10 Mearkkašumit iešguđet mearrádusaide

§ 1 Lága ulbmil

Dá lea láhkaevttohusa ulbmilparagráfa. Láhkalávdegotti evttohusas lea lága ulbmil árvaluvvon juhkkot guovtti paragráfii, main boazodoallu olggobealde sámi boazodoalloguovllu váldo ovdan sierra, gč. § 1 – 3. Láhkateknihkalaš sivaid geažil lea departemeanta čohkken dáid ovtta ja seamma paragráfii.

Boazodoalu hárrái siskkobealde sámi boazodoalloguovllu: Departemeantta oainnu mielde lea dálá lága ulbmilparagráfa sihke viiddis ja sáhttá leat váttis lohkat. Sisdoalu berre sáhttit ovdanbuktit oanehit teavsttas, almmá rievdadit sisdoalu.

Paragráfas nannejuvvo ahte lága vuođđun galgá leat sámi kultuvra, árbevierut ja dábit. Go boazodoallu lea čielga sámi ealáhus ja eallinvuohki, de lea deaŧalaš deattuhit ahte láhkavuđđosaš rámmaeavttut galget huksejuvvot boazodoalu iežas vugiid ala.

Doahpagiin guoddevaš boazodoallu oaivvilduvvojit bealit mat leat dárbbašlaččat dasa ahte boazodoallu bissu eallasis ja nanu ealáhussan boahtteáiggis maid. Dát guoská vuosttažettiin ekologiija, ekonomiija ja kultuvrra beliide. Dán oktavuođas sáhttet maiddái leat eará bealit maid berre deattuhit, nugo omd. sohkabeliid ovttadássásašvuohta, boahtteáiggedoaivva ja rekrutterema vuođu sihkkarastin. Dán hárrái lea boazodoalu eatnamiid suodjaleapmi áibbas dárbbašlaš, geahča eanet dan birra maŋŋelis. Dasto lea deaŧalaš atnit muittus ahte bohccuin galgá leat buorre dilli.

Guoddevaš boazodoalu lágideapmi galgá maiddái leat ávkin servodahkii muđui. Boazodoallu lea oassin Norgga servodagas. Guoddevaš sámi boazodoallu lea riggodahkan servodahkii earret eará duovdagiid buori resursageavaheami bokte ja lea mielde hukseme positiiva máŋggabealatvuođa. Seammás lea birastahtti servodat mielde hukseme rámmaeavttuid maiguin boazodoallu ferte eallit. Dát mielddisbuktá ahte boazodoallu ferte vuhtii váldit eará servodatberoštumiid seammás go dat maiddái fertejit doaibmat dihtomielalaččat boazodoalu guovdu ja vuhtii váldit daid erenoamáš dárbbuid mat doppe leat.

Nannejuvvo viidáseappot ahte láhka galgá addit vuođu organiseremii ja hálddašeapmái mii ulbmillaččat veahkeha olahit bajit mihttomeriid. Dáinna oaivvilduvvo ahte lágidit áigái bures doaibmi hálddašeami mii bures nákce hálddašit boazodoalu iešguđetlágán ja máŋggabealat áššečuolmmaid.

Nuppi lađđasa sisdoallu lea boazodoalu areálaid sihkkarastin, mat dađi mielde leat boahtán garra deattu vuollái. Ollislaš areálapolitihka ovddideamis boazodoalu hárrái lea stuorámus hástalus bisuhit guoddevaš boazodoalu boahtteáiggis. Jus boazodoalus eai leat dohkálaš guohtumat birra jagi, de dáidá árbevirolaš johtti boazodoallu buori muddui nohkat.

Boazodoalu areálaid sihkkarastin lea sihke ealáhusa iežas, eará vuoigatvuođalaččaid ja eiseválddiid ovddasvástádus. Departemeantta oainnu mielde lea Norgga stáhta mii dákko lea geatnegahtton, ja oaivvilda ahte stáhta eiseválddit lágaid, láhkaásahusaid ja njuolggadusaid bokte sáhttet fuolahit ahte maiddái eará bealit vuhtii váldet boazodoalu beroštumiid, dás maiddái gielddat ja fylkkagielddat. Čujuhit oppalaš árvvoštallamiidda kapihttalis 8.5.

Boazodoalu hárrái olggobealde sámi boazodoalloguovllu:

Maŋemus lađas lea boazodoalu birra olggobealde sámi boazodoalloguovlluid.

Dákko lea lávdegoddi iežas árvalan §:s 1 – 3, boazodoalu birra olggobealde sámi boazodoalloguovlluid, deattuhan ahte láhka galgá lágidit dili ekologalaš guohtungeavaheapmái dain guovlluin gos lea addojuvvon sierra lohpi dakkár doibmii.

Departemeanta čuovvola lávdegotti árvalusa. Departemeanta datte atná deaŧalažžan čujuhit ahte maiddái dáid guovlluid boazodoallu lea vuođđuduvvon sámi boazodoalu guovddáš kultuvrralaš beliid ala. Go boazodoalu doaimmaha, de dat iešalddis eaktuda ovddasvástádusa ja sámi boazodoalu árvvuid gudnijahttima.

§ 2 Doaibmaviidodat

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go láhkalávdegotti árvalan § 2 – 1 ja dálá lága § 1 goalmmát ja njealját lađđasiin.

Láhka galgá gustot daid gáržžádusaiguin mat čuvvot geassemánu 9. b. 1972 nr 31 lágas Ruoŧa boazoguohtuma birra Norggas ja Norgga boazoguohtuma birra Ruoŧas. Fuomášuhttit ahte dál leat šiehtadallame ođđa boazoguohtunsoahpamuša.

Sámi boazodoallu Trollheimenis doaimmahuvvo juovlamánu 21. b. 1984 nr 101 lága olis. Muhtun muddui leat soahpamušat dahkkon eananeaiggádiiguin, ja muhtun muddui fas leat eatnamat bággolonistuvvon boazodoalu váras.

Departemeanta lea gávnnahan dárbbašmeahttumin ásahit sierra mearrádusa áššálaš doaibmaviidodaga birra nugo láhkalávdegoddi lei árvalan § 2 – 2.

§ 3 Boazodoalloláhka ja álbmotriekti

Láhkalávdegoddi árvala ulbmilparagráfii § 1 – 1 dajaldaga ahte boazodoalloláhka galgá adnot vuođđolága § 110 a ja álbmotrievtti mearrádusaid mielde álgoálbmogiid ja unnitloguid birra. Láhkateknihkalaš sivaid geažil lea departemeanta válljen namuhit álbmotrievtti sierra paragráfas. Departemeantta mielas ii dárbbaš čujuhit vuođđoláhkii.

Sámediggi ja NBR leat bivdán ahte boazodoalloláhkii váldojit seamma dajaldagat go Finnmárkkulágas leat, namalassii ahte boazodoalloláhka galgá gustot daid gáržžádusaiguin mat čuvvot ILO-soahpamuša nr 169 olis. Departemeanta lea árvvoštallan dán, muhto lea gávnnahan ahte dakkár cealkka ii berre váldot boazodoalloláhkii go dat sáhttá dagahit eahpádusaid boazodoallolága mearrádusaid vuoimmi hárrái. Boazodoalloriekti ja dan riektesuodjalus lea bures sajáiduvvon Finnmárkkus, ja ágga namuhit ILO-soahpamuša nr 169 Finnmárkkulágas boahtá das go lea dárbu čielggadit eará riektediliid. Boazodoalu riektesuodjalus lea vuođđuduvvon natiovnnalaš rievtti ja relevánta álbmotrievtti ala, ja guoská olles árbevirolaš boazodoalloguvlui miehtá Norgga. Dát riektesuodjalus, ja erenoamážit boazodoalu eatnamiid gáhtten, ii headjuduvvo dainna go láhka čujuha relevánta álbmotriektái oppalaččat. Sámediggi cealká ahte jus boazodoalloláhkii ii boađe seamma dajaldat álbmotrievtti birra go Finnmárkkulágas, de headjuduvvo dat riektesuodjalus mii boazodoalus lea riikkaidgaskasaš lágaid bokte. Departemeanta deattuha ahte nu ii geava. Boazodoalloláhka ii sáhte ii ge galgga headjudit dan riektesuodjalusa mii boazodoalus lea. Natiovnnalaš riekti galgá doaibmat dán riektesuodjalusa mielde. Boazodoallolága dáfus mearkkaša dát ahte láhka galgá adnot álbmotrievtti mielde, dás maiddái ILO-soahpamuša nr 169 mielde. Čujuhit muđui 5. kapihttalii gos boazodoalu riektevuođđu guorahallo dárkileappot.

§ 4 Sámi boazodoalloguovlu

Vuosttaš cealkaga vuođđun leat lávdegotti árvalan § 1 – 2 ja § 3 – 1. Diekkár mearrádus ii leat dálá lágas. Lávdegotti árvalan doahpaga dološ áiggi rájes sadjái lea departemeantta árvalan dološ áiggi rájesgeavaheami, mii lea dajaldat mii áiggi mielde lea cieggan earret eará riektegeavada bokte. Čujuhit oppalaš mearkkašumiide kapihttalis 8.5.

Eaktuduvvo ahte sámi boazodoallu galgá doaimmahuvvot doppe gos lea doložis doaimmahuvvon. Lea go vuođđu ásahit boazodoallovuoigatvuođa dološ áiggi rájes geavaheami vuođul, lea juoga maid duopmostuolut fertejit mearridit, jus dan birra šattaš nággu. Čujuhit muđui departemeantta árvvoštallamii čuoggás 8.5.

Advokahttasearvilea čujuhan ahte dás berre dadjat sámi boazodoalloguovllut, ii ge sámi boazodoalloguovlu. Departemeanta oaivvilda ahte guovlu gos sámi boazodoallu doaimmahuvvo eanas muddui doaibmá ollisvuohtan ja ahte dan dihte lea riekta gohčodit dán oktan guovlun. Guovlu galgá dasto juhkkojuvvot regiovnnalaš guovlun, gč. 5. §.

Evttohuvvon § 4 nuppi lađđasa mearrádusa sisdoallu lea seamma go dálá lága § 2 vuosttaš lađas goalmmát čuokkis ja dákko čujuhuvvo Od.prp. nr 28 (1994 – 95) gieđahallamii Stuoradikkis ja Selbu-dupmui, Rt. 2001 s. 767.

Goalmmát lađas lea seamma go láhkalávdegotti árvalan § 5 – 9. 1978-lágas ii leat diekkár mearrádus.

Prinsihppa boazodoalu bággolotnunrievttálaš suodjalusa hárrái lea juo čálekeahtes njuolggadus. Departemeanta lea datte ovttaoaivilis lávdegottiin das ahte dát berre čielgasit boahtit ovdan lágas, vai dán hárrái eai čuožžil boasttuipmárdusat.

Dán oktavuođas deattuha departemeanta ahte álbmotrievttálaš njuolggadusat, mat suodjalit sámiid álgoálbmogin, sáhttet váikkuhit vejolašvuođa bággolotnut boazodoallovuoigatvuođaid, gč. maid miessemánu 21. b. 1999 nr. 30 olmmošvuoigatvuođalága, erenoamážit 3. §.

§ 5 Sámi regiovnnalaš boazodoalloguovllut

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti evttohan § 3 – 2 vuosttaš lađas ja 1978-lága 2. § vuosttaš lađas vuosttaš cealkka.

§ 6 Sámi orohagat

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti evttohan § 3 – 3, ja dálá lága 2. § nuppi lađđasis.

§ 7 Bággolotnun sihkkarastit boazodollui guohtumiid

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 3 – 4 ja dálá lága 31. §. Sisdoallun lea oppalaš váldi bággolotnut guohtunvuoigatvuođa boazodollui sámi boazodoalloguovllus. Mearrádusas lea erenoamáš mearkkašupmi dilálašvuođain gos duomu bokte lea celkojuvvon ahte dihto guovllus ii leat boazodoallovuoigatvuohta, ja gos boazodoallu liikká dárbbaša eatnamiid, muhto gos eai leat lihkostuvvan áigái oažžut soahpamušaid. Maiddái dás čujuhit Od.prp. nr. 28 (1994 – 95) gieđahallamii Stuoradikkis, gos boahtá ovdan ahte mearrádus lea jurddašuvvon adnot dušše erenoamáš váttis áššin ja dušše dihto mearriduvvon rájiid siskkobealde, gč. Ealáhuslávdegotti evttohusa ja čuovvu ságastallamiid.

§ 8 Boazodoallu olggobealde sámi boazodoalloguovllu

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti evttohan § 3 – 5 ja lea, soames doaimmahuslaš rievdadusaiguin, seamma go dálá lága 5. § boazodoalu birra olggobealde sámi boazodoalloguovllu.

Olggobealde sámi boazodoalloguovllu gáibiduvvo nappo sierra lohpi doaimmahit boazodoalu evttohusa 8. § ja dálá lága 5. § mielde. Doahpaga lunddolaš ipmárdusa mielde ii gáibiduvvo dábálaččat diekkár lohpi bohccuid doallamii áidojuvvon láidumiin dahje earaládje mii ii adno boazodoallun ii ge juogan mii dábálaš ipmárdusa mielde adno boazodoallun. Vuoigatvuođa dáfus eaiggáduššat bohccuid sámi boazodoalloguovllu siskkobealde, čujuhuvvo oppalaš mearkkašumiide kapihttalis 8.6 ja 9. § mearkkašumiide dás maŋŋelis.

§ 9 Vuoigatvuohta eaiggáduššat bohccuid sámi boazodoalloguovllus

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti evttohan § 4 – 1 ja eaktuduvvo boahtit dálá lága 3. § sadjái.

Vuosttaš lađas muitala gii sáhttá eaiggáduššat bohccuid sámi boazodoalloguovllus. Dálá lága 3. § vuosttaš lađđasa prinsihpat leat jotkojuvvon muhtun rievdadusaiguin. Mearrádus vuosttaš lađđasa nuppi cealkagis lea váldon njuolggadusaide boazomearkka birra, geahča evttohuvvon § 32.

Gáibádus ahte galgá leat vuoigatvuohta boazomerkii, ja leat sámi sogas, galgá gustot buotlágán eaiggáduššamii sámi boazodoalloguovllus. Dál lea ipmárdussan ahte 1978-lága 3. § vuosttaš lađas dušše guoská bohccuide duovdagiin (mehciin), muhto ii earret eará bohccuid doallamii áidojuvvon láidumiin omd. turistaulbmiliidda. Vai njuolggadusat šaddet čielgaseappot ja sihkkarastit ahte boazodoallu bissu sámi ealáhussan, lea lávdegoddi árvalan čavget njuolggadusaid. Departemeanta lea seamma oaivilis. Dat liikká ii mearkkaš ahte ii oktage eará go sii geat leat namuhuvvon vuosttaš lađđasis sáhte eaiggáduššat bohccuid. Dat nappo gáibida čielga lobi eiseválddiin, gč. goalmmát lađđasa. Vaikko vejolašvuohta eaiggáduššat bohccuid evttohuvvon njuolggadusaid mielde šaddá ge váddáseabbo go dálá lágas, de berrejit eiseválddit, nugo lávdegoddi čujuha, leat várrogasat biehttaleames sierralobiid olbmuide geat dál eaiggáduššat bohccuid 1978-lága 3. § mielde, muhto geain ii livčče ođđa mearrádusaid mielde vuoigatvuohta eaiggáduššat bohccuid. Evttohuvvon njuolggadusat čuhcet vuosttažettiin olbmuide geat boahtteáiggis háhket bohccuid vaikko eai gula sin gaskii geat leat namuhuvvon vuosttaš ja nuppi lađđasis. Muđui čujuhuvvo oppalaš mearkkašumiide kapihttalis 8.6.

Dálá lágas gáibiduvvo ahte olmmoš ferte ássat Norggas ovdal go oažžu eaiggáduššat bohccuid. Departemeanta lea ovttaoaivilis lávdegottiin das ahte ássangáibádus guoská dušše doalu ovddasvástideaddjái, namalassii siidaoasi jođiheaddjái, gč. evttohuvvon 10. § vuosttaš lađđasa nuppi cealkaga. Sámi servodagas lea oalle dábálaš fárredit riikkarájiid rastá. Mánát geat rávisolbmoagis ássagohtet nuppi riikkas, berrejit nappo ain beassat eaiggáduššat bohccuid váhnemiiddeset ealus.

Nuppi lađđasis nannejuvvo ahte boazu ferte gullat siidaoassái dahje buohtalas álggahansiidaoassái, man ovddasvástideaddji jođiheaddji doaimmaha, geahča dán birra eanet evttohuvvon §§ 10 ja 12. Lea nappo lobiheapme eaiggáduššat bohccuid mat eai gula siidaoassái. Gáibádus siidaoassái gullevašvuođa birra boahtá das go dárbbašuvvojit čielga ovddasvástádusdilálašvuođat, diehtu das geat doaimmahit boazodoalu ja boazologu birra jna, ja gáibádus lea maiddái dálá lága 17. § njealját lađđasis. Mearrádus gusto sihke dalle go doaimmaha árbevirolaš boazodoalu dahje earáládje doallá bohccuid, geahča komentáraid ovdalis.

