6 Problemstillingar som bør vurderast i samband med forslaget om å innføre postrøysting i Noreg

Her vil departementet ta opp og drøfte ein del problemstillingar som er aktuelle i samband med forslaget om å innføre postrøysting i Noreg.

6.1 Postrøysting på valdagen

6.1.1 Departementets vurderingar i høringsnotatet

I samband med forslaget om å overføre ansvaret for førehandsrøystinga til Postverket, oppstår også spørsmålet om veljarane - som i Sverige - skal kunne postrøyste på sjølve valdagen, eller om ein her i landet skal halde på regelen om at førehandsrøystinga skal avsluttast før valdagen. I Finland blir førehandsrøystinga (postrøystinga) avslutta 5 dagar før valdagen.

Departementet er skeptisk til å opne for postrøysting på valdagen, og stiller spørsmål om kor viktig dette er når veljarane samtidig har høve til å røyste i om lag 4000 vallokale. Utviklinga i Sverige går òg i retning av å minske høvet til å postrøyste på valdagen, m.a. for å få eit sikrast mogleg valresultat valnatta. Røynslene frå Sverige viser òg at det er relativt få veljarar som nyttar høvet til å postrøyste valdagen.

Ei ulempe ved å opne for postrøysting på valdagen er at valresultatet vil bli klart på eit langt seinare tidspunkt enn i dag, fordi det må setjast ein seinare frist for når førehandsrøystene må vere komne fram til valstyret for å bli godkjende. Denne fristen bør truleg setjast til torsdag etter valet dersom det blir fremma forslag om at det skal vere høve til å postrøyste på sjølve valdagen. Det vil innebere at valresultatet blir klart fredag eller laurdag, på eit mykje seinare tidspunkt enn etter reglane i dag. Departementet meiner at dette ikkje er ønskjeleg. På denne bakgrunnen vil departementet konkludere med at ein ikkje bør foreslå endringar i vallova som opnar for postrøysting på valdagen.

6.1.2 Samandrag av høringsfråsegnene

Alle høringsinstansar støttar forslaget om at det ikkje skal vere høve til postrøysting på valdagen. Det blir påpeika som viktige moment at slik røysting ville føre til at valoppgjeret blei atskilleg forseinka, og at røysting på postkontora må reknast som lite praktisk på valdagen då vallokala er opne for veljarane.

6.1.3 Konklusjon

Det blir ikkje høve til å postrøyste på valdagen.

6.2 Bør førehandsrøysta vere endeleg?

6.2.1 Gjeldande reglar

I dag er det slik etter den norske valordninga at førehandsrøysta ikkje er endeleg, dvs. at den som har førehandsrøysta, likevel kan gå og røyste på valtinget på valdagen, jf vallova § 47 fjerde ledd første punktum.

Ein må sjekke alle førehandsrøystene mot manntalet for å finne ut om det er veljarar som også har røysta på valtinget slik at ein skal forkaste førehandsrøysta. Det fører med seg ein del ekstra arbeid for valstyra. Forslag om å gjere førehandsrøysta endeleg har på denne bakgrunnen vore tekne opp av kommunane fleire gonger tidlegare.

6.2.2 Ordninga i Finland og Sverige

I Finland er førehandsrøystene endelege.

Sverige har eit system tilsvarande det norske, men der blir det arbeidd med forslag om å gjere postrøystene (førehandsrøystene) endelege.

6.2.3 Departementets vurderingar i høringsnotatet

Departementet vil vise til at ved stortingsvalet i 1993 blei berre 1934 av 238 349 førehandsrøyster forkasta, om lag 0,8 % av dei gitte førehandsrøystene. Talet omfattar ikkje berre førehandsrøyster som blei forkasta på grunn av at veljaren hadde røysta på valtinget, men også førehandsrøyster som blei forkasta fordi veljaren ikkje stod i manntalet (771 forkasta førehandsrøyster), på grunn av feil ved omslagskonvolutten (658 forkasta førehandsrøyster) og fordi førehandsrøysta kom for seint fram til valstyret. Det inneber at ved stortingsvalet i 1993 var det maksimalt 505 førehandsrøyster som blei forkasta fordi veljaren også hadde røysta på valtinget, noko som utgjer vel 0,2 % av alle gitte førehandsrøyster.

Slik departementet ser det, viser dette at for veljarar som har førehandsrøysta, er det svært lite behov for å kunne røyste på valtinget. Departementet vil derfor foreslå at vallova blir endra slik at førehandsrøysta blir endeleg. Av omsyn til eit einsarta regelverk bør dette også gjelde for førehandsrøyster som blir gitt utanriks og på Svalbard og Jan Mayen.

6.2.4 Samandrag av høringsfråsegnene

Eit stort fleirtal av høringsfråsegnene støttar departementets forslag om at førehandsrøystene skal vere endelege. Det blir særleg lagt vekt på dei ressursane ein kan spare i samband med prøving og oppteljing av røyster. Somme kommunar går imot forslaget, og peikar på at veljarar som har førehandsrøysta ei tid før valet, då vil miste høvet til å leggje vekt på det som skjer mot slutten av valkampen.

6.2.5 Departementets merknader

Departementet meiner som før at førehandsrøysta bør vere endeleg, på grunnlag av opplysningane om kor få veljarar som nyttar høvet til å valtingsrøyste etter at dei har førehandsrøysta. Elles finn departementet grunn til å presisere følgjande: Førehandsrøystinga er eit tilbod til dei som er forhindra frå å røyste på valdagen. Det er ikkje meininga at veljarane som har førehandsrøysta, skal ha ein «angrefrist» og kunne røyste på valtinget dersom dei finn det formålstenleg.

Det kan tenkjast at ein veljar som møter opp i eit vallokale på valdagen og blir møtt med at det er kryssa av i manntalet for at vedkomande har førehandsrøysta, vil hevde at dette er feil, og at vedkomande ikkje har førehandsrøysta. Departementet meiner at vedkomande ikkje bør avvisast, men få høve til å levere inn røysta si, slik at valstyret kan ta stilling til saka ved prøvinga av røystingane, eller forholdet kan bli vurdert i Stortinget (ved stortingsval) eller departementet (ved kommunestyre-/ fylkestingsval) i samband med ei eventuell klage. Departementet foreslår derfor at det blir gjort ei tilføying i lova § 41 slik at veljaren kan levere inn røystesetel til røystestyret, på linje med dei som ikkje står i manntalet. Røystestyret skal ta vare på røysta, og ikkje leggje ho i valurna.

I samband med forslaget om at førehandsrøystinga skal vere endeleg, oppstår spørsmålet om når valstyret kan begynne å prøve førehandsrøystene. Vallova § 47 andre ledd, slik denne regelen lyder i dag, gir valstyra eit visst høve til å prøve førehandsrøyster før valdagen, så sant godkjenningsmøtet er halde. Det valstyret kan gjere før valtinget, er å forkaste førehandsrøyster fordi veljaren ikkje står i manntalet eller røystinga lir av formelle feil.

