3 Duogásj
Sáme li iemeálmmuk gej ieme duobddága li Vuonan , Svierigin , Suoman ja Ruossjan .
Sáme Vuonan
Merustallama galla sáme gávnnuji, li gaskan 50 000 gitta 80 000, dan duogen makkir kriterihijt adná. 7 Ienemusá Vuonan årru, ja sij årru lándav miehtáj. Jagen 2023 lidjin 23 488 ulmutja Sámedikke jienastuslåhkuj tjáleduvvam. Moadda sáme ælla jienastuslåhkuj tjáleduvvam. 8
Vuodna lij vuostasj lánnda væráldin mij ratifisierij ILO-konvensjåvnåv iemeálmmugij rievtesvuodaj hárráj. Konvensjåvnå milta la sámijn rievtesvuohta kultuvrasa bisodit ja vijddásappot åvddånahttet, ja dan milta galggi oajválattja dåjmajt jåhtuj biedjat ma dáv bargov doarjju. 9 Jagen 2023 mierredij Stuorradigge vuodoláhkaj tjállet sáme li iemeálmmuk, dán tjuottjodusá nanna «Vuonarijka stáhtta l sihke sámij ja dáttjaj duobddágij nali tsieggiduvvam». 10
Dárojduhttempolitihkka
1800-lågo gassko rájes ja gitta 1970-lågo loahppaj sjaddin sáme gierddat dárojduhttempolitihkav man ájggomus lij sámijt vuona sebrudahkaj assimilerit. Dárojduhttempolitihkka merkaj sáme galggin guodet gielasa, åskosa ja ietjá vidjurijt kultuvrastis. Moadda sáme guoddi vássám ájge giehtadallamav oassen ietjasa identitiehtas. 11
Duohtavuoda- ja såbadimkommisjåvnnå
Duohtavuoda- ja såbadimkommisjåvnnå Stuorradikkes nammaduváj 2018 biehtsemáno åtsådittjat dárojduhttempolitihkav ja vierredagojt sámij, guojnaj/vuonasuobmelattjaj ja miehttsesuobmelattjaj vuosstij. 12 Kommisjåvnnå buvtij rappårtåstis biehtsemáno 1. biejve 2023; Dokument 19 (2022-2023) Duohtavuohta ja såbadibme – dárojduhttempolitihka sámij , guojna / vuonasuobmelattja ja miehttsesuobmelattjaj vuosstij ja vierredagoj njuolggima vuodo .
Kommisjåvnnå vuoset vájku dárojduhttempolitihkka l almulattjat låhpaduvvam Vuonan, de li moadda dago, guotto ja sebrudakstruktuvra majda dárojduhttempolitihka vájkkudij, joarkeduvvam. Kommisjåvnnå l aj vuosedam vierredago ájn vihpi, sierraláhkáj gå Vuona sáme, guojna/vuonasuobmelattja ja miehttsesuobmelattja nuppástuvvi ja e dåhkkiduvá. 13
Stuorradigge giehtadaláj Duohtavuoda- ja såbadimkommisjåvnå rappårtåv basádismáno 12. biejve 2024 ja mierredin návti: «Stuorradigge dájna duodaj ándagis ádnu daj illastimij åvdås ma dárojduhttempolitihka diehti dagáduvvin sámij, guojnaj/vuonasuobmelattjaj ja miehttsesuobmelattjaj vuosstij. Dájna ádnu Stuorradigge ándagis åvdep stuorradikkij dåjmalasj rålla åvdås dárojduhttempolitihkan, ja dåbdåstip miján la åvdåsvásstádus dassta gåktu dát politihkka l juohkusijda ja ájnegisájda vájkkudam.» 14