Goalmmát lađđasa mielde sáhttá boazodoallostivra, jus leat erenoamáš ákkat, mieđihit dasa ahte olmmoš gii ii deavdde vuosttaš ja nuppi lađđasa eavttuid, liikká oažžu eaiggáduššat bohccuid sámi boazodoalloguovllus. Nugo deattuhuvvon mearkkašumiin 8. kapihttalis, de lea dát spiehkastanmearrádus jurddašuvvon vuhtii váldit vejolaš govttohis dilálašvuođaid mat sáhttet čuožžilit vuosttaš ja nuppi lađđasiid olis. Eaktuduvvo nugo namuhuvvon vuosttaš lađđasis, ahte lea várrogas gieldimis lobi olbmuide geat dál eaiggáduššet bohccuid almmá rihkkumis lága, muhto geain ii livčče dakkár vuoigatvuohta ođđa lága mielde.

Njealját lađas vástida 1978-lága 3. § njealját lađđasii, goalmmát ja njealját cealkagiidda.

Boazodoalloláhkalávdegoddi árvalii ahte váldi mearridit spiehkastemiid goalmmát ja njealját lađđasiin addo fylkkaboazodoallostivrii (guovllustivrii). Vai geavat šattašii nu ovttalágán go vejolaš, de lea departemeanta iežas evttohusas árvalan ahte váldi addo boazodoallostivrii.

§ 10 Siidaoassi

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti evttohan § 4 – 2.

Siidaoassi lea guovddáš ovddasvástádusovttadat ja boahtá dálá doalloovttadaga sadjái. Siidaosiin oaivvilduvvo vuosttaš lađđasa mielde bearaš dahje ovttaskas olmmoš gii gullá siidi, ja gii doaimmaha boazodoalu ovtta olbmo dahje beallelaččaid/ovttasássiid oktasaš jođiheami vuolde. Doaba siidaoassi lea válljejuvvon čájehan dihte ahte dat ii leat sierra ásahus, muhto gullá stuorát oktavuhtii, siidii.

Nuppi lađđasa olis mearrida siidaoasi ovddasvástideaddji jođiheaddji (dás duohko maiddái gohčoduvvon siidaoasálažžan) gii oažžu eaiggáduššat bohccuid siidaoasis ja galle bohcco.

Dát čuovvu dan ovddasvástádusas mii lea dárbbašlaš sihkkarastit buresdoaibmi boazodollui vuođu gustovaš rámmaeavttuid olis. Dat mielddisbuktá maiddái ahte ovddasvástideaddji siidaoasálaš sáhttá mearridit ahte boazoeaiggát siidaoasis ferte unnidit boazologu dahje eret sirdit su siidaoasis. Jus boazoeaiggát ferte sirdit, ii ge beasa eará siidaoassái, de ferte son vuovdit dahje njuovvat bohccuidis. Dán oktavuođas deattuha departemeanta ahte vejolašvuohta eaiggáduššat bohccuid siidaoasis ii galgga leat vuoigatvuohta, ja nu dat ii leat dálá boazodoallolága mielde ge. Ii ovttasge leat vuoigatvuohta atnit bohccuid siidaoasis, gč. datte 15. § goalmmát lađđasa. Duohtaságas eai dáidde siidaoasálaččat summál ja áššálaš ákkaid haga gieldit bohccuid atnima siidaoasis. Čujuhit muđui oppalaš mearkkašumiide ovdalis.

Goalmmát lađđasa vuosttaš cealkaga mielde sáhttá boazoeaiggát atnit ovddasvástádusa dušše ovtta siidaoasis, ii ge sáhte eaiggáduššat bohccuid eambbo go ovtta siidaoasis. Dát ii rievdat dálá dili. Goalmmát lađđasa nuppi cealkagis mearriduvvo datte ahte agivuloš mánát geaid váhnemat eai eale ovttas, liikká sáhttet eaiggáduššat bohccuid sihke eatni ja áhči soga ealuin. Dás lea jurddašuvvon náittosbáraid dahje ovttasássiid sierraneami ja earráneami birra. Dát mearrádus lea ođas ovddeža ektui, ja ulbmilin lea, nugo lávdegoddi čujuha, ahte agivuloš mánáid sohkagullevašvuohta ii šatta riidoáššin.

§ 11 Siidaoasi ásaheapmi

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti evttohan § 4 – 3 ja guoská siidaoasi ásaheapmái.

Vuosttaš lađas nanne ahte dat geas lága fápmuiboahtimis lea doalloovttadat rehkenasto dan rájes siidaoasi eaiggádin ja ovddasvástideaddji jođiheaddjin (siidaoasálažžan).

Nuppi lađđasa mielde sáhttet siidda siidaoasálaččat ovttajienalašvuođa bokte mearridit ahte ásahuvvo ođđa siidaoassi man dihto ja válddáláš olmmoš jođiha ja gii deavdá 9. § eavttuid. Galgá vuhtii váldojuvvot ahte ásaheapmi ii leat áittan siidda ekologalaš, ekonomalaš ja kultuvrralaš guoddevašvuhtii. Siidaoasi ásaheami njuolggadus lea lágas okta dain prinsihppalaš ođđasiin maid láhkalávdegoddi árvalii. Čujuhit departemeantta dárkilet čielggadeapmái ja árvvoštallamii 8. kapihttalis.

Goalmmát lađas nanne ahte boazolohku galgá bisuhuvvot siskkobealde dan alimus boazologu mii siidii lea mearriduvvon, ja lađas sisttisdoallá mearrádusaid boazologu unnideami birra jus ásaheapmi dagaha ahte boazolohku boahtá badjelii mearriduvvon logu.

Lávdegoddi lea evttohusastis, gč. § 4 – 3 nuppi čuoggá goalmmát lađđasa, árvalan eavttuid maid galgá vuhtii váldit go ođđa siidaoassi ásahuvvo. Earret eará galgá vuhtii váldit siidda bargofámuid ja su eallindilálašvuođa gean lea áigumuš nammadit ođđa siidaoasálažžan. Departemeanta lea, earret eará Ráđđehusadvokáhta cealkámuša vuođul, leamaš eahpádusas lea go ulbmillaš váldit diekkár árvvoštallaneavttuid láhkatekstii. Sáhtášii baicca leat doarvái diekkár čujuhusaid buktit komentárain. Dan vuođul mii ráđđádallamiin lea boahtán ovdan, lea departemeanta liikká gávnnahan ahte leat ákkat bidjat daid láhkii, gč. njealját lađđasa.

Dieđáhus ođđa siidaoasi birra galgá sáddejuvvot guovllustivrii, geahča viđát lađđasa. Lávdegotti árvalusa mielde galgá guovllustivra dárkkistit ahte ođđa siidaoasi ásaheami formála eavttut leat devdojuvvon. Departemeanta árvala ahte guovllustivra dasalassin galgá dárkkistit ahte ođđaásaheapmi ii áitte guoddevaš boazodoalu vuođu, namalassii ahte ii dagat siidda ekologalaš ja ekonomalaš vuođu ovdii. Dáinna ii dárbbaš oaivvilduvvot ahte lea juohke ášši dárbu bienasta bitnii guorahallat. Guovllustivra galgá nappo muittus atnit dán beali ja galgá sáhttit sihtat dárkilet čielggadusa siiddas ođđa siidaoasi ásaheami bealušeaddji ákkaid hárrái. Váikkuhusat ránnjásiiddaide galget maid árvvoštallot. Jus guovllustivra gávnnaha ásaheami bealušmeahttumin, de sáhttá biehttalit dohkkeheames siidaoasi. Deattuhuvvo ahte dát lea jurddašuvvon dušše heahtečoavddusin. Nugo láhkalávdegotti unnitlohku árvalii, de addo guovllustivrii vejolašvuohta biehttalit dohkkeheames siidaoasi jus juohke siidaosiid gaskamearálaš boazolohku maŋŋel ásaheami šaddá vuollel 250.

Guđát lađas nanne ahte njuolggadusat nuppi gitta njealját lađđasiin gustojit seammaládje siidaoasi sirdimii eará siidii.

Maŋemus lađđasa olis sáhttá guovllustivra, jus leat erenoamáš ákkat, geatnegahttit orohaga dahje siidda ásahit ovtta dahje eanet siidaosiid. Dát lea heahtečoavddusin dalle go ii olahuvvo ovttajienalašvuohta, muhto go seammás lea dárbu ođasmahttit siidda boazodoalu.

§ 12 Buohtalas álggahansiidaoassi

Dán mearrádusa ulbmilin lea lágidit dilálašvuođaid njuovžilet buolvamolsumiidda. Lea deaŧalaš sáhttit plánet doalu sirdima ođđa bulvii, ja seammás sihkkarastit bissovašvuođa ja oadjebasvuođa buolvamolsunáigodagas.

Vuosttaš lađas nanne ahte siidaoasi ovddasvástideaddji jođiheaddji (ovddasvástideaddji siidaoasálaš) sáhttá mearridit ahte ásahuvvo buohtalas álggahansiidaoassi mii lea čadnon siidaoassái, ja ahte sáhttá ásahuvvot dušše okta buohtalas álggahansiidaoassi juohke siidaoassái, gč. goalmmát lađđasa.

Buohtalas álggahansiidaoasi ásaheapmi eaktuda nuppi lađđasa mielde ahte mearriduvvo alimus boazolohku man siskkobealde siidaoassi ja buohtalas álggahansiidaoassi ferteba bissut. Dát lea dárbbašlaš hehtten dihte ahte buohtalas álggahansiidaoasi ásaheapmi dagaha siidda eará siidaoasálaččaid ovdii. Diekkár boazologu mearrida siida ieš, ja galgá dieđihuvvot guovllustivrii maŋemus lađđasa mielde.

Njealját lađđasa vuosttaš cealkka nanne ahte buohtalas álggahansiidaoassi sáhttá bistit gitta 7 jagi, ja eaktuduvvo ahte seammás go dat ásahuvvo, de dahkko soahpamuš dábálaš siidaoasi badjelasás váldima hárrái. Ulbmilin buohtalas álggahansiidaoasi ásahemiin lea lágidit dilálašvuođaid njuovžilis buolvamolsumiidda, ja go dat ásahuvvo de ii berre loahpalaš badjelasás váldin leat beare guhkkin eret. Badjelasás váldin ferte maiddái vuođđuduvvot šiehtadusa ala mii geatnegahttá dábálaš siidaoasi eaiggáda sirdit dan áigemeari sisá. Unnimus mearis berre šiehtadus sisttisdoallat áigemeari ja boazologu mas lea sáhka. Nuppi cealkagis mearriduvvo ahte buohtalas álggahansiidaoasi ovddasvástádus sáhttá addojuvvot dušše mánnái, áddjubii/ áhkkubii dahje eará nuorat buolvva olbmui gii deavdá 9. § eavttuid, bohccuid eaiggáduššama birra. Earret gáibádusa ahte son galgá leat válddáláš agis, de gáibiduvvo njealját cealkaga mielde ahte son galgá leat searvan buot boazodoalu bargguide jođiheaddji fárus unnimusat golbma jagi. Dát lea nannen dihte ahte sus gii váldá badjelasás siidaoasi lea gullevašvuohta siidii ja dárbbašlaš máhttu ja vásáhus siidda doallodilálašvuođaid hárrái.

Viđát lađđasis čuovvu ahte buohtalas álggahansiidaoasi jođiheaddjis (buohtalas siidaoasálaččas) leat seamma vuoigatvuođat ja geatnegasvuođat go dábálaš siidaoasi jođiheaddjis, jus eará ii čuvoš dán lága olis. Departemeanta eaktuda datte čielggasin ahte buohtalas álggahansiidaoasi ásaheapmi ii atte vuoigatvuođa hukset sierra guođohanbarttaid jna. Gažaldagat doarjagiid hárrái boazodoallošiehtadusa olis fertejit čielggaduvvot dábálaš šiehtadallamiid bokte. Departemeanta atná eaktun ahte láhkarievdadeapmi iešalddis ii galgga dagahit ahte šiehtadussubmi lassána, gč. 9. kapihttala.

Guđát lađas regulere mii dáhpáhuvvá jus siidaoasi jođiheaddji jápmá dahje heaitá jođiheaddjin. Dalle manná buohtalas álggahansiidaoassi siidaoassái ja buohtalas álggahansiidaoasi jođiheaddji šaddá siidaoasi ođđa jođiheaddjin.

Buohtalas álggahansiidaoasi ásaheapmi galgá dieđihuvvot guovllustivrii, gč. maŋemus lađđasa. Guovllustivra galgá dárkkisit ahte formála eavttut leat devdojuvvon, dás maiddái ahte siidaoasi ja buohtalas álggahansiidaoasi boazolohku oktiibuot ii leat eambbo go lea mearriduvvon alimus lohkun.

§ 13 Náittosguoimmi ja ovttasássi sadji

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 4 – 5 ja sisttisdoallá náittosguoimmi/ovttasássi dili.

Vuosttaš lađđasa vuosttaš cealkagis nannejuvvo ahte goappaš náittosbealálaččat sáhttiba leat siidaoasi ovddasvástideaddji jođiheaddjin. Dát gusto vaikko dušše nubbi sudnos deavdá 9. § vuosttaš lađđasa eavttuid. Diekkár oktasaš siidaoassi mearkkaša ahte náittosguimmežagat leaba solidáralaččat ovddasvástideaddjin siidaoasi jođiheaddjin. Lávdegoddi árvalii ahte náittosguimmežagain galgá automáhtalaččat leat oktasaš ovddasvástádus siidaoasi hárrái, gč. § 4 – 5 nr 1. Ráđđádallamiid vuođul Sámedikkiin ja NBR:in lea departemeanta gávnnahan ahte diekkár oktasaš jođiheapmi, mas lea stuora ovddasvástádus, galgá leat náittosguimmežagaid soahpamuša mielde, mii boahtá ovdan boazodoallodieđáhusas, gč. evttohusa nuppi lađđasa. Nu lea departemeantta evttohus nuppeguvlui go lávdegotti evttohus.

Lávdegoddi lea árvalan ahte náittosguimmežagat geat leaba náittosdilis goabbat siidaoasi ovddasvástideaddjin, galgaba leat seamma njuolggadusaid vuollásaččat go dat geat leat ovtta siidaoasi oktasaš jođiheaddjin, gč. § 4 – 5 nr. 1 goalmmát lađđasa. Nubbi siidaoassi lea ovttaládje dego «oađđi» nu guhká go náittosdilli bistá. Departemeantta oainnu mielde berreba náittosguimmežagat sáhttit doaimmahit goabbat iešheanalaš boazodoalu. Das lea stuora mearkkašupmi ovttadássásašvuođa dáfus, ja lea dárbu nannet nissonolbmuid dili boazodoalus, gč. muđui oppalaš árvvoštallamiid 8. kapihttalis. Dát boahtá ovdan goalmmát lađđasis. Vaikko náittosguimmežagat sáhttiba doaimmahit goabbat iešheanalis boazodoalu maiddái náittosdilis, de lága eará mearrádusat mearridit sáhttá go omd. nubbi náittosguoibmi sirdit iežas siidaoasi ovtta siiddas/orohagas nubbái. Diekkár oktavuođain gustojit 11. § njuolggadusat siidaoasi ásaheami birra.

Njealját lađđasis nannejuvvo ahte ovttasássan dihto eavttuid dáfus lea ovttadássásaš náittosdiliin. Dát čuovvu dan ovdáneamis mii muđui lea servodagas ja eará lágain. Čujuhit muđui oppalaš mearkkašumiide 8. kapihttalis.

§ 14 Jus náittosdilli dahje ovttasássan nohká

Mearrádusas leat njuolggadusat dan hárrái jus náittosguimmežiin/ovttasássiin lea leamaš oktasaš siidaoassi, ja vástida lávdegotti evttohan § 4 – 6.

Jus nubbi náittosguoibmi jápmá, de sáhttá báhcán bealli ohcama haga badjelasás váldit jođihanovddasvástádusa akto, vuosttaš lađđasa mielde. Dát gusto maiddái dalle jus son vel ii deavddáše ge 9. § eavttuid. Jus náittosguimmežat/ovttasássit eaba leat ovttas leamaš ovddasvástideaddjin, de ii leat diekkár vuosttašvuoigatvuohta. Badjelasás váldin ferte dalle dahkkot 15. § mearrádusaid mielde.

Jus náittosguimmežiin/ovttasássiin lea leamaš goabbat siidaoassi, de nohká nubbi dain jus báhcán guoibmi váldá badjelasás jápmán guoimmi siidaoasi, gč. 10. § goalmmát lađđasa. Jus jápmán guoimmi mánná dahje áddjut/áhkkut váldá badjelasás siidaoasi 15. § mielde, de ii noga nubbi siidaoassi.