Dersom førehandsrøysta blir endeleg, kan valstyret prøve alle sider ved røystinga og krysse av i manntalet etter kvart som røystingane kjem inn til valstyret, og dette kan ein gjere i heile førehandsrøysteperioden. Godkjenningsmøtet skal etter forslaget i proposisjonen haldast seinast 1. juli, medan førehandsrøystinga tek til i august. Omsynet til godkjenningsmøtet har dermed ingenting å seie når det gjeld prøvinga av førehandsrøystene. Departementet vil derfor foreslå at regelen blir endra, slik at det ikkje lenger er ein føresetnad at godkjenningsmøtet er halde før prøvinga av førehandsrøystene tek til.

Prøvinga av førehandsrøystene må avsluttast seinast dagen før valtinget tek til, slik at valstyret kan krysse av i manntala før dei blir leverte ut til røystestadene. Departementet vil ikkje foreslå nokon ytterlegare frist for avslutninga av prøvinga, i form av eit nærmare oppgitt klokkeslett.

6.2.6 Konklusjon

Førehandsrøystinga skal vere endeleg. Vallova § 40 første ledd andre punktum blir oppheva. Valstyret kan starte prøvinga av førehandsrøystene etter kvart som røystingane kjem inn til valstyret. Veljarar som etter avkryssingsmanntalet har førehandsrøysta, skal ha høve til å levere inn røyst på valtinget, men denne røysta skal leggjast til side for seinare prøving.

6.3 Periode for førehandsrøysting

6.3.1 Gjeldande reglar

Førehandsrøystinga går føre seg frå 1. juli i valåret til dagen før valet, jf vallova § 31. I kommunar med to dagars val blir førehandsrøystinga avslutta laurdag, medan det i kommunar med ein dags val er høve til å førehandsrøyste på søndag òg.

Dette inneber at vi i Noreg har ein førehandsrøysteperiode på om lag to og ein halv månad, frå 1. juli til om lag midten av september. Det er ein atskilleg lengre periode for førehandsrøysting enn i dei andre nordiske landa, sjå nedanfor.

6.3.2 Ordninga i dei andre nordiske landa

I Sverige har veljarane høve til å førehandsrøyste frå og med den 24. dagen før valet, men det blir no vurdert å korte ned denne perioden slik at førehandsrøystinga startar den 20. dagen før valet.

Finland har til no hatt førehandsrøysting i 14 dagar ved ordinære val, frå den 18. til den 5. dagen før valet. I ein proposisjon som er lagd fram for den finske Riksdagen, blir det no foreslått at førehandsrøysteperioden skal kortast ned til 7 dagar ved alle val og til 4 dagar ved utanriks førehandsrøystinga. Førehandsrøystinga vil etter forslaget gå føre seg frå onsdagen den 11. dagen før valdagen til og med tysdagen den 5. dagen før valet, inkludert laurdag og søndag. Det har vore få protestar mot nedkortinga i førehandsrøysteperioden, og det ser heller ikkje ut til at lengda på perioden påverkar talet på postrøyster.

I Danmark (som ikkje har postrøysting) er det høve til å førehandsrøyste dei siste tre vekene før valet, men seinast nest siste kvardag før valdagen.

Røynslene frå Sverige og Finland tyder på at relativt få veljarar nyttar høvet til å røyste i første delen av førehandsrøysteperioden, medan toppane kjem i siste delen av perioden, uavhengig av kor lang eller kort førehandsrøysteperioden er. I Sverige røystar heile 2/3 av dei som postrøystar, siste veka før valet med topp fredag før valdagen. Tala frå Finland viser ein tilsvarande tendens.

6.3.3 Departementets vurderingar i høringsnotatet

Tal som departementet har bede fylkesmennene hente inn frå kommunane, viser at det frå 1. juli til 15. august blir gitt svært få førehandsrøyster, og det er først frå 15. august og fram til valdagen at det blir førehandsrøysta i noko omfang. Det har truleg samanheng med at skoleferien er slutt omkring 15. august, og det er òg på det tidspunktet at valkampen kjem i gang.

På denne bakgrunnen vil departementet foreslå at vallova blir endra slik at førehandsrøystinga startar 15. august i valåret. Tala som departementet har fått frå fylkesmennene, tyder på at dette i liten grad vil skape problem for veljarane fordi det er svært få som førehandsrøystar før 15. august. Samtidig vil det lette situasjonen ved at postkontora ikkje treng å vere budde på å ta imot førehandsrøyster så lenge som etter reglane i dag.

Departementet meiner at ei slik endring i første omgang bør gjerast gjeldande berre for innanriks førehandsrøysting, bortsett frå Svalbard og Jan Mayen.

6.3.4 Samandrag av høringsfråsegnene

Det store fleirtalet av høringsfråsegnene støttar forslaget frå departementet om at førehandsrøystinga ikkje bør ta til før 15. august. I fråsegnene sine legg fleire kommunar stor vekt på at det i perioden frå 1. juli og til midten av august knapt nok er nokon som førehandsrøystar.

Somme kommunar ønskjer likevel å starte mottaket av førehandsrøyster noko tidlegare. Dei fleste av desse oppgir 1. august som alternativ dato, medan ein kommune foreslår 8. august og ein annan foreslår 10. august.

Som grunngiving for dette forslaget blir særleg nemnt omsynet til studentar og skoleelevar ved lærestader i andre kommunar enn heimkommunen. Dei avsluttar ofte sommarferien og reiser tilbake til utdanningsinstitusjonen i første halvdelen av august. Dei bør få høve til å førehandsrøyste før dei reiser heimanfrå. Nokre kystkommunar argumenterer for at førehandsrøystinga bør starte 1. august av omsyn til sjøfolk og fiskarar. Dei er ofte ute på havet i periodar på 4-5 veker og risikerer dermed å vere borte i heile tidsrommet 15. august-valdagen, og kan dermed bli avskorne frå å kunne røyste, dersom forslaget frå departementet blir vedteke.

6.3.5 Departementets merknader

Departementet meiner det er viktig å fastsetje førehandsrøysteperioden slik at veljarane får eit best mogleg tilbod. Samtidig bør ikkje førehandsrøystinga ta til tidlegare enn det reint faktisk er nødvendig for at veljarane skal kunne gjere seg nytte av tilbodet. Røynsler frå tidlegare val viser som nemnt at det er svært få som førehandsrøystar før 15. august, men det hindrar ikkje at ein bør ta omsyn til dei ønska som har kome fram under høringa. Samtidig er det viktig at valkorta (jf nedanfor) blir produserte og sende ut til veljarane før førehandsrøystinga tek til. Manntalet, som blir lagt til grunn for valkorta, skal etter departementets forslag vere ferdig 1. juli. Produksjon og utsending av valkort er berekna å ta om lag 2 veker. Produksjonen av valkort vil skje i juli månad, som er den viktigaste ferietida. Det kan derfor bli vanskeleg å starte førehandsrøystinga 1. august. Departementet har derfor kome til at starttidspunktet for førehandsrøystinga bør kunne flyttast om lag ei veke fram samanlikna med forslaget i høringsnotatet, og vil gå inn for at førehandsrøystinga kan ta til 10. august.

6.3.6 Konklusjon

Vallova § 31 første ledd blir endra slik at førehandsrøystinga innanriks (bortsett frå Svalbard og Jan Mayen) tek til 10. august.

