninga på nytt for å sikre lik handheving av reglane om statsstøtte innanfor EØS-området. ESA signaliserte at vurderinga ville bli gjennomført i lys av EU-kommisjonen sitt vedtak i den svenske saka.

I september 2002 blei Noreg beden om å melde frå til ESA om kva endringar ein ville gjere for å bringe ordninga med differensiert arbeidsgivaravgift i samsvar med EØS-regelverket. Etter utgangen av 2003 ville ordninga innebere ulovleg statsstøtte.

I brev av 25. mars 2003 har Noreg søkt om (notifisert) ein overgangsperiode på tre år for sonene 3 og 4 og ei ordning med direkte transportstøtte, jf. omtale i Revidert nasjonalbudsjett 2003. Vidare viste Noreg til at vi tok sikte på å vidareføre dagens differensiering for Nord-Troms og Finnmark og for fiskeri- og landbruksnæringa, og dessutan vidareføre differensieringa innanfor eit fribeløp etter reglane for bagatellmessig støtte.

16. juli 2003 opna ESA ei formell undersøking av den notifiserte overgangsordninga og transportstøtteordninga. Ein nærmare omtale av prosessen er gitt i St.prp. nr. 1 (2003-2004) Skatte-, avgifts- og tollvedtak.

Møreforsking Molde har på oppdrag frå Kommunal- og regionaldepartementet laga ein rapport om dei regionale verknadene av at privat sektor får auka kostnader som følgje av at den differensierte arbeidsgivaravgifta må endrast etter krav frå ESA.

Rapporten har fokus på dei regionale verknadene av omlegginga dersom ein berre tek omsyn til bagatellmessig støtte og den notifiserte overgangsordninga. Rapporten viser at Nordland og Troms vil få den største kostnadsauken, fordi alle kommunane i dei to fylka, med unntak for 7 kommunar i Troms som tilhøyrer tiltakssona, ligg i avgiftssone 4, der auken vil bli høgst etter overgongsperioden.

Kva regionar som vil vere mest utsette, vil også variere etter lønnsnivået og lønnsemda i næringslivet. Større regionale sentre vil vere meir robuste enn små stader med meir einsidig næringsliv. Kostnadsauken vil bli størst for dei store føretaka. Av desse att er situasjonen mest alvorleg for dei verksemdene som ikkje kan velte kostnadsauken over i prisane. Regionar med større hjørnesteinsbedrifter i internasjonalt konkurranseutsette næringar vil derfor vere mest utsette.

Regjeringa er oppteken av å utvikle robuste og konkurransedyktige bedrifter og regionar. Rapporten frå Møreforsking vil, saman med annan dokumentasjon, vere eit utgangspunkt for regional fordeling av midlar som regjeringa føreslår å setje av til næringsretta utviklingstiltak, og for dialog med regionane og næringslivet om gode kompenserande tiltak i dei regionane det gjeld.

Forslag frå regjeringa til omlegging av ordninga

Regjeringa meiner at dei auka avgiftsinntektene ved ei endring av dagens ordning skal tilbakeførast til dei områda som endringane får verknader for. Det inneber at den fordelen som ligg i dagens differensierte arbeidsgivaravgift, så langt råd er blir ført vidare. Regjeringa ønskjer å utsetje den fulle effekten av auka avgift gjennom ei gradvis omlegging og har derfor søkt ESA om ei overgangsordning i sone 3 og 4.

Forslaget til kompenserande tiltak og vedtak om fastsetjing av avgifter til folketrygda er basert på at dei notifiserte ordningane for overgangsperiode og transportstøtte blir godkjende av ESA.

For 2004 føreslår regjeringa kompenserande ordningar som samla sett har ein provenyverknad tilsvarande dei auka avgiftsinntektene som følgjer av omlegginga av arbeidsgivaravgifta.

Dei samla forslaga frå regjeringa til omlegging av ordninga blir kort omtalte nedanfor. Ei oversikt over provenyverknader og budsjettforslag for 2004 finst også i vedlegg II. Transportstøtte og næringsretta utviklingstiltak er nærmare omtalt i postomtalen. Ein fullstendig omtale av omlegginga finst i St.prp. nr. 1 (2003-2004) Skatte-, avgifts- og tollvedtak. I det same dokumentet finst det også ein omtale av andre alternative løysingar som regjeringa har vurdert.

Vidareføring av dagens ordning i Finnmark og Nord-Troms

I revidert nasjonalbudsjett 2003 varsla regjeringa at ein ville nytte artikkel 1(2) tredje ledd i Protokoll 3 til Overvakings- og domstolsavtalen (ODA-avtalen) som grunnlag for ei vidareføring av nullsatsen i tiltakssona for Nord-Troms og Finnmark.

Bakgrunnen for dette er at situasjonen i tiltakssona er spesiell. Dei store avstandane, den svært låge folketettleiken, klimaet og omsynet til samisk busetnad er forhold som grunngir at omstenda i tiltakssona er uvanlege. Ein auke i ordinær arbeidsgivaravgiftssats frå 0 til 14,1 pst. ville vere dramatisk. Bedriftene i tiltakssona har i gjennomsnitt svært låge profittmarginar og vil derfor i liten grad vere i stand til å bere auka kostnader. Fråflyttingstala for Finnmark er i tillegg høge. Den 26. juni aksepterte EØS-/EFTA-landa Island og Liechtenstein at nullsatsen i Finnmark og Nord-Troms blir vidareført.

Vidareføring av dagens ordning for fiskeri og landbruk

Delar av verksemdene innanfor landbruks- og fiskerinæringane fell utanfor forbodet i EØS-avtalen mot statsstøtte og kan derfor behalde differensiert arbeidsgivaravgift. Regjeringa går inn for å vidareføre den differensierte arbeidsgivaravgifta etter dagens soner og satsar for desse næringane. Vidareføringa er avgrensa til dei føretaka som driv verksemd som fell inn under nærmare definerte næringsgrupper, og som knyter seg til produkt som ikkje er omfatta av EØS-avtalen. Ei liste over aktuelle næringar finst i St.prp. nr. 1 (2003-2004) Skatte-, avgifts- og tollvedtak.