Jus náittosdilli dahje ovttasássan nohká earaládje go jápmima bokte, de mieldeovddasvástideaddji guoibmi massá nuppi lađđasa mearrádusa mielde vuoigatvuođa leat ovddasvástideaddji jođiheaddjin. Náittosguimmežat/ovttasássit sáhttet datte soahpat ahte son ain sáhttá eaiggáduššat bohccuid siidaoasis dahje ahte son akto galgá leat siidaoasi ovddasvástideaddji jođiheaddji. Dát gusto vaikko son ii deavddáše ge 9. § eavttuid. Dálá lága mielde gáibiduvvo dása guovllustivrra miehtan, gč. 1978-lága 3. § goalmmát lađđasa. Muhto seammaládje go lávdegoddi, de oaivvilda maiddái departemeanta ahte jus náittosguimmežat/ovttasássit vuos leat válljen diekkár čovdosa, de ii berre leat dárbbašlaš guovllustivrras ohcat lobi.

Goalmmát lađđasa mielde galget jođiheaddjeovddasvástádusa rievdamat vuosttaš ja nuppi lađđasiid mielde dieđihuvvot guovllustivrii.

§ 15 Siidaoasi jođihanovddasvástádusa sirdin

Paragráfa galgá reguleret dilálašvuođaid jus siidaoasi jođiheaddji mearrida juogo heaitit jođiheaddjin dahje son jápmá, ja vástida lávdegotti evttohan § 4 – 7.

Vuosttaš lađđasa mielde sáhttá okta gii ii šat áiggo leat siidaoasi jođiheaddjin, sirdit jođiheami eará olbmui geas lea vuoigatvuohta eaiggáduššat bohccuid siidaoasis. Eaktun lea ahte ii leat ásahuvvon buohtalas álggahansiidaoassi. Jus nu lea, de šaddá buohtalas álggahansiidaoasi jođiheaddji automáhtalaččat dábálaš siidaoasi jođiheaddjin, jus dábálaš jođiheaddji heaitá.

Nuppi lađđasis lea gáibádus ahte siidaoasi ođđa jođiheaddji galgá leat válddáláš ja galgá leat leamaš boazodoalus ovttas jođiheddjiin golbma jagi. Eaktuduvvo ahte siidaoassi sirdojuvvo rávisolbmui geas lea máhttu ja hárjáneapmi sihke dábálaš boazodoallobargguin ja guoskevaš siidda doaibmadilálašvuođaid hárrái. Guovllustivra sáhttá erenoamáš dilálašvuođain dohkkehit sirdit siidaoasi mánnái dahje áhkkubii/áddjubii gii ii leat válddálášvuođa agis, dahje gii ii leat leamaš boazodoalus golbma jagi. Diekkár mearrádus lea dárbbašlaš garvin dihte váivves dahje unohis dilálašvuođaid árbbolaččaid guovdu. Jus agivuloš mánná váldá badjelasás siidaoasi, de gustojit dábálaš láhkamearrádusat almmolaš áššefuolaheami birra.

Goalmmát lađas sihkkarastá ovdalaš jođiheaddji vejolašvuođa ain eaiggáduššat bohccuid siidaoasis. Dát lea ovdalaš eaiggáda vuoigatvuohta beroškeahttá 10. § nuppi lađđasa prinsihpain.

Njealját lađas regulere dilálašvuođaid goas siidaoasi jođiheaddji jápmá, ii ge leat dahkkon mearrádus nugo namuhuvvon vuosttaš lađđasis. Nugo lávdegoddi evttohii, de ii leat lágas geažuhuvvon guhtemuš vuoigatvuođalaččain de galgá jođihišgoahtit siidaoasi. Dakkár geažuheamit sáhtáše fargga šaddat vuostálaga árbevieruin ja gažaldaga soaitá fertet čoavdit árbejuohkima láhkamearrádusaid bokte. Boazodoalus ii leat boarrásepmosa vuoigatvuohta seammaládje go eanandoalus lea, baicca lea nuoramusas čielgaset vuoigatvuohta. Nugo lávdegoddi, de ii departemeanta ge ane vuogasin árvalit diekkár njuolggadusaid. Nuppi lađđasa mearrádusat gustojit seammaládje, nu ahte boazodoallofágalaš gelbbolašvuohta lea dárbbašlaš. Jus ii leat sáhka sirdit siidaoasi mánnái dahje áhkkubii/áddjubii, de ii sáhte spiehkastit gáibádusas ahte galgá leat válddáláš.

Go siidaoasi jođiheaddji jápmá, de sáhttá ohcat guovllustivrras lobi vurket siidaoasi dassážii go mánná, áddjut/áhkkut dahje eará olmmoš geas 9. § mielde lea vuoigatvuohta eaiggáduššat bohccuid siidaoasis, šaddá válddáláš, gč. viđát lađđasa. Dá lea ođđa mearrádus lávdegotti árvalusa ektui, ja ággan lea ahte dihto dilálašvuođain sáhttá diekkár ortnet leat dárbbašlaš dan sadjái go ahte vuolleahkásaš váldá badjelasás siidaoasi nuppi lađđasa nuppi cealkaga mielde. Eaktuduvvo ahte dát dáhpáhuvvá dušše erenoamáš oktavuođain, go siidii ii leat buorre go leat «oađđi» siidaoasit guhkit áigge.

Guđát lađđasa mielde galgá siidaoasi sirdin dieđihuvvot guovllustivrii, mii galgá dárkkistit lobálašvuođa formála eavttuid ektui.

§ 16 Siidaoasi heaittiheapmi

Mearrádusat vástidit lávdegotti árvalan § 4 – 8. Dáppe leat njuolggadusat siidaoasi heaittiheami birra.

Vuosttaš lađđasis čujuhuvvo mii galgá dáhpáhuvvat jus siidaoasi eaiggát heaitá dahje jápmá ovdal go ovddasvástádus lea sirdojuvvon eará vuoigatvuođalažžii. Dalle galgá siidaoassi heaittihuvvot dahje bohccot vuvdojuvvot jus eai sirdojuvvo eará siidaoassái dahje buohtalas álggahansiidaoassái. Orohatstivrras lea ovddasvástádus dán hárrái, dahje nammaduvvon gulahallanolbmos jus ii leat stivra ásahuvvon. Heaittiheami goluid galgá gokčat bohccuid vuovdimiin.

Nuppi lađđasis nannejuvvo ahte buohtalas álggahansiidaoasi heaittiheami oktavuođas dahje jus buohtalas álggahansiidaoasi jođiheaddji jápmá, de manná dat ruovttoluotta siidaoassái mas buohtalas álggahansiidaoassi lea vuolggahuvvon. Diekkár heaittiheapmi mielddisbuktá ahte siidaoasi eaiggát sáhttá ásahit ođđa buohtalas álggahansiidaoasi eará olbmui gii deavdá eavttuid.

Goalmmát lađđasa mielde galgá heaittiheapmi vuosttaš ja nuppi lađđasiid mielde dieđihuvvot guovllustivrii.

Sáhttet čuožžilit erenoamáš gažaldagat siidaosiid hárrái main boazolohku ja doaibma lea nu unni ahte ii báljo sáhte boazodoallun gohčodit. Lávdegoddi lea árvalan ahte siidaoasit main viđa jagis eai leat leamaš badjel 50 bohcco galget sáhttit heaittihuvvot. Dát lea departemeantta oaivila mielde vuogas rádji, ja departemeanta doarju árvalusa, gč. maŋemus lađđasa. Nugo lávdegoddi nai árvalii, de evttoha departemeanta ahte go boazolohku lea vuollel 50 njealját jagi, de galgá dieđihuvvot heaittiheami birra.

§ 17 Bohccuid oamasteapmi 2. kapihttala njuolggadusaid vuostá

Nugo lávdegoddi deattuha, de sáhttet bohccuid doallamii 2. kapihttala njuolggadusaid vuostá leat máŋga ákka. Jus son ii deavdde 9. § eavttuid bohccuid eaiggáduššama hárrái, de lea dušše okta čoavddus, namalassii vuovdit bohccuid dahje sirdit daid earái geas lea vuoigatvuohta. Eará oktavuođain sáhttá leat ahte bohccot eai leat registrerejuvvon siidaoassái nugo gáibiduvvo 9. § nuppi lađđasis. Dalle sáhttá son gohčohallat heaittihit lobihis doaimma dan bokte ahte registrereha daid siidaoassái. Jus dat ii lihkostuva, de ferte bohccuid daguhit earái dahje njuovvat.

Jus geasku ii čuvvojuvvo, de sáhttet čađahuvvot bággendoaimmat 11. kapihttala njuolggadusaid mielde, ja dasa lassin sáhttá leat ráŋggáštusovddasvástádus.

Eará boazoeaiggádat dahje guoskevaš bealit eai dárbbaš vuordit dassá guovllustivra dahká juoidá. Jus leat rievttálaš beroštumit, de sáhttá ášši ovddidit riektevuogádahkii.

§ 18 Boazodoallodieđáhus

Mearrádusat vástidit lávdegotti árvalan § 4 – 11. Dát mearrádus lea maiddái dálá lága § 19, muhto evttohuvvo dál veahá álkidahttot.

Vuosttaš lađđasis nannejuvvo ahte siidaoasi jođiheaddji galgá jahkásaččat sáddet guovllustivrii dieđu boazodoalus birra. Njuolggadus guoská maiddái buohtalas álggahansiidaoasi jođiheaddjái, gč. 12. § viđát lađđasa, mii nanne ahte buohtalas álggahansiidaoasi jođiheaddjis leat lága mielde seamma vuoigatvuođat ja geatnegasvuođat go dábálaš siidaoasi jođiheaddjis.

Nubbi lađas addá válddi mearridit dárkilet njuolggadusaid dieđáhusa sisdoalu birra jna.

Goalmmát lađđasis lea lávdegoddi árvalan jávohisvuođageatnegasvuođa dieđáhusa sisdoalu hárrái boazologu ja eará persovnnalaš áššiid birra.

Sáhttá gal eahpidit gullá go boazolohku persovnnalaš dieđuide. Departemeanta datte ii oainne ahte jávohisvuođageatnegasvuohta maiddái ovttaskas olbmuid boazologu hárrái lea eará deasttaid ja hálddahuslaš dárbbuid vuostá, ii ge oainne ákka rievdadit lávdegotti árvalusa.

§ 19 Guohtunvuoigatvuohta

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 5 – 1 ja dálá lága 11. §.

§ 20 Áigodatguohtumat

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 5 – 2 ii ge dat leat dálá lágas. Ulbmilin lea čalmmustahttit, vuosttažettiin olggosguvlui, ahte boazodoalus leat iešguđetlágán guohtumat iešguđet áiggis jagis, ja ahte ii leat dušše dihto meari areálas sáhka. Dihtomielalašvuohta dán birra lea deaŧalaš, eandalii jus lea sáhka eatnamiid geavaheamis eará doaimmaide go boazodollui.

§ 21 Vuoigatvuohta visttiide, áittiide jna.

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 5 – 3 ja dálá lága 10. § vuosttaš lađđasa nr. 1 ja 2 ja nubbi lađas.

§ 22 Johtingeainnut

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 5 – 4 ja dálá lága 10. § vuosttaš lađđasa nr. 4.

Johtingeainnut leat erenoamážit suodjaluvvon lága bokte. Johtingeainnut čatnet oktii áigodatguohtumiid ja leat áibbas dárbbašlaččat guovllu boazodollui.

§ 23 Mohtorjohtolat

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 5 – 7 ja dálá lága § 10 vuosttaš lađđasa nr. 3.

Sisdoallun lea boazodoalu mohtorfievrruid dárbbašlaš geavaheapmi. Ii leat eahpádus das ahte boazodoallu dárbbaša mohtorfievrruid meahcis. Dat datte mielddisbuktá ovddasvástádusa vuhtii váldit birasárvvuid ja rašes luonddu.

§ 24 Áiddit ja eará rusttegat

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti § 5 – 8 ja dálá lága 12. §.

§ 25 Boaldámušat ja muorat sámi boazodoalloguovllus

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 5 – 5 ja dálá lága 13. §.

§ 26 Bivdu ja guolásteapmi sámi boazodoalloguovllus

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 5 – 6 ja dálá lága 14. §.

Deattuhuvvo ahte boazoeaiggádiin sáhttet dološ áiggi rájes geavaheami olis leat viidát bivdo- ja guolástanvuoigatvuođat go dat mat dán mearrádusas bohtet ovdan, gč. lávdegotti mearkkašumiid §:ii 5 – 6.

§ 27 Boazodoallu

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 6 – 1. Vuosttaš lađđasis lea njuolggadus das movt boazoeaiggát galgá doaimmahit iežas boazodoalu. Njuolggadussan leat buorit boazodoallodábi prinsihpat, maid sáhttá leat vuogas lága bokte nannet.

Nuppi lađđasis deattuhuvvo ovddasvástádus mii juohke boazoeaiggádis lea lága ja orohaga doaibmanjuolggadusaid olis.

§ 28 Geahčču

Lávdegoddi lea dákko evttohan mearrádusa guođoheami birra. Gulaskuddamis lea boahtán stuora vuosteháhku dasa ahte dákkár sátni váldo láhkii, nugo 8. kapihttalis boahtá ovdan, go dat ii heive dán áigge, ja sáhttá muđui dagahit boasttu áddejumi.

Departemeanta evttoha dan sadjái doahpaga geahčču. Departemeantta mielas lea dát vuohkkaset dajaldat mearrádusa ulbmila ektui, mii lea bures doaibmi boazodoallu mii ii leat dárbbašmeahttun vahágin ja hehttehussan siskkáldasat ii ge eará beroštumiid ektui.

§ 29 Geahčadeapmi

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 6 – 3.

Vuoigatvuohta geahčadit lea deaŧalaš buori ja ortnetlaš boazodoalus, ja dat lea árbevirolaš vierru boazodoalus. Guovddáš bealli dás lea ahte galgá lágidit ealu nu ahte sáhttá geahčadit dalle go soames dan gáibida. Lávdegoddi lea dárkileappot čielggadan dán iežas mearkkašumiin mearrádussii.

§ 30 Eará siiddaid bohccot

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 6 – 4.

Sisdoallun lea dábálaš vuollisvuohta ja beroštupmi. Lávdegoddi lea dárkileappot čielggadan dán iežas mearkkašumiin mearrádussii.

§ 31 Rátkkašeapmi

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 6 – 5. Rátkkašeami njuolggadusat leat deaŧalaš ortnetnjuolggadusat. Lávdegoddi čielggada dárkilit rátkkašeami iešguđet beliid, ja mii čujuhit dasa.

Lávdegottis ledje sierra mearrádusat gárddástallama dieđiheami birra (§ 6 – 6). Departemeantta mielas lea dárbbašmeahttun bidjat dakkár mearrádusa sierra paragráfan ja dan dihte leat baicca dán paragráfa maŋemus ja nubbin maŋemus lađasin.

§ 32 Mearkavuoigatvuohta

Mearrádus lea buori muddui seamma go láhkalávdegoddi lei árvalan, ja sisdoallu ii leat rievdan dálá rievtti ektui.

Vuosttaš lađđasa nr. 1 ja 2 leat sisdoalu dáfus seamma go dálá lága § 3 vuosttaš lađas. Nr. 3 deattuha ahte ferte leat gullevašvuohta siidaoassái.

Nubbi lađas lea seamma go dálá lága § 3 nubbi lađas dan birra ahte son gii adopterejuvvo lea ovttadássásaš iežasriegádahtton mánáiguin.

Goalmmát ja njealját lađđasa mearrádusat čuvvot iešalddiset §§ 13 ja 14 mearrádusaid olis.

Viđát lađas boahtá iešalddis 9. § goalmmát lađđasa olis.

§ 33 Merkengeatnegasvuohta

Mearrádus nanne seammaládje go dálá láhka ahte buot bohccot sámi boazodoalloguovllus galget merkejuvvot eaiggáda merkii.

Boazodoalloláhkalávdegoddi lea árvalan ahte merkema áigemearri galgá leat njukčamánu 31. beaivi jagi maŋŋel go miessi lea riegádan, geahča lávdegoddi árvalan § 7 – 1. Lávdegoddi oaivvilda ahte jus merkenáigi lea golggotmánu 31. beaivvi, de oalgguha dat olbmuid oamastallat earáid misiid, ja ahte soames guovlluin ipmirduvvo nu ahte geažotbeallji lea oktasašopmodat maŋŋel golggotmánu 31. beaivvi.

Departemeanta lea gávnnahan ahte merkenáigemearri ain galgá leat golggotmánu 31. beaivi. Buresdoaibmi boazodoalu dovdomearka lea ahte váldomerken čađahuvvo geasset/čakčat. Deattuhuvvo maiddái ahte áigemearri golggotmánu 31. beaivi ii rievdat eaiggátvuođa miessái mii čuvvoda merkejuvvon álddu. Miessi mii čuovvu merkejuvvon álddu maŋŋel golggotmánu 31. beaivvi, sáhttá guolgamerkejuvvot, geahča § 38.

Jus miessi ii leat merkejuvvon ovdal golggotmánu 31. beaivvi, de sáhttá guovllustivra erenoamáš dilálašvuođain guhkidit áigemeari, muhto ii guđege dáfus guhkkelii go miessemánu 31. beaivái nuppe jagi.