6.4 Når skal førehandsrøystinga avsluttast?

6.4.1 Gjeldande reglar

Veljarane har høve til å førehandsrøyste heilt fram til valdagen. Etter reglane i vallova i dag er det slik at førehandsrøystene må vere komne fram til valstyret før vallokala stengjer på valdagen for å bli godkjende, jf vallova § 31 tredje ledd.

6.4.2 Ordninga i dei andre nordiske landa

I Sverige er det høve til å postrøyste også på sjølve valdagen.

I Finland blir førehandsrøystinga avslutta den 5. dagen og i Danmark den nest siste kvardagen før valdagen.

6.4.3 Departementets vurderingar i høringsnotatet

Valstyret kan rett nok begynne å prøve førehandsrøystene når godkjenningsmøtet er halde, men den endelege prøvinga og oppteljinga av førehandsrøystene kan ikkje ta til før vallokala stengjer, fordi ein må undersøkje om nokon av dei som har førehandsrøysta, også har røysta på valtinget. I desse tilfella skal ein forkaste førehandsrøysta. Det fører med seg ein del arbeid for valstyra og verkar til å forseinke det endelege valresultatet.

Ei ordning som den dei har i Finland og Danmark, der førehandsrøystinga blir avslutta nokre dagar før valet, gjer det mogleg for valstyret å gjennomføre arbeidet med førehandsrøystene før valdagen, og medverkar dermed til eit raskare valoppgjer. Dette er nødvendig dersom ein går over til at førehandsrøystene blir endelege.

Departementet har framanfor konkludert med at ein bør foreslå å endre vallova slik at førehandsrøystene blir endelege. Som ein konsekvens av dette vil departementet også foreslå at postrøystinga blir avslutta nokre dagar før valdagen.

Departementet legg opp til at førehandsrøystene for det meste skal sendast fram som A-post. Siste veka før valet vil likevel røyster som er gitt utanfor eigen kommune, bli sende med Posten ekspress. Framsendingstida for Posten ekspress er den same som for A-post, men det er lagt inn ekstra tryggingsrutinar i denne tenesta. Normalt vil A-post og Posten ekspress ikkje trenge meir enn ein dag for å nå fram til mottakaren. Det er likevel nokre stader i landet der dette av ulike årsaker ikkje går, slik at heller ikkje A-post og Posten ekspress når mottakaren før etter 2 dagar. Tida mellom avslutning av førehandsrøystinga og valdagen må derfor vere såpass lang at det er tilstrekkeleg tid både til å sikre at alle førehandsrøystene kjem fram til valstyra, og til at valstyret kan prøve førehandsrøystene og krysse av i manntalet for veljarar som har førehandsrøysta, før valtinget opnar.

For å sikre at alle postrøyster kjem fram til valstyra tidsnok, bør siste dag for postrøystinga vere torsdag før valdagen. Dette vil sikre at alle postrøyster er komne fram til valstyret laurdag før valet, og gir valstyra tid til å prøve førehandsrøystene og krysse av i manntalet for veljarar som har røysta på førehand. Av omsyn til eit einsarta regelverk bør dette tidspunktet for avslutning av førehandsrøystinga også gjelde utanriks og på Svalbard og Jan Mayen.

Forslaget fritek ikkje veljaren for ansvaret for å førehandsrøyste så tidleg at røystinga, utan særskilde tiltak frå røystmottakaren si side, når fram til valstyret seinast dagen før valtinget opnar.

6.4.4 Samandrag av høringsfråsegnene

Det store fleirtalet av høringsfråsegnene støttar forslaget frå departementet om at førehandsrøystinga blir avslutta torsdag før valet.

Nokre kommunar ønskjer å avslutte tidlegare, til dømes onsdag eller måndag før valet, for å vere sikker på at røysta kjem fram til valstyret i tide. Andre går inn for at førehandsrøystinga - i alle fall for veljarar som førehandsrøystar i den kommunen der dei er manntalsførte - ikkje blir avslutta før fredag eller laurdag (formiddag) før valet. Som grunngiving seier dei at det blir gitt forholdsvis mange førehandsrøyster dei siste to-tre dagane og at ei avslutning på torsdag fører til eit svakare servicetilbod til publikum.

6.4.5 Departementets merknader

Framanfor har departementet konkludert med at førehandsrøysta bør vere endeleg. Det inneber at ein må avslutte førehandsrøystinga ei viss tid før valdagen for å vere sikker på at alle røystene kjem fram og blir kryssa av i manntalet seinast dagen før valtinget opnar. Røystinga bør organiserast slik at veljarane får best mogleg høve til å røyste. Dersom førehandsrøysta skal vere endeleg, vil fredag vere den absolutt siste dagen det er mogleg å ta imot førehandsrøyster på postkontoret dersom dei skal nå fram til valstyret i tide. Endå om det på fredag hadde vore mogleg å ta imot førehandsrøyster frå veljarar som er manntalsførte i vedkomande kommune, meiner departementet at ulempene med å ha ulike tidspunkt for avslutninga på førehandsrøystinga for dei to veljargruppene er så store at det bør unngåast. Det vil kjennast svært urettferdig for mange veljarar at dei blir avviste på postkontoret, medan andre som kjem samtidig, får førehandsrøyste. Dessutan kan det lett oppstå feil under praktiseringa av ei slik differensiert ordning. I dei kommunane der avslutninga på førehandsrøystinga 3 dagar før valdagen er spesielt problematisk, har kommunen høve til å avvikle to dagars val.

Departementet meiner at ein må leggje avgjerande vekt på prinsippet om at førehandsrøystinga bør vere endeleg, og held derfor fast på forslaget om at førehandsrøystinga blir avslutta torsdag før valet. Departementet meiner at ein informasjonskampanje, mellom anna om siste tidspunktet for førehandsrøysting, vil medverke til at veljarane førehandsrøystar i tide.

6.4.6 Konklusjon

Vallova § 31 blir endra slik at førehandsrøystinga ikkje kan gå føre seg seinare enn siste torsdag før valet.

6.5 Ein eller to dagars val

6.5.1 Gjeldande reglar

I dag er det opp til kommunestyret å avgjere om det skal vere ein eller to dagars val i kommunen, jf vallova § 24 andre ledd andre punktum. Vidare har valstyret høve til å avgjere at eitt eller fleire vallokale ikkje skal haldast opne på søndagen jamvel om det skal vere to dagars val i kommunen, jf lova § 27 andre ledd. Valstyret kan avgjere at det til dømes berre skal vere røysting i ein eller eit par sentrale røystekrinsar på søndag, dersom ein finn at det ikkje er tenleg å opne alle røystelokala denne dagen.

6.5.2 Departementets vurderingar i høringsnotatet

Departementet går inn for å halde oppe høvet for kommunane til å avgjere sjølve om dei vil ha val over ein eller to dagar.

Departementet legg til grunn at ordninga med førehandsrøysting på postkontora og til landpostbod vil gjere det atskilleg lettare for veljarane å røyste endå om førehandsrøystinga blir avslutta torsdag før valdagen. Det vil derfor, slik departementet ser det, ikkje vere til stor ulempe for veljarane om det ikkje blir like mange valdagar i alle kommunar.

