3 Aksjesparing med skattefrådrag (AMS)

3.1 Pantsetjing av AMS-aksjar og -grunnfondsbevis

3.1.1 Innleiing

Aksjesparing med skattefrådrag (AMS) har heimel i skattelova § 44 ellevte ledd nr 2, jf føresegn av 8. januar 1993 nr 16. Ved lov av 30. juni 1995 nr 44 vart AMS-ordninga utvida til og å omfatte investering i enkeltaksjar og grunnfondsbevis i selskap eller føretak registrerte i Verdipapirsentralen (VPS). Departementet syner til Ot prp nr 11 (1994-95) og Innst O nr 72 (1994-95).

Departementet gjer framlegg om endring i skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 b, slik at det blir eit vilkår for å få eller oppretthalde AMS-frådrag at AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis ikkje blir pantsett i bindingstida. Departementet gjer og framlegg om å oppheve verdipapirfondlova § 6-4 tredje ledd, og i staden innlemme lovføresegna i skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 b. Departementet gjer framlegg om at endringane blir gjennomførte med verknad frå og med inntektsåret 1997.

3.1.2 Gjeldande rett

Ein skattytar som blir likna i skatteklasse 1 eller 2 kan krevje frådrag i skatten med 15 prosent av innskot i verdipapirfond eller investering i aksjar eller grunnfondsbevis, jf skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 a. AMS-frådraget blir likevel ikkje rekna av eit høgare beløp enn kroner 5 000 i klasse 1 og kroner 10 000 i klasse 2. Bindingstida er fire år, rekna frå innskotsdato i verdipapirfond eller frå den dagen erverv av aksjar eller grunnfondsbevis blir registrert som aksjesparing med skattefrådrag i Verdipapirsentralen. Dersom skattytar realiserer innskotet eller investeringa i bindingstida, skal det i realisasjonsåret gjerast eit tillegg i skatten på 15 prosent av det realiserte innskotet eller den realiserte investeringa, jf skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 b.

Fondsaktiva som er registrerte i Verdipapirsentralen kan pantsetjast ved registrering i Verdipapirsentralen, jf pantelova av 8. februar 1980 nr 2 § 4-1 tredje ledd. Etter departementet si vurdering inneheld ikkje skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 eller føresegn av 8. januar 1993 nr 16 noko forbod mot pantsetjing av AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis. Pantsetjing av AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis kan såleis ikkje reknast som eit brot på AMS-kontrakten, og fører ikkje med seg noko tillegg i skatten for pantsetjaren.

Verdipapirfondlova av 12. juni 1981 nr 52 § 6-4 tredje ledd inneheld derimot eit forbod mot pantsetjing av AMS-partar i verdipapirfond før fem år etter utløpet av det året innskotet blir gjort. Pantsetjing av AMS-partar i verdipapirfond inneber følgjeleg eit brot på AMS-kontrakten, og fører med seg eit tillegg i skatten for pantsetjaren.

3.1.3 Høyringsinstansane sine merknader

Eit notat om endring i reglane om aksjesparing med skattefrådrag (AMS) blei send på høyring 27. november 1996, med høyringsfrist 31. januar 1997.

Desse har kome med merknader:

Aksjesparerforeningen i Norge

Den norske Bankforening

Ligningsutvalget

Norges Fondsmeglerforbund

Norges Registrerte Revisorers Forening

Norges Statsautoriserte Revisorers Forening

Oslo Børs

Skattebetalerforeningen

Skattedirektoratet

Sparebankforeningen

Verdipapirfondenes forening

Verdipapirsentralen

Alle høyringsinstansane er samde i departementet sitt framlegg om endring i skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 b, slik at det blir eit vilkår for å få eller oppretthalde AMS-frådråg at AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis ikkje blir pantsett i bindingstida. Ein del høyringsinstansar har likevel nokre kommentarar til enkelte sider ved departementet sitt framlegg.

