10 Sámi jienastuslohku, ovddasteapmi ja válga
10.1 Sámedikki válgaortnet
Sámedikki válgaortnet lea meannuduvvon St.dieđáhusas nr. 33 (2001–2002), kap. 4.4 ja čilgejuvvo maiddái Sámedikki jahkedieđáhusas, kap. 2.3. Gielddakomitea lea máŋgga háve ovddidan mearkkašumiid Sámedikki válgaortnega birra, maŋemus Evttohusas S.nr. 110 (2002–2003). Lávdegotti eanetlohku doarju dan ahte Stuoradikkis ain galgá leat váldo ovddasvástádus sámediggeválggaid hárrái. Eanetlogumearkkašumiin dáhttu komitea maiddái ee. ráđđehusa árvvoštallat álggahit dássenmandáhttaortnega, ja árvvoštallat doaibmabijuid mat sihkkarastet eanet nissonovddasteami Sámedikkis.
Válgaortnega mielde válljejuvvojit Sámedikki 39 ovddasteaddji 13 válgabiires, ja leat 3 ovddasteaddji guđege biires, beroškeahttá das galle olbmo juohke biires leat jienastuslogus. Iešguđet válgabiiriid ovddasteaddjit sáhttet ipmirduvvot geográfalaččat boastut juogaduvvon. Dasa lassin rievddada válgasearvan ja jienastuslohkui searvan sámediggeválggaid oktavuođas. Stuoradikki gielddakomitea lea dán geažil ja Sámedikki váilevaš nissonovddasteami geažil, čujuhan ahte dát sáhttá váikkuhit Sámedikki legitimitehtii.
Sámediggi lea mearridan nammadit áššedovdilávdegotti mii galgá guorahallat válgaortnega iešguđet beliid. Sámediggi lea maiddái mearridan doarjut ortnega mas leat njeallje dássenmandáhta, vai šaddet oktiibuot 43 ovddasteaddji Sámedikkis. Dássenmandáhtat galget várrejuvvot sohkabeallái mas leat unnit ovddasteaddjit, dassá go lea unnimusat 40 pst. goappáge sohkabealis Sámedikki ovddasteaddjiin. Stuoradiggi lea dáhtton ráđđehusa árvvoštallat dássenmandáhttaortnega, ja molssoevttolaččat juohkit daid dan sohkabeallái mas leat menddo unnán ovddasteaddjit. Ráđđehus dáhttu árvvoštallat válgaortnega iešguđet beliid oppalaččat. Danne vuordit rievdadeami árvvoštallamiin ja dássenmandáhtaid juohkimiin ja eará válganjuolggadusaid árvvoštallamiin dassá go áššedovdilávdegotti raporta válbmana, ja dassá go Sámediggi buktá evttohusaidis.
Ráđđehus ovddida evttohusa rievdadit sámelága § 2–6 ja dan bokte čuovvut Sámedikki evttohusa čohkket sámi jienastuslogu čállima. Evttohusas celko ee. ahte sámi jienastuslohkui galgá čálihit Sámedikkis boahtteáiggis, eaige suohkaniin. Evttohusa mielde galgá Sámediggi ovttasráđiid Álbmotregistrerema guovddáškantuvrrain deavdit čállima guovddáš álbmotregistarii ja fuolahit ahte suohkanat ožžot ollislaš ja loahpalaš válgalogu sámediggeválggaide. Evttohus lea sáddejuvvon gulaskuddamii buot suohkaniidda, sámi organisašuvnnaide, departementtaide ja guoskevaš ásahusaide, ee. Sámediggái ja Álbmotregistrerema guovddáškantuvrii.
10.2 Nissonolbmot ja sámi jienastuslohku
kap. 541, 72. poastta bokte Sámi giella, diehtojuohkin jna. juolluduvvui 2003:s 1 mill kr ovttasbargoprošektii Sámedikkiin mas okta váldoulbmil lea buoridit diehtojuohkima sámiid birra ja sámiid servodateallima birra vai eastadivččii negatiiva guottuid sápmelaččaide ja sámi gažaldagaide. Ulbmil prošeavttain leat maiddái oččodit eanebuid čálihit iežaset sámi jienastuslohkui. Leat unnán nissonolbmot jienastuslogus, namalassii 36 pst, vrd raportta «De nye samene» (Ođđa sápmelaččat). Sámedikkis leat dán áigodagas 18 pst. nissonolbmot, namalassii leat Sámedikki 39 álbmotválljejuvvon ovddasteaddjis duššefal 7 nissonolbmo.
Nissonolbmot ja nuorat leat dán prošeavtta váldoulbmiljoavkkut. Doaibmabijuide leat vuođđun ovddeš iskkademiid gávdnosat ja rávvagat. Norsk Gallupa «Undersøkelse om Sametinget og samiske forhold» (Iskkadeapmi Sámedikki ja sámi diliid birra ) (2001) čájeha ahte Sámedikki diehtojuohkindoaibmabijut sámi jienastuslogu hárrái 2001:s lihkostuvve ja olahedje vuoruhuvvon ulbmiljoavkkuid. Dattege eai leat eanet nissonolbmot sámi jienastuslogus. Ođđa ja gievrrat gaskaoamit dárbbašuvvojit jus galgá olahit ja mobiliseret nissonolbmuid. Diehtojuohkin mas nissonolbmuidáššit deattuhuvvojit sáddejuvvo buot ruovttuide ulbmilguovllus. Buohkat geat devdet 18 jagi ožžot dieđuid vuoigatvuođaid birra sámi jienastuslogu ja sámediggeválggaid oktavuođas. Nissonolbmuide galgá ovttadássásašvuohta ja politihkalaš váikkuhus deattuhuvvot. Prošeakta loahpahuvvo 2005:s.