Spørsmålet om ein eller to dagars val har nær samanheng med spørsmålet om når førehandsrøystinga skal avsluttast og om førehandsrøysta skal vere endeleg eller ikkje.

6.5.3 Samandrag av høringsfråsegnene

Alle høringsfråsegnene sluttar opp om forslaget om at det framleis må vere opp til den enkelte kommunen, ut frå lokale tilhøve, å avgjere om det skal vere val over ein eller to dagar. Men enkelte kommunar uttrykkjer ei viss uro for at det skal bli eit auka press for to dagars val, dersom det ikkje blir høve til å førehandsrøyste på søndag. Dette vil føre til ei meir tungvint og kostnadskrevjande valavvikling.

6.5.4 Konklusjon

Det skal framleis vere opp til det enkelte kommunestyret å avgjere om det skal vere ein eller to dagars val i kommunane.

6.6 Valkort

6.6.1 Gjeldande reglar

Vallova har i dag ingen reglar om bruk av valkort (røystekort), verken ved førehandsrøysting eller røysting på valtinget.

Ein del kommunar - særleg dei større kommunane - sender ut valkort til veljarane som ei frivillig ordning. Valkortet har til oppgåve å informere veljaren om at han/ho er innført i manntalet, og kvar vedkomande skal røyste på valtinget. Det gjeld ikkje som legitimasjon. Veljaren har plikt til å legitimere seg dersom røystmottakaren ikkje kjenner vedkomande frå før.

6.6.2 Ordninga i Sverige og Finland

Både Sverige og Finland har ei ordning med valkort. I Sverige er kortet obligatorisk for å kunne røyste på postkontora eller til landpostbod. Veljarar som mistar valkortet sitt, kan få eit nytt ved å vende seg til skattestyresmaktene. I Finland er det ikkje nødvendig å ha kortet med for å kunne postrøyste, men om lag 95 % av dei som røystar på postkontora, har valkortet med seg. Det er ikkje mogleg å få nytt valkort dersom ein mistar det ein har fått tilsendt. Ved postrøystinga skal det i desse tilfella fyllast ut eit følgjebrev som følgjer røysta i staden for valkortet.

Ved postrøystinga blir det både i Sverige og Finland brukt vindaugskonvoluttar og valkortet blir lagt øvst slik at adressa til valstyret kjem fram i vindauget.

6.6.3 Departementets vurderingar i høringsnotatet

Departementet foreslår at det blir innført ei ordning med valkort som veljaren må ha med seg for å kunne førehandsrøyste innanriks, bortsett frå Svalbard og Jan Mayen, dersom det blir innført postrøysting i Noreg.

Ei obligatorisk ordning med valkort vil lette sjølve valhandlinga på postkontoret, lette sendinga av røystene til valstyret, lette arbeidet i valstyret med prøving av røystene og minske faren for feil. Den finske løysinga med at det i staden for valkortet kan fyllast ut eit følgjebrev, vil gjere det vanskelegare å finne ut kva for eit valstyre røysta skal sendast til og auke faren for feilsendingar. Røynslene i mange kommunar er at ein del veljarar ikkje veit kva for ein kommune dei har røysterett i.

For veljarar som har mista eller ikkje har teke imot valkort, bør det vere mogleg å få skrive ut eit nytt kort når dei vender seg til den kommunen dei har røysterett i.

Det bør utarbeidast ein standard for korleis valkorta skal sjå ut og kva for opplysningar dei skal innehalde. Dette bør gjerast i samarbeid med den instansen som får ansvaret for å produsere korta. Departementet går ut frå at valkorta bør ha opplysningar om namnet, adressa og fødselsdatoen til veljaren, kva for kommune og ved kva for val veljaren har røysterett, kva for vallokale veljaren soknar til, adressa til valstyret og opplysning om kvar i manntalet veljaren er å finne.

Det vil vere ein fordel å utarbeide eitt felles valkort for stortingsvalet og sametingsvalet.

På valkortet bør det òg vere plass til å opplyse om veljaren er ved full sans og samling (ikkje lir av sjeleleg svekking eller nedsett medvit), jf vallova § 41 andre ledd.

Det er ein føresetnad at valkortet ikkje skal gjelde som legitimasjon. Som etter reglane i dag for førehandsrøysting, vil veljaren ha plikt til å legitimere seg dersom røystmottakaren ikkje kjenner vedkomande frå før.

Valkorta bør sendast ut om lag 14 dagar før førehandsrøystinga startar. Departementet foreslår endringar i reglane om manntalsføringa som inneber at manntalet skal vere ferdig seinast 1. juli i valåret. Dette gjer at valkorta kan produserast på grunnlag av eit ferdig utarbeidd manntal og inneber at ein har tida frå 1. juli til å produsere og sende ut valkort.

Ei aktuell problemstilling vil òg vere kven som skal administrere og dekkje kostnadene med å produsere og sende ut valkorta. Det kan anten gjerast av kommunane som i dag, eller overførast til ein sentral instans. Overføring til ein sentral instans kan vere formålstenleg ut frå praktiske omsyn. Produksjon og utsending av valkort har likevel nær samanheng med utarbeiding av manntalet som kommunane har ansvaret for, fordi valkorta blir laga på grunnlag av manntalet. Det taler for at kommunane også får ansvaret for valkorta.

Departementet går i høringsutkastet ut frå at ein kombinasjon av dei to alternativa vil fungere best, ved at kommunane framleis får ansvaret for å utarbeide manntalet, men at produksjon av valkort blir gjord sentralt og kostnaden dekt over statsbudsjettet.

6.6.4 Samandrag av høringsfråsegnene

Det er eintydig oppslutning om forslaget om obligatorisk valkort.

Det er òg brei semje om kva slags opplysningar som bør stå på valkortet, bortsett frå eitt punkt: Fleire høringsfråsegner går - av prinsipielle grunnar og rettstryggleiksgrunnar - mot at valkortet bør innehalde opplysningar om tilstanden til veljaren. Dette bør - som no - vere trykt på omslagskonvolutten. Postverket er òg skeptisk til ei slik løysing som foreslått i høringsnotatet, dels av omsyn til veljarens identitet og personvernet, dels fordi reglane og rutinane i Posten vanskeleg let seg kombinere med eit opplegg der røystmottakaren må føre på valkortet opplysningar om veljarens mentale tilstand.

Nokre høringsinstansar tek opp spørsmålet om sentral eller lokal produksjon av valkorta. Sentralkontoret for folkeregistrering uttaler:

«Ordningen betinger at valgkort skal utstedes sentralt. Vi vil ikke ha mulighet for å utstede valgkort av den grunn at vi ikke vil ha det endelige manntall tilgjengelig på elektronisk medium. Uavhengig av dette vil vi heller ikke ha tilgjengelige ressurser for slik produksjon.

.............................

Dette betinger at produksjonen må gjøres på en av de tre datasentraler som har manntallsutkastet liggende samtidig som hver enkelt kommune må sørge for at dette utkast blir oppdatert med de endringer som er gjort underveis til kjennelsesmøtet.»