Verdipapirsentralen (VPS) seier i si høyringsutsegn at dei «ønsker ikke å ta stilling til de prinsipielle sidene ved forslaget. Med henvisning til den spesielle oppgave-/rapporteringsplikt VPS er tiltenkt iht forslaget, vil vi imidlertid knytte noen kommentarer til den praktiske gjennomføringen av forslaget».

Den norske Bankforening,Sparebankforeningenog Norges Fondsmeglerforbund tek opp spørsmålet om AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis som er pantsette før ei eventuell lovendring trer i kraft. Den Norske Bankforening seier i sin merknad at

«Bankforeningen legger til grunn at pantsatte AMS-innskudd i aksjer og grunnfondsbevis foretatt før lovendringen, ikke medfører brudd på AMS-kontrakten for disse innskudd».

Sparebankforeningen og Norges Fondsmeglerforbund gir uttrykk for eit tilsvarande syn.

Skattedirektoratet peikar på at det

«kan være rom for å tolke det foreslåtte lovforslaget dithen at bestemmelsen er ment også å omfatte tvangspant».

Skattedirektoratet ønskjer derfor

«at departementet i lovteksten eller i forarbeidene klart presiserer hvorvidt tvangspant skal omfattes av bestemmelsen. Direktoratet vil anbefale den løsning at forbudet kun rammer de frivillige pantsettelsene».

Verdipapirfondlova § 6-4 tredje ledd inneheld eit forbod mot pantsetjing av AMS-partar i verdipapirfond før fem år etter utløpet av det år innskotet blir gjort. Departementet sitt framlegg om endring i reglane om aksjesparing med skattefrådrag (AMS) inneber og å oppheve verdipapirfondlova § 6-4 tredje ledd, og i staden inkorporere lovføresegna i skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 b.

Skattebetalerforeningen, Ligningsutvalget og Norges Fondsmeglerforbund ser det som positivt å flytte lovføresegna frå verdipapirfondlova til skattelova § 44 ellevte ledd. Ligningsutvalget uttaler følgjande i si høyringsutsegn:

«Reglene om AMS-ordningen vil også bli lettere å håndtere ved at alle regler nå blir samlet i skattelovens paragraf 44, 11, ledd nr 2».

Verdipapirsentralen og Norges Fondsmeglerforbundpeikar på nokre praktiske sider i samband med iverksetting av departementet sitt forslag. Verdipapirsentralen seier mellom anna:

«En pantsettelse i dagens VPS-system må iht lov av 14 juni 1985 nr 62 om Verdipapirsentral (Vpsl) omfatte hele kontoen. Det er altså ikke adgang til å la pantsettelsen omfatte kun enkelte av verdipapirene på kontoen. Dersom man ønsker å pantsette bare en del av beholdningen, kan dette gjøres ved at man overfører denne delen av beholdningen til en egen konto som pantsettes. Denne ordningen oppfattes som svært lite rasjonell, og VPS ønsker ved revisjon av Vpsl. å endre systemet slik at det blir mulig å pantsette deler av en konto. Ved opprettelsen av VPS var det ikke teknisk mulig å etablere en slik løsning for pantsettelse. Dagens tekniske løsninger åpner imidlertid for et slikt system».

Verdipapirsentralen seier vidare at

«dersom en verdipapirkonto med AMS-beholdning pantsettes, skal det kunne angis om pantet skal omfatte AMS-beholdningen. Dersom den ikke skal inngå i pantet, forutsettes det å foreligge avtale mellom pantsetter og panthaver om at AMS-beholdningen holdes utenfor».