Merket galgá elliidsuodjalusa mearrádusaid mielde, mat earret eará sisttisdollet ahte bealji ii galgga merket buolašin.

§ 34 Merkenvuogit

Mearkkas leat váldosánit ja lassisánit. Dán lágas mearkkašit váldosánit bearraša mearkaoali. Ii leat dábálaš suovvat lassisániid earáide go lagamus olbmuide, ja dalle čálihuvvo mearka oktan lassisániiguin ođđa mearkan. Dát dahkko merkenárbevieruid mielde, ja lea álki oaidnit ahte mearkkat gullet ovtta oallái ja nu lea álkit diehtit gosa mearka gullá.

Earret go dás bajábealde namuhuvvon, de ii leat dábálaš čálihuvvon merkii bidjat lassisániid go eaiggátvuohta jorrá earái. Jus boazu jorrá ođđa eaiggádii, de galgá merket bealljegilkoriin dahje eará heivvolaš vugiin, omd. datachipsain. Dát sáhttet leat bohccot maid lea ožžon bálkán barggu ovddas, rista-, konfirmašuvdna- ja headjaskeaŋkan ja ealihanbohccuid oastin. Diekkár merkema galgá dieđihit ja duođaštit.

Guolgamearka čájeha gii lea miesi eaiggát, ja lea gaskaboddosaš mearkan dassážii go bealljemerkejuvvo. Guolgamerket sáhttá maid eará oktavuođain, omd. čájehan dihte ahte son geahččá eará siidda bohcco.

§ 35 Mearkka rievdadeapmi

Dát mearrádus lea ođas ja nanne ahte ii leat lohpi rievdadit mearkka. Lobihis rievdadeapmi ráŋggáštuvvo suolavuohtan. Rievdademiin oaivvilduvvo dás ovdalaččas merkejuvvon bealji buotlágán čuohppan, geahča lávdegotti čielggadeami čuoggás 9.4.4.

Dát mearrádus sáhttá boahtit atnui jus gávdnojit bohccot main leat sánit dahje lasáhusat mat eai leat dohkkehuvvon. Čujuhit muđui § 34 mearkkašumiide.

§ 36 Geažotbeljiid ja lobihemet merkejuvvon bohccuid vuovdin

Departemeanta eaktuda ahte buot bohccot merkejuvvojit mearkanjuolggadusaid mielde, ja doarju muđui láhkalávdegotti mearkkašumiid.

§ 37 Mearkalávdegoddi ja váiddaásahus

Nugo čilgejuvvon kapihttalis 8.21, de ii árvaluvvo rievdadit boazodoalu almmolaš hálddašeami. Dan dihte ii oaččo fylkkamánni makkárge sajádaga mearkamearrádusaid hárrái nugo lávdegoddi lei árvalan.

Mearkalávdegottit leat jurddašuvvon organiserejuvvot nugo dál lea mearriduvvon mearkanjuolggadusain. Lávdegotti árvalusa mielde evttohuvvo datte ásahit váiddaásahusa mearkaáššiid várás, man boazodoallostivra nammada. Dál lea boazodoallostivra ieš váiddaásahussan mearkaáššiin, muhto lea čájehuvvon ahte dat ortnet ii leat áibbas vuogas.

Departemeanta addá dárkilet njuolggadusaid áššegieđahallamii, dás maiddái registrerendivada, bealljegilkoriid ja váiddagieđahallama birra, gč. §§ 39 ja 41.

§ 38 Mearkka sisačáliheapmi ja sihkkun

Bures doaibmi boazodoallu dárbbaša formaliserejuvvon vuogi boazomearkkaid sisačáliheapmái ja sihkkumii. Sisačáliheapmi galgá dahkkot dainna lágiin ahte mearkaregisttar oažžu dárbbašlaš notoritehta.

Evttohus lea veahá rievdaduvvon láhkalávdegotti árvalusa ektui. Evttohus lea lávdegotti árvalan § 7 – 4 ja § 7 – 7 seaguhus.

Njealját lađas departemeantta evttohusas nanne ahte mearka, mii ii leat leamaš anus maŋemus njeallje jagi, sáhttá sihkkojuvvot. Lávdegoddi lea dadjan ahte mearka galgá heaittihuvvot jus ii leat vurkejuvvon nugo lávdegotti árvalusa mielde sáhttá dahkat, geahča lávdegotti árvalan § 7 – 7.

Go vihkkedallá galgá go mearkka sihkkut, de berre árvvoštallat buresdoaibmi boazodoalu beali ja makkár dárbu mearkaeaiggádis lea doalahit mearkka. Go ásaha mearrádusa sáhttá-mearrádussan, de vuhtii váldojuvvojit buori muddui dat bealit maid lávdegoddi vuhtii válddii árvalusainis mearkka vurkema birra.

Mearkalávdegottit galget fuolahit ahte bearrašiid mearkaoalit doalahuvvojit. Dievasmahtti njuolggadusaid mearrideamis sáhttá mearkalávdegoddi ásahit alccesis reaiddu mii veahkeha bisuhit báikkálaš mearkaárbevieruid.

§ 39 Áššegieđahallan

Dás leat mearrádusat áššegieđahallama birra, mat dál leat mearkanjuolggadusain.

Departemeanta čuovvola lávdegotti árvalusa das ahte berrejit addot dárkilet njuolggadusat mearkalávdegotti áššegieđahallamii.

§ 40 Dievasmahtti njuolggadusat mearkkaid birra

Departemeanta oaivvilda ahte lea dárbbašlaš ahte láhka addá vejolašvuođa addit dárkilet njuolggadusaid mearkkaid birra. Dakkár njuolggadusat leat jurddašuvvon earret eará dárkileappot mearridit makkár sánit ožžot leat ja guđet sánit sáhttet ovtta mearkkas adnot, ja heivehan dihte merkenvugiid dađi mielde go áiggit rivdet. Duogážin dasa lea earret eará ahte muhtun guovlluin ohcet oallugat ođđa mearkkaid.

§ 41 Merken olggobealde sámi boazodoalloguovllu

Olggobealde sámi boazodoalloguovllu leat boazosearvvit Jotunheimen birrasiin, ja vel Rendalen boazosearvi. Nu movt lávdegoddi árvalii, de evttohuvvo ahte departemeanta mearrida njuolggadusaid merkema birra olggobealde sámi boazodoalloguovllu, go doppe leat dihto erenoamáš dilálašvuođat.

Rendal boazosearvi, mii doaimmaha erenoamáš doallovuogi, gos čađahit priváhta bohccuid bivddu báhčima bokte, lea čuldojuvvon merkengeatnegasvuođas dálá lága § 16 njealját lađđasa čuoldinmearrádusa olis. Čujuhuvvo od.prp. nr. 28 (1994 – 95) ja Stuoradikki gieđahallamii.

Dát čuoldinvejolašvuohta vurdojuvvo jotkojuvvot evttohuvvon § 41 olis.

§ 42 Orohat

Njuolggadusat orohatjuohkima ja eará áššiid birra leat dálá boazodoallolága 2. paragráfas. Orohatjuohkinnjuolggadusat berrejit čorgatvuođa dihte leat sierra paragráfas.

Nugo lávdegoddi nai deattuha, de berre orohatjuohku nu guhkás go vejolaš vástidit guoskevaš guovllu siiddaid vuoigatvuođadiliide. Vissis dilálašvuođaid geažil sáhttá leat váttis olahit ollislaš vástideami, ja dan dihte berre ge lágas deattuhit ahte orohatrádji ii dárbbaš álo leat seamma go guohtunrádji, vaikko nu berre leat dušše hui erenoamáš dilálašvuođain. Lávdegottis lei unnitlohku mii oaivvildii ahte orohatrádji maiddái galgá leat vuoigatvuođarádji.

Orohatjuohkin ii ge sáhte ovttage joavkkus váldit eret árbevirolaš guohtunvuoigatvuođaid, gč. ovdamearkan duomu Brønnøysund gielddarievttis borgemánu 27. b. 1984. Rt. 1988 s. 1217, Korssjøfjellduopmu bidjá maiddái dán vuođđun.

Rájit eai galgga hehttet rádjerasttideaddji ovttasbarggu boazodolliid gaskka, gos dat lea lunddolaš.

Vuosttaš lađas: Boazodoallostivra mearrida orohatjuogu. Seamma njuolggadus lea 1978-lágas, gč. 2. § nuppi lađđasa vuosttaš cealkaga. Orohatjuohku ii leat loahpalaš. Boazodoallostivra sáhttá rievdadit dan.

Dajaldat ahte «galgá deattuhit ahte orohaga boazodollui šaddet lunddolaš ja ávkkálaš rájit» lea dálá njuolggadusaid viidáset joatkin, gč. 1978-lága 2.§ nuppi lađđasa njealját cealkaga. Orohatjuohkimis galgá deattuhit vieruiduvvan geavaheami, gč. maiddái 1978-lága § 2 nuppi lađđasa viđát cealkaga. Dát mearkkaša ahte orohahkii galget gullat siiddat mat árbevirolaččat leat leamaš orohaga geográfalaš guovlluin. Dát boazoeaiggádat leat lunddolaš joavkun guovllu doaibmanjuolggadusaid hábmemis, ja sis lea oktasaš beroštupmi suodjalit boazoguohtumiid. Vieruiduvvan geavaheapmi čájeha maiddái gokko guovllu geográfalaš rájit berrejit mannat. Jus guovllu leat iešguđet boazodoallit atnán áiggi mielde, nu ahte ii oktage sáhte čuoččuhit vieruiduvvan geavaheami, de sáhttá boazodoallostivra friddjabut mearridit ráji.

Nugo lávdegoddi čujuha, de ii leat dušše vieruiduvvan geavaheapmi mii mearrida gokko orohatrájit galget mannat. Orohaga siskkobealde soaitá ovttaskas joavkkuid vieruiduvvan geavaheamis maid leat mearkkašupmi, omd. doaibmanjuolggadusaid hábmema hárrái láhkaevttohusa 7. kapihttala mielde. Orohaga siskkobealde eai leat boazodolliin iešalddis ovttalágán ja seamma vuoigatvuođat olles areálii miehtá orohaga. Iešguđet guovlluid vieruiduvvan geavaheapmi bisuhuvvo.

Nuppi lađđasis daddjo ahte orohagas galggaše leat buot áigodatguohtumat. Dat dahká orohaga ja resurssaid hálddašeami álkibun ja čielgaseabbon. Nordlánddas, gos ođđa orohatjuohkin lea čađahuvvon, gullet juohke orohahkii dál dihto ja birra jagi áigodatguohtumat, earret dain main leat dálveguohtumat Ruoŧas. Seammaládje lea Nuorta-Finnmárkkus ođđaásahuvvon orohagas nr 16.

Finnmárkkus muđui leat jagi guohtumat máŋgga orohagas. Go daddjo ahte Guovdageainnu boazoeaiggát gullá dihto orohahkii, de oaivvilduvvo geasseorohat. Sus lea čakča- ja dálveguohtun ovdamearkka dihte orohagas 30 a. Dasa lassin johtá son earáid geasseorohagaid čađa jus alddis lea geasseorohat sullos dahje njárggas.

Iešguđet guovlluid vieruiduvvan geavaheapmi bissu. Nu go láhkaevttohusa 7. kapihttalis boahtá ovdan, de evttohuvvo ahte orohat galgá ráhkadit doaibmanjuolggadusaid, ja dát doaibmanjuolggadusat galget ráhkaduvvot guovlluid vieruiduvvan geavaheami vuođul.

Goalmmát lađđasis deattuhuvvo ahte orohatrájit eai leat čavgadis vuoigatvuođarájit, muhto ahte lea lohpi ovttasbargat orohatrájiid rastá, geahča vuosttaš cealkaga.

Sáhttá jurddašit ovttasbarggu guovtti ránnjáorohaga orohatstivrraid gaskka. Ovttasbargu sáhttá maiddái leat iešguđet orohagaid boazodolliid gaskka. Lunddolaš ovttasbargu lea erenoamáš áigeguovdil guovtti siidda gaskka mat gullet goabbat orohahkii, muhto main leat guohtumat lahkalaga. Nugo namuhuvvon ovdalis, de eai dárbbaš orohatrájit iešalddiset leat vuoigatvuođarájit. Orohahkii gullet boazoeaiggádat geain váldo guohtumat leat orohaga siskkobealde, muhto sis sáhttet áigodagaid leat guohtumat olggobealde dáid rájiid.

Erenoamážit dálveguohtumiin eai leat leamaš čielga siidarájit. Dihto guovllus sáhttá leat dihto siiddas ovddemusriekti guođohit čakčadálvve, muhto eará siiddat sáhttet guođohit doppe go duot lea mannan eret. Váttis dálvviid sáhttet iešguđet siiddat ovttasbargat guovlluid geavaheami hárrái, ja dakkár ovttasbargu sáhttá maiddái leat orohatrájiid rastá. Muđui geavaše orohatráji lagamus siiddat mihá váddáset dillái go orohaga eará siiddat. Dakkár oaidnu orohatrájiide go lea goalmmát lađđasis, dahká maiddái orohatrájiid mearrideami mihá ráfáleabbon go garreset mearrádusa ásaheapmi dagašii.

Goalmmát lađđasa nubbi cealkka nanne ahte orohatjuohku ii hehtte ovtta siidda boazodolliid geavaheamis guohtumiid olggobealde iežaset orohaga go dasa lea erenoamáš riektevuođđu. Lávdegotti árvalusa ektui lea dákko lasihuvvon ahte riektevuođuin oaivvilduvvo riektevuoimmálaš duopmu dahje soahpamuš mii guoská buot gullevaš siiddaide. Orohagaid mearkkašupmi lea vuosttažettiin leat hálddahuslaš ovttadahkan. Jus guovllu leat máŋggaid buolvvat atnán de sáhttá dat addit vuoigatvuođaid prinsihpaid mielde mat gusket geavaheapmái dološ áiggi rájes, ja dat leat vuoigatvuođat mat eai ihcalis noga orohatrájiid mearrideami geažil. Ovdamearkan lea nugo namuhuvvon duopmu man Brønnøysund gielddariekti celkkii borgemánu 27. beaivvi 1984.

§ 43 Orohatstivra

1978-lága § 8 vuosttaš lađđasa mielde galgá juohke orohat ásahit orohatstivrra man orohaga boazoeaiggádat válljejit iežaset gaskkas. Dát njuolggadus lea bisuhuvvon paragráfa vuosttaš lađđasis.

Láhkaevttohusa § 44 mielde galgá orohatstivra bargat dan ala ahte doalaha orohaga resursan orohaga boazodollui. Orohat oažžu maiddái doaimmaid mat gullet eatnamiid siskkáldas hálddašeapmái, earret eará doaibmanjuolggadusaid ráhkadeami bokte.

Vuođđun lea ahte orohatstivra galgá ovddastit orohaga iešguđet beroštumiid.

Stuora orohagain gos eai soaitte buot beroštumit ožžon stivrasaji, lea deaŧalaš ahte maiddái sii geat eai leat stivrras besset oaiviliid ovddidit ovdal go orohatstivra dahká mearrádusaid. Dát lea ge doaibmanjuolggadusaid evttohusa duogážin, geahča § 57.

Orohatstivrra birra leat oalle dárkilis njuolggadusat. Dat lea dárbbašlaš eastadan dihte eahpečielggasvuođaid. Maiddái eará sullasaš ovttastumiide leat dárkilis njuolggadusat dákkár áššiid birra, gč. ee. lága gilialmennegiid birra geassemánu 19. b. 1992 nr. 59.

Dálá njuolggadusat orohatstivrraid birra leat mearriduvvon láhkaásahusain, gč. láhkaásahusaid orohatstivrra válljema birra ja dan doaimmaid ja bargovugiid birra, man Eanandoallodepartemeanta lea mearridan njukčamánu 4. beaivvi 1987, 1978-lága § 8 viđát lađđasa nuppi cealkaga olis.

Vuosttaš lađas: Orohaga jienastanvuoigatvuođalaččat válljejit iežaset gaskkas miellahtuid orohatstivrii, gč. seammalágán mearrádusa 1978-lága § 8 vuosttaš lađđasis. Jienastanvuoigatvuohta lea siidaoasi jođiheaddjis, gč. § 10, ja buohtalas álggahansiidaoasis, gč. § 12, vrd. § 49 nuppi lađđasiin. Siidaoasis sáhttet leat bohccot mat gullet earáide, ja gažaldat lea galgá go maiddái dáin boazoeaiggádiin leat jienastanvuoigatvuohta ja sáhttet go sii válljejuvvot stivrii. § 49 nuppi lađđasis lea árvaluvvon ahte juohke dábálaš siidaoasis galget leat vihtta jiena. Jođiheaddjis galgá alddis leat unnimusat okta jietna, dahje guokte jus náittosguimmežagain dahje ovttasássiin lea oktasaš siidaoassi. Eará jienaid sáhttá juohkit eará válddáláš boazoeaiggádiidda geain leat bohccot siidaoasis, muhto jođiheaddji dahje jođiheaddjiguovttos sáhttiba ieža atnit buot jienaid. Buohtalas álggahansiidaoasis leat guokte jiena. Stivrii sáhttet válljejuvvot buohkat geain dán vuogi mielde lea jienastanvuoigatvuohta.