Fribeløpsordninga - bagatellmessig støtte

I utforminga av ei alternativ ordning for privat næringsverksemd har regjeringa lagt vekt på at ein så langt råd er skal vidareføre den fordelen som ligg i dagens differensierte arbeidsgivaravgift. Reglane for statsstøtte tillèt at ein kan gi eit samla støttebeløp til eit føretak på opptil 100 000 euro over tre år utan godkjenning frå ESA. For privat næringsliv lokalisert i sonene 2, 3 og 4 blir det derfor lagt opp til ei ordning med differensiering av arbeidsgivaravgifta innanfor det fribeløpet som reglane for statsstøtte tillèt. I 2004 vil fribeløpet for differensiert arbeidsgivaravgift vere inntil 270 000 kroner per føretak. Dette inneber at arbeidsgivarar i sonene 2-4 framleis vil kunne betale dagens arbeidsgivaravgiftssats inntil differansen mellom det føretaket faktisk betaler i avgift, og det føretaket ville ha betalt i avgift ved ein sats på 14,1 pst., er lik fribeløpet. Innanfor eit fribeløp på 270 000 kroner vil føretaka i sone 2 betale dagens avgiftssats for lønnsutbetalingar på opptil ca. 7,7 mill. kr. I sone 3 vil føretaka betale dagens avgiftssats for lønnsutbetalingar på opptil ca. 3,5 mill. kr, og i sone 4 vil det gjelde for lønnsutbetalingar på opptil ca. 3 mill. kr. Ei slik ordning vil kunne kompensere føretak med opptil om lag 10 tilsette i sonene 3 og 4, og føretak med opptil om lag 20 tilsette i sone 2. ESA sine retningslinjer for bagatellmessig støtte tillèt likevel ikkje eit slikt fribeløp for transportsektoren.

Regjeringa legg opp til at fribeløpsordninga skal givast prioritet når summen av den støtta som er tillaten innanfor regelverket for bagatellmessig støtte, skal utmålast. Anna ikkje-notifisert støtte vil ikkje kunne givast til eit føretak dersom denne støtta kan føre til at grensene for bagatellmessig støtte blir overskridne. Til dømes kan dette gjelde utbetalingar frå kommunale næringsfond eller kraftfond, dersom midlane blir nytta til direkte bedriftsstøtte. Det samla omfanget av anna ikkje notifisert støtte er likevel lite samanlikna med det samla omfanget av fribeløpsordninga. Dersom slik støtte blir notifisert og godkjend etter unntaka som gjeld for statsstøtte i ESA sine retningslinjer, vil ho også kunne vidareførast. Kommunal- og regionaldepartementet og Nærings- og handelsdepartementet vil i løpet av hausten vurdere om det er grunnlag for å notifisere støtteordningar som i dag er heimla i regelverket for bagatellmessig støtte.

Overgangsperiode

For å unngå at næringslivet i dei områda som omlegginga av arbeidsgivaravgift får verknader for, skal oppleve ein brå og sterk kostnadsauke, har regjeringa notifisert ein overgangsperiode for sonene 3 og 4 til ESA, jf. tabell 3.26. For sone 3 legg regjeringa opp til at satsen for arbeidsgivaravgifta blir auka med 1,9 prosentpoeng årleg, med unntak for 2007, da satsen blir auka med 2 prosentpoeng. For sone 4 blir det lagt opp til at satsen blir auka med 2,2 prosentpoeng årleg, med unntak for 2007, da satsen blir auka med 2,4 prosentpoeng. Overgangsordninga vil ha verknader for private og kommunale verksemder i sonene 3 og 4 som ikkje blir kompenserte fullt ut av fribeløpet. Det blir ikkje lagt opp til nokon overgangsperiode for statlege verksemder.

Kompensasjon av offentleg sektor

Kommunesektoren

Omlegginga av ordninga med differensiert arbeidsgivaravgift fører isolert sett til auka utgifter for kommunesektoren. Regjeringa føreslår at kommunesektoren blir kompensert fullt ut for pårekna meirkostnader. Kompensasjonen vil bli gitt delvis gjennom ordninga med fribeløp og delvis gjennom auka skjønnstilskot. Kompensasjonen til kommunesektoren vil bli trappa opp parallelt med avgiftsauken i overgangsperioden.

For ein nærmare omtale av kompensasjon for kommunesektoren viser vi til programkategori 13.70 og til kommuneproposisjonen for 2004.

Statleg sektor

Regjeringa føreslår at også statlege verksemder blir kompenserte for auka utgifter i samband med omlegginga av arbeidsgivaravgifta. Verknaden av ei slik omlegging er likevel relativt avgrensa, ettersom desse verksemdene som hovudregel nyttar den høgste avgiftssatsen i dag.

Verknadene for statlege verksemder er innarbeidde i budsjettforslaget for 2004, jf. nærmare omtale i dei enkelte fagproposisjonane. I budsjettforslaget er det også teke høgd for å kompensere enkelte andre budsjettpostar der tilskot frå staten i stor grad fullfinansierer verksemder utanfor staten. Desse verksemdene kan få problem med å halde aktivitetsnivået oppe dersom det ikkje blir kompensert for auka utgifter til arbeidsgivaravgift i 2004 og i opptrappingsperioden fram til 2007.

Regjeringa føreslår samtidig ei administrativ forenkling ved å gå over frå sentral utrekning av avgifta til lokal utrekning i den enkelte statlege verksemda, jf. omtale i St.prp. nr. 1 (2003-2004) Statsbudsjettet medregnet folketrygden.

Avvikling av el-avgifta

Regjeringa legg opp til å fjerne el-avgifta mellombels for all næringsverksemd frå 1. januar 2004. Dette kjem også næringslivet i dei områda som får auka arbeidsgivaravgift, til gode. Fjerninga av el-avgifta for all næringsaktivitet i første halvår 2004 og innføring av eit system som legg avgift på delar av forbruket frå 1. juli 2004, reknar ein med vil innebere ei avgiftslette til dei private verksemdene i sonene 2-4 med om lag 155 mill. kr påløpt og om lag 145 mill. kr bokført. Denne saka er nærare omtalt i St.prp. nr. 1 (2003-2004) Skatte-, avgifts- og tollvedtak.

Direkte transportstøtte

Regjeringa har notifisert ei direkte transportstøtteordning. Ordninga vil kompensere for ein del av dei meirkostnadene til transport som blir påførte bedrifter som ligg perifert, i forhold til bedrifter i meir sentrale område. For transport over 350 km til og frå og innanfor verkeområdet vil det kunne givast transportstøtte. For transport mellom 350 km og 700 km blir det lagt opp til eit støttenivå avhengig av lokaliseringa av føretaket. For transport utover 700 km blir støttenivået auka. For ein nærmare omtale av ordninga med direkte transportstøtte viser vi til postomtalen.