3.1.4 Departementet sine vurderingar og framlegg

Etter skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 b andre punktum er det ei bindingstid på fire år for AMS-investering i aksjar eller grunnfondsbevis. Etter departementet si vurdering blir vilkåret om bindingstid på fire år uthola dersom ein tillet pantsetjing av AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis. Ein AMS-investor kan gjennom pantsetjing av AMS-aksjane eller -grunnfondsbevisa frigjere den investerte kapitalen før bindingstida på fire år er ute. Departementet viser til kva som er sagt om pantsetjing i Ot prp nr 64 (1981-82) s 10 i samband med opprettinga av AMS-ordninga:

«For å gjennomføre en effektiv oppfylling av vilkårene om binding, blir det foreslått å ta inn i lov 12. juni 1981 nr. 52 om aksjefond en bestemmelse om at andel for spareinnskudd i aksjefond ikke skal kunne avhendes eller stilles som sikkerhet, jfr ...».

Departementet vil og peike på at verdipapirfondlova av 12. juni 1981 nr 52 § 6-4 tredje ledd inneheld eit forbod mot pantsetjing av AMS-partar i verdipapirfond før fem år etter utløpet av det året innskotet blir gjort. Etter departementet sitt syn bør ein da og nekte pantsetjing av AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis, slik at vilkåra for AMS-frådrag blir dei same uavhengig av om ein skattytar eig AMS-partar i verdipapirfond eller AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis i selskap eller føretak registrerte i Verdipapirsentralen. Departementet viser til Innst O nr 72 (1994-95) s 161, der fleirtalet i Finanskomiteen, alle unnateke Sosialistisk Venstreparti, viser til Budsjett-innst S I for 1994-95 s 78:

«Flertallet er enig i at det i hovedsak bør stilles samme vilkår for å få skattefradrag ved investering av enkeltaksjer som ved investering i aksjefond.»

Etter departementet si vurdering bør eit forbod mot pantsetjing av AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis berre omfatte skattytar sine frivillige pantsetjingar. Dersom det t d blir teke utlegg eller arrest i AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis, er det etter departementet sitt syn lite rimeleg at det skal føre med seg tillegg i skatten for skattytar. Departementet viser her og til at Skattedirektoratet i si høyringsutsegn seier at «Direktoratet vil anbefale den løsning at forbudet kun rammer de frivillige pantsettelser».

Etter departementet si meining er det under alle omstende særs viktig at reglane blir utforma slik at dei enkelt kan tilpassast eit system med maskinell likning. Skattedirektoratet uttalar i sin merknad at tillegg i skatten ved utlegg eller arrest i AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis er vanskeleg å meistre maskinelt:

«I de tilfeller hvor skattyter får medhold i sine innsigelser og utlegget oppheves synes det i en slik situasjon problematisk å ilegge skattyter tillegg i skatten for brudd på AMS-vilkårene. Direktoratet antar at skattemyndighetene som hovedregel i disse tilfellene må reversere prosessen i systemene. Dette medfører en del manuelt arbeid som kan bli arbeidskrevende, avhengig av hvor lang tid det har gått.

Direktoratet ser det som svært ønskelig å unngå denne type manuelle rutiner forbundet med AMS-ordningen, med mindre det foreligger sterke hensyn som begrunner dette. Skattedirektoratet kan for sin del ikke se at det foreligger slike sterke grunner for at tvangspant skulle anses som brudd på AMS-vilkårene.»

Etter dette meiner departementet at eit forbod mot pantsetjing av AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis berre bør omfatte AMS-investorane sine frivillige pantsetjingar.

På denne bakgrunn gjer departementet framlegg om at det blir eit vilkår for å få eller oppretthalde AMS-frådrag at AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis ikkje blir pantsett i bindingstida. Departementet sitt framlegg fører ikkje med seg konsekvensar for pantsetjing av AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis som er gjort før lovendringa trer i kraft.

Departementet gjer samstundes framlegg om å oppheve verdipapirfondlova § 6-4 tredje ledd, og i staden inkorporere lovføresegna i skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 b. Føresegna blir da plassert saman med dei andre AMS-reglane, der ho systematisk høyrer heime. Skattebetalerforeningen seier i sin merknad at det er

«positivt at det foreslås at vilkåret skal fremgå av skatteloven § 44 ellevte ledd nr 2 b), og ikke av verdipapirfondloven. På denne måten vil vilkårene for AMS-fradrag bli mer oversiktlige og informative for investorene».