Nubbi lađas :Lea deaŧalaš, nugo lávdegoddi nai deattuha, ahte orohatstivrras lea nu govda ovddasteapmi ahte eanas beroštumit siiddas ožžot stivralahtu. Dat seamma lea mihttomearrin maiddái dálá njuolggadusain, gč. § 6 maŋemus lađđasa láhkaásahusain mearriduvvon njukčamánu 4. beaivvi 1987 orohatstivrra válljema birra, ja dan doaimma ja bargovuogi birra. Muhto otná njuolggadusat eai dáhkit ahte njuolggadus čuvvojuvvo, nugo lávdegoddi maiddái fuomášuhttá. Dan dihte berrejit válganjuolggadusat cealkit ahte iešguđet siiddain galgá leat stivradoaibma vuoruid mielde, ja dalle vuosttažettiin nu ahte ovtta ja seamma joavkkus ii leat eanetlohku máŋga áigodaga maŋŋálaga. Go leat njuolggadusat mat sihkkarastet ahte stivradoaibma manná vuoruid mielde iešguđet siiddaid gaskka, de dahká dat ahte eai boađe dan dillái mii duollet dálle lea leamaš, namalassii ahte okta ja seamma eanetlohku guhkit áigge stivre ja badjelduolbmá orohaga eará beroštumiid.

Lávdegotti árvalusa jurdda fámu dássema birra lei ahte dat ovddidivččii ovttasbarggu. Otná lágas leat hui ollu mearrádusat maid eiseválddit vuos galget dohkkehit, ja dan sadjái go movttiidahttit boazoeaiggádiid ieža soahpat de váikkuhit njuolggadusat baicca dasa ahte stivrejupmi šaddá badjin vuolás. Departemeanta doarju lávdegotti árvvoštallama dákko.

Geassesiiddaid boazoeaiggádat válljejit sin geat galget siiddaid ovddastit orohatstivrras. Sii válljejuvvojit geassesiidda jahkečoahkkimis, gč. § 53. Buot geassesiiddat (geasseorohat) galget ovddastuvvot orohatstivrras, jus fal eai leat eanet go čieža. Stivrras sáhttet oainnat leat eanemus čieža lahtu. Orohaga jahkečoahkkimis válljejuvvo orohatovdaolmmožin okta dáin evttohasain maid geassesiiddaid jahkečoahkkin lea válljen. Earát šaddet de dábálaš stivralahttun.

Evttohusa mielde lea buot geassesiiddain, beroškeahttá sturrodagas, ovtta meari ovddasteapmi stivrras. Lávdegoddi lea guorahallan galggašii go stuorát geassesiiddain leat viidát ovddasteapmi stivrras, muhto eanetlohku anii váttisin evttohit dakkár njuolggadusaid. Departemeanta lea ovttaoaivilis dasa.

Liikká sáhttá leat nu ahte muhtun orohagain leat geassesiiddat mat leat sakka stuorábut go eará geassesiiddat, ja gos ovtta meari ovddasteapmi ii leat govttolaš. Dan dihte árvaluvvo ahte jus leat garra ákkat, de sáhttá boazodoallostivra čuoldit njuolggadusain mat eaktudit ovtta meari ovddasteami, ja addit stuora geassesiidii eanet saji stivrras. Ferte gal dárkkistit ahte okta geassesiida ii akto boađe eanetlohkui stivrras, gč. mearrádusa goalmmát lađđasa.

Go ovddasteapmi lea čadnon geassesiiddaide, de sáhttá dat dahkat unnit joavkkuide váttisin oažžut coavcci stivrras. Orohagas sáhttet leat geassesiiddat mat leat stuorábut go earát, ja mat dálvet rátkkašit máŋgan smávit dálvesiidan. Gažaldat lea galggeše go dákkár siiddat sáhttit gáibidit eanet stivraovddasteami. Sáhtášii jurddašit ahte diekkár geassesiida oažžu omd. guokte stivralahtu, muhto ahte dat galgaba gullat goabbat dálvesiidii. Dán birra eai árvaluvvo sierra njuolggadusat, dan dihte go dilálašvuođat sáhttet leat nu iešguđetlágánat iešguđet orohagain. Muhto čujuhuvvo dan váldái mii boazodoallostivrras lea čuoldit lága mearrádusain stivraovddasteami birra, dalle go orohagas lea geassesiida mii lea mihá stuorát go eará siiddat, gč. goalmmát lađđasa. Dalle berre boazodoallostivra gáibidit ahte stivralahtut gullet geassesiidda iešguđet joavkkuide.

Jus leat eanet go čieža geassesiidda, de válljejuvvojit guhtta eará stivralahtu vuorbádemiin iešguđet geassesiiddaid evttohasaid gaskka. Maŋit jagiid stivra válljejuvvo maiddái vuorbádemiin, jus orohaga jahkečoahkkin ii mearrideačča eará njuolggadusaid dasa movt stivraovddasteapmi galgá leat vuoruid mielde. Sihkkarastin dihte ahte njuolggadusat vuhtii váldet lága ulbmila dan hárrái ahte stivraovddasteapmi manná vuoruid mielde, de galgá guovllustivra dohkkehit njuolggadusaid.

Bajábealde lea jerrojuvvon berreše go stuora geassesiiddat oažžut stuorát ovddasteami stivrras. Jus leat badjel čieža geassesiidda, de šaddá gažaldat galgá go stuora geassesiiddaide sihkkarastit dávjjit stivrasaji.

Lávdegotti unnitlohku háliidii vuhtii váldit dán válgabiirenjuolggadusaid bokte.

Lávdegotti eanetlohku anii unnitlogu árvalan válgabiirenjuolggadusaid beare moalkájin, ja balai dasa lassin ahte evttohus ii vuhtii váldde dan dárbbašlašvuođa ahte orohaga iešguđet beroštumit áiggi mielde leat ovddastuvvon stivrras. Dan dihte árvala eanetlohku baicca ahte boazodoallostivra sáhttá, jus leat garra ákkat, addit geassesiidii dávjjit ovddasteami, gč. goalmmát lađđasa. Departemeanta lea ovttaoaivilis dasa.

Stivralahtut válljejuvvojit guovtti jahkái hávális. Eastadan dihte ahte buot stivralahtut lotnahuvvet oktanis, sáhttá jahkečoahkkin mearridit ahte gitta bealli stivralahtuin geat vuosttaš stivrii válljejuvvojit dán ortnega mielde, válljejuvvojit dušše jahkái. Vuorbádemiin mearriduvvo guđet válljejuvvojit dušše jahkái. Dát mielddisbuktá ahte juohke jagi leat soames stivralahtut válggas.

Goalmmát lađas: Dás árvaluvvo ahte boazodoallostivra sáhttá, go leat garra ákkat, addit stuora geassesiidii eanet stivraovddasteami go mii daddjo paragráfa nuppi lađđasis. Mii čujuhit dasa mii daddjo mearkkašumiin nuppi lađđasii.

Jus leat vuollel čieža geassesiidda, ja buohkat nappo ožžot stivrasaji, de sáhttá stuora geassesiida oažžut guokte saji. Dát guovttis berreba dasto gullat goabbat jovkui dahje dálvesiidii.

Jus leat badjel čieža geassesiidda, de eai beasa buot geassesiiddat stivrii, ja stivradoaibma ferte mannat vuoruid mielde. Jus leat garra ákkat, de sáhttá boazodoallostivra addit stuora geassesiidii dávjjit stivrasaji go unnit geassesiiddaide.

Diekkár čuoldinvejolašvuohta mii lea goalmmát lađđasa mielde, berre áigeráddjejuvvot omd. logi jahkái, vai ášši guorahallo ođđasis dalle.

Njealját lađas: Lea hui dábálaš ahte boazoeaiggádat geaid bohccot geasset leat ovttas, dálvet rátket iešguđet smávit dálvesiiddaide. Eallu mii geasset leat čoahkis, rátkojuvvo máŋgan unnit eallun ovdal go johtet dálveguohtumiidda. Dalle doaimmahit dán unnit dálvesiidda boazoeaiggádat boazodoalu ovttas dálvet.

Dát mielddisbuktá ahte dat geain geasset leat oktasaš beroštumit geassesiidda siskkobealde, sáhttet dálvet leat vuostálaga, erenoamážit gilvalit dálveguohtumiid alde. Lea hui deaŧalaš vuhtii váldit dán beali orohatstivrra lahtuid válljemis. Go vállje stivralahtu geassesiidda boazodolliid gaskkas, de galgá fuolahit ahte okta joavku dahje dálvesiida ii álo oaččo stivralahtu. Stivradoaibma galgá mannat vuoruid mielde dálvesiiddaid gaskka.

Sáhttá leat nu ahte dálvesiiddas leat iešguđet geassesiiddaid olbmot ovttas. Dalle ii leat seamma lunddolaš ahte dálvesiida galgá ovddastuvvot stivrras. Dalle soaitá baicca leat lunddoleamos ahte bearaš oažžu stivrasaji. Siidaoasit sáhttet ieža lohkat iežaset leat unnit joavkun mat leat gullevaččat geassesiidii.

Geassesiida galgá nappo válljet iežas evttohasa orohatstivrii, ja dát válljen dáhpáhuvvá vuorbádemiin daid dálvesiiddaid gaskka dahje eará joavkkuid gaskka mat háliidit stivrasaji, jus siidajahkečoahkkin ii leačča mearridan eará njuolggadusaid dan birra movt stivradoaibma galgá mannat vuoruid mielde. Njuolggadusat eai sáhte leat dakkárat ahte evttohas man geassesiida lea válljen, muhto ii vuorbáduvvo stivrii, ii sáhte leat evttohassan nuppe háve. Dat lea orohaga stivradoaibma mii lea vuoruid mielde, ii ge evttohas.

Boazoeaiggát dieđiha ieš guđe dálvesiidii dahje eará jovkui son gullá. Jus joavku bivdá iežaset registrerejuvvot dálvesiidan siidaoasi ásaheami njuolggadusaid oktavuođas, gč. § 11, de dáidet maiddái háliidit fuolahit iežaset beroštumiid stivralahtu válljema bokte, muhto dieđusge eai dárbbaš jus eai hálit.

Muhtun boazoeaiggádat soitet háliidit doaibmat joavkun stivrra válljema oktavuođas, muhto go lea boazologus ja siidaoasis sáhka, de háliidit ahte geassesiida galgá leat rámman. Dat lea vejolaš.

Viđát lađas: Go láhkaevttohus addá vejolašvuođa dasa ahte áigodatguohtumat sáhttet leat máŋgga orohagas, gč. § 42 nuppi lađđasa nuppi cealkaga, de sáhttá leat nu ahte orohat lea seamma go geassesiida. Dalle doaibmá orohatstivra maiddái geassesiidda stivran. Dalle gustojit § 52 mearrádusat stivrra válljemii. Lea deattuhuvvon ahte stivra galgá dalle ásahuvvot.

Guđát lađđasis leat mearrádusat dan birra goas stivra lea mearridanválddáláš. Čorgatvuođa dihte lea maiddái čielgasit daddjon láhkateavsttas ahte orohatstivrra ovdaolbmos lea duppaljietna jus stivrras muđui leat ovtta meari jienat goabbat evttohussii. Departemeanta ii oainne ákka čuovvolit lávdegotti árvalusa čoahkkinbeavdegirjjiid birra.

§ 44 Orohatstivrra doaibma ja váldi

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 8 – 3 ja dálá lága § 8 nuppi lađđasis.

Mearrádus nanne vuosttaš lađđasis ahte orohatstivra galgá ovddastit orohaga boazodoalloberoštumiid ja fuolahit orohaga boazoguohtumiid lágaid ja doaibmanjuolggadusaid mielde.

Nuppi lađđasis daddjo ahte orohat sáhttá dahkat soahpamuša, áššáskuhttit ja áššáskuhttojuvvot orohaga boazodolliid namas orohaga oktasaš áššiin, gč. vuosttaš cealkaga. Orohat lea lunddolaččat guovddážis areálaáššiin, namalassii áššiin main lea ságas eatnamiid váldit eará atnui orohaga siskkobealde, gč. nuppi lađđasa nuppi cealkaga. Muhto nugo láhkalávdegoddi nai deattuha, de orohatstivrra ortnet ii hehtte ovttaskas joavkkuid fuolaheames iežaset beroštumiid areálaáššiin.

Evttohuvvon mearrádusaid mielde ii rehkenasto orohat šat almmolašrievttálaš orgánan. Orohaga mearrádusaid ii sáhte váidit eará alit ásahussii hálddašanlága mearrádusaid olis. Guovllustivra gal datte galgá dohkkehit stivraválljema njuolggadusaid, gč. § 43 nuppi lađđasa. Guovllustivra galgá maiddái dohkkehit doaibmanjuolggadusaid, gč. § 58. Muhto dát ii mearkkaš ahte guovllustivrras lea váldi iežas seaguhit orohaga dábálaš doaimmaide. Dákko lea orohatstivra seamma dilis go eará ge almmolaš orgána mii lea ožžon dohkkehanválddi priváhta doaimma dahje organisašuvnna hárrái dihto áššiin, gč. omd. lága geassemánu 19. b. 1992 nr 59 gilialmennegiid birra § 3 – 8.

§ 45 Fápmudus

Muhtomin sáhttá leat dárbbašlaš ahte muhtun stivralahtut ožžot fápmudusa doaibmat olles stivrra ovddas. Dát berre vuosttažettiin leat čielga áššiin. Sáhttá maid leat fápmudussii dárbu jus lea hoahppuášši ja lea váttis čohkket stivrra dábálaš stivračoahkkimii. Geahča muđui lávdegotti árvalan § 8 – 4.

§ 46 Orohatkássa

Paragráfas lea seamma sisdoallu go 1978-lága § 8 njealját lađđasis divada birra, muhto dákko lea adnon sátni doarjja mii lea heivvolet doaba. Geahča muđui lávdegotti árvalan § 8 – 5.

1978-lága mielde mearrida boazodoallostivra divada sturrodaga. Dás árvalit ahte orohat ieš galgá mearridit doarjaga sturrodaga. Orohat diehtá ieš buoremusat man ollu ruđa darbbaša hálddašit orohaga.

Orohatkássa ruđa hálddašeapmi galgá § 48 olis dárkkistuvvot.

Vuosttaš lađđasa vuosttaš ja nubbi cealkagat leat seamma go 1978-lága § 8 njealját lađđasa vuosttaš ja nubbi cealkagat. Goalmmát cealkagis daddjo masa ruhta galgá mannat, gč. 1978-lága § 8 njealját lađđasa njealját cealkaga. Doarjja galgá mannat hálddašit orohaga, namalassii máksit buhtadusa jođiheaddjái ja eará stivralahtuide, bálkká čállái, mávssu rehketdoallodárkkisteaddjái, mátkegoluid čoahkkimiid oktavuođas jna.

Nugo ovdalis namuhuvvon, de berre orohat ieš mearridit doarjaga sturrodaga, mii rehkenasto juohke bohcco nammii. Dát galgá mearriduvvot orohaga jahkečoahkkimis, geahča nuppi lađđasa vuosttaš cealkaga. Datte lea orohatstivra mii galgá mearridit man ollu guhtege siidaoassi galgá máksit, geahča nuppi cealkaga.

Summa man siiddat galget máksit orohatkássii, lea dan duohken man ollu bohccot guđege siidaoasis leat. Lea dieđáhusas dieđihuvvon boazolohku mii adno vuođđun rehkenastit doarjaga, jus ii leačča ágga navdit ahte dát lohku lea boastut.

Sáhttá geavvat ahte muhtun siidaoasi jođiheaddji ii dohkket doarjaga sturrodaga go oaivvilda ahte orohatstivra lea ilá stuora boazologu atnán vuođđun. De sáhttá son bivdit guovllustivrra mearridit doarjaga sturrodaga, gč. goalmmát lađđasa. Guovllustivrra bargun lea dárkkistit lea go mearriduvvon doarjja riekta.

Áigemearri ovddidit ášši guovllustivrii lea gávcci vahkku.

Láve čájehuvvot ahte eai buohkat mávsse mearriduvvon doarjaga. 1978-lága § 8 njealját lađđasa njealját cealkaga mearrádus das ahte mearriduvvon doarjja lea bággobearrama vuođđun evttohuvvo jotkot, geahča njealját lađđasa. Go láhkateavsttas daddjo loahpalaš mearrádus, de oaivvilduvvo ahte mearrádus doarjaga hárrái man siidaoassi galgá máksit, ii leat loahpalaš ovdal go guovllustivra lea dan guorahallan. Árvaluvvo maiddái ahte son gii ii mávsse doarjaga orohatkássii, massá jienastanvuoigatvuođa dassážii go vealgi lea mákson.