Næringsretta utviklingstiltak

Regjeringa føreslår å setje av midlar til næringsretta utviklingstiltak i dei regionane som er omfatta av omlegginga av den differensierte arbeidsgivaravgifta. Løyving av midlar vil skje etter at det er gjennomført ein prosess der fylkeskommunar, kommunar og næringsliv i dei områda som blir mest påverka, er med. Tiltak skal baserast på handlingsplanar utarbeidde i samarbeid mellom fylkeskommunar, kommunar og næringsliv, men Kommunal- og regionaldepartementet vil ha eit koordineringsansvar og skal sikre at det skjer ein god dialog mellom nasjonalt og regionalt nivå. Departementet vil i løpet av hausten avklare den konkrete dialogprosessen med regionane. For ein nærmare omtale av løyvinga viser vi til omtalen under kap. 551, post 61.

Styrking av innsatsen i tiltakssona for Nord-Troms og Finnmark

Regjeringa legg denne hausten fram ei eiga stortingsmelding om tiltakssona for Finnmark og Nord-Troms. Dette er ein stor region som er prega av små og spreidde senter, og som ikkje har større samanhengande arbeidsmarknader og vekstkraftige regionar. Regjeringa meiner at Finnmark og Nord-Troms står overfor varige ulemper knytte til avstand, klima, lågt folketal og små næringsmiljø. Utfordringane er derfor framleis store i tiltakssona, og regjeringa vil føre vidare den omfattande ekstraordinære innsatsen i området. Regjeringa vil i denne samanhengen særleg framheve vidareføringa av fritaket for arbeidsgivaravgift i tiltakssona som svært viktig. Dette er ei relativ styrking av innsatsen i tiltakssona sett i forhold til resten av landet, særlig innanfor arbeidsintensive næringar.

Effektutvalet og Distriktskommisjonen

Effektutvalet blei oppretta i 2001 med oppgåve å undersøkje den samla effekten av regional- og distriktspolitiske verkemiddel innanfor ulike politikkområde. Utvalet la fram ein delrapport i desember 2002 og skal leggje fram ein samla rapport i form av ein NOU ved årsskiftet 2003/2004.

Distriktskommisjonen blei sett ned av regjeringa vinteren 2003. Distriktskommisjonen skal sjå på heilskapen i regional- og distriktspolitikken og leggje fram konkrete forslag til endringar for å styrkje innretninga av verkemiddel i distrikts- og regionalpolitikken. Distriktskommisjonen skal mellom anna byggje på arbeidet til Effektutvalet. Kommisjonen skal leggje fram resultatet av arbeidet sitt i september 2004 i form av ein NOU.

Nytt næringsretta verkemiddelapparat

Regjeringa legg vekt på at brukarane skal stå i fokus for det næringsretta verkemiddelapparatet, og at verkemidla skal forvaltast så nær brukarane som råd. For å sikre ei mest mogleg heilskapleg, kompetent og nær forvaltning av verkemiddel retta mot næringsutvikling, blir Statens nærings- og distriktsutviklingsfond (SND), Noregs Eksportråd (NE), Norsk Turistråd og SVO (Statens veiledningskontor for oppfinnere) slått saman til éin ny verkemiddelaktør frå 1. januar 2004 (jf. St.prp. nr. 51 (2002-2003) Virkemidler for et innovativt og nyskapende næringsliv). Den nye verkemiddelaktøren skal fokusere på gründerar og småbedrifter med potensial for vekst, og på ulike regionale utfordringar. For å lykkast i dette arbeidet er det viktig å ha eit godt samarbeid med fylkeskommunane og andre regionale utviklingsaktørar.

Ny distriktsretta ordning

I statsbudsjettet for 2003 blei det løyvt 500 mill. kr i lånemidlar og 75 mill. kr i tapsfond over budsjettet for Nærings- og handelsdepartementet til ei ny distriktsretta ordning under SND. Som del av behandlinga av revidert nasjonalbudsjett for 2003 blei det gjort vedtak om å stille ytterlegare 400 mill. kr til disposisjon til ei såkornordning, med eit tilhøyrande tapsfond på 100 mill. kr. Nærings- og handelsdepartementet gjer i sitt budsjett for 2004 framlegg om å forsterke såkornarbeidet med 400 mill. kr, med eit tilhøyrande tapsfond på 100 mill. kr.

Departementa vil syte for ei effektiv koordinering av bruken av desse midlane i forhold til dei andre regional- og distriktspolitiske verkemidla over budsjettet til Kommunal- og regionaldepartementet.

Endringar under programkategori 13.50 Regional- og distriktspolitikk

Det blir i statsbudsjettet for 2004 føreslått ein ny post 551.61 Næringsretta utviklingstiltak, kompensasjon for auka arbeidsgivaravgift, kan overførast og to nye tilsegnsfullmakter knytte til ytterlegare tilskot til næringsretta utviklingstiltak og transportstøtte som kompensasjon for auka arbeidsgivaravgift. Sjå forslag til romartalsvedtak IV. Omtalen av departementet sine fond er plassert under kap. 5327, post 50.

Innleiing

Regjeringa har som prinsipp at rammefinansiering skal vere hovudfinansieringsmodellen for kommunesektoren. Rammetilskot og skatteinntekter utgjer i 2004 til saman om lag 69 pst. av inntektene til kommunesektoren. Desse inntektene er frie inntekter, det vil seie inntekter som kommunane og fylkeskommunane kan disponere fritt utan andre bindingar frå staten si side enn det som følgjer av lover og forskrifter. Gjennom rammefinansiering legg regjeringa til rette for prioriteringseffektivitet og kostnadseffektivitet.

Inntektssystemet er eit system for fordeling av statlege rammetilskot til kommunar og fylkeskommunar. Det overordna formålet med inntektssystemet er å sikre utjamning av dei økonomiske føresetnadene for eit likeverdig kommunalt og fylkeskommunalt tenestetilbod. Ulik standard i det kommunale tenestetilbodet kan dels kome av skilnader i økonomiske ressursar, dels av skilnader i utgiftsbehov. Gjennom inntektsutjamninga i inntektssystemet blir skilnadene i skatteinntekter delvis utjamna, og gjennom utgiftsutjamninga får kommunar og fylkeskommunar full kompensasjon for ufrivillige kostnader i tenesteproduksjonen.

Utgiftsutjamninga blir rekna ut på grunnlag av ein kostnadsnøkkel som inneheld 19 ulike kriterium for kommunane og 14 ulike kriterium for fylkeskommunane. Kostnadsnøkkelen for utgiftsutjamninga er basert på at utjamninga skal omfatte ufrivillige forhold som har dokumentert innverknad på utgiftene til kommunane og fylkeskommunane. Med ufrivillige forhold er det her meint forhold som den enkelte kommune og fylkeskommune ikkje kan påverke, til dømes alderssamansetjinga i befolkninga. Utgiftsutjamninga omfattar helse- og sosialsektoren, grunnskolesektoren, administrasjon, miljø og landbruk for kommunane, og vidaregåande opplæring, samferdselssektoren og tannhelsetenesta for fylkeskommunane. Ein felles kostnadsnøkkel for kommunane og ein felles kostnadsnøkkel for fylkeskommunane er bygd opp ved at ein vektar kostnadsnøklane på dei enkelte sektorane og områda.