Verdipapirfondlova § 6-4 tredje ledd inneheld eit forbod mot pantsetjing av AMS-partar i verdipapirfond før fem år etter utløpet av det år innskotet blir gjort. Dette heng saman med at bindingstida for AMS-innskot tidlegare var fem år. Bindingstida er seinare redusert til fire år. Departementet sitt framlegg inneber derfor at forbodet mot pantsetjing av AMS-partar i verdipapirfond tilsvarande blir redusert frå fem til fire år.

Verdipapirsentralen tek i sin høyringsmerknad opp spørsmålet om forholdet mellom eit forbod mot pantsetjing av AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis og pantsetjing av AMS-investorane sine andre aksjar eller grunnfondsbevis, og seier følgjande:

«For de fleste investorene er det mest rasjonelt å ha hele sin verdipapirbeholdning samlet på en og samme verdipapirkonto. Dette gjelder også AMS-beholdningen. VPS-systemet er derfor utviklet slik at AMS-beholdningene behandlingsmessig kan håndteres spesielt i forhold til de øvrige beholdningene på kontoen. Det er ønskelig at nødvendig særbehandling kan videreføres dersom den foreslåtte endringen i skatteloven § 44 ellevte ledd nr 2b blir vedtatt.

...VPS-systemet vil også kunne identifisere aksjer og andeler kjøpt under AMS-ordningen og rent praktisk holde disse adskilt fra den pantsatte beholdningen.

På grunn av de skattemessige konsekvensene pantsettelse av AMS-beholdningen vil få, er det grunn til å anta at investor ikke ønsker å pantsette slik beholdning, og det må derfor være et mål å finne frem til en praktisk håndtering som medfører enkel oppfølging og som ikke skaper utilsiktede konsekvenser for investor.»

Verdipapirsentralen seier vidare i sin høyringsmerknad:

«En pansettelse i dagens VPS-system må iht lov av 14. juni 1985 nr. 62 om Verdipapirsentralen (vpsl) § 4-4 tredje ledd omfatte hele kontoen. Det er altså ikke adgang til å la pantsettelsen omfatte kun enkelte av verdipapirene på kontoen. Dersom man ønsker å pantsette bare en del av behaldningen, kan dette gjøres ved at man overfører denne delen av beholdningen til en egen konto som pantsettes. Denne ordningen oppfattes som lite rasjonell, og VPS ønsker ved revisjon av vpsl å endre systemet slik at det blir teknisk mulig å pantsette deler av en konto. Ved opprettelsen av VPS var det ikke teknisk mulig å etablere en slik løsning for pantsettelse. Dagens tekniske løsninger åpner imidlertid for et slikt system».

Departementet slutter seg til Verdipapirsentralen si vurdering, og gjer framlegg om at skattytar skal kunne velje om han vil pantsetje heile eller delar av sin VPS-konto.

Departementet gjer framlegg om at lovendringane blir gjennomførte med verknad frå og med inntektsåret 1997. Ein viser til utkastet til endringar i skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 b og verdipapirsentrallova § 4-4 tredje ledd.

3.2 Foreldre sine høve til å krevje frådrag i skatt for AMS-innskot eller -investering i barna sine namn

3.2.1 Innleiing

Aksjesparing med skattefrådrag (AMS) har heimel i skattelova § 44 ellevte ledd nr 2, jf føresegn av 8. januar 1993 nr 16. Departementet gjer framlegg om ei tilføying i skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 a, slik at det blir presisert i lovføresegna at foreldre ikkje kan krevje frådrag i skatt på bakgrunn av AMS-innskot eller -investering i barna sine namn, sjølv om foreldra ikkje har teikna AMS-innskot eller kjøpt AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis i eige namn. Departementet gjer framlegg om at endringa blir gjennomført straks.