§ 47 Boazodoallofoanda

Dát mearrádus lea seamma go 1978-lága § 32 boazodoallofoandda birra. Geahča muđui lávdegotti árvalan § 8 – 6. Dat eaktuda ahte juohke regiovnnalaš boazodoalloguovllus galgá leat foanda, dahje ahte muhtun orohagat sáhttet ásahit foandda ovttas dahje okta orohat akto. Nu movt lávdegoddi lea árvalan, de ásahuvvo foanda dušše orohagaide, geahča vuosttaš lađđasa, ja foandda galgá hálddašit orohaga mearridan njuolggadusaid mielde.

Fondii mannet dat ruđat mat dál maid mannet diekkár fondii, geahča njuolggadusaid boazodoallofoandda birra maid Eanandoallodepartemeanta lea mearridan guovvamánu 14. b. 1992. Doaibmalobi divat (konsešuvdnadivat) mii namuhuvvo 3. čuoggás, lea doaibmalobi divat čázádatbuođđumiid ovddas. 6. čuoggás daddjo ahte eará ruđat mat bohtet orohahakii, galget maiddái mannat fondii. Dát lea lasáhus lávdegotti evttohusa ektui, vuhtii váldin dihte ahte orohahkii sáhttet boahtit eará ruđat go dat mat leat muđui namuhuvvon, ja ahte diekkár oktasaš ruđat maiddái galget mannat fondii. Dat sáhttet omd. leat ruđat mat bohtet šiehtadusa olis sisabahkkema hárrái, omd. biegga- dahje čáhcefápmorusttegiid huksema geažil.

Soaitá ahte sisabahkken čuohcá dušše muhtun siidii, ii ge olles orohahkii gos huksen dahje eará sisabahkken dáhpáhuvvá. Jus doaibma gullá dušše ovtta dahje muhtun siiddaide, de sáhttá leat govttolaš ahte dat ožžot buhtadusa. Dakkár gažaldagaid ferte čielggadit njuolggadusain foandda hálddašeami birra, geahča vuollelis, dahje sáhttá ásahuvvot sierra foanda siidii/siiddaide, gč. § 54. Dalle go siida ieš ovddida buhtadusgáibádusa, iežas ii ge orohaga namas, de manná vejolaš buhtadus eahpitkeahttá siidda iežas fondii.

Buhtadusa jd. mii máksojuvvo njuolga ovttaskas olbmui, hálddaša son ieš, ja dat ii mana fondii.

Árvaluvvo ahte orohat galgá ieš ráhkadit njuolggadusaid foandda ruđa hálddašeami ja mearrideami hárrái, gč. evttohusa § 57 nuppi lađđasa 5. čuoggá. Dáid njuolggadusaid galgá datte guovllustivra dohkkehit, geahča evttohusa § 58 vuosttaš lađđasa. Geavatlaččat lea áigeguovdil atnit ruđa «boazodoalu ovddideapmái», gč. 1978-lága § 32 goalmmát lađđasa.

Foandda ruđa hálddašeapmi galgá § 48 olis dárkkistuvvot.

Eaktuduvvo ahte dálá regiovnnalaš boazodoalloguovlluid boazodoallofoanddat dahje orohagaid oktasaš foanddat heaittihuvvojit ja ahte ruhta juhkkojuvvo iešguđet orohagaide. Dán birra sáhttet mearriduvvot dárkilet njuolggadusat evttohusa § 82 nuppi lađđasa mielde.

§ 48 Rehketdoallodárkkisteapmi

Geahča lávdegotti árvalan § 8 – 7. Nugo earáge ásahusat mat hálddašit ruđaid, de berre iešmearrideaddji rehketdoallodárkkisteaddji dárkkistit maiddái orohatstivrra ruhtahálddašeami. Dábálaččat berre registrerejuvvon dahje stáhtadohkkehuvvon rehketdoallodárkkisteaddji dahkat dan, gč. revisorlága ođđajagemánu 15. b. 1999 nr 2. Ii leat dábbašlaš ásahit eará njuolggadusaid revisora bealátkeahtesvuođa hárrái go daid mat juo leat revisorlágas § 4 – 1.

Nubbi lađas guoská vuosttažettiin unnit orohagaide main eai leat stuora ruđat geavahussii, ja maidda šattašii liiggás alla dárkkistangollu opmodaga ektui. Dalle sáhttá guovllustivra dohkkehit ahte dan sadjái nammaduvvo dárkkistanlávdegoddi. Dárkkistanlávdegotti lahtut eai galgga leat stivralahtut, eai ge ovddastit joavkkuid orohagas main leat stivralahtut. Smávva orohagain, gos omd. leat dušše guokte golbma joavkku, sáhttá vel dat nai šaddat váttisin, ja dalle fertejit buot joavkkut orohagas leat mielde dárkkistanlávdegottis.

Dárkkistanraporta sáddejuvvo guovllustivrii jahkedieđáhusa fárus.

§ 49 Orohatjahkečoahkkin

Seammaládje go lávdegoddi, geahča lávdegotti árvalan § 8 – 8, de departemeanta nai oaivvilda ahte njuolggadusat jahkečoahkkima birra ja eará njuolggadusat berrejit boahtit ovdan lágas eai ge dušše láhkaásahusain nugo odne. Eará riektesurggiin leat dákkár njuolggadusat lágas, omd. lágas geassemánu 19. b. 1992 gilialmennegiid birra 3. kapihttalis.

§ 49 mearrádusaid mállen lea leamaš gilialmennegiid lága § 3 – 13.

Lávdegoddi lea árvalan vihtta jiena siidaoasi jođiheaddjái ja guokte jiena buohtalas álggahansiidaoassái, jus dakkár lea. Maiddái eará vejolašvuođat leat guorahallon. Earret eará lea Sámediggi árvalan ahte galggaše leat 10 jiena jus náittosguimmežagat dahje ovttasássit ovttas jođiheaba siidaoasi. Dat attášii min mielas beare ollu ovddasteami dákkár siidaosiide eará siidaosiid ektui. Dan dihte doarju departemeanta lávdegotti árvalusa. Buohtalas álggahansiidaoasi jođiheaddjis leat guokte jiena. Jođiheaddji sáhttá juohkit dan vihtta jiena earáide geain leat bohccot siidaoasis, muhto ferte alcces guođđit juobe ovtta ge. Jienaid berre jahkái ain hávális juohkit. Liikká ii berre stivralahttu massit jienastanvuoigatvuođa nu guhká go son lea orohaga dahje siidda stivrras, nu movt lávdegoddi nai lea deattuhan.

§ 50 Orohatjahkečoahkkima áššit ja váldi

Nugo evttohusas boahtá ovdan, ja mas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 8 – 9, de sáhttá jahkečoahkkin oainnu cealkit ollu áššiide, muhto datte ii sáhte čatnat stivrra, geahča nuppi lađđasa. Jus jahkečoahkkima cealkámuš galggašii geatnegahttit stivrra, de dagahivččii dat daid deasttaid ovdii mat ledje vuođđun dasa maid lávdegoddi árvalii orohatstivrema hárrái: Ahte fámu ferte dásset, ii ge galgga šat dáhpáhuvvat mii duos dás dáhpáhuvvá dál, namalassii ahte eanetlohku stivre unnitlogu áššiin main unnitlogus livččii vuoigatvuohta oažžut beroštumiidis suodjaluvvot.

§ 51 Siida

Lea 8. kapihttalis dárkileappot čilgejuvvon mii lea siida. Nugo doppe oaidná, de lea siidavuogádat hui guovddážis boazodoalus. Dat doaibmá bargooktavuohtan ja lea guohtumiid árbevirolaš geavaheami vuođđoásahus. Dan dihte lea lunddolaš siidda bidjat guovddážii maiddái láhkaoktavuođas. Siida lea davvisámegiela sátni, ja oarjelsámegillii lea dat sijte.

Departemeanta lea lávdegotti árvalusa ektui veahá rievdadan siidda definišuvnna §:s 8 – 10 dakko ahte geográfalaš ja sosiála joavkumas leatboazoeaiggádat lea rievdaduvvon joavku mas leat boazoeaiggádat. Sámediggi ja NBR leat ráđđádallamiin sávvan dien rievdadeami. Sisdoallu lea liikká dat seamma go maid lávdegoddi nai anii vuođđun. Goalmmát ja njealját cealkagiin lea dárkileappot čilgejuvvon mii oaivvilduvvo geassesiiddain ja dálvesiiddain. Finnmárkkus ii leat geassesiida dábálaš namahus. Dáppe lohket geasseorohat. Muhto láhkateknihkalaš sivaid geažil leat mii válljen dadjat geassesiida. Láhka atná dán sáni daid boazoeaiggádiid ja bohccuid birra mat leat ovttas geasseorohagas. Lága definišuvdna galggašii čielgasit muitalit mii dat lea.

Geassesiida lea Finnmárkkus dábálaččat seamma go geasseorohat. Muhtun geasseorohagain sáhttet datte leat eanet joavkkut mat eai doaimmat boazodoalu ovttas, ja doppe leat dát joavkkut iešguđet geassesiiddat. Evttohuvvon mearrádusat eai hehtte geassesiiddaid rievdama, omd. sáhttet joavkkut mat dál leat sierralaga mannat oktii. Sámediggi oaivvilda ahte lágas ii galggaše earuhit geassesiidda ja dálvesiidda, muhto dadjat dušše siida.

§ 52 Geassesiidastivra

Nu movt lávdegoddi lea árvalan, de departemeanta evttoha ahte juohke geassesiiddas galgá leat sierra stivra, geahča vuosttaš lađđasa vuosttaš cealkaga, ja siidda jahkečoahkkin galgá stivrra válljet, geahča nuppi cealkaga. Siidastivrra doaibman lea geasseorohagas lágidit dilálašvuođaid oktasaš doaimmaide, nugo merkema ja njuovadeami, áiddiid divvuma ja dakkáriid. Nugo lávdegoddi deattuha, de ii galgga leat gáibádus ásahit diekkár stivrra. Muhtun geassesiiddat leat nu unnit ahte ii livčče govttolaš gáibidit diekkár stivrra. Dan dihte sáhttá jahkečoahkkin mearridit ahte siidii ii válljejuvvo stivra, geahča goalmmát cealkaga.

Stivra lea gulahallanásahussan dalle go omd. orohatstivra, guovllustivra dahje eará eiseválddit áigot oktavuođa geassesiiddain. Jus ii leat ásahuvvon siidastivra, de fertejit siidaosiid jođiheaddjit soahpat gii galgá ovddastit siidastivrra olggosguvlui, gč. § 53 nuppi lađđasa.

Jus orohat lea seamma go geassesiida, de doaibmá orohatstivra maiddái siidastivran, ja dalle galgá ásahuvvot orohatstivra, vaikko eanetlohku boazodolliin eai gáibidivčče ge, gč. § 43 njealját lađđasa.

Vaikko láhkalávdegoddi lei árvalan mearrádusaid das galle stivralahtu galget leat, válljema ja čoahkkádusa hárrái, gč. lávdegotti árvalan § 8 – 11, de ii evttot departemeanta dan. Lea siidda iežas duohken mearridit dárkilet njuolggadusaid dasa.

§ 53 Geassesiidda jahkečoahkkin

Siida galgá doallat jahkečoahkkima, beroškeahttá das lea go válljejuvvon stivra vai ii, gč. § 52 goalmmát lađđasa. § 49 nuppi lađđasa mearrádus gusto seammaládje, ja mielddisbuktá ahte jienastanvuoigatvuođa birra leat seamma njuolggadusat geassesiidda jahkečoahkkimis go orohatjahkečoahkkimis.

Jus ii leat válljejuvvon stivra, de ferte geassesiida válljet olbmo gii galgá atnit oktavuođa orohatstivrrain. Dát olmmoš galgá fuolahit gohččuma jahkečoahkkimii gos válljejuvvo evttohas orohatstivrii. Sus lea maid geatnegasvuohta gohkket siidakássa, jus dat lea, gč. § 55, ja §16 vuosttaš lađđasa mearrádusaid mielde heaittihit siidaoasi jus dat lea áigeguovdil.

§ 54 Siidajahkečoahkkima áššit ja váldi

Dás lea namuhuvvon makkár doaimmat siidajahkečoahkkimis leat, ja mii čujuhit dasa dađi eanet komentáraid haga.

§ 55 Siidakássa

Vuosttaš lađđasa vuosttaš cealkaga mielde galgá ásahuvvot siidakássa jus siidastivra lea ásahuvvon § 52 mielde. Jus ii leat ásahuvvon, de sáhttá jahkečoahkkin mearridit ahte galgá ásahuvvot siidakássa man hálddaša gulahallanolmmoš mii lea namuhuvvon § 53 nuppi lađđasis.

Siidakássii boahtá doarjja man siidaoasit mákset juohke siidaoasi boazologu ektui, geahča § 46 njuolggadusaid siidakássa birra. Siidajahkečoahkkin mearrida doarjaga sturrodaga, gč. § 54 3. čuoggá.

Siidakássa ruđain galgá gokčat siidda oktasašdoaimmaid goluid, geahča mearkkašumiid § 46 hárrái orohatkássa birra.

Galget ráhkaduvvot njuolggadusat kássa geavaheami birra, ja daid galgá siidajahkečoahkkin dohkkehit, gč. § 54 4. čuoggá.

Vai ii leat eahpádus das geavahuvvojit go siidda ruđat ulbmila mielde, de sáhttá juohke siidaoasálaš gáibidit dárkkisteami. Jus siiddas lea válljejuvvon rehketdoallodárkkisteaddji § 56 nuppi lađđasa mielde, de galgá son dárkkistit maiddái kássa. Jus ii leat dakkár, de galgá orohaga rehketdoallodárkkisteaddji dárkkistit rehketdoalu, muhto sutnje galgá siida máksit dan ovddas, ii ge orohat.

§ 56 Siidafoanda

Nugo namuhuvvon § 47 mearkkašumiin, de sáhttet buhtadusat mat bohtet njuolga siidii, geahča ovdamearkan Alimusrievtti duomu Rt. 2000 s. 1578. Dalle ferte siida ásahit boazodoallofoandda. Dat lea hui deaŧalaš, dan dihte go buhtadusmáksu galgá leat buhtadussan hehttehusaid ovddas maiddái boahtteáiggi boazodolliide. Dan dihte galgá buhtadusa hálddašit dainnalágiin ahte dat ii boađe buorrin dušše dálá boazodolliide. Dan dihte galget ráhkaduvvot njuolggadusat fondii, ja daid galgá guovllustivra dohkkehit, juste sihkkarastin dihte ahte foanda hálddašuvvo nu ahte sihkkarastá vuoigatvuođalaččaide govttolaš oasi ruđain. Foanda galgá dárkkistuvvot § 48 mearrádusaid mielde.

Siidda jahkečoahkkin vállje rehketdoallodárkkisteaddji § 48 njuolggadusaid mielde dárkkistit foandda hálddašeami. Jus siida ii doala sierra jahkečoahkkima, de válljejit siidaoasálaččat dárkkisteaddji. Jus siida ii nammat rehketdoallodárkkisteaddji, de galgá orohaga rehketdoallodárkkisteaddji dárkkistit siidda foandda.

§ 57 Doaibmanjuolggadusat

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti evttohan § 9 – 1.

Čujuhit departemeantta árvvoštallamiidda 8. kapihttalis.

Departemeanta oaivvilda ahte lágas berre boahtit ovdan ahte doaibmanjuolggadusat galget leat orohaga guohtumiid ekologalaš guoddevaš hálddašeami ja geavaheami vuođđun. Dan dihte lea dat lasihuvvon lávdegotti árvalussii, geahča nuppi lađđasa.

Nubbi lađas mearrida maiddái man birra galget ráhkaduvvot mearrádusat doaibmanjuolggadusain. Bargogeatnegasvuođaid ja investeremiid mat dál leat 7. čuoggás, lei lávdegoddi árvalan sierra mearrádussan § 8 – 16.

Doppe gos áigodatguohtumat leat máŋgga orohaga siskkobealde, fertejit ráhkaduvvot doaibmanjuolggadusat iešguđet orohagaid hárrái. Dát lea dilli Finnmárkkus dál go doppe leat sierra orohagat gos leat čakča-, dálve- ja giđđaguohtumat, nugo omd. Oarje-Finnmárkku orohagat 30 a-c. Dalle lea dárbbašlaš ahte orohatstivrraid gaskka lea dássedit oktavuohta, geahča maiddái nuppi lađđasa. Femund orohat lea diekkár erenoamáš áigodatguohtun (dálveguohtun) Oarjel-Sámis.

§ 58 Doaibmanjuolggadusaid ráhkadeapmi ja dohkkeheapmi

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 9 – 2.

Nugo lávdegoddi deattuha, de sáhttá máŋgga dáfus buohtastahttit orohaga almennegiin. Orohaga siskkobealde sáhttet maiddái leat oalle dárkilis njuolggadusat resursavuođu hálddašeapmái.