Rammetilskotet blir utbetalt gjennom ti årlege terminbeløp. Det inntektsutjamnande tilskotet skal fordelast over sju av dei ti terminbeløpa. Rammetilskotet skal førast i kommunale rekneskapar og budsjett på funksjon 840.

Innbyggjartilskotet, inkludert utgiftsutjamninga og inntektsutjamninga, blir basert på folketalet per 1. januar i budsjettåret. I Beregningsteknisk dokumentasjon til St.prp. nr. 1 (2003-2004) frå Kommunal- og regionaldepartementet ("Grønt hefte") blir det presentert berre eit førebels innbyggjartilskot med utgiftsutjamning for kvar enkelt fylkeskommune og kommune. Årsaka til dette er at folketalet per 1.1.2004 ikkje er kjent når proposisjonen blir lagd fram. Endeleg innbyggjartilskot med utgiftsutjamning til kvar enkelt kommune og fylkeskommune vil bli publisert i ein revidert Beregningsteknisk dokumentasjon i juni månad 2004.

Riksrevisjonen har gjennomført ei undersøking av inntektssystemet for kommunane. I undersøkinga har Riksrevisjonen mellom anna sett på inntektsfordelinga mellom kommunane, utgiftsutjamninga og det ordinære skjønnstilskotet. Riksrevisjonen sende våren 2003 Dok. nr. 3:8 (2002-2003) Riksrevisjonens undersøkelse av inntektssystemet for kommunene til Stortinget. Det er lagt opp til at dokumentet skal behandlast hausten 2003.

Regjeringa har no sett ned eit nytt inntektssystemutval. Utvalet er gitt eit breitt mandat, og er bede om å gå igjennom fordelingsmekanismane i inntektssystemet, både inntekts- og utgiftsutjamninga, på eit fagleg grunnlag. Utvalet er bede om å levere innstillinga si innan 1. juli 2005. Eventuelle endringar som følgje av arbeidet i utvalet kan derfor tidlegast setjast i verk frå 1.1.2007. For nærmare omtale av mandatet til utvalet viser vi til St.meld. nr. 6 (2003-2004).

Endringar i inntekts- og finansieringssystemet

Større endringar f.o.m. 2004

Omlegging av ordninga med differensiert arbeidsgivaravgift

Ordninga med differensiert arbeidsgivaravgift må etter krav frå overvakingsorganet i EFTA, ESA, leggjast om frå og med 2004, slik at utforminga av arbeidsgivaravgifta i Noreg blir tilpassa dei retningslinjene ESA har for statsstøtte. Regjeringa la i kommuneproposisjonen for 2004 (St.prp. nr. 66 (2002-2003)) til grunn at kommunesektoren skal få full kompensasjon for meirutgiftene som følgjer av omlegginga av ordninga. Kommunesektoren vil få full kompensasjon for auka lønnsutgifter og for auka behov for tilskot til privat sektor 5. Kompensasjonen vil dels bli gitt gjennom ordninga med bagatellmessig støtte, dels gjennom auka skjønnstilskot. Til saman vil kommunesektoren få 963 mill. kr i kompensasjon i 2004. Forslaget om kompensasjon er basert på at den notifiserte overgangsordninga, som er nærmare omtalt under programkategori 13.50, blir godteken av ESA. Regjeringa vil kome tilbake til Stortinget med forslag til endringar i kompensasjonsordninga dersom ESA gjer eit vedtak som ikkje er i samsvar med den notifiserte ordninga.

Departementet føreslo i kommuneproposisjonen for 2004 at kommunesektoren samla sett skulle kompenserast for meirutgiftene gjennom ein auke av Nord-Noreg-tilskotet og skjønnstilskotet. Ved behandlinga av kommuneproposisjonen vedtok Stortinget at alle kommunane og fylkeskommunane skulle kompenserast gjennom ein auke av skjønnstilskotet. Skjønnstilskotet er derfor isolert sett auka med 286 mill. kr i forhold til forslaget i kommuneproposisjonen.

I kommuneproposisjonen for 2004 la regjeringa opp til at kommunesektoren skulle ta imot heile kompensasjonen gjennom ein auke av dei frie inntektene. Regjeringa legg no til grunn at kommunane, til liks med private føretak, skal bli omfatta av ordninga med bagatellmessig støtte. Den bagatellmessige støtta vil i 2004 utgjere 270 000 kr for kvar kommune og fylkeskommune. Til saman vil kompensasjonen gjennom bagatellmessig støtte utgjere 67 mill. kr. 6

I kommuneproposisjonen for 2004 la departementet fram overslag som viste at fylkeskommunane ville få om lag 144 mill. kr i auka utgifter som følgje av omlegginga av ordninga med differensiert arbeidsgivaravgift. Departementet har no nedjustert dette overslaget med om lag 9 mill. kr. Nedjusteringa har samanheng med at departementet har korrigert grunnlagstala for at fylkeskommunane misser ansvaret sitt innanfor barnevern og familievern og på rusområdet frå og med 2004. 7

For ein nærmare omtale av omlegginga av ordninga viser vi til kapittel 8 i kommuneproposisjonen for 2004.

Nøytral meirverdiavgift for kommunesektoren

I 2004 blir det innført ei ordning med generell kompensasjon for meirverdiavgift for kommunar, fylkeskommunar og visse private verksemder som utfører lovpålagde kommunale oppgåver. Departementet reknar med at kommunesektoren vil få om lag 7,36 mrd. kr i reduserte utgifter som følgje av innføringa av ordninga. Kommunesektoren vil i 2004 få ein reduksjon i rammetilskotet som svarer til reduksjonen i utgiftene. På kort sikt vil uttrekket bli fordelt mellom kommunane og fylkeskommunane etter historiske data, på lang sikt vil uttrekket bli fordelt etter kostnadsnøkkelen i inntektssystemet.