Norsk Informasjonsteknologi A/S (NIT) uttaler, med tilslutning frå A/L Kommunedata og Allianse Telenor A/S:

«Innføringen av valgkort som obligatorisk er meget positiv. De vil også være en fordel at formularet (den faste teksten) fastsettes av departementet. ............

Vi er imidlertid sterkt uenig i forslaget om å sentralisere trykking og utsending av valgkort. ..............

Innsamling og kontroll av informasjon som skal trykkes på valgkortet, skjer i dag etter etablerte rutiner og i nær kontakt med det enkelte valgstyre basert på lokalkunnskap om den enkelte kommune. Dersom valgkortet skal være obligatorisk for å kunne forhåndsstemme, er det vesentlig at de endringer i manntallet som valgstyret vedtar i sitt kjennelsesmøte fanges opp før valgkortene trykkes. En sentralisert trykking vil vanskeliggjøre dette og kan lett føre til at det gis feil informasjon på valgkortet. De allerede etablerte rutiner fungerer meget bra og vi ser derfor liten grunn til å endre i disse .........»

Fleire høringsfråsegner tek opp spørsmålet om finansieringa av valkorta. Dei meiner at dette er ein kostnad Staten må dekkje, og at dette bør uttrykkeleg lovfestast i vallova § 91 for å unngå at det er uklart.

Postens sentralleiing tek opp spørsmålet om utsending av valkort, og uttaler:

«.................

Vi foreslår at alle valgkort sendes som A-post, fordi B-post har betydelige lengere framsendingstid enn A-post. Eks. tar B-post til Nord-Norge 4-5 dager. Dersom det er et valgkort som er ubesørgelig vil det kunne ta 8-10 dager før brevet er tilbake til valgstyret.

Omadressering av valgkort til utlandet:

Vi foreslår at det trykkes en informasjon på disse om at valgkortene ikke omadresseres til utlandet dersom velgeren har meldt varig adresseendring.»

6.6.5 Departementets merknader

Departementet vil foreslå at det blir innført ei ordning med obligatorisk bruk av valkort ved førehandsrøystinga.

Departementet vil vurdere kva slags opplysningar valkortet skal innehalde, mellom anna om det er mogleg å få trykt ein strekkode på alle valkorta.

Departementet er kome til at det er mest formålstenleg at valkortet blir utforma slik at røystmottakaren kan opplyse på kortet om veljaren er ved full sans og samling (ikkje lir av sjeleleg svekking eller nedsett medvit), jf vallova § 41 andre ledd. Departementet reknar med at det blir trykt ein rubrikk der røystmottakaren kan krysse av dersom han/ho meiner veljaren lir av ein tilstand som gjer at røysta må forkastast. Når ein slik rubrikk blir trykt på alle valkort, bør ikkje det støyte an mot rettstryggleiken og integriteten til den enkelte. Det må gjerast plass for ei kortfatta grunngiving og signaturen til røystmottakaren. Påteikning på valkortet vil ikkje bli kjend for andre enn den røystmottakaren som gjer påteikninga og for valstyret som prøver førehandsrøystene. Spreiing av opplysningar vil såleis ikkje bli meir omfattande ved ei ordning med postrøysting, enn ved ordninga i dag med kommunal røystmottakar.

Departementet går ut frå at det berre bør utferdast eitt valkort for dei som har røysterett ved både stortingsvalet og sametingsvalet. Det fører med seg at desse veljarane må førehandsrøyste samtidig til dei to vala.

Når det gjeld spørsmålet om valkorta bør produserast sentralt eller lokalt, vil departementet ved planlegginga og gjennomføringa av postrøystreforma arbeide vidare med dette på bakgrunn av dei opplysningar som er komne fram under høringa. Kva for produksjonsløysing som blir vald, vil mellom anna vere avhengig av kva for ordningar som praktisk kan etablerast når det gjeld overføring av mellom anna opplysningar om endringar i manntalet frå dei enkelte kommunane til den som skal produsere valkorta. Under vurderinga av moglege tekniske løysingar må ein òg rekne med kva for konsekvensar dei vil få for kostnadene med å produsere og sende ut valkorta.

Departementet vil òg foreslå lovfesta at det er ei statleg oppgåve å finansiere trykking av valkort.

Framanfor under 6.3.6 har departementet foreslått at førehandsrøystinga skal ta til 10. august. Det inneber at valkorta må vere ferdig produserte og sende ut om lag 25. juli.

Departementet er samd med Postens sentralleiing i at valkorta ikkje blir omadresserte til utlandet dersom veljaren har meldt varig adresseendring. Vi meiner likevel at det ikkje er formålstenleg å trykkje informasjon om dette på valkorta. Slik informasjon bør gå ut til dei rette instansane på annan måte.

6.6.6 Konklusjon

Det blir innført ei ordning med obligatorisk valkort ved førehandsrøystinga, jf lova § 9 a og § 30 andre ledd.

6.7 Utarbeiding av manntal

6.7.1 Gjeldande reglar

Etter vallova § 4 er det kommunane som har ansvaret for at det blir utarbeidd eit manntal over dei røysteføre i kommunen.

Følgjande fristar gjeld for manntalsarbeidet:

Skjeringsdatoen (den datoen som er avgjerande for kvar ein veljar skal manntalsførast) for manntalet er 1. mai (§ 5 andre ledd).

Valstyret skal ha manntalsutkastet klart 2. august (§ 6).

Manntalsutkastet skal liggje ute til offentleg ettersyn i perioden 3.-24. august (§ 7 første ledd).

Frist for å klage over manntalet er 24. august kl. 15.00 (§ 8 første ledd).

Frist for søknad om innføring i manntalet og melding om innflytting til riket frå personar som ikkje har vore folkeregisterførte som busette i riket dei siste 10 åra, er kl. 15.00 dagen før godkjenningsmøtet (§ 5 fjerde ledd).

Siste frist for å halde godkjenningsmøtet for endeleg godkjenning av manntalet er 31. august (§ 8 første ledd).

6.7.2 Departementets vurderingar i høringsnotatet

Departementet foreslår inga endring når det gjeld det ansvaret kommunane har for manntalet i denne samanhengen, men foreslår følgjande endringar når det gjeld fristane for manntalsutarbeidinga:

Skjeringsdatoen for manntalet blir skyvd fram til 1. mai.

Fristen for utarbeiding av manntalsutkastet blir sett til 10. juni.

Manntalsutkastet skal liggje ute til offentleg ettersyn i perioden 11.-24. juni.

Fristen for å klage over manntalet går ut 24. juni kl. 15.00.

Siste frist for å halde godkjenningsmøtet bør vere 1. juli.

Frist for søknad om innføring i manntalet og melding om innflytting til riket frå personar som ikkje har vore registerførte som busette i riket dei siste 10 åra, skal som no vere kl. 15.00 dagen før godkjenningsmøtet.

Endringsforslaga har samanheng med forslaget om å innføre ei obligatorisk ordning med valkort som veljaren må ha med seg for å førehandsrøyste innanriks, bortsett frå Svalbard og Jan Mayen.

Forslaget vil òg innebere at ein unngår at arbeidet med manntalet må gjerast midt i ferietida.