Vuosttaš lađđasa vuosttaš cealkka nanne ahte orohatstivra galgá ráhkadit njuolggadusaid maid guovllustivra galgá dohkkehit. Nubbi cealkka nanne ahte guovllustivrra gieđahallamii gullá maiddái árvvoštallat addet go doaibmanjuolggadusat vuođu doaimmahit ekologalaččat guoddevaš boazodoalu orohagas. Čujuhit oppalaš mearkkašumiide dán birra 8. kapihttalis.

Nubbi lađas gáibida ahte guohtungeavaheami njuolggadusat § 59 mielde fertejit ráhkaduvvot ovttasráđiid orohaga siiddaiguin. Dát orru leame čabučielga eaktu, muhto lea liikká ulbmillaš ahte dat celkojuvvo formálalaččat vai sihkkarasto ahte buot guoskevaš bealit váldojuvvojit mielde prosessii. Seamma guoská boazologu mearrideapmái § 60 mielde.

Goalmmát lađas mearrida movt ášši galgá gieđahallot.

Njealját lađas čujuha movt de galgá bargat jus guovllustivra ii dohkket evttohuvvon njuolggadusaid. Maŋemus vuorus galgá guovllustivra ráhkadit orohahkii doaibmanjuolggadusaid. Lea vealttakeahtes gáibádus ahte doaibmanjuolggadusat galget ráhkaduvvot, ja eiseválddit fertejit nappo seahkánit áššái jus orohat ieš ii nákce ráhkadit daid.

Viđát lađđasa mielde galget ráhkaduvvot ođđa njuolggadusat jus jahkečoahkkima eanetlohku dahje guovllustivra gáibida. Rievdan dilit sáhttet dahkat ahte ferte ođasmahttit doaibmanjuolggadusaid. Eaktuduvvo ahte orohatstivra dalle siđakeahttá álggaha barggu, muhto maiddái jahkečoahkkin dahje guovllustivra sáhttá gáibidit dan.

Guđát lađđasis evttoha departemeanta ahte siiddaid boazolohku galgá ovddiduvvot boazodoallostivrii loahpalaš nannemii ja dohkkeheapmái. Seammalágán mearrádusa ii leat lávdegoddi árvalan. Departemeantta evttohusa duogáža birra lea čilgejuvvon 8. kapihttalis.

§ 59 Guohtungeavaheapmi

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 9 – 3 ja nanne ahte orohaga boazoeaiggádiidda galget guohtungeavaheami njuolggadusaid bokte sihkkarastojuvvot dárbbašlaš guohtumat iešguđet áigge. Doaibmajuolggadusat galget vuhtii váldit árbevirolaš geavaheami ja ovddidit ulbmillaš boazodoalu.

Eaktuduvvo ahte guohtungeavaheami njuolggadusat eai galgga leat vuostálaga siidda vuoigatvuođaiguin mat leat ásahuvvon erenoamáš riektevuođu olis. Departemeanta liikká deattuha ahte vejolaš riidu vuoigatvuođalaš diliid hárrái ii dárbbaš hehttet doaibmanjuolggadusaid ráhkadeami. Dalle ferte boahtit ovdan ahte duogáš riektedilálašvuođat eai leat čielgasat ja ahte doaibmanjuolggadusat eai váldde beali dain gažaldagain, dahje eai dagat makkárge vuoigatvuođalaš váikkuhusaid. Muđui sáhttá rievttálaš soabatmeahttunvuohta oalát bissehit proseassa.

Goalmmát lađas nanne ahte galget mearriduvvot njuolggadusat guohtunáiggiid birra, jus guovllustivra ii leačča daid mearridan § 61 olis.

Njealját lađđasa mielde sáhttá siidaoasi jođiheaddji ovddidit guohtungeavaheami njuolggadusaid eananjuohkindikki gieđahallamii guđa mánu sisa dan rájes go guovllustivra lea daid dohkkehan. Dát mearkkaša nappo ahte sáhttá oažžut sorjjakeahtes ásahusa árvvoštallat guohtungeavaheami njuolggadusaid. Eananjuohkindiggi sáhttá duššindahkat njuolggadusaid mat leat govttoheamit soapmása vuostá, dahje eai doahttal vuoigatvuođaid maid lea olahan erenoamáš riektevuođu bokte, gč. nuppi lađđasa. Dát mearkkaša ahte eananjuohkindiggi sáhttá duššindahkat mearriduvvon guohtungeavahannjuolggadusaid. Dalle fertejit ođđa njuolggadusat ráhkaduvvot § 58 mearrádusaid mielde. Muđui čujuhuvvo lávdegotti mearkkašumiide § 9 – 3 njealját lađđasii.

Maŋemus lađđasa mielde sáhttá guovllustivra ložžet guohtungeavaheami njuolggadusaid. Dán sáhttá dahkat dušše jus leat garra ákkat. Nu sáhttá omd. leat jus erenoamáš váttis dálkkádagat dahket stuora guohtunváttisvuođaid. Maŋemus lađđasis nannejuvvo ahte guohtungeavaheami njuolggadusaid rihkkun sáhttá mielddisbuktit ráŋggáštusa 11. kapihttala mearrádusaid mielde. Dát čuovvu juo iešaddis § 74 olis, muhto departemeantta mielas lea mávssolaš maiddái dákko fuomášuhttit dan.

Lávdegoddi lea čuoggáin 9.6.2 ja 9.6.3 viidát čilgen guohtungeavaheami njuolggadusaid ja daid hábmema birra. Muđui čujuhuvvo oppalaš mearkkašumiide ovdalis.

§ 60 Boazolohku

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go láhkalávdegotti árvalan § 9 – 4.

Juohke geassesiidii galgá mearriduvvot boazolohku, gč. vuosttaš lađđasa vuosttaš cealkaga. Boazolohku galgá mearriduvvot daid eatnamiid ektui maid siida hálddaša, gč. nuppi cealkaga. Lea nappo dat areála maid siida hálddaša, mii lea boazologu mearrideami vuođđun. Goalmmát cealkagis lea departemeanta árvalan ahte doaibmanjuolggadusain galgá dárkileappot čilget doaibma- ja guohtundilálašvuođaid mat leat mearriduvvon boazologu vuođđun. Diekkár čilgen lea guovllustivrra ja boazodoallostivrra árvvoštallamiid vuođđun dohkkeheami oktavuođas, gč. § 58 vuosttaš lađđasa nuppi cealkaga ja maŋemus lađđasa. Čujuhit muđui oppalaš mearkkašumiide 8. kapihttalis.

Nuppi cealkaga mielde sáhttá dálvesiida dahje eará joavku bivdit ahte sidjiide mearriduvvo boazolohku. Nugo mearriduvvon § 11 goalmmát lađđasis, de ferte ođđa siidaoasi ásaheamis bissut dan boazologu siste mii siidii lea mearriduvvon. Dákko lea geassesiida vuođđun, ja eaktun lea ahte buot siidaoasálaččat geassesiiddas leat ovttaoaivilis ásahit ođđa siidaoasi.

Stuora geassesiiddain, dahje geassesiiddain gos leat siskkáldas riiddut, sáhttá leat váttis olahit ovttamielalašvuođa. Dálvesiiddat, dahje eará joavkkut geassesiiddas, sáhttet ásahit ođđa siidaosiid jus leat ovttaoaivilis. Muhto dát eaktuda ahte dán siidii/jovkui mearriduvvo boazolohku. Jus ii, de sáhttá geassesiidii oppalaččat šaddat dássehisvuohta ja sáhttet ásahuvvot eanet siidaoasit go masa lea vuođđu. Dakkár dilálašvuođain sáhttá dasto dálvesiida dahje eará joavku bivdit ahte sidjiide ásahuvvo sierra boazolohku.

Dát boazolohku rehkenasto dušše geassesiidda boazologu ektui, nu movt dat lea mearriduvvon vuosttaš lađđasa mielde. Jus dálvesiidii juo lea mearriduvvon boazolohku vuosttaš lađđasa olis, de adno dat vuođđun.

Dáid dálvesiiddaid/unnit joavkkuid boazolohku ferte muddejuvvot jus geassesiidda oppalaš boazolohku rievdaduvvo.

Goalmmát lađđasis leat mearrádusat boazologu unnideami birra. Čujuhit dan hárrái oppalaš mearkkašumiide 8. kapihttalis.

Njealját lađđasa olis sáhttá mearriduvvot boazolohku juohke siidaoassái. Dan ferte guovllustivra dohkkehit maŋŋel go lea gieđahallon orohaga jahkečoahkkimis. Mearrádus sáhttá leat áigeguovdil iešguđetlágán struktuvrralaš doaimmaid čađaheami dáfus siiddas.

Maŋemus lađđasa mielde sáhttá departemeanta láhkaásahusaid bokte addit dievasmahtti mearrádusaid boazologu mearrideami birra. Čujuhuvvo oppalaš mearkkašumiide 8. kapihttalis.

§ 61 Guohtunáiggit

Dán mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 9 – 5. Ulbmilin lea addit eiseválddiide vejolašvuođa mearridit guohtunáiggiid jus lea dárbbašlaš guohtumiid gáhttema dihte.

Lávdegoddi deattuha ahte gáhtten dihte iešguđet áigodatguohtumiid, de lea deaŧalaš ahte leat mearrádusat guohtunáiggiid birra. Dákkár mearrádusat leat guhká leamaš boazodoalu hárrái, juo 1854 rájes, go dalle lei Suoma ráji giddema geažil dárbbašlaš ásahit njuolggadusaid guohtumiid gáhttema birra.

Mearrádus addá válddi mearridit áiggiid dalle go lea dárbbašlaš boazodoalu iežas dihte, namalassii doppe gos lea dárbbašlaš gáhttet erenoamáš áigodatguohtumiid, dahje lea várra ahte jus eai leat mearriduvvon guohtunáiggit, de sáhttet čuožžilit váttisvuođat siiddaid gaskka. Mearrádus ii atte válddi mearridit guohtunáiggiid earáid go boazodoalu vuhtii váldima várás. Dasa gal dárbbaša válddi eará mearrádusaid olis, omd. § 63, mii vástida 1978-lága § 15.

Vuosttaš lađas: Orohatstivra galgá § 57 mielde, gč. § 59, addit mearrádusaid guohtunáiggiid birra orohaga iešguđet áigodatguohtumiin. Paragráfa 61 mearrádus, mii addá guovllustivrii válddi mearridit guohtunáiggi almmá orohaga bivdima haga, lea jurddašuvvon dilálašvuođain goas lea dárbu oktiiheivehit iešguđet orohagaid guohtunáiggiid. Nugo lávdegoddi nai deattuha, de ii leat buorre jus guovtti orohagas main leat dálveguohtumat lahkalaga, leat goabbatlágán guohtunáiggit. Dat sáhttá dahkat ahte nubbi ii máša luoitimis iežas ealu dálveguohtumiidda ovddemus, ja maiddái guođohit ránnjáid orohaga jus dat ieža eai leat vuos ollen dohko.

Nubbi lađas: Sáhttá leat dárbu ložžet guohtunáiggiid, erenoamážit jus guohtumat leat lássahuvvan dahje eará dilálašvuođain main siida lea sivahemet gártan váttis dillái. Ložženvejolašvuohta ii guoskka dušše guohtunáiggi mearrádusaide mat leat dán mearrádusa olis mearriduvvon, muhto maiddái guohtunáiggi mearrádusaide mearriduvvon § 59 olis.

Lea boazodoalloagronoma gii sáhttá ložžet guohtunáiggi mearrádusaid, muhto jus lea sáhka eanet go njealji vahkkus, de galgá guovllustivra dan mearridit.

§ 62 Orohatplánat

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 9 – 6, ja dálá lága § 8 a.

Ulbmil orohatplánaiguin lea almmolaš eiseválddiide čájehit ahte boazodoallu lea guovllus ja gokko earenoamážit galgá vuhtii váldit boazodoalu. Boazodollui lea deaŧalaš nu árrat go vejolaš boahtit mielde almmolaš plánenbargguide. Go dohkkehuvvon orohatplána galgá sáddejuvvot areálaplánaeiseválddiide, de ožžot dat dárbbašlaš vuođđodieđuid guovllu boazodoalu birra. Vai orohatplánaid ulbmil vuhtii váldojuvvo áiggi mielde, de lea deaŧalaš ahte dat ođasmahttojuvvojit dađi mielde. Dat berrejit ođasmahttojuvvot omd. juohke njealját jagi.

Evttohusa mielde šaddá veahá álkit gieđahallanvuohki go dálá lága mielde, gos eaktuduvvo ahte guoskevaš suohkanat, fylkkagielddat ja fylkkamánnit galget beassat oainnuset cealkit ovdal go plána mearriduvvo. Ođđa evttohusa mielde galget namuhuvvon eiseválddit oažžut dieđu plánabarggu ja váldosisdoalu birra ovdal go dat mearriduvvo. Dainna lágiin besset namuhuvvon eiseválddit ovddidit oainnuideaset almmá formála gulaskuddama bokte. Čujuhit muđui oppalaš merkkašumiide 8. kapihttalis.

§ 63 Opmodaga geavaheapmi boazodoalloguovlluin

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go láhkalávdegotti árvalan § 10 – 1 ja dálá lága § 15. Čujuhit mearkkašumiide gustovaš rievtti birra 4. kapihttalis.

§ 64 Jeagelbordin (jeageldoahpun)

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 10 – 2 ja dálá lága § 30 vuosttaš lađas. Paragráfa 30 nubbi lađas ii leat šat mielde, muhto evttohuvvon § 9 vuhtii váldá sisdoalu.

§ 65 Johtaleapmi guovlluin gos bohccot guhtot

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 10 – 3 ja dálá lága § 28.

Vuosttaš lađđasis nannejuvvo ahte juohkehaš guhte johtala guovlluin gos leat bohccot, galgá vuhtii váldit daid. Departemeantta oainnu mielde lea dát deaŧalaš mearrádus, muhto sáhttá ge jearrat man dihtomielalaččat dábálaš álbmot leat dán hárrái. Deattuhit ahte dán mearrádusa rihkkun sáhttá ráŋggáštuvvot evttohuvvon § 80 mielde.

Nuppi lađđasa olis sáhttá guovllustivra bidjat eavttuid dahje dihto áigái gieldit iešguđetlágán lágidemiid go dat lea dárbbašlaš boazodoalu vuhtii váldima geažil.

§ 66 Beatnagat

Dákko gustojit mearrádusat lágas suoidnemánu 4. b. 2003 nr. 74 beatnagiid birra, geahča vuosttaš lađđasa.

Nuppi lađđasis leat mearrádusat buhtadusaid birra.

§§ 67, 68, 69 ja 70

9. kapihttala mearrádusain ovddasvástádusa birra vahágiid ovddas ja árvvošteami birra lea seamma sisdoallu go lávdegotti evttohan §§ 11 – 1, 12 – 2 ja 11 – 3, ja seamma go dálá lága mearrádusat kapihttalis VI. Ođđa evttohusas leat datte dahkkon soames láhkateknihkalaš muddemat.

Láhkalávdegoddi ii galgan guorahallat buhtadusmearrádusaid. Lávdegoddi lea datte čujuhan ahte dat sisttisdollet garra ja viiddis ovddasvástádusa, ja ahte lea dárbu rievdadit daid.

Departemeanta lea ođđa sámevuoigatvuođalávdegottiin ságastallan dáid mearrádusaid čielggadeami birra, ja departemeanttas eai leat eará mearkkašumit.

§ 71 Boazodoallostivra

Otná mearrádusat almmolaš hálddašeami birra jotkojuvvojit. Dat mielddisbuktá ahte mearrádusat stivrenorgánaid birra eai rievdaduvvo. Čujuhit oppalaš mearkkašumiide 8. kapihttalis.

Nugo vuosttaš lađđasis boahtá ovdan, de galgá Gonagas nammadit njeallje lahtu ja Sámediggi fas golbma. Nuppi lađđasis daddjo ahte nammadeamis galgá deattuhit govttolaš ovddasteami iešguđet guovlluin, viiddis fágalaš duogáža ja servodathárjáneami, ja nu ovtta meari nissonolbmuid ja dievdoolbmuid go vejolaš. Daddjo maiddái ahte boazodoallostivrii galget nammaduvvot beaivválaš bargi boazodoallit, ja ahte boazodoalu organisašuvnnain galgá leat evttohanvuoigatvuohta.

NBR lea ráđđádallamiid oktavuođas dovddahan ahte proposišuvnnas berre čilget mii oaivvilduvvo dainna ahte boazodoalu organisašuvnnain galgá leat evttohanvuoigatvuohta boazodoallostivrra nammadeapmái. Departemeantta oaivila mielde galgá mearrádusa ipmirdit dainna lágiin ahte galgá stuora deattu bidjat daid evttohusaide maid boazodoalu organisašuvnnat ovddidit. Makkár čoahkkádus stivrras loahpas šaddá, ferte maiddái árvvoštallojuvvot eará gáibádusaid ektui, mat čuvvot nuppi lađđasa mearrádusain.

§ 72 Guovllustivra

Čujuhuvvo mearkkašumiide § 71 vuolde.