Endringar i oppgåver innanfor barnevern og familievern og på rusområdet

Som følgje av at fylkeskommunen misser ansvaret for barnevern og familievern og for behandling og omsorg for rusmisbrukarar f.o.m. 2004, blir dei frie inntektene til fylkeskommunane reduserte med om lag 3,7 mrd. kr i 2004 (2003-kroner). Det samla uttrekket for fylkeskommunane og fordelinga av uttrekket mellom fylkeskommunane er noko endra i forhold til det som blei lagt til grunn i kommuneproposisjonen for 2004. Endringane er nærmare omtalte i kap. 2 i denne proposisjonen.

Den kortsiktige fordelinga av uttrekket på 3,7 mrd. kr vil bli fordelt mellom fylkeskommunane etter rekneskapstal. Den langsiktige fordelinga vil bli basert på objektive kriterium. Overgangen frå fordeling av uttrekket etter rekneskapstal til fordeling av uttrekket etter objektive kriterium fører til ei omfordeling av inntekter mellom fylkeskommunane. Som følgje av endringane i oppgåver blir kostnadsnøkkelen for fylkeskommunane endra i 2004. For nærmare omtale av endringane i kostnadsnøkkelen viser vi til kommuneproposisjonen for 2004 (St.prp. nr. 66 (2002-2003)).

I kommuneproposisjonen for 2004 la departementet til grunn at heile det langsiktige uttrekket ville kome på rammetilskotet. Departementet legg no til grunn at uttrekket vil bli fordelt på skatteinntekter og rammetilskot. Denne justeringa fører berre til mindre endringar i tala for den enkelte fylkeskommunen. For nærmare omtale viser vi til Beregningsteknisk dokumentasjon.

Ny delkostnadsnøkkel for sosialhjelp for kommunane

I kommuneproposisjonen for 2004 føreslo departementet at det frå og med 2004 blir innført ein ny delkostnadsnøkkel for sosiale tenester, for betre å fange opp variasjonar i utgiftsbehovet i kommunane knytt til rusomsorg og psykiatri. Ved behandlinga av kommuneproposisjonen bad Stortinget om at regjeringa hausten 2003 måtte fremme ei eiga sak for Stortinget om endringa. Departementet har i St.meld. nr. 6 (2003-2004) Ny kostnadsnøkkel for sosiale tjenester i inntektssystemet for kommunene gjort greie for departementet sitt arbeid med utgiftsbehovet i kommunane knytt til rusomsorg og psykiatri. Departementet tilrår i denne meldinga at den delkostnadsnøkkelen for sosiale tenester som blei føreslått i kommuneproposisjonen, blir innført frå og med 2004. For nærmare omtale viser vi til St.meld. nr. 6 (2003-2004) og kap. 9 i kommuneproposisjonen for 2004.

Ny delkostnadsnøkkel for miljø og landbruk for kommunane

I kommuneproposisjonen for 2004 føreslo departementet at det frå og med 2004 blir innført ein ny delkostnadsnøkkel for miljø og landbruk. Ved behandlinga av proposisjonen slutta Stortinget seg til forslaget frå departementet. For ein nærmare omtale av den nye delkostnadsnøkkelen viser vi til kap. 11 i kommuneproposisjonen for 2004.

Endringar i inntektssystemet for kommunane som blei påbegynt i 2002

I perioden 2002-2006 skal det gradvis gjennomførast fire endringar i inntektssystemet for kommunane:

• Det ekstraordinære skjønnet skal avviklast.

• Nye busetnadskriterium skal innførast i kostnadsnøkkelen.

• Den delen av inntekta som kjem frå skatt, skal trappast opp.

• Inntektsutjamninga skal aukast.

Dei fire endringane i inntektssystemet blei påbegynt i 2002 og får sterkare effekt for kvart år fram mot 2006. For nærmare omtale av endringane viser vi til St.prp. nr. 82 (2000-2001).

Kompensasjon til kommunane i 2004

Dei fire endringane som blei påbegynt i 2002, og innføringa av nye delkostnadsnøklar for sosiale tenester og for miljø og landbruk i 2004, fører samla sett til ei stor omfordeling av inntekter mellom kommunane. Kommunane som samla sett taper mykje på desse endringane, og som har skatteinntekter på under 110 pst. av landsgjennomsnittet, vil i 2004 få kompensert tap utover 200 kr per innbyggjar gjennom skjønnstilskotet.

Endringar i inntektssystemet for fylkeskommunane som blei påbegynt i 2002

I 2002 overtok staten ansvaret for dei fylkeskommunale sjukehusa. Som følgje av sjukehusreforma blei dei frie inntektene til fylkeskommunane redusert med om lag 25,1 mrd. kr i 2002 (2001-kroner). Den kortsiktige fordelinga av uttrekket mellom fylkeskommunane var basert på rekneskapstal. Den langsiktige fordelinga vil vere basert på objektive kriterium. Overgangen frå fordeling av uttrekket etter rekneskapstal til fordeling av uttrekket etter objektive kriterium fører til ei omfordeling av inntekter mellom fylkeskommunane. For ein nærmare omtale av sjukehusuttrekket viser vi til omtale under programkategori 13.70 i budsjettproposisjonen frå Kommunal- og regionaldepartementet for 2002 (St.prp. nr. 1 (2001-2002)).

I perioden 2002-2006 skal det gjennomførast to endringar i inntektssystemet for fylkeskommunane:

• Det ekstraordinære skjønnet skal avviklast.

• Den delen av inntekta som kjem frå skatt, skal trappast opp.

Dei to endringane i inntektssystemet blei påbegynt i 2002 og får sterkare effekt for kvart år fram mot 2006. For nærmare omtale av endringane viser vi til kap. 2 i kommuneproposisjonen for 2002 (St.prp. nr. 82 (2000-2001)).

Kompensasjon til fylkeskommunane i 2004

Sjukehusreforma, endringane i inntektssystemet som blei påbegynt i 2002, og endringane i oppgåver innanfor barnevern og familievern og på rusområdet i 2004, fører samla sett til ei etter måten stor omfordeling av inntekter mellom fylkeskommunane. Fylkeskommunane som samla sett taper mykje på desse endringane, vil i 2004 få kompensert tap utover 200 kr per innbyggjar gjennom skjønnstilskotet.

Om dei enkelte tilskota som blir fordelte gjennom inntektssystemet

Det samla rammetilskotet til kommunane for 2004 blir løyvt over fire ulike postar under kap. 571 i statsbudsjettet:

• post 60 Innbyggjartilskot

• post 62 Nord-Noreg-tilskot

• post 63 Regionaltilskot

• post 64 Skjønnstilskot

Post 65 Hovudstadstilskot og post 67 Storbytilskot fell bort som postar frå 2004. Hovudstadstilskotet til Oslo kommune og storbytilskotet har vore grunngitt med at Oslo og dei andre storbyane har eit høgt utgiftsbehov knytt til rusomsorg og psykisk helsevern. Frå og med 2004 blir det, jf. omtale i kapittel 9 i St.prp. nr. 66 (2002-2003) og i St.meld. nr. 6 (2003-2004), innført eit eige kriterium i kostnadsnøkkelen for kommunane som fangar opp variasjonar i utgiftsbehov i kommunane knytt til rusomsorg og psykisk helsevern. Hovudstadstilskotet til Oslo kommune og storbytilskotet fell derfor bort som postar frå 2004. Gjennom overgangsordninga i inntektssystemet vil tilskota bli gradvis avvikla over ein femårsperiode.