6.7.3 Samandrag av høringsfråsegnene

Høringsfråsegnene sluttar opp om forslaga frå departementet. Dei legg særleg sterk vekt på omsynet til at ein kan unngå å leggje arbeidet med manntalet til ferietida. I nokre fråsegner (mellom anna frå Sentralkontoret for folkeregistrering) blir det likevel peika på at konsekvensen av forslaga vil vere at fleire veljarar enn elles, som følgje av flyttingar i mai månad, må røyste til ein annan kommune enn der dei er busette på valdagen, utan at Sentralkontoret dermed vil gå mot forslaga. Frå Vestfold fylkeskommune blir det påpeika at det er uheldig å knyte skjeringsdatoen til 1. mai, som er fridag.

Nokre kommunar meiner det er uheldig at lova § 5 tilsynelatande opererer med to datoar når det gjeld skjeringstidspunktet for manntalet (31. mai og 1. juni i gjeldande reglar, 30. april og 1. mai i departementets forslag). Vidare blir det hevda at utlegging av manntalsutkastet bør vere unødvendig, fordi veljarane vil ta imot valkort som ei stadfesting på at dei er innførte i manntalet.

Nokre kommunar gir uttrykk for at utarbeiding av manntal bør vere ei statleg oppgåve. Det blir òg teke til orde for at det blir gitt reglar om utarbeiding av eit landsdekkjande edb-basert manntal.

6.7.4 Departementets merknader

Fristane for behandling av manntalet bør endrast i samsvar med det som er skissert framanfor. Departementet legg avgjerande vekt på at manntalsarbeidet skal vere avslutta slik at valkorta er produserte og sende ut til veljarane før førehandsrøystinga tek til.

Departementet meiner at ein bør halde oppe regelen om utlegging av manntalet. Formålet med slik utlegging er at veljarane skal ha høve til å kontrollere at dei er innførte i manntalet, og ha høve til å klage dersom dei er utelatne. Utsendinga av valkort er ein verdifull informasjon om at veljarane står i manntalet; men når valkorta ligg føre, er det for seint å klage for dei som ikkje er innførte i manntalet. Derfor bør veljarane på eit tidspunkt før utsendinga av valkort ha høve til å kontrollere at dei er manntalsførte. Derimot burde det ikkje vere nødvendig med eit påbod om at manntalet skal liggje ute til gjennomsyn etter at godkjenningsmøtet er halde og fram til røystinga er slutt, jf vallova § 10 første ledd første punktum. Veljarar som er innførte i manntalet, får den nødvendige informasjonen gjennom valkorta, og for dei som ikkje er komne med i manntalet, er det ikkje mogleg å klage til valstyret og bli innførte etter godkjenningsmøtet. Departementet vil foreslå at denne regelen blir endra slik at det blir opp til valstyret å avgjere om manntalet skal liggje ute i denne perioden.

Departementet vil foreslå ei forenkling i lova § 5 andre ledd. Skjeringsdatoen bør setjast til 30. april, for å unngå tilknyting til fridagen 1. mai. Samtidig foreslår departementet at andre punktum i regelen blir oppheva. Dette inneber inga realitetsendring. Det avgjerande vil vere om flyttemeldinga er registrert innkomen til folkeregisteret i tilflyttingskommunen ved slutten av arbeidstida 30. april.

6.7.5 Konklusjon

Fristane i vallova for utarbeiding av manntal blir endra for å tilpassast produksjon av valkort.

6.8 Godkjenning av vallister. Trykking av røystesetlar

6.8.1 Gjeldande reglar

Følgjande fristar gjeld for innlevering og godkjenning av forslag til vallister:

Listeforslaga må vere innleverte seinast 1. juni i valåret, jf vallova § 25 nr 1 bokstav a. Forslagsstillarane kan etter lova § 25 nr 4 kalle tilbake eit listeforslag innan 20. juni. Siste frist for godkjenning av listeforslaga er 10. august, jf lova § 26 nr 2.

Deretter skal røystesetlar med kandidatnamn trykkjast og distribuerast til vallokala. Til vanleg blir det nytta røystesetlar med kandidatnamn også ved førehandsrøystinga frå det tidspunktet dei ligg føre.

Frå førehandsrøystinga startar 1. juli og fram til røystesetlar med kandidatnamn ligg føre, blir det nytta røystesetlar som berre er påtrykte partinamn. Departementet sørgjer for å produsere og distribuere desse røystesetlane. Også etter at dei offisielle røystesetlane ligg føre, vil det vere nødvendig for veljarar som førehandsrøystar utanfor eigen kommune/eige fylke å bruke røystesetlar med berre partinamn. Veljarar som ønskjer å røyste på vallister som ikkje går ut frå eit registrert parti, må skrive namnet på vallista på eit blankt papirark.

6.8.2 Departementets vurderingar i høringsnotatet

Departementet foreslår følgjande endringar i reglane om innlevering og godkjenning av listeforslag:

1. 1

   Fristen for å levere inn listeforslag blir sett til 1. mai i valåret.

2. 2

   Fristen for å kalle tilbake eit listeforslag blir sett til 20. mai.

3. 3

   Fristen for å godkjenne listeforslaga blir sett til 1. juli.

Dette vil gi valstyra/fylkesvalstyra tida fram til 15. august, når førehandsrøystinga startar, til å trykkje røystesetlar og distribuere dei til Postverket. Dermed blir det eit betre tilbod til veljarane ved at røystesetlar med kandidatnamn kan nyttast i heile førehandsrøystingsperioden ved røysting innanfor eigen kommune/eige fylke.

Forslaget vil samtidig innebere at arbeidet med informasjon til dei foreslåtte kandidatane og godkjenning av listeforslaga ikkje lenger må skje i ferietida. Dette vil lette arbeidet for valstyra.

6.8.3 Samandrag av høringsfråsegnene

Høringsinstansane sluttar opp om forslaget frå departementet. Sør-Trøndelag fylkeskommune peikar likevel på at forslaget frå departementet inneber at det trengst atskilleg fleire røystesetlar, kanskje dobbelt så mange. Dette vil innebere ein kostnadsauke for fylkeskommunen på kr 300 000 per val.

6.8.4 Departementets merknader

Departementet legg avgjerande vekt på at dei trykte røystesetlane bør liggje føre når førehandsrøystinga tek til. Dette gir eit betre tilbod til veljarane. Samtidig unngår ein at arbeidet med å godkjenne listeforslaga skjer i ferietida. Vallova §§ 25 og 26 blir foreslått endra i samsvar med det som er sagt i høringsnotatet. Når det gjeld utgiftsauken, viser vi til kap. 10.

6.8.5 Konklusjon

Fristane i lova for innlevering og godkjenning av listeforslag blir endra slik at dei trykte røystesetlane ligg føre når førehandsrøystinga tek til 10. august.