Muđui čujuhuvvo Eanandoallolávdegotti evttohussii 1978-lága gieđahallama oktavuođas (Evtt. O. nr. 37 (1977 – 78). Eaktuduvvo doppe ahte galgá bidjat garra deattu dasa maid boazodoalu organisašuvnnat árvalit, ja ahte dábálalaččat galget boazodoallit leat eanetlogus. Guovllustivrra nammadeamis galgá ain dás duohko deattuhit dan seamma.

§ 73 Soabaheapmi

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 12 – 5. Dálá lágas eai leat mearrádusat soabaheami birra. Departemeantta oaivila mielde lea deaŧalaš ásahit vejolašvuođa čoavdit riidduid olggobealde diggestobuid. Dat attášii oadjebasat ja unnit formála rámma riiddu čoavdimii, mii maiddái dahká maŋŋel álkibun ovttasbargat ja ovttas doaibmat.

Evttohusa mielde sáhttá guovllustivra iežas fápmudusa mielde dahje muhtun siidaoasi, siidda dahje orohaga sávaldaga mielde mearridit ahte guokte beali galgaba gohččojuvvot soabaheapmái, jus ieža eai nagot soabadit.

Guovllustivra dahje boazodoallostivra nammada soabaheaddjin olbmo geasa navdá goappaš beliid luohttit. Soabaheaddji gohčču čoahkkimii govttolaš áigemeriin, ja adno čielggasin ahte goappaš beliin lea geatnegasvuohta boahtit.

Departemeanta sáhttá addit dárkilet njuolggadusaid soabaheami birra.

§ 74 Geatnegasvuohta čuovvut lága

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 13 – 1, ja nanne ahte juohkehaččas leat geatnegasvuohta čuovvut dán lága ja mearrádusaid mat leat dan olis dahkkon ja ahte rihkkun sáhttá ráŋggáštuvvot. Lávdegoddi lea ráŋggáštussan (sankšuvdnan) gohčodan sihke mearrádusaid ráŋggáštahtti daguid birra ja doaimmaid mat galggaše eastadit rihkkumiid.

Lávdegotti láhkaevttohusas leat muhtun eavttut ráŋggáštus čađaheapmái.

Ráđđehusadvokáhtta lea iežas gulaskuddancealkámušas Boazodoalloláhkalávdegotti evttohussii eahpidan lea go riekta dakkár eavttuid bidjat láhkatekstii. Deattuhuvvo ahte ii dáidde leat dárbbašlaš hálddahussii bidjat árvaluvvon eavttuid, go hálddahus iešalddis ii mearrit ráŋggáštusa mii šaddá govttohis noađđin. Jerrojuvvo maiddái sáhttá go dán ovddidit duopmostuoluid árvvoštallamii. Deattuhuvvo ahte mearrádusa galgá ipmirdit seammaládje go plána- ja huksenlága § 116, nugo Alimusriekti lea dan dulkon ja mii mielddisbuktá ahte duopmostuollogieđahallan galgá leat dábálaš njuolggadusaid mielde, namalassii ahte govttolašvuohta ii geahččaluvvo ollásit. Dat deasttat maid lávdegoddi atná dárbbašlažžan deattuhit ráŋggášteamis leat friddja hálddašanárvvošteami bealit. Go nie namuha beliid maid erenoamážit galgá vuhtii váldit, de sáhttá dat álkit dagahit eahpesihkarvuođa eará beliid ektui mat maiddái leat áigeguovdilat árvvošteamis. Jus lea sávahahtti dadjat maide dan birra maid galgá vuhtii váldit, de sáhttá dan dahkat mearkkašumiin láhkamearrádusa birra.

Departemeanta lea ovttaoaivilis dáiguin árvvoštallamiiguin ja lea daid vuhtii váldán iežas láhkaevttohusas. Guovllustivra dahje boazodoallostivra ferte nappo fuolahit ahte ráŋggáštusat leat govttolaččat rihkkuma ektui, ja jus mearriduvvojit máŋggalágán ráŋggáštusat ovtta ja seamma rihkkosa ovddas, de fertejit dát oktiiheivehuvvot nu ahte eai čuoza govttohemet. Go ráŋggáštusaid mearrida, de galgá erenoamážit vuhtii váldit rihkkosa duođalašvuođa, vejolašvuođa eastadit rihkkosa, ja ovdamuniid maid lea olahan rihkkosa bokte.

§ 75 Lobihis diliid heaittiheami gohččun

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti evttohan § 13 – 2, ja addá válddi gohččut heaittihit lobihisvuođa mii rihkku lága dahje mearrádusaid (ovttaskas mearrádusaid dahje láhkaásahusaid) mat leat lága olis addojuvvon.

Lávdegoddi lea atnán doahpaga lobihis doaibma. Ráđđehusadvokáhtta árvalii iežas gulaskuddancealkámušas ahte doahpaga lobihis doaimma sadjái baicca dadjat lobihis dilálašvuohta, dan dihte go dajaldat lobihis doaibma sáhttá leat heivetmeahttun jus lea sáhka vihpadeamis.

Viidáseappot čujuhii Ráđđehusadvokáhtta ahte lea unohas čatnat gohččunválddi almmolaš fuolaid vuhtii váldimii. Dan livččii váttis ráddjet ja lea konkrehta árvvoštallama duohken. Molssaeaktun sáhtášii leat mearrádusa dahkat sáhttá-mearrádussan ja mearkkašumiin deattuhit ahte váldi lea vuosttažettiin jurddašuvvon adnot dalle go leat almmolaš beroštumit. Ráđđehusadvokáhtta oaivvilda ahte eai galgga dárbbašuvvot erenoamáš ákkat dasa ahte sirdit válddi vuolit ásahusaide.

Romssa ja Finnmárkku politiijameastárat leaba árvalan ahte politiijat galggaše oažžut erenoamáš vejolašvuođa dahkat gaskaboddosaš mearrádusaid mat gustojit dassážii go eará eiseváldi lea gieđahallan ášši, go dat gullá politiijaid dábálaš doibmii fuolahit ahte lobihisvuođat bissehuvvojit.

Departemeanta oaivvilda ahte lobihis dilit lea buoret dajaldat go lobihis doaimmat. Viidáseappot doarju departemeanta dan ahte láhkateavsttas ii berre válddi sirdimii čatnat ráddjejumi erenoamáš ákkaide.

Departemeanta ii doarjjo oainnu ahte almmolaš fuolaid ii galgga namuhit láhkateavsttas. Vaikko lea ge dárbbašlaš konkrehtalaččat árvvoštallat juohke dáfus, de departemeanta ii jáhke ahte dat dahká váttisvuođaid. Jus lea almmolašrievttálaš mearrádus dahkkon, omd. boazologu hárrái, de lea čielga almmolaš fuolla ahte mearrádus čađahuvvo.

Dán vuoru ii áiggo departemeanta dárkileappot guorahallat gažaldaga politiijaid mearridanválddi birra.

§ 76 Bággensáhkku

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti evttohan § 13 – 3. Dás nannejuvvo ahte sáhkkoheami oktavuođas § 75 olis sáhttá mearriduvvot bággensáhkku juohke beaivvi, vahkku dahje mánu ovdii mii gollá maŋŋelii áigemeari mii lea biddjon gohččuma ollašuhttimii, dassážii go dat lea ollašuhttojuvvon.

Departemeantta oainnu mielde lea dát deaŧalaš sihkkarastit ahte iešguđet mearrádusat čađahuvvojit, dás maiddái boazologu birra. Eaktuduvvo ahte váldi galgá leat boazodoallostivrras ja guovllustivrras, nu ahte ii sáhte válddi sirdit vuollelii. Čujuhit lávdegotti oppalaš árvvoštallamii čuoggás 9.9.3.2.

§ 77 Doaibmanjuolggadusaid rihkkuma divat

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvlan § 13 – 4.

Dálá lágas lea buohtalas mearrádus § 8 b resursadivada birra orohatplána rihkkuma ovddas. Evttohusa mielde sáhttá boazodoallostivra dahje guovllustivra dahkat diekkár mearrádusa. Orohatstivrras eai leat ođđa evttohusa mielde šat almmolašrievttálaš doaimmat ja das ii leat šat dadjamuš dákko, nugo lea 1978-lága olis.

Lávdegoddi lea árvalan ahte divat ii galgga gáibiduvvot jus dilálašvuohta sáhttá čilgejuvvot buozanvuođa dahje eará siva geažil man badjel son ii ráđđe.

Ráđđehusadvokáhttalea iežas cealkámušas Boazodoalloláhkalávdegotti čielggadussii eahpidan lea go heivvolaš láhkii čatnat diekkár subjektiiva šállošanákkaid.

Departemeanta lea ovttaoaivilis das ahte lea dárbbašmeahttun dán namuhit lágas. Departemeanta datte eaktuda ahte guovllustivra ja boazodoallostivra liikká váldet dakkár beliid vuhtii go árvvoštallet juohke dilálašvuođa sierra.

§ 78 Sáhkkocealkkus

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 13 – 5.

Mearrádus lea prinsihppalaš ođas boazodoallolágas. Čujuhuvvo lávdegotti čielggadeapmái čuoggás 9.9.3.3 gos oaidná ahte sáhkkocealkkus lea gohččun dihto áigemearis čađahit juo ovdalaččas mearriduvvon gohččuma. Siviilarievttálaš sáhku mas dás lea sáhka, ii ábut seaguhit ráŋggaštusrievttálaš sáhkuin, mii lea dábálaš smávit rihkusáššiin.

Son gii sáhkkohallá, sáhttá ovddidit ášši stáhta vuostá 60 beaivvi sisa oažžun dihte sáhku guorahallojuvvot. Dát addá vejolašvuođa vuodjit ášši duopmostuoluide, muhto dat eaktuda ahte son ieš aktiivvalaččat ovddida ášši. Sáhkkocealkkus lea dákko earalágán go dábálaš vuohki, mas eiseválddit fertejit vuodjit ášši vai ožžot vuođu bákkuin bearrat.

Advokáhttasearvi lea iežas cealkámušas Boazodoalloláhkalávdegotti čielggadeapmái vuosttaldan mearrádusa ja čujuhan ahte dat lea dábalaš riektesihkarvuođaprinsihpaid vuostá go sáhkkohallan olmmoš ieš galgá ovddidit ášši duopmostuoluide oažžun dihte sáhku guorahallojuvvot. Dán háve lea dat maiddái sámi kultuvrra vuostá, go dábálaš ipmárdus lea ahte son gii ii jietnat maide, son lea vuostá.

Departemeanta ii oainne ákka hilgut lávdegotti árvalusa ja čujuha ahte sullasaš mearrádusat leat eará lágain, gč. ee. plána- ja huksenlága § 114. Čujuhit muđui Od.prp. nr. 67 (1999 – 2000) iešguđet lágaid rievdadeami birra, mat leat siviilarievttálaš sáhkkohanvuogi ásaheami vuođđun.

§ 79 Bággodoaimmat

Mearrádusas lea seamma sisdoallu go lávdegotti árvalan § 13 – 6. Lávdegoddi árvala dákko mearrádusaid bággočađaheami birra seamma vuođul go 1978-lága § 34 nuppi gitta njealját lađđasa rádjái.

Lávdegoddi árvala paragráfa goalmmát lađđasis ahte guovllustivra ja boazodoallostivra galget sáhttit addit válddi vuolit dássái čađahit bággodoaimmaid nugo dárbbašlaš barggu ja bearráigeahču vai sáhttá čađahit gohččuma čohkkema, rátkima, eretvuojeheami ja bohccuid lohkama birra, gč. nuppi lađđasa bustáva a.

Ráđđehusadvokáhtta eahpida válddi sirdima lobálašvuođa, eandalii goit bohccuid goddima hárrái dalle go ii sáhte eret vuojehit, gč. lávdegotti árvalusas nuppi lađđasa bustáva b. Jerrojuvvo maiddái ii go leat beare moalkás gáibádus vuos ovddidit ášši nammaeiseválddiide ovdal go sáhttá čađahit.

Romssa ja Finnmárkku politiijameastárat árvaleaba ahte maiddái politiijat ožžot válddi čađahit lávdegotti evttohan mearrádusaid § 13 – 6 nuppi lađđasa a ja b bustávain.

Departemeanta lea ovttaoaivilis ahte berre leat vejolaš sirdit válddi maiddái goddinmearrádusa hárrái. Datte oaivvilda departemeanta ahte goddin galgá dáhpáhuvvat nammaeiseválddiid gieđahallama bokte. Gieđahallan diggerievttis mielddisbuktá, nugo lávdegoddi čujuha, ahte hálddahusmearrádus guorahallojuvvo. Dát lea deaŧalaš guoskevaš olbmo riektesihkarvuođa dihte ja lea departemeantta mielas garraset ágga go álkivuođa ágga mii livččii jus čađahit sáhtášii almmá diggerievtti gieđahallama haga.

Nugo lávdegoddi nai árvala, de evttoha departemeanta ahte mearkkašahttivuođaeaktu váldojuvvo eret. Bággodoaimmat leat dakkárat maid eiseválddit sierra árvvoštallama vuođul sáhttet mearridit, ja dán árvvoštallamis galget maid vuhtii váldit man mearkkašahtti ášši lea.

Politiijaid válddi hárrái dahkat mearrádusaid dán oktavuođas, ii áiggo departemeanta dađi eanet mearkkašit.

§ 80 Ráŋggáštusovddasvástádus

Dát mearrádus lea seamma go 1978-lága § 36.

§ 81 Láhkaásahusat

Mearrádusa sisdoallu lea seamma go lávdegotti árvalan oppalaš váldi addit láhkaásahusaid, mii ii ráddje man birra láhkaásahusaid sáhttá addit, nugo 1978-lága § 33 dahká.

ILO-konvenšuvnna nr 169 mielde álgoálbmogiid ja čearddalaš álbmogiid birra iešheanalaš stáhtain, lea álgoálbmogiin vuoigatvuohta jerrojuvvot áššiin mat sáhttet njuolga guoskat sidjiide. Jus stáhta ráhkada njuolggadusaid (láhkaásahusaid) dán lága olis, de áigu stáhta ráđđádallat Sámedikkiin ja eará guoskevaš sámi beroštumiiguin.

§ 82 Fápmuiboahtin

Láhka boahtá fápmui dán rájes go Gonagas mearrida. Paragráfa addá maid vejolašvuođa ásahit gaskaboddosaš mearrádusaid. Diekkár gaskaboddosaš njuolggadusaid sáhttá Gonagas addit, ja dat sáhttet maiddái sisttisdoallat mearrádusaid mat leat ovdalaš lága olis mearriduvvon. Diekkár mearrádusat eai galgga leat vuostálaga ođđa lágain.

§ 83 Eará lágaid rievdamat

Máŋgga láhkamearrádusas leat čujuhusat 1978-láhkii. Dáid mearrádusaid ferte rievdadit go boahtá ođđa boazodoalloláhka. Ii leat dárbu rievdadit dan moadde mearrádusa mas čujuhuvvo dušše «boazodoalloláhkii», go ii leat namuhuvvon lága beaivi dahje nummar dahje dihto paragráfa.

Gos oreigningslovenis čujuhuvvo 1978 boazodoalloláhkii, de ferte rievdaduvvot nu ahte čujuhuvvo ođđa boazodoalloláhkii.

Eananjuohkinláhka namuha máŋgga sajis «boazodoalu, lága vuođul geassemánu 9. beaivvi 1978 nr. 49 § 2 boazodoalu birra». Dás oaivvilduvvo boazodoallu sámi boazodoalloguovllus. Go čujuhusa almmotge ferte rievdadit, de evttohuvvo rievdadit maiddái nu ahte sohpet ođđa boazodoallolága sátnegeavaheapmái. Eananjuohkinlága §:s 88 a lea lasáhus opmodatvuoigatvuođaláhkii mii ii leat vuos fápmuiboahtán: «eller for registrering av uregistrert jordsameige», muhto lea dás váldon mielde vai lasáhus ii bázáše ođđa boazodoallolága oktavuođas.

Fuođđolága § 31 čujuha 1978-boazodoallolága § 14. Seamma mearrádus lea ođđa boazodoallolágas § 26.

1978 boazodoalloláhka ii gusto Trollheimena boazodollui. Máŋgga čujuhusa bokte «Trollheimenlágas» leat datte eatnasat boazodoallolága mearrádusain gustovaččat maiddái doppe. Dát čujuhusat fertejit heivehuvvot ođđa boazodoallolága huksehussii ja sátnegeavaheapmái.

Luossa- ja sáivaguollelága § 22 čujuha 1978-boazodoallolága § 14. Seamma mearrádus lea ođđa boazodoallolágas § 26.

Beatnatlágas fertejit čujuhusat 1978-láhkii rievdaduvvot nu ahte čujuhit vástideaddji mearrádusaide ođđa boazodoallolágas.

Eananjuohkinlága § 88 a rievdadeapmi opmodatregistrerenlága olis berre rievdat nu ahte eananjuohkinlága § 88 rievdadeapmi ii ipmirduvvo duššindahkkojuvvon ođđa boazodoallolága ásaheami geažil, jus opmodatregistrerenláhka boahtá fápmui maŋŋel go ođđa boazodoalloláhka.