3.2.2 Gjeldande rett

Ein skattytar som blir likna i skatteklasse 1 eller 2 kan krevje frådrag i skatten med 15 prosent av innskot i verdipapirfond eller investering i aksjar eller grunnfondsbevis, jf skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 a. AMS-frådraget blir likevel ikkje rekna av eit høgare beløp enn kroner 5 000 i klasse 1 og kroner 10 000 i klasse 2.

Lovføresegna i skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 seier ikkje eksplisitt at foreldre ikkje kan krevje frådrag i skatt for AMS-innskot eller -investering i barna sine namn. Føresegn av 8. januar 1993 nr 16 om AMS § 4 inneheld særreglar for ektefellar og barn. Etter føresegna har barn som blir likna under eitt med foreldra sine ikkje rett til eigne AMS-frådrag, jf § 4 nr 2. Men heller ikkje føresegna seier eksplisitt at foreldre ikkje kan krevje AMS-frådrag på bakgrunn av AMS-innskot eller -investering i barna sine namn.

Etter departementet sitt syn er skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 likevel slik å forstå at foreldre ikkje kan krevje AMS-frådrag på bakgrunn av AMS-innskot eller -investering i barna sine namn, sjølv om foreldra ikkje har teikna AMS-innskot eller kjøpt AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis i eige namn. Ei slik forståing av AMS-reglane har og blitt lagt til grunn i likningspraksis, og kjem til uttrykk i Lignings-ABC 1996 side 67:

«Foreldre kan heller ikke kreve fradrag i skatt på bakgrunn av erverv i barnets navn, selv om de ikke har tegnet AMS-innskudd eller kjøpt aksjer/grunnfondsbevis i eget navn, FD utt av 29. mai 1996. Barn som lignes særskilt for arbeidsinntekt har likevel rett til eget fradrag i skatten på arbeidsinntekten.»

Departementet vil og peike på at skattemanntalet ikkje tel med barn under 13 år. Det er derfor i dag praktisk umogleg når skatten blir likna ut å overføre til foreldre AMS-innskot eller -investering rapportert på barn under 13 år. Vidare er det heller ikkje praktisk mogleg for forvaltningsselskapa å rapportere AMS-innskot eller -investering i barna sine namn på foreldra sine namn og fødselsnummer. Det ville såleis ha vore svært vanskeleg å praktisere ei ordning der foreldre kunne krevje frådrag i skatt for AMS-innskot eller -investering i barna sine namn. Departementet viser i den samanheng til at ein ved utforminga av AMS-reglane har lagt stor vekt på at reglane blir utforma slik at dei enkelt kan tilpassast eit system med maskinell likning. Dette har vore ein føresetnad for at ordninga skal virke på ein god måte.

3.2.3 Departementet sine vurderingar og framlegg

Skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 seier ikkje eksplisitt at foreldre ikkje kan krevje frådrag i skatt for AMS-innskot eller -investering i barna sine namn. Departementet meiner at det er uheldig at lovteksten ikkje samsvarar med gjeldande rett på dette punkt. Etter departementet sitt syn bør derfor lovføresegna presiserast, slik at det er tvillaust at foreldre ikkje kan krevje frådrag i skatt på bakgrunn av AMS-innskot eller -investering i barna sine namn.

På denne bakgrunn gjer departementet framlegg om at skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 a blir presisert, slik at det kjem tydeleg fram at foreldre ikkje kan krevje frådrag i skatt for AMS-innskot eller -investering i barna sine namn, sjølv om dei ikkje har teikna AMS-innskot eller kjøpt AMS-aksjar eller -grunnfondsbevis i eige namn.

Departementet gjer framlegg om at lovendringa trer i kraft straks med verknad frå og med inntektsåret 1997. Ein viser til utkast til endring i skattelova § 44 ellevte ledd nr 2 a.