6.9 Nærmare om førehandsrøysting på institusjonar og ambulerande røystmottak

6.9.1 Gjeldande reglar

I tillegg til den ordinære førehandsrøystinga gjennomfører kommunane førehandsrøysting på institusjonar (sjukehus, helse- og sosialinstitusjonar og fengsel) og ambulerande røystmottak, dvs. mottak av førehandsrøyster heime hos sjuke og uføre som ikkje er på institusjon. Valstyret skal gjere vedtak om ved kva for institusjonar det skal arrangerast eiga førehandsrøysting og tidspunktet for det. Røystinga blir gjennomført ved at ein først tek imot røyster frå pasientar/bebuarar som er oppegåande. Dette blir gjort i eit rom, til dømes opphaldsrom. Røystmottakarane skal deretter gå rundt på romma til pasientar og bebuarar som ønskjer å røyste, men som er sengeliggjande og som derfor ikkje kan kome til der førehandsrøystinga går føre seg.

Ambulerande røystmottak, dvs. mottak av førehandsrøyster heime hos veljarar som av fysiske årsaker ikkje kan å kome til eit røystelokale, blir gjennomførte etter søknad frå den enkelte veljaren, jf vallova § 36.

6.9.2 Ordninga i Sverige og Finland

Sverige og Finland har valt ulike løysingar når det gjeld desse formene for førehandsrøysting. I Sverige er det Postverket som har ansvaret, medan det i Finland er kommunane som gjennomfører førehandsrøysting på institusjonar og «hemmaröstning». Sverige er likevel no i gang med forsøk der kommunane tek over ansvaret for dette.

6.9.3 Departementets vurderingar i høringsnotatet

Departementet meiner at dersom Postverket skal ta over ansvaret for førehandsrøystinga, så bør det gjelde all innanriks førehandsrøysting. Det er enklast for veljarane at det berre er ein instans som har ansvaret for all førehandsrøysting innanriks, og det vil òg vere ein fordel når det gjeld å administrere reforma. Det kan elles oppstå eit informasjonsproblem, særleg om kvar ein skal rette søknader om ambulerande røystmottak, når departementet går ut med informasjon om at ansvaret for førehandsrøystinga skal overførast til Postverket.

Departementet meiner derimot at det framleis er valstyret som skal avgjere ved kva for institusjonar det skal arrangerast førehandsrøysting og tidspunktet for det, slik det er etter reglane i dag, jf vallova § 33. Valstyret gjer sitt vedtak etter forslag frå Postverket. Det vil deretter vere Postverket som har ansvar for å ta den nødvendige kontakten med dei aktuelle institusjonane for å leggje tilhøva til rette for førehandsrøysting, og for å gjennomføre sjølve førehandsrøystinga på institusjonen.

Det vil framleis vere slik at det først blir gjennomført røysting for pasientar/bebuarar som er oppegåande. Røystmottakarane skal deretter gå rundt på romma til pasientar og bebuarar som ønskjer å røyste, men som er sengeliggjande og som derfor ikkje kan kome til der førehandsrøystinga går føre seg.

Førehandsrøysting på institusjonar bør framleis gjennomførast så nært opp til valet som mogleg innanfor perioden for førehandsrøysting.

Når det gjeld ambulerande røystmottak, går departementet ut frå at det vil vere mest formålstenleg at kunngjering om høvet til å røyste heime blir gjennomført av departementet for heile landet under eitt, og at søknad om å røyste heime blir send til nærmaste postkontor. Postverket vil behandle og svare på søknadene, og gjennomføre røystmottaket.

Departementet går ut frå at det først og fremst vil vere behov for å gjennomføre ambulerande røystmottak i byar og tettstader som ikkje har landpostteneste. I spreittbygde strøk som er omfatta av landposttenesta, vil landpostboda ta imot førehandsrøyster frå veljarar som elles ville vere omfatta av ordninga med ambulerande røystmottak.

6.9.4 Samandrag av høringsfråsegnene

Postens sentralleiing uttaler:

«Vi ser det som naturlig at det fortsatt er valgstyret som foreslår og godkjenner hvilke institusjoner som det skal arrangeres forhåndsstemmegivning ved. Valgstyret har ansvaret for å utarbeide en liste/oversikt over hvilke institusjoner som det skal forhåndsstemmes ved. Det blir etter dette Postverkets ansvar å avtale med den enkelte institusjon om tid og hvordan forholdene skal legges tilrette for forhåndsstemmegivningen. Postverket gir med bakgrunn i avtalene med de enkelte institusjonene informasjon til det enkelte valgstyret om valgtidspunkt. Postverket sørger for oppslag på institusjonene.

...............................

Vi foreslår at søknadene (om ambulerende stemmemottak) sendes til et sentralt sted eller til det lokale valgstyret, slik at dette kan videresende det til rette instans i Postverket.

Definisjonen «nærmeste postkontor» vil vi fraråde, da ambulerende stemmemottak vil bli administrert fra Postverkets 28 områdepostkontor.»

Mange kommunar er skeptiske til at Postverket skal overta ansvaret for å ta imot førehandsrøyster ved institusjonar og ambulerande røystmottak, endå om dei støttar forslaget om at postkontora tek over den ordinære førehandsrøystmottakinga. Som grunngiving viser dei til den lokalkunnskapen og den kompetansen kommunane sit inne med. Vidare blir det nemnt at det må vere to røystmottakarar ved institusjonar og ved ambulerande røystmottaking.

Fylkesmannen i Sogn og Fjordane foreslår at den heimelen valstyret har til å fastsetje førehandsrøysting ved institusjonar, etter forslag frå Postverket, blir teken inn i lova § 33, i staden for i § 32 som departementet foreslår i høringsnotatet.

6.9.5 Departementets merknader

Departementet vil halde fast på at røystmottak ved institusjonar og ambulerande røystmottaking bør gjennomførast av Postverket. Kommunane bør likevel framleis ha oppgåver i denne samanhengen. Valstyra bør avgjere kva for institusjonar som er aktuelle, ut frå sin kjennskap til lokale tilhøve og ut frå det som har vore praksis ved tidlegare val. Når departementet i høringsnotatet skriv «Valgstyret treffer sitt vedtak etter forslag fra Postverket», ligg det ikkje i det at forslaget frå Postverket er ein nødvendig føresetnad for at valstyret skal kunne avgjere at det skal setjast i verk røystmottak ved institusjonane. Meininga har vore å presisere at det trengst samarbeid på dette feltet mellom kommunane og Postverket, og at også Postverket har eit ansvar for å medverke til at røystmottakinga blir organisert på best mogleg måte for veljarane. Departementet er kome til at det er meir formålstenleg å bruke formuleringa «i samråd med Postverket».

Departementet er samd i det endringsforslaget som er kome frå fylkesmannen i Sogn og Fjordane. Det synest meir naturleg at den heimelen valstyret har til å fastsetje førehandsrøysting ved institusjonar, blir kopla saman med regelen om at valstyret skal kunngjere røystinga.

På bakgrunn av høringsfråsegnene vil departementet foreslå at valstyret framleis skal behandle og avgjere søknader om å få røyste ved ambulerande røystmottak, i alle fall inntil ein får erfaring med postrøystreforma. Departementet legg vekt på at dette er ei ordning som er kjend for veljarane, og at søknader bør behandlast ut frå kjennskap til lokale tilhøve. Fristen for søknader foreslår departementet å setje til nest siste fredag før valet, kl. 15. Valstyret må i god tid sørgje for å informere rette instans i Postverket om innvilga søknader.

