0 Samandrag
Ved å slutte seg til EØS har Noreg godteke visse avgrensingar når det gjeld handlingsrommet for å utforme nasjonal politikk på fleire område. Dette gjeld også på statsstøtteområdet og innanfor distrikts- og regionalpolitikken.
Hovudregelen i EØS-avtalen er at statsstøtte er forboden. Det er likevel gjort fleire unntak frå dette som inneber at visse former for statsstøtte er lovleg. Utvalet har kartlagt kva for handlingsrom norske styresmakter har innanfor EØS-rammene, og kome til at handlingsrommet på fleire område er stort.
EØS-reglane og EU-kommisjonens/ESAs retningslinjer for statsstøtte gir dei ytre rammene for nasjonal nærings- og regionalpolitisk statsstøtte i EØS-statane. Utvalet har i samsvar med mandatet gjort sine vurderingar ut frå gjeldande regelverk. Regelverket i dag for regional statsstøtte gjeld ut 2006. Nye regler frå 2007 er under arbeid og kan innebere endringar i det handlingsrommet utvalet har kartlagt. Dette kan òg gjelde statsstøtte i form av gradert arbeidsgivaravgift.
Kapittel 1 i utgreiinga gir eit oversyn over oppnemninga av og arbeidet til utvalet. Det gir att mandatet som utvalet har fått, og korleis utvalet har tolka mandatet. Det er gitt ei kort framstilling av kva omlegginga av den graderte arbeidsgivaravgifta går ut på. Utvalet har kort omtalt andre utgreiingar som kan ha ei særleg interesse i samband med denne utgreiinga.
I kapittel 2 gir utvalet eit juridisk oversyn over regelverket for statsstøtte etter EØS-avtalen. Ikkje all støtte er omfatta av denne avtalen. Avtalen omfattar til dømes ikkje landbruk og fiske (avsnitt 2.1).
Dei unntaka som gjeld frå forbodet mot statsstøtte, går fram av forordningsreglar (om gruppefritak) og av den praksisen ESA har for godkjenning av statsstøtte etter dei retningslinjene ESA nyttar (avsnitt 2.2). ESA er det organet som godkjenner norsk statsstøtte etter EØS-reglane. Det er gitt omfattande reglar for saksbehandlinga, og ESA kan krevje at ulovleg statsstøtte som er gitt, skal betalast attende frå den som har fått støtta. Vedtaka til ESA kan prøvast for EFTA-domstolen (avsnitt 2.3).
I kapittel 3 gir utvalet eit oversyn over dei økonomiske vurderingane som kan knyttast til ulike tiltak, særleg dei fordelane og dei ulempene som regionalpolitiske tiltak har. Desse blir vurderte opp mot dei distriktspolitiske måla den graderte arbeidsgivaravgifta var innretta mot. Kapittelet trekkjer særleg fram forhold i samband med dei næringsretta tiltaka som kan nyttast til å kompensere for omlegginga av den graderte arbeidsgivaravgifta.
I kapittel 4 kartlegg utvalet nokre av dei viktigaste bedriftsretta ordningane i Noreg (avsnitt 4.2). Dei er knytte opp mot dei formåla som er tillatne etter regelverket for statsstøtte, med ein kort gjennomgang av desse reglane. Utvalet har deretter vurdert i kor stor grad handlingsrommet som reglane gir er utnytta. Kartlegginga omfattar særleg støtte til nyinvesteringar, sysselsetjing, opplæring, konsulentbistand og andre tenester, forsking og utvikling, transportstøtte, risikokapital og miljøvern. Bagatellstøtte er omtalt som eit viktig unntak, særleg for små og mellomstore bedrifter. Utvalet peiker på at fleire eksisterande støtteordningar ikkje er notifiserte til ESA. Det inneber at støtte frå desse ordningane er gitt etter bagatellstøttereglane. Fordi den graderte arbeidsgivaravgifta har prioritet som bagatellstøtte, nyttar bedriftene i distrikta no heilt eller delvis rommet for bagatellstøtte. Det bør derfor vurderast om desse ordningane kan bli notifiserte etter tillatne støtteformål.
Infrastrukturtiltak kan normalt ikkje reknast som statsstøtte, men spørsmålet kan likevel kome opp i visse tilfelle (avsnitt 4.3). Personretta tiltak er ikkje statsstøtte etter reglane fordi dei ikkje direkte kjem bedrifter til gode (avsnitt 4.5). Også sal av offentleg eigedom er teke med. Ved slike sal må ein passe på å nytte marknadsvilkår, viss ikkje kan reglane om statsstøtte kome i bruk (avsnitt 4.4).
Utvalet gir også eit oversyn over verkemiddel i enkelte andre EØS-statar (avsnitt 4.7) og ei kort framstilling av strukturfonda i EU (avsnitt 4.8). Sist i kapittelet (avsnitt 4.9) nemner utvalet forslaga frå EU-kommisjonen til nye reglar for regionalpolitisk statsstøtte. Blant forslaga er ei opning for driftsstøtte i “arktiske strøk”.
Kapittel 5 oppsummerar det juridiske handlingsrommet på grunnlag av vurderingane i kapittel 2 (avsnitt 5.2) og dei økonomiske omsyna ut frå vurderingane av mål og effektar ved distriktspolitiske verkemiddel i kapittel 3 (avsnitt 5.3). Slik utvalet ser det, bør rettesnora for valet av tiltak som skal kompensere for auka arbeidsgivaravgift, vere at tiltaka i eit langsiktig perspektiv vil verke utviklande på distrikta, framfor at ein søkjer etter tiltak som direkte kompenserer visse bedrifter eller bransjar.
Oppsummeringa går over i vurderingar av handlingsrom og tiltak. Dei faglege og politiske vala vil til ein viss grad bli styrte av om ein ønskjer å kompensere for avgiftsauken etter omlegginga av arbeidsgivaravgifta, eller om ein siktar meir mot overordna regionalpolitiske mål (avsnitt 5.4). Utvalet vurderer konkret fysiske investeringar, kompetanseheving, forsking og utvikling, infrastruktur samt nokre andre tiltak (avsnitt 5.5). Utvalet viser til slutt til at oppgåva for styresmaktene blir å finne ein god kombinasjon av tiltak som er både lovlege og fornuftige (avsnitt 5.6).
Utgreiinga har hatt som mål å kartleggje eit handlingsrom og ikkje å gi tilrådingar om konkret utforming av verkemiddel. Utvalet kjem ikkje med forslag til vedtak som har økonomiske eller administrative verknader (avsnitt 5.7).