I 2000 blei det sett i gang eit fireårig forsøk med tildeling av øyremerkte tilskot som rammetilskot i 20 kommunar. Forsøket blir avvikla frå og med 2004. Post 68 Forsøk med rammefinansiering av øyremerkte tilskot fell derfor bort som post i budsjettet for 2004.

Det samla rammetilskotet til fylkeskommunane for 2004 blir løyvt over fire ulike postar under kap. 572 i statsbudsjettet:

• post 60 Innbyggjartilskot

• post 62 Nord-Noreg-tilskot

• post 64 Skjønnstilskot

• post 65 Hovudstadstilskot

Post 60 Innbyggjartilskot

Det blir løyvt eit innbyggjartilskot til kommunane og eit tilsvarande til fylkeskommunane. Storleiken på innbyggjartilskotet blir fastsett ut frå differansen mellom dei samla rammeoverføringane og summen av postane 62-65. Det inntektsutjamnande tilskotet er sidan innføringa av løpande inntektsutjamning i 2000 blitt ført i post 60, saman med utgiftsutjamninga. Inndelingstilskotet har sidan 2002 også gått inn under innbyggjartilskotet til kommunane.

Innbyggjartilskotet blir i utgangspunktet rekna ut som eit likt beløp i kroner per innbyggjar til alle kommunar og fylkeskommunar. Deretter blir tilskotet justert for kvar enkelt kommune og fylkeskommune etter desse faktorane:

1. omfordeling gjennom utgiftsutjamninga basert på kostnadsnøkkelen for kommunane og kostnadsnøkkelen for fylkeskommunane

2. omfordeling gjennom korreksjonsordninga for elevar i statlege og private skolar

3. omfordeling av skatteinntekter gjennom inntektsutjamninga

4. omfordeling gjennom overgangsordninga for regelendringar, oppgåveendringar, innlemming av øyremerkte tilskot o.a.

5. omfordeling gjennom innlemming av øyremerkte tilskot o.a. som ikkje er omfatta av overgangsordninga

6. omfordeling på grunn av inndelingstilskotet

7. forsøk med kommunal oppgåvedifferensiering

I utgiftsutjamninga i inntektssystemet for kommunesektoren er det ei eiga korreksjonsordning for elevar i statlege og private skolar (punkt 2). Ordninga tek omsyn til at talet på elevar som går i private og statlege skolar, varierer mellom kommunane og mellom fylkeskommunane. Korreksjonsordninga fungerer slik at (fylkes)kommunar som har relativt mange elevar i private og statlege skolar, får eit trekk gjennom utgiftsutjamninga gjennom satsar som blir fastsette årleg. Motsett får (fylkes)kommunar som har relativt få elevar i statlege og private skolar, eit tillegg. Dei fastsette satsane ligg i dag vesentleg lågare enn nivået på tilskotssatsane til private skolar. Satsane var uendra i perioden 1994-2002. I statsbudsjettet for 2003 blei satsane auka med mellom 4 000 kr og 7 000 kr, og i statsbudsjettet for 2004 føreslår departementet ein ytterlegare auke av satsane på mellom 4 000 kr og 7 000 kr. Trekksatsane ligg da framleis under gjennomsnittskostnaden per elev på landsbasis. Trekksatsane bør liggje under gjennomsnittskostnaden, ettersom marginalkostnaden knytt til éin ny elev oftast vil vere lågare enn gjennomsnittskostnaden. For nærmare omtale viser vi til Beregningsteknisk dokumentasjon.

Kostnadsnøkkelen for kommunane

Kostnadsnøkkelen for kommunane blir endra frå og med 2004. Endringa har for det første samanheng med at delkostnadsnøkkelen for sosialhjelp blir endra, mellom anna ved at det blir innført eit urbanitetskriterium (basert på folketal) i nøkkelen. Endringa har for det andre samanheng med at det blir innført ein ny delkostnadsnøkkel for miljø og landbruk.

Variasjonar i utgiftsbehovet i kommunane knytt til rusomsorg og psykisk helsevern har til no ikkje vore godt nok fanga opp gjennom kriteria i kostnadsnøkkelen, noko som truleg først og fremst har ramma dei største byane. I kommuneproposisjonen for 2004 (kapittel 9) føreslo regjeringa å endre delkostnadsnøkkelen for sosialhjelp, slik at ein betre kunne fange opp variasjonar i utgiftsbehovet i kommunane knytt til rusomsorg og psykiatri. Vidare føreslo departementet at sosialhjelpsnøkkelen skulle tilleggjast større vekt i den totale kostnadsnøkkelen for helse- og sosialtenesta. I samband med behandlinga av forslaget frå regjeringa til ny delkostnadsnøkkel for sosiale tenester vedtok Stortinget:

"Stortinget ber regjeringen høsten 2003 fremme en egen sak for Stortinget vedrørende endringer i kostnadsnøkkelen for kommunesektoren. Saka fremmes parallelt med framleggelsen av statsbudsjettet for 2004."

Departementet har i St.meld. nr. 6 (2003-2004) gjort nærmare greie for endringa i delkostnadsnøkkelen for sosialhjelp.

Departementet føreslo i kommuneproposisjonen for 2004 å innføre ein eigen delkostnadsnøkkel for miljø og landbruk i kostnadsnøkkelen. Departementet føreslo at miljøvernmidlane dels skulle fordelast gjennom basiskriteriet, dels etter innbyggjartalet. Vidare føreslo departementet at landbruksmidlane skulle fordelast gjennom eit eige landbrukskriterium. Ved behandlinga av kommuneproposisjonen slutta eit fleirtal i kommunalkomiteen seg til forslaget frå departementet.

Tabell 3.31 viser kostnadsnøkkelen for kommunane i 2004. For ein nærmare omtale av endringane i kostnadsnøkkelen for kommunane viser vi til kapittel 9 og 11 i kommuneproposisjonen for 2004 (St.prp. nr. 66 (2002-2003)) og til St.meld. nr. 6 (2003-2004).

Kostnadsnøkkelen for fylkeskommunane blir endra frå og med 2004. Endringa har samanheng med at fylkeskommunen misser ansvaret for barnevern og familievern og for behandling og omsorg for rusmisbrukarar frå og med 2004. Kostnadsnøkkelen blir endra slik at han blir tilpassa den oppgåvestrukturen fylkeskommunane får frå 2004. For nærmare omtale av endringa i kostnadsnøkkelen viser vi til omtale i kapittel 11 i kommuneproposisjonen for 2004 (St.prp. nr. 66 (2002-2003)). Tabell 3.32 viser kostnadsnøkkelen for fylkeskommunane i 2004.

Inntektsutjamning

Inntektsutjamninga skal jamne ut skilnader i skatteinntekter mellom dei ulike kommunane og skilnader i skatteinntekter mellom dei ulike fylkeskommunane. I 2000 blei det innført løpande inntektsutjamning. Løpande inntektsutjamning inneber at det inntektsutjamnande tilskotet til kvar enkelt (fylkes)kommune blir rekna ut sju gonger i året, når tala for skatteinngangen ligg føre. Utrekninga av inntektsutjamninga er dokumentert på Kommunal- og regionaldepartementet sine internettsider for løpande inntektsutjamning: http://odin.dep.no/krd/norsk/prosjekt/liu.

Inntektsutjamninga for kommunane vil i 2004 vere basert på at kommunar med skatteinntekter på under 110 pst. av landsgjennomsnittet får kompensert 90 pst. av differansen mellom eigen skatt og referansenivået på 110 pst. Ved behandlinga av kommuneøkonomiproposisjonen for 2001 vedtok Stortinget at inntektsutjamninga for kommunane skulle aukast ved at trekknivået for skatterike kommunar gradvis skulle reduserast frå 140 til 130 pst. I 2004 vil trekknivået for skatterike kommunar bli redusert frå 136 til 134 pst. Det vil seie at kommunar som har skatteinntekter på over 134 pst. av gjennomsnittet, får trekt inn 50 pst. av differansen mellom eigen skatt og trekknivået på 134 pst.

Inntektsutjamninga for fylkeskommunane vil i 2004 vere basert på at fylkeskommunar med skatteinntekter på under 120 pst. av landsgjennomsnittet får kompensert 90 pst. av differansen mellom eigen skatt og referansenivået på 120 pst. Det finst inga trekkordning for fylkeskommunar med høge skatteinntekter.

Inndelingstilskotet

Inndelingstilskotet er ein del av post 60 til kommunane. Inndelingstilskot blir gitt til kommunar som sluttar seg saman. Tilskotet skal sikre at kommunar som sluttar seg saman, ikkje skal få reduserte statlege overføringar som følgje av kommunesamanslutninga. Inndelingstilskotet består av det basistilskot som gjekk til kommunane før samanslutninga og eventuelle regionaltilskot som kommunane tok imot før samanslutninga. Tilskotet blir frose reelt på det nivået det har det året kommunane gjennomfører samanslutninga. Kommunar som sluttar seg saman, vil ta imot fullt inndelingstilskot i ti år. Tilskotet blir deretter trappa gradvis ned over fem år. I 2004 er det berre Re kommune som vil ta imot inndelingstilskot.

Post 62 Nord-Noreg-tilskot

Som eit ledd i regional- og distriktspolitikken ønskjer regjeringa at kommunar og fylkeskommunar i Nord-Noreg skal sikrast høve til å gi eit betre tenestetilbod enn kommunar og fylkeskommunar elles i landet. Kommunar og fylkeskommunar i Nord-Noreg får derfor eit eige tilskot. Tilskotet skal også medverke til at vi får ei høg kommunal sysselsetjing i eit område med eit konjunkturavhengig næringsliv. Tilskotet blir utbetalt som ein lik sats per innbyggjar for alle kommunane innanfor kvart fylke, og som ein sats for kvar fylkeskommune. Departementet tilrår at satsane for Nord-Noreg-tilskotet for 2004 blir oppjusterte i takt med prisstiginga.

Post 63 Regionaltilskot

Regionaltilskotet er på same måten som Nord-Noreg-tilskotet grunngitt ut frå regionalpolitiske omsyn. Regionaltilskotet har til no vore utforma slik at det berre er kommunar som har færre enn 3000 innbyggjarar, og som har skatteinntekter på under 110 pst. av landsgjennomsnittet, som får tildelt tilskot. Storleiken på regionaltilskotet blir gradert etter det geografiske verkeområdet for distriktspolitiske verkemiddel (A-D). Område A har høgst prioritet ved bruk av distriktspolitiske verkemiddel, område D lågast prioritet. Regionaltilskotet blir gitt som ein sats per kommune.

I kommuneproposisjonen for 2004 føreslo departementet at også kommunar som har mellom 3000 og 3200 innbyggjarar, skal kunne ta imot regionaltilskot frå og med 2004. Departementet føreslo at kommunar med mellom 3000 og 3049 innbyggjarar skulle få 80 prosent av den aktuelle satsen, at kommunar med mellom 3050 og 3099 innbyggjarar skulle få 60 prosent av den aktuelle satsen, at kommunar med mellom 3100 og 3149 innbyggjarar skulle få 40 prosent av den aktuelle satsen, og at kommunar med mellom 3150 og 3199 innbyggjarar skulle få 20 prosent av den aktuelle satsen. Det blei lagt til grunn at den nye modellen for regionaltilskotet skulle vere provenynøytral. Den nye trappetrinnsmodellen erstattar overgangsordninga som blei innført i 2003. Ved behandlinga av kommuneproposisjonen i Stortinget slutta eit fleirtal seg til forslaget frå departementet.

Satsane for regionaltilskotet er i utgangspunktet nominelt uendra frå 2003 til 2004, men som følgje av innføringa av den nye trappetrinnsmodellen går satsane noko ned frå 2003 til 2004. Etter den nye modellen er det fleire kommunar som vil ta imot regionaltilskot, og kostnadene må dekkjast inn av kommunar som allereie i dag tek imot regionaltilskot. Dette fører til ein mindre reduksjon i satsane for regionaltilskotet frå 2003 til 2004.

Post 64 Skjønnstilskot

Kommunal- og regionaldepartementet fordeler årleg ein del av rammetilskotet til kommunar og fylkeskommunar etter skjønn. Fordelinga etter skjønn må sjåast i samanheng med fordelinga etter objektive kriterium i den faste delen av inntektssystemet. Samla skjønnsramme til kommunane og fylkeskommunane for 2004 blei av Stortinget fastsett til 3 958 mill. kr ved behandlinga av kommuneproposisjonen for 2004. 8 Av dette blei 3 225 mill. kr sette av til det ordinære skjønnet. Det ekstraordinære skjønnet vil utgjere 733 mill. kr i 2004.

Den ordinære skjønnsramma for kommunane er sett til 2 155,1 mill. kr for 2004. Ved fastsetjinga av skjønnsramma for 2004 er det teke utgangspunkt i ei nominell vidareføring av skjønnsramma for 2003. I tillegg er det mellom anna lagt inn ein auke knytt til

• kompensasjon til kommunar som taper på omlegginga av ordninga med differensiert arbeidsgivaravgift frå og med 2004

• kompensasjon til kommunar som samla sett taper vesentleg på dei fire endringane som blei påbegynt i 2002, og på innføringa av nye delkostnadsnøklar for sosiale tenester og for miljø og landbruk i 2004

Innanfor skjønnsramma til kommunane er det sett av 7 mill. kr til styrking av tospråklegheitsarbeidet i samiske kommunar. Sametinget får fullmakt til å disponere midlane.

Prosjektskjønnet er auka med 16 mill. kr, og om lag 9 mill. kr av midlane er sette av til det arbeidet fylkesmennene utfører for å følgje opp initiativet frå regjeringa med sikte på modernisering i kommunalforvaltninga.

Frå 2000 er det gitt kompensasjon til kommunar med særleg ressurskrevjande brukarar over skjønnstilskotet i rammetilskotet. Frå og med 2004 blir det innført ei ny toppfinansieringsordning for særleg ressurskrevjande brukarar over budsjettet for Sosialdepartementet. I 2003 utgjer kompensasjonen til ressurskrevjande brukarar 650 mill. kr. Dette beløpet vil i 2004 bli overført til den nye toppfinansieringsordninga på budsjettet for Sosialdepartementet. Skjønnstilskotet til kommunane blir derfor isolert sett redusert med 650 mill. kr. For nærmare omtale av endringa viser vi til kap. 2 i denne proposisjonen og til omtale i budsjettproposisjonen frå Sosialdepartementet.

Den ordinære skjønnsramma til fylkeskommunane er på 1 070 mill. kr for 2004. Skjønnsramma er i utgangspunktet vidareført på same nominelle nivå som i 2003. Det er i tillegg lagt inn kompensasjon til fylkeskommunar som taper vesentleg på omlegginga av ordninga med differensiert arbeidsgivaravgift frå 2004, og kompensasjon til fylkeskommunar som samla sett taper på sjukehusreforma, endringane i inntektssystemet som blei påbegynt i 2002, og endringane i oppgåver innanfor barnevern og familievern og på rusområdet i 2004.

Det ekstraordinære skjønnstilskotet

Det ekstraordinære skjønnstilskotet er ein kompensasjon til kommunar og fylkeskommunar som tapte på omlegginga av inntektssystemet i 1997, og som ikkje har fått dette tapet dekt gjennom regionaltilskot. Det ekstraordinære skjønnet blir avvikla i perioden 2002-2006. Det ekstraordinære skjønnstilskotet til kommunar og fylkeskommunar blei redusert med 1/5 i 2003, og vil bli redusert med ytterlegare 1/5 i 2004.

Post 65 Hovudstadstilskot

I 1999 blei det innført eit eige hovudstadstilskot i inntektssystemet. Grunngivinga for hovudstadstilskotet var at Oslo har spesielle oppgåver som hovudstad. Desse oppgåvene blei tidlegare finansierte av selskapsskatten. Oslo har motteke eitt hovudstadstilskot som kommune og eitt hovudstadstilskot som fylkeskommune.

Hovudstadstilskotet til Oslo kommune er mellom anna grunngitt med at Oslo har eit høgt utgiftsbehov knytt til rusomsorg og psykisk helsevern. Frå og med 2004 blir det innført eit eige kriterium i kostnadsnøkkelen for kommunane som fangar opp variasjonar i utgiftsbehovet i kommunane knytt til rusomsorg og psykisk helsevern. Hovudstadstilskotet til Oslo kommune blir derfor avvikla som eigen post på statsbudsjettet frå og med 2004. Tilskotet vil bli avvikla gradvis gjennom overgangsordninga i inntektssystemet.

Frå og med 2004 skal staten overta det ansvaret fylkeskommunane i dag har for barnevernet. Oslo sitt ansvar for barnevernet skal likevel vidareførast, jf. omtale i kapittel 12 i kommuneproposisjonen for 2004 (St.prp. nr. 66 (2002-2003)). Den delen av dei frie inntektene til fylkeskommunen som kan tilskrivast barnevern, blir lagde inn i hovudstadstilskotet til Oslo fylkeskommune frå og med 2004. Hovudstadstilskotet til Oslo fylkeskommune aukar som følgje av dette isolert sett med 344 mill. kr (2003-kr). Departementet føreslår at storleiken på hovudstadstilskotet til Oslo fylkeskommune for 2004 blir oppjustert i takt med prisstiginga. Oslo vil da ta imot om lag 427 mill. kr i hovudstadstilskot i 2004.

Post 68 Forsøk med rammefinansiering av øyremerkte tilskot

Forsøk med rammefinansiering av øyremerkte tilskot tok til frå budsjettåret 2000 og skal avviklast etter budsjettåret 2003. Frå 1. januar 2004 vil forsøkskommunane derfor få dei tilskota som har inngått i forsøket, utbetalte som ordinære øyremerkte tilskot.

Eit viktig siktemål med forsøket var å sjå om innlemming av øyremerkte tilskot i rammetilskotet til kommunane hadde nokon effekt på det lokale demokratiet, på målrettinga av tenester og på effektiviteten i tenesteproduksjonen.

Desse kommunane var med i forsøket: Stavanger, Nesset, Flakstad, Norddal, Namdalseid, Søgne, Randaberg, Orkdal, Alta, Nord-Aurdal, Hurdal, Etne, Meldal, Nordreisa, Nore og Uvdal, Råde, Frogn, Nord-Odal, Tønsberg og Lillehammer.

Evalueringa av forsøket blir gjennomført av Telemarksforsking og blir finansiert av Kommunal- og regionaldepartementet. Data frå desse samanlikningskommunane vil bli brukte i evalueringa av forsøket: Trondheim, Smøla, Moskenes, Luster, Mosvik, Lillesand, Klepp, Skaun, Hammerfest, Trysil, Trøgstad, Ølen, Vågå, Lyngen, Hjartdal, Sande, Ås, Eidskog, Borre og Hamar. Evalueringa skal vere sluttført 1. januar 2005.