Når det gjeld spørsmålet om ein eller to røystmottakarar ved røystmottaking på institusjonar/ambulerande røystmottak, viser departementet til at det etter reglane i dag er nok med éin person. Spørsmålet om å krevje to røystmottakarar, blei drøfta i Ot prp 14 (1990-91) utan at departementet fann det nødvendig å foreslå eit slikt pålegg. Departementet kan ikkje sjå at behovet skulle vere større no fordi om røystmottakarane skal nemnast opp av Postverket i staden for av kommunane. Dei rutinane som blir forelått ved postrøysting (særleg bruk av valkort), vil venteleg føre til at det blir færre feil ved mottak av førehandsrøyster. Eit generelt lovpålegg om to røystmottakarar vil dessutan føre til at valordninga blir dyrare. Det vil vere meir fleksibelt at Postverket også får høve til å vurdere heilt konkret i kva for tilfelle det er behov for to røystmottakarar.

6.9.6 Konklusjon

Postverket er ansvarleg for å gjennomføre førehandsrøystmottak på institusjonar og ambulerande røystmottak. Valstyret avgjer på kva for institusjonar det skal gjennomførast førehandsrøysting, og kva for veljarar som skal få innvilga ambulerande røystmottak.

6.10 Avkryssing i manntalet

6.10.1 Gjeldande reglar

Etter gjeldande valordning er førehandsrøystinga ikkje endeleg. Veljaren kan røyste om att på valdagen. Det kan derfor ikkje kryssast av ved namnet til veljaren i manntalet, verken når førehandsrøysta blir gitt eller ved den førebels prøvinga før valdagen. Avkryssinga i manntalet på grunn av gitt førehandsrøyst, kan først gjerast etter at det er klart at veljaren ikkje har røysta på valdagen. Det krevst såleis heller ikkje at førehandsrøystmottakaren har manntalet for handa ved mottak av førehandsrøyster (heller ikkje etter at manntalet er vedteke på godkjenningsmøtet).

Men departementet har gått ut frå at reglane i vallova ikkje er til hinder for at det blir gjort ein merknad (ikkje avkryssing) ved namnet til veljarar som førehandsrøystar, så sant det ikkje blir gjort på ein slik måte at det kan oppstå noka mistyding om at veljaren har gitt ordinær valtingsrøyst. I og med at vallova ikkje krev bruk av manntal ved førehandsrøystinga, har departementet vidare gått ut frå at denne merknaden kan gjerast maskinelt og at regelen om forsøk med elektronisk avkryssing i vallova § 94 a ikkje regulerer ein slik førebels merknad i manntalet.

6.10.2 Departementets vurderingar i høringsnotatet

I samband med vurderinga av ei obligatorisk ordning med valkort har departementet peika på at det, i alle fall på sikt, bør vere mogleg å utføre maskinell avkryssing i manntalet i samband med førehandsrøystinga. Det er òg foreslått at valkorta bør utstyrast med strekkode alt frå først av fordi enkelte kommunar har utstyr som les manntalsdata frå strekkode på valkortet og dermed forenklar arbeidet med å gjere merknad ved namnet til veljarar som førehandsrøystar.

6.10.3 Samandrag av høringsfråsegnene

Dei høringsinstansane som uttaler seg på dette punktet, sluttar opp om forslaget frå departementet.

6.10.4 Departementets merknader

Når førehandsrøystinga blir endeleg, vil merknad som blir sett i manntalet ved namnet til veljarar som har førehandsrøysta, i realiteten vere avkryssing i manntalet. Det er uklart om vallova stiller eit generelt krav om at avkryssing i manntalet skal gå føre seg i eit krinsmanntal som ligg føre (fysisk) på kvar røystestad. Det vil seie i ei manntalsutskrift der avkryssinga blir gjord manuelt. I Innst O nr 57 (1992-93) peikar komiteen på dette spørsmålet utan å ta standpunkt til det i det komiteen går ut frå følgjande:

«Komiteenforstår proposisjonen (Ot prp nr 93 for 1991-92) slik at all bruk av edb ved manntallsavkryssing heretter skal trenge samtykke av Kongen etter første ledd i § 94 a, både ved «vanlig» stemmeavgivning og ved avgivelse av fremmede stemmer. Komiteener enig i dette.»

Kravet i vallova om samtykke til forsøk med elektronisk avkryssing i manntalet inneber eit krav om forbod mot elektronisk/maskinell avkryssing i manntalet. Når komiteen går ut frå at all elektronisk avkryssing i manntalet treng samtykke, inneber det såleis eit generelt forbod mot maskinell avkryssing.

Etter dette reknar departementet med at heller ikkje endeleg avkryssing i manntalet ved namnet til veljar som har førehandsrøysta, kan gjerast maskinelt. For å få bort denne uvissa går departementet inn for lovregulering av maskinell avkryssing ved førehandsrøysting.

Ved stortingsvalet i 1993 blei det gjennomført forsøk med maskinell avkryssing i manntalet i vallokala. Røynslene frå desse forsøka var at eit opplegg med eit elektronisk/maskinelt system som skal brukast i alle vallokala i heile kommunen heile valdagen, er svært sårbart ved driftsstans. Ikkje minst må det stillast svært store krav til nødrutinar som fungerer godt.

Maskinell avkryssing ved førehandsrøystinga vil gå føre seg over eit tidsrom på fleire veker. Dersom systemet skulle bli utsett for ei eller anna form for driftsstans i denne perioden, er det fullt mogleg å utsetje resten av avkryssinga til systemet kan kome i funksjon att. Det er òg mogleg å gjere resten av avkryssinga manuelt på ei papirutskrift, til dømes dersom driftsstansen skulle kome på kort tid før valdagen. Sidan veljarar som førehandsrøystar, ikkje må vente med å røyste til avkryssing har skjedd, blir ikkje eit avbrot i den maskinelle avkryssinga eit prekært tidsproblem slik det lett kan bli i eit vallokale. Kommunane vil utføre avkryssinga først etter å ha teke imot førehandsrøystene frå Postverket. Driftstryggleiken i systemet får derfor ikkje noko å seie for valdeltakinga og den tillita veljarane bør ha til gjennomføringa av valet.

På grunnlag av førehandsrøystene som blir haldne for seg og er nummererte, vil det dessutan vere mogleg i ettertid å gjennomføre fullstendig kontroll av at avkryssinga er rett. Kontroll (til dømes i samband med ei valklage) kan òg gjerast på grunnlag av valkorta og listene som kommunane og Postverket fører over mottekne førehandsrøyster.

Dei edb-systema som er utvikla til bruk ved førehandsrøystinga, er utprøvde gjennom bruk i mange kommunar i ein del år. Dei sterke motførestellingane som er blitt fremma mot elektronisk avkryssing i manntalet på valdagen, gjer seg ikkje gjeldande når det gjeld elektronisk avkryssing i manntalet ved namnet til veljar som har førehandsrøysta.

6.10.5 Konklusjon

Departementet foreslår å lovfeste i vallova § 47 nytt sjette ledd at avkryssing i manntalet for førehandsrøyster kan skje elektronisk/